قم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قم'''، شهری کهن، مدفن [[فاطمه معصومه(س)]]، مرکز [[حوزه‌های علمیه شیعه]] و خاستگاه [[انقلاب اسلامی ایران]].

== معرفی ==

== قم در طول تاریخ ==

موسی‌بن‌عبدالله‌بن‌سعد اشعری نخستین کسی بود که در قم آشکارا به ترویج [[تشیع]] پرداخت.<ref>قمی، تاریخ قم، ۲۷۸؛ سمعانی، الانساب، ۱۰/۴۸۵.</ref> تشیع در اواخر قرن اول هجری در قم گسترش یافت و به‌تدریج مرکزی بسیار مهم برای [[اهل بیت(ع)]] شد. با فشار [[بنی‌امیه]] و [[بنی‌عباس]] بر شیعیان مهاجرت پیروان اهل بیت (ع) به این شهر شدت گرفت. به‌ویژه تشدید فشارهای [[حجاج‌بن‌یوسف]] کارگزار امویان به پیروان اهل بیت (ع)<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، ۳/۱۲۵ و ۱۶۴؛ قمی، تاریخ قم، ۳۸ و ۱۵۸؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۱/۴۳–۴۴.</ref> موجب شد شیعیان از [[عراق]] به مناطق امن‌تری ازجمله قم هجرت کنند. پس از شکست جنبش عبدالرحمن پسر محمدبن‌اشعث علیه [[بنی‌مروان]] در سال ۹۴ق گروهی از سپاهیان وی از فرزندان مالک‌بن‌سائب اشعری (رئیس پلیس [[مختار ثقفی]]) از عراق به قم کوچ کردند و در این شهر ساکن شدند.<ref>ابوالفداء، تقویم البلدان، ۴۷۰؛ سمعانی، الانساب، ۱۰/۴۸۴–۴۸۵.</ref> هم‌زمان با این رویداد، گروهی از [[بنی‌اسد|قبیله بنی‌اسد]] به قم آمدند و در روستای [[جمکران]] ساکن شدند و نخستین [[مسجد]] را در آن بنا کردند.<ref>قمی، تاریخ قم، ۳۷–۳۸؛ خاکرند، سیری برتاریخ و ویژگیهای شهر قم، ۱۶۲–۱۶۳.</ref> با کوشش اشعری‌ها قم به صورت شهری علمی و معتبر درآمد. برخی از تاریخ‌پژوهان جانبداری قمیان از جنبش مطرف‌بن‌مغیره علیه بنی‌مروان در سال ۷۷ق را نشانه حضور [[شیعه]] در قم پیش از آمدن [[اشعریان]] شمرده‌اند.<ref>فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ۸۶.</ref> از خاندان بزرگ اشعری،<ref>نحوی، زکریابن‌آدم، ۱/۹–۲۴.</ref> خاندان ابن‌بابویه قمی،<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱/۳۳۸.</ref> خاندان برقی،<ref>امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ۲/۱۸۱.</ref> خاندان ابراهیم‌بن‌هاشم<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۱/۱۷۷–۱۹۲.</ref> و خاندان عبدالعزیزبن‌مهتدی<ref>حر عاملی، ۱۰/۴۷۲؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۷/۱۸.</ref> صدها عالم و راوی حدیث در قم حضور داشته و به فعالیت‌های علمی و تبلیغ تشیع و خدمت به مردم مشغول بوده‌اند.<ref>نحوی، علی‌بن‌ابراهیم، ۱/۱۲ و ۴۸.</ref> احمدبن‌محمدبن‌عیسی قمی، [[زکریابن‌آدم]] و شاگردان او چون [[احمدبن‌ابی‌نصر بزنطی]]، [[احمدبن‌اسحاق اشعری]] و [[محمدبن‌سهل اشعری]]،<ref>امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ۷/۶۳.</ref> [[احمدبن‌محمد بن‌خالد برقی]]<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ۲/۲۳۴.</ref> [[ابراهیم‌بن‌هاشم]] و [[علی‌بن‌ابراهیم]]<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۶ و ۲۶۰.</ref> نمونه‌ای از آن عالمان و روایان‌اند. وجود بیش از ۳۰ تن از راویان قمی در آغاز سده دوم، نشان‌دهنده تکوین [[حوزه علمیه]] و جنب و جوش علمی در قم است.<ref>مهاجر، رجال الاشعریین من المحدثین و اصحاب الائمه، ۱۹۲–۱۹۵.</ref> سفر محدثان دیگر نقاط به قم برای فراگیری معارف اهل بیت (ع)، از مساعدبودن فضای علمی قم در قرن‌های نخستین هجری حکایت دارد.<ref>جباری، مکتب حدیثی قم، ۱۰۱–۱۰۲.</ref>{{ببینید|حوزه علمیه قم}}

== امام‌خمینی در قم ==

[[امام‌خمینی]] که در حوزه اراک درس می‌خواند، پس از هجرت حائری یزدی، در تیر ۱۳۰۱ برای ادامه تحصیل از حوزه اراک به قم رفت<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۳.</ref> و از عالمانی چون [[سیدعلی یثربی]] و حائری یزدی بهره برد. ایشان به زیارت [[فاطمه معصومه(س)]] اهمیت می‌داد<ref>مختاری، سیمای فرزانگان، ۲۷۴؛ بدلا، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، ۲۳۴.</ref> و گاه در مراسم و برنامه‌های عزاداری حرم شرکت می‌کرد.<ref>دوانی، مصاحبه، ۶/۵۷.</ref>

:{{ببینید|استادان امام‌خمینی|اماکن تحصیل و تدریس}}

امام‌خمینی در ۲۷سالگی، پس از ازدواج با [[خدیجه ثقفی]] در خانه‌ای اجاره‌ای در خیابان ارم قم ساکن شد<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۳–۴۴.</ref> و در مدت اقامت در قم، در هفت خانه در محله‌های مختلف قم اجاره‌نشین بود.<ref>رجائی‌نژاد و حاضری، هفت‌اقلیم گذری بر اماکن منتسب به امام‌خمینی از ولادت تا رحلت، ۸۲–۸۷؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۳۴۸–۳۴۹.</ref> آخرین خانه اجاره‌ای ایشان در محله یخچال‌قاضی قرار داشت که پس از چندی مالک آن شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۲۵؛ طباطبایی، اقلیم خاطرات، ۲۵۳–۲۵۴.</ref> امام‌خمینی در قم درس می‌داد و در سال‌های طولانی شاگردان فراوان و برجسته‌ای تربیت کرد. ایشان در کنار تقویت بنیان‌های فکری و علمی شاگردان برای مبارزه با جریان‌های انحرافی،<ref>بُدلا، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، ۲۲۸؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۵۵–۵۶.</ref> به تهذیب اخلاق طلاب نیز توجه می‌کرد و درس اخلاق ایشان بر همین اساس شکل گرفت.<ref>بُدلا، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، ۲۲۳–۲۲۴.</ref> ایشان پس از درگذشت حائری یزدی، با سرپرستان حوزه، [[سیدمحمد حجت]]، [[سیدمحمدتقی خوانساری]] و [[سیدصدرالدین صدر]] همکاری می‌کرد و به آنان در مدیریت حوزه و برنامه‌های آن [[مشورت]] می‌داد<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۱۰۸.</ref> و چنان‌که خود یادآور شده، در هجرت بروجردی به قم نیز نقش‌آفرین بود و به ایشان نیز در امور مرتبط با حوزه و برنامه‌ریزی و امور سیاسی یاری می‌رساند.<ref>← امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۱.</ref>

:{{ببینید|خانه امام‌خمینی|اقامتگاه‌ها|شاگردان امام‌خمینی|تدریس امام‌خمینی}}

== قم در نهضت امام‌خمینی ==

== قم پس از استقرار جمهوری اسلامی ==

[[امام‌خمینی]] در دهم اسفند ۱۳۵۷ از [[مدرسه علوی تهران]] برای زندگی به قم رفت؛ ولی از آنجاکه کوچه‌های باریک [[خانه امام‌خمینی]] در محله یخچال‌قاضی ظرفیت هزاران دیدارکننده را نداشت در خانه [[محمد یزدی]] در جنوب شرقی پل حجتیه ساکن شد و خانه [[شهاب‌الدین اشراقی]] داماد ایشان، محل استقرار دفتر ایشان گردید. با نصب بلندگو روی پشت بام، امام‌خمینی برای دیدار با مردم بر روی بام می‌رفت و به ابراز احساسات آنان پاسخ می‌گفت. این خانه برای مدتی مرکز [[رهبری امام خمینی|رهبری]] انقلاب و مدیریت کشور و تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز بود.<ref>کهن‌نسب، آنجاکه بوی یار می‌دهد، ۳۷۸–۳۷۹.</ref> ایشان افزون بر عموم، با بسیاری از شخصیت‌های علمی و سیاسی داخلی و خارجی در همین خانه دیدار کرد.<ref>← امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۸۱، ۲۹۴، ۳۱۷، ۳۳۶، ۳۴۹، ۴۴۶ و ۷/۱۱۷، ۱۴۰، ۱۸۵، ۲۵۳، ۳۸۷.</ref>{{ببینید|دیدارها}}

افزون بر تحولات و خدماتی که پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، از سوی [[حوزه علمیه قم]] صورت گرفته‌است مردم قم در تشکیل نهادهای انقلابی همچون [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۰۵.</ref> و [[جهاد سازندگی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۱.</ref> نقش ارزنده‌ای داشتند؛ چنان‌که در [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] نقش بارزی در دفاع بر عهده داشتند و در مقابله با [[غائله کردستان]] پیشتاز بودند؛<ref>خامنه‌ای، نرم‌افزار حدیث ولایت، ۱۳۸۹، ۱۷۹–۱۸۰.</ref> ازجمله در جریان هجوم حزب کردستان به شهر پاوه در مرداد ۱۳۵۸ و پیام تاریخی امام‌خمینی دربارهٔ کمک به مدافعان آن، مردم قم بازار را تعطیل کردند و برای حمایت از این پیام، به صورت گروهی به حضور ایشان در اقامتگاه قم رسیدند و آمادگی خود را برای مقابله با [[ضدانقلاب]] اعلام کردند.<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۸/۵/۱۳۵۸، ۳.</ref> در طول جنگ تحمیلی نیز افزون بر اعزام پنجاه هزار تن به جبهه‌های نبرد، شش هزار شهید، ۱۲۷۰۰ جانباز و ۵۴۰ آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کردند.<ref>یوسفی و دیگران، استان‌شناسی قم، ۸۰؛ قریشی، تاریخ سیاسی قم، ۵۹.</ref> لشکر علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) سپاه پاسداران قم از نیروهای موفق در جبهه بود.<ref>یوسفی و دیگران، استان‌شناسی قم، ۷۹.</ref> این شهر در طول جنگ تحمیلی ۲۷ بار مورد هجوم حمله‌های هوایی و موشکی عراق قرار گرفت و بیش از سیصد تن از مردم شهر به شهادت رسیدند.<ref>یوسفی و دیگران، استان‌شناسی قم، ۸۳.</ref> {{ببینید|حوزه علمیه قم}}

== نگاه ویژه امام‌خمینی به قم ==

[[امام‌خمینی]] که از گذشته دور به قم و اهالی آن علاقه ویژه‌ای داشته و در سروده‌ای این دیار را [[بهشت و جهنم|بهشت]] برین، آبروی خلایق و پناهگاه مسلم و [[کافر]] نامیده،<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۵۶–۲۵۷.</ref> قم را شهری نمونه و مردمش را الگویی برای دیگر مناطق<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۷۷؛ ۷/۵۳۹؛ ۱۰/۳۷۲ و ۱۱/۴۳۱.</ref> و آن را مرکز علم و عمل، فعالیت و تحرک اسلامی، کانون [[ایمان]]، [[تقوا]]، شهامت و [[شهادت]] دانسته و یادآور شده‌است از این شهر تقوا، دانش و قیام به نقاط دیگر صادر می‌شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۹؛ ۱۴/۴۰۲ و ۱۸/۷۳.</ref> ایشان قم را [[حرم اهل بیت(ع)]] خوانده و آن را پیشقدم در نهضت اسلامی شمرده و یادآور شده‌است همان‌گونه که علم از آن به دیگر نواحی انتشار می‌یابد، خیزش دینی هم از این دیار به دیگر نقاط سرایت کرده‌است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۳۸–۴۳۹ و ۱۳/۱۶۵.</ref> نام این شهر در تاریخ مردم ایران به رشد سیاسی و جانفشانی ثبت شده‌است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۳۲.</ref> و [[جنبش ۱۵ خرداد]] از قم آغاز و باعث بیداری ملت در جاهای دیگر شد و موج عظیم بسیجیان راهیان کربلا هنگام [[دفاع مقدس]] از قم که شهر خون و قیام است آغاز گردید و در تمام کشور گسترده شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۶–۳۹۷ و ۱۹/۴۷۷.</ref>

==پیوند به بیرون==

*غلامرضا گلی زواره، [https://books.khomeini.ir/books/10008/224/ قم]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۸، ص۲۲۴-۲۳۵.

[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]