عزت‌الله سحابی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عزت‌الله سحابی'''، فعال سیاسی و مبارز، عضو [[شورای انقلاب]] و [[خبرگان قانون اساسی]] و سرپرست [[سازمان برنامه و بودجه]].

==زندگی‌نامه==

عزت‌الله سحابی، فرزند یدالله سحابی {{ببینید|سحابی، یدالله}} در نوزدهم [[اردیبهشت]] ۱۳۰۹ در [[تهران]] به ‌دنیا آمد. او در ۱۳۱۵ تحصیل خود را در مدرسه ابتدایی علامه آغاز و سپس در مدرسه کسری ادامه داد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و از سال ۱۳۲۱ وارد دبیرستان شد. سحابی در سال ۱۳۲۷ در رشته مهندسی مکانیک دانشگاه تهران پذیرفته شد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳؛ سحابی، نیم ‌قرن خاطره، ۱/۸۴.</ref> و هم‌زمان با تحصیل، در انجمن اسلامی دانشجویی در زمینه فرهنگی به فعالیت پرداخت <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۱/۸۱ ـ ۸۴.</ref>. او در سال ۱۳۲۸ همراه با دیگر اعضای انجمن، مجله فروغ علم را راه‌اندازی کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳؛ سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۱ و ۳۴۲.</ref> و در [[شهریور]] ۱۳۳۲ مقاله «درس‌هایی که از نهضت عاشورا باید آموخت» را در نشریه گنج شایگان منتشر کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. وی در زمستان ۱۳۳۳ با زرین‌دخت عطایی [[ازدواج]] کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>.

فعالیت‌های سیاسی سحابی پس از آشنایی با ترجمه [[نهج البلاغه]] جواد فاضل، اشعار پروین اعتصامی، ‌اندیشه‌های [[حزب توده]] و فعالیت‌های سیاسی پدرش، در دانشگاه آغاز شد <ref>سحابی، نیم ‌قرن خاطره، ۱/۸۱ ـ ۸۴؛ سحابی، ایران فردا، ۵۳.</ref>. وی از سال ۱۳۲۹ همگام با مردم در نهضت ملی‌شدن صنعت نفت به رهبری [[محمد مصدق]]، شرکت کرد. او باور داشت که مصدق ساختار مقاومت را در کشور از جهت سیاسی و اجتماعی پی‌ریزی کرده است <ref>سحابی، مصدق ساختار مقاومت، ۱.</ref>. پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] ۱۳۳۲، سیدرضا زنجانی نهضت مقاومت ملی را راه‌اندازی کرد و پس از پیوستن یدالله سحابی و [[مهدی بازرگان]] به این تشکل، عزت‌الله سحابی نیز به آن پیوست <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و مسئولیت توزیع نشریات نهضت ازجمله اعلامیه‌ها و همچنین روزنامه راه مصدق را بر عهده گرفت <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۲.</ref>.

سحابی به‌سبب فعالیت‌های سیاسی در [[بهار]] ۱۳۳۳ به ‌دست نیروهای فرمانداری نظامی بازداشت و به زندان لشکر دو زرهی تحویل داده شد؛ ولی پس از دو ماه آزاد شد؛ چنان‌که در [[فروردین]] ۱۳۳۴ به جرم انتشار راه مصدق دوباره بازداشت و به [[زندان قزل‌قلعه]] منتقل و در [[شهریور]] همان سال از [[زندان]] آزاد شد <ref>سحابی، ایران فردا، ۵۷؛ طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. او به سبب فشار‌های اقتصادی وادار شد در یک شرکت خصوصی در مازندران کارگاه آهنگری راه‌اندازی کند <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. وی همراه بازرگان و پدر خود یدالله سحابی، مطالعاتی درباره علل عدم استمرار فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در ایران انجام داد که منجر به تأسیس «مکتب تربیتی، اجتماعی، عملی» به نام «متاع» شد که برنامه عملی آن تشکیل انجمن‌های صنفی اسلامی در سراسر کشور بود. فعالیت متاع تا سال ۱۳۵۸ ادامه یافت <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۲ ـ ۳۴۳.</ref>.

پس از تأسیس نهضت آزادی ایران در اردیبهشت ۱۳۴۰ <ref>سحابی، ایران فردا، ۵۹؛ محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۲۹۵؛ اکرمی، دومین یادنامه دکتر یدالله سحابی، ۱۸۰.</ref> {{ببینید|نهضت آزادی ایران}}، سحابی در [[خرداد]] این سال عضو دفتر سیاسی نهضت شد و به فعالیت پرداخت <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و در [[تیر]] ماه این سال در برگزاری مراسم سالگرد قیام سی‌ام تیر ۱۳۳۱، همراه پدر خود، [[سیدمحمود طالقانی]]، بازرگان، احمدعلی بابایی و برخی دیگر بازداشت و در زندان قزل‌قلعه زندانی و در شهریور همان سال آزاد شدند. وی پس از آزادی به عضویت هیئت اجرایی نهضت آزادی درآمد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳؛ سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۳.</ref>. در جریان همه‌پرسی درباره لوایح شش‌گانه که [[رژیم پهلوی]] آن را انقلاب سفید می‌شمرد {{ببینید|انقلاب سفید}} از سوی رژیم پهلوی، سران نهضت آزادی، دوباره به‌سبب مخالفت با آن در دی‌ ۱۳۴۱ بازداشت شدند. در غیاب سران نهضت، فعالیت و مسئولیت سحابی که در همین سال دیدارهایی نیز با امام‌خمینی داشته است <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۲۰۰.</ref> بیشتر شد و مبارزات سیاسی وی در مقطع [[بهمن]] ۱۳۴۱ تا بهار ۱۳۴۲ به اوج خود رسید <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۱/۲۴۹ ـ ۲۵۴.</ref>.

سحابی در سال ۱۳۴۲ همراه پدرش، طالقانی، بازرگان، علی بابایی، محمد بسته‌نگار و برخی دیگر از رجال آزادی‌خواه بر اثر حقگویی و مبارزه علیه استعمار به چهار سال زندان محکوم شد و او در اردیبهشت ۱۳۴۶ از زندان آزاد شد <ref>سحابی، ایران فردا، ۵۹؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۱/۱۰۶.</ref>. در شب ۲۲ [[خرداد]] ۱۳۴۲، وی همراه عباس شیبانی، محمد حنیف‌نژاد و بازرگان تصمیم گرفتند مراسم هفتم شهدای پانزده خرداد را در زندان برگزار کنند؛ اما اعضای جبهه ملی به این دلیل که نباید جریان نهضت ملی را با روحانیت و مذهبی‌ها پیوند زد، با آن مخالفت کردند <ref>سحابی، ایران فردا، ۶۰.</ref>. سحابی در مرداد ۱۳۵۰ در مراسم ختم [[سیدناصر پسندیده]] (برادرزاده امام‌خمینی) که در مسجد ارگ تهران برگزار شد، شرکت کرد <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۵/۴۶۱ ـ ۴۶۲.</ref>.

سحابی در مهر این سال به [[صادق قطب‌زاده]] نامه‌ای محرمانه برای فعالیت تبلیغی علیه رژیم پهلوی به منظور بازداشتن رژیم از اعمال خشونت علیه اعضای بازداشت‌شده [[سازمان مجاهدین خلق]] و دیگر زندانیان، فرستاد. پس از کشف این نامه، وی به ‌دست سازمان اطلاعات و امنیت کشور ([[ساواک]]) به بازداشتگاه کمیته مشترک و سپس به زندان قزل‌قلعه منتقل شد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. پرویز ثابتی نفر دوم ساواک در مصاحبه‌ای مطبوعاتی و تلویزیونی، سحابی را فرد مؤثر در جریان مبارزه مسلحانه معرفی کرد و سحابی در [[فروردین]] ۱۳۵۱ در دادگاه نظامی به ده سال حبس محکوم شد و به زندان قصر انتقال یافت <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و در آبان ۱۳۵۱ به زندان عادل‌آباد شیراز منتقل شد. در زندان عادل‌آباد با اینکه سحابی از اعضای سازمان مجاهدین خلق نبود، اعضای سازمان او را عضو گروه ایدئولوژیک انتخاب کردند و وی در میان زندانیان به فعالیت اعتقادی پرداخت <ref>سحابی، ایران فردا، ۶۴.</ref>.

در سال ۱۳۵۶ دانشجویان ایرانی وابسته به گروه مسلمانان، در هوستون [[امریکا]]، شهر تگزاس، دست به اعتصاب غذا زدند و خواسته‌های خود را آزادی امام‌خمینی از [[تبعید امام‌خمینی|تبعید]]، آزادی طالقانی، [[حسینعلی منتظری]]، سحابی و شماری دیگر از زندانیان اعلام کردند <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۲/۱۷۹ ـ ۱۸۰.</ref>. همچنین گردانندگان جبهه ملی و جمعیت نهضت آزادی و طرفداران روحانیان در اعتراض به ادامه تبعید امام‌خمینی و نیز برای آزادی سحابی و برخی دیگر، مردم را به گرفتن روزه در ۱۵/۷/۱۳۵۶ و اجتماع در [[حرم عبدالعظیم حسنی(ع)]] دعوت کردند <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۲/۵۰۹.</ref>.

سحابی پس از آزادی در سازماندهی تظاهرات تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ تهران {{ببینید|تاسوعا و عاشورا}}، به ‌دلیل عضویت در کمیته برگزاری، نقش فعال داشت <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۵؛ سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۲/۳۷.</ref>. در پایان [[آبان]] ۱۳۵۷، [[مرتضی مطهری]] پس از بازگشت از دیدار با امام‌خمینی در پاریس در دیداری با سحابی پیشنهاد عضویت در [[شورای انقلاب]] را به وی داد و پس از مدتی حکم عضویت او در شورای انقلاب از طرف امام‌خمینی به واسطه [[محمدجواد باهنر]] به وی ابلاغ شد <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۲/۱۸ ـ ۱۹.</ref>. سحابی به دیدار امام‌خمینی به [[پاریس]] رفت و همراه با دیگر نیروهای سیاسی، فعالیت‌ها و مذاکراتی را جهت مراحل پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] انجام داد <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۲/۲۰.</ref>. او در آغازِ ورود، با امام‌خمینی دیدار کرد و هر روز به محل اقامت امام‌خمینی در [[نوفل لوشاتو]] می‌رفت و با شخصیت‌های مبارز و فعال در خارج از کشور در مورد زندان و مبارزه بحث می‌کرد <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۲/ ۲۰ ـ ۲۱.</ref>.

سحابی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازگشت به [[ایران]] در چهارم [[اسفند]] ۱۳۵۷، پیشنهاد وزارت صنایع را از طرف بازرگان به علت حضور هفت سال در زندان و دوربودن از مسائل مملکتی نپذیرفت <ref>سحابی، نیم‌ قرن خاطره، ۲/۴۴.</ref>. در سال ۱۳۵۸، وی همراه دوازده نفر دیگر از اعضای نهضت آزادی، از این حزب جدا شدند <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و وی به علت برخی اختلاف نظرهای سیاسی، مبارزاتی و اقتصادی از این جریان فاصله گرفت <ref>گزارش، درگذشتگان ماه، ۹.</ref>. او در تیر ۱۳۵۸، به همراه نُه نفر دیگر از نامزدهای ائتلاف گروه‌های اسلامی ازجمله [[حزب جمهوری اسلامی]]، از حوزه انتخابی تهران به [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] راه یافت و در تدوین [[قانون اساسی]] مشارکت داشت <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و در نخستین انتخابات [[ریاست‌جمهوری]] از حسن حبیبی حمایت کرد <ref>سحابی، ایران فردا، ۷۰.</ref>.

در [[مهر]] همان سال امام‌خمینی به پیشنهاد [[دولت موقت]] و مصوبه شورای انقلاب درباره هیئت وزیران، سحابی را به عنوان وزیر مشاور و سرپرست [[سازمان برنامه و بودجه]] انتخاب کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۶۵.</ref> و پس از استعفای دولت موقت نیز به پیشنهاد شورای انقلاب، وی را بار دیگر به همین سمت منصوب کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۰۶.</ref>. ایشان همچنین در سال ۱۳۵۸، سحابی را عضو هیئت حسن نیت برای حل مسئله [[کردستان]] کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. وی در جلسه‌ای که در پانزدهم [[اسفند]] ۱۳۵۸ برای حل مشکل گروگان‌های امریکایی در ایران تشکیل شد بود، همراه [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]]، [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]]، [[صادق قطب‌زاده]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] حضور یافت، در این جلسه از [[دانشجویان پیرو خط امام]] خواسته شد که در زمینه حل مشکل گروگان‌ها با هیئت بین‌المللی که بدین منظور شکل گرفته بود همکاری کنند <ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۴۵۵.</ref> {{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}}.

سحابی در اسفند ۱۳۵۸ در نخستین دوره انتخابات [[مجلس شورای اسلامی]] شرکت و از حوزه انتخابیه تهران به مجلس راه یافت <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. در سال ۱۳۵۹ مسئولیت تأسیس بسیج اقتصادی و ریاست کمیسیون برنامه مجلس و عضویت هیئت پنج‌نفره قانون حفاظت از صنایع به وی واگذار شد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳؛ سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۶.</ref>. طرح و برنامه سحابی در کمیسیون مجلس، در سال ۱۳۶۰، در مجلس و دولت وقت قبول شد و بودجه کشور در آن سال بر اساس آن تصویب گشت <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۶ ـ ۳۴۷.</ref>؛ اما سحابی به‌ دلیل اختلاف دیدگاه با برخی از نمایندگان، از ریاست و عضویت کمیسیون برنامه و بودجه مجلس کنار رفت <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۷.</ref>. وی پس از پایان دوره مجلس اول در سال ۱۳۶۳ مدیر عامل شرکت سهامی انتشار شد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و در همان سال جلسات بزرگداشتی برای طالقانی و [[علی شریعتی]] برگزار کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>. وی در ادامه فعالیت‌های سیاسی در سال ۱۳۶۸ جمعیت دفاع از آزادی را تاسیس کرد و در سال‌های ۱۳۶۸ و ۱۳۶۹ به نقد برنامه‌های اقتصادی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت، پرداخت و با امضای اعلامیه معروف به نود نفر، از اقدامات اقتصادی وی انتقاد کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳؛ سحابی، ایران فردا، ۷۰.</ref> و پس از آن به مدت شش ماه بازداشت شد <ref>سحابی، ناگفته‌های انقلاب، ۳۴۷.</ref>. وی پس از آزادی در خرداد ۱۳۷۱ مجله ایران فردا را منتشر کرد <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref>.

سحابی با توجه به رفتار و خصوصیات اخلاقی امام‌خمینی، ایشان را [[رهبری]] حقیقی می‌دانست. به عقیده وی امام‌خمینی [[انقلاب]] را از سال ۱۳۴۳ حقیقتاً پایه‌ریزی و هدایت کرد و بدون جنگ و خونریزی به پیروزی رساند. به نظر وی امام‌خمینی در عصر خود انسان بزرگ وکم‌‌نظیر و صریحی بود که از اتفاقات و حوادث روز نیز آگاه بود <ref>سحابی, صراحت امام را دوست داشتیم، ۳.</ref>.

عزت‌الله سحابی در سال ۱۳۹۰ به علت شکستگی استخوان در بیمارستان بستری شد و به سبب عمل جراحی به کما رفت <ref>طیرانی، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، ۲۳.</ref> و در دهم [[خرداد]] این سال در ۸۱سالگی درگذشت و در لواسان [[تهران]] به خاک سپرده شد <ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۲/۴/۱۳۹۰ش.</ref>. از سحابی آثاری منتشر شده است ازجمله کتاب نیم قرن خاطره و تجربه، دغدغه‌های فردای ایران و ناگفته‌های انقلاب و مباحث بنیادی ملی <ref>سحابی، ایران فردا، ۷۱.</ref>.

عزت‌الله سحابی دارای سه فرزند ازجمله هاله سحابی بود که به دنبال قضایای سال ۱۳۸۸ به دو سال [[زندان]] محکوم شد و در یازده خرداد ۱۳۹۰ در مراسم تشییع جنازه پدر خود در سن ۵۷سالگی درگذشت <ref>اطلاعات، روزنامه، ۱۲/۴/۱۳۹۰ش.</ref> و مرگ وی سؤال علی مطهری، نماینده [[مجلس شورای اسلامی]] از وزیر اطلاعات را در پی داشت <ref>دنیای اقتصاد، روزنامه، ۱۷/۹/۱۳۹۴ش.</ref>.

==پانویس==

==منابع==

* طیرانی، امیر، روزشمار زندگی مهندس عزت‌الله سحابی، بازخوانی‌ اندیشه‌های عزت‌الله سحابی در تمنای توسعه، روزنامه شرق، شماره ۱۲۹۱، ۱۳۹۰ش.

* محبوب، علی، رجال سیاسی شوراها، نظام‌ها، مفاهیم و ‌اندیشه‌های سیاسی، تهران، آموزش و سنجش، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال‌های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۸، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.

==پیوند به بیرون==

نسرین آقابیک، [https://books.khomeini.ir/10006/184/ عزت‌الله سحابی]، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۱۸۴-۱۸۸.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه]]