محمد محمدی ری‌شهری: تفاوت میان نسخه‌ها

محمد محمدی نیک معروف به محمدی ری‌شهری در چهارم آبان ۱۳۲۵ در شهر ری به دنیا آمد. پدرش حاج‌اسماعیل، شغل نانوایی داشت و در ۲۹ آذر ۱۳۶۷ درگذشت. مادرش بدرالسادات شکرابی از اهالی شمیران تهران بود.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۱۳ ـ ۱۴.</ref> محمدی ری‌شهری در دوران کودکی به مکتبخانه رفت و در ادامه در مدرسه‌ای غیر رسمی متعلق به سیدهاشم موسوی ادامه تحصیل داد؛ سپس در مدرسه فضیلت ثبت‌نام کرد و به کلاس چهارم راه یافت و در سال ۱۳۳۹ دوره ابتدایی را به پایان رساند.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره ها، ۱/۱۹.</ref>

محمدی ری‌شهری علاقه‌مند بود به دانشگاه برود؛ اما با اصرار پدر به [[حوزه علمیه]] رفت. او در سال ۱۳۳۹ وارد مدرسه برهان، جنب [[آستان عبدالعظیم حسنی(ع)]] شد،<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره ها، ۱/۲۰.</ref> مقدمات را در همان مدرسه آموخت و در سال ۱۳۴۱ وارد [[حوزه علمیه قم]] شد و در [[مدرسه آیت‌الله گلپایگانی]] با محمود عبداللهی هم‌حجره شد.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره ها، ۱/۲۲ ـ ۲۳.</ref> وی کتاب سیوطی را نزد رحمت‌الله فشارکی آموخت؛<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۲۲.</ref> سپس برای سکونت به مدرسه حجتیه رفت. وی درس‌های سطوح عالی را نزد [[مصطفی اعتمادی]]، حسین نوری همدانی، [[علی‌اکبر مشکینی]]، [[محمد فاضل لنکرانی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] آموخت.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۲۴؛ دبیرخانه، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۰۷.</ref> پس از آن در درس خارج اصول حسین وحید خراسانی، محمدعلی اراکی و خارج فقه سیدمحمدرضا گلپایگانی شرکت می‌کرد <ref>دبیرخانه، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۰۷.</ref>

ری‌شهری در [[درس اخلاق]] آقاحسین فاطمی، [[سیدرضا بهاءالدینی]] و [[محمدتقی بهجت]] شرکت می‌کرد؛ ولی تحت تأثیر رجبعلی خیاط نیز بود، که بعدها یادنامه‌ای با نام کیمیای محبت درباره وی نوشت.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۲۷ ـ ۳۰.</ref> وی در کنار تحصیل، درس نیز می‌داد و علاوه بر آن مباحث اصول عقاید را برای طلاب مدرسه کرمانی‌ها آموزش می‌داد که بعدها به صورت کتاب چاپ شد.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۳۱ ـ ۳۰.</ref> او در کنار تحصیل علوم حوزوی به دنبال حفظ [[قرآن]] و تحقیق و پژوهش در منابع حدیثی بود؛ چنان‌که توانست حافظ کل قرآن شود و جلد اول مجموعه حدیثی [[میزان الحکمه]] را در سال ۱۳۶۲ به مرحله چاپ و نشر برساند.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۳۳ ـ ۳۴.</ref>

ری‌شهری اگرچه به هنگام سخنرانی تاریخی [[امام‌خمینی]] در سیزده خرداد ۱۳۴۲ در [[مدرسه فیضیه]] حضور داشت و مسائل انقلاب را پیگیری می‌کرد اما با شخص ایشان ارتباطی نداشت.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۳۶ ـ ۳۷.</ref> او بیشتر سرگرم تحصیل بود؛ ولی به‌سبب اشتباه مأموران [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) در دستگیری وی دو مرحله زندانی شد که مرحله اول از ۲۰/۴/۱۳۴۴ ـ ۱۸/۶/۱۳۴۴ به مدت دو ماه زندانی بود <ref>دبیرخانه، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۰۹.</ref> وی در سال ۱۳۴۵ برای ادامه تحصیل وارد [[حوزه علمیه نجف]] و در مدرسه آخوند ساکن شد و در آنجا با مشکینی آشنا شد و در ادامه با دختر وی ازدواج کرد. ری‌شهری سیزده ماه در [[عراق]] ماند<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۴۶ ـ ۴۷ و ۵۱ ـ ۵۲.</ref> وی در مرحله دوم پس از بازگشت از عراق به درخواست دادگاه تجدید نظر ارتشِ خراسان به سه ماه حبس با احتساب دو ماه قبلی محکوم گردید <ref>دبیرخانه، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۰۹.</ref>

ری‌شهری پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، [[حاکم شرع دادگاه انقلاب]] شد. نخستین حکم قضاوت وی را جامعه مدرسین [[حوزه علمیه قم]] صادر کرد که به امضای [[حسینعلی منتظری]] و [[علی‌اکبر مشکینی|مشکینی]] رسیده بود. او با این حکم به استان خوزستان سفر کرد و محاکمه عوامل حکومت‌نظامی [[رژیم پهلوی]] را که در کشتن مردم شهر [[دزفول]] نقش داشتند، بر عهده گرفت؛<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۸۴.</ref> سپس به همراه سیدحسین موسوی تبریزی به شهرهای گچساران، بهبهان، خرم‌آباد، بروجرد، رشت و گنبد سفر کرد و به اتهامات نیروهای ساواک و نظامیان رژیم پهلوی رسیدگی کرد.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۸۵.</ref> وی خاطرنشان کرده در آن مقطع، گروه‌های ضد انقلاب، توطئه در ارتش را آغاز کرده بودند؛ زیرا ارتش به سبب بازداشت برخی از فرماندهان و فرار جمعی دیگر دچار بی‌نظمی شده بود و از سوی دیگر، عوامل ضد انقلاب با طرح ارتش بی‌طبقه توحیدی، نظامیان را به نافرمانی دعوت می‌کردند؛ بر همین اساس مسئولان در صدد تشکیل دادگاه ارتش برآمدند. از این‌رو وی به سفارش [[محمد مؤمن]] از طرف [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] و مسئول اعزام قضات، به تهران رفت و دادگاه انقلاب اسلامی ارتش را تأسیس کرد. وی پس از تشکیل [[شورای عالی قضایی]] با حکم [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] رئیس دیوان عالی کشور، توانست نمایندگی دادگاه انقلاب ارتش را در سرتاسر کشور تأسیس کند.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۸۶ ـ ۸۷.</ref> او پس از به‌عهده‌گرفتن مسئولیت ریاست دادگاه‌ها و [[دادسراهای انقلاب اسلامی ارتش]]، همه محاکمات را بر عهده گرفت ازجمله: متهمان به توطئه در پایگاه هوایی تبریز در ماجرای حزب جمهوری خلق مسلمان، عوامل کودتای پایگاه هوایی شهید نوژه همدان ، اعضای حزب توده، صادق قطب‌زاده و سیدکاظم شریعتمداری<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۱۰۵ ـ ۱۲۰، ۲۲۸ ـ ۲۳۸ و ۲۴۵؛ دبیرخانه، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۱۰.</ref> وی در سال ۱۳۶۳ به عنوان نخستین وزیر اطلاعات از سوی [[میرحسین موسوی]]، نخست‌وزیر وقت، به مجلس معرفی شد و [[رأی اعتماد]] گرفت.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۸۳؛ اداره کل آرشیو، دولت‌های ایران، از میرزانصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، ۴۸۵، ۴۸۷ و ۴۸۸.</ref>

ارتباط ری‌شهری با [[امام‌خمینی]] پس از پیروزی انقلاب اسلامی، هم‌زمان با آغاز فعالیت [[دفتر تبلیغات اسلامی قم]] در سال ۱۳۵۸ شروع شد؛<ref>مقاله دفتر تبلیغات اسلامی.</ref> زیرا وی یکی از اعضای مؤسس آن بود و هر از چند گاهی برای گزارش کار و گرفتن رهنمود، به دیدار ایشان می‌رفت.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۹۶.</ref> ری‌شهری از دیدارهای خصوصی خود با ایشان، بدون قرار قبلی خبر داده‌است که مایه تعجب برخی دوستان وی شده بود. امام‌خمینی می‌خواست از طریق وی در جریان دقیق فعالیت‌های دادگاه انقلاب ارتش در برخورد با توطئه‌ها باشد.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۹۷ ـ ۹۸.</ref>

ری‌شهری برای ارتقای بنیه علمی و اخلاقی قضات کلاس‌های اخلاق تشکیل می‌داد و پس از تصدی مسئولیت وزارت اطلاعات، این برنامه را با عنوان «تواصی به حق» در سطح مدیران این وزارت نیز گسترش داد.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۸۸.</ref> ازجمله فعالیت‌های وی در زمان تصدی وزارت اطلاعات، رسیدگی به پرونده [[سیدمهدی هاشمی]] است که به دستور امام‌خمینی به وی واگذار شد. امام‌خمینی به وی دستور داد همه جوانب این پرونده را با کمال دقت و انصاف رسیدگی و تمام افراد دخیل در آن را تحت تعقیب قرار دهد و در عین حال توجه داشته باشد که همه افراد در پیشگاه قضاوت اسلام مساوی بوده و به همان اندازه که اغماض از مجرمان گناه بزرگی است، تعرض به بی‌گناهان نیز از گناهان نابخشودنی به شمار می‌رود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۴۵.</ref> ری‌شهری به دلیل اهمیت این پرونده، درباره برخی از محتویات آن از امام‌خمینی نظرخواهی می‌کرد، ازجمله در تاریخ ۲۳/۱۰/۱۳۶۵ از ایشان درخواست کرد، هاشمی زیر نظر وزارت اطلاعات به نقطه‌ای از کشور تبعید گردد که امام‌خمینی تصمیم درباره آن را به رؤسای سه قوه واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۶.</ref> چنان‌که درخواست [[تبعید]] برادر وی، سیدهادی نیز مطرح شد و امام‌خمینی با تأکید بر حفظ تمام موازین عدل و انصاف با آن موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۷.</ref>‏ ری‌شهری همچنین در ۱۴/۴/۱۳۶۶ در پاسخ به درخواست [[حسینعلی منتظری]] برای آزادی سیدهادی هاشمی، داماد وی، پیشنهاد [[عفو]] او را به صورت مشروط داد که امام‌خمینی با آن موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۰۳ ـ ۳۰۴.</ref>

همچنین امام‌خمینی در بهمن ۱۳۶۷ با پیشنهاد وی درباره عفو زندانیان وابسته به گروه‌ها در صورتی که جرایم جنایی نداشته باشند موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۵۵.</ref> نیز با درخواست وی در ۳۰/۹/۱۳۶۶ برای رسیدگی به اتهامات کارکنان وزارت اطلاعات در دادسرای نیروهای مسلح به صورت مشروط موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۴۷.</ref> وی در ۱۳/۱۱/۱۳۶۶ از امام‌خمینی درباره واگذارکردن بعضی پرونده‌ها به نمایندگان مجلس و آگاهی آنان از اطلاعات موجود در آنها در حالی‌که هنوز از نظر سیر قضایی و [[شرعی]] به اثبات نرسیده و احتمال داشت مورد بهره‌برداری سیاسی نمایندگان شود، کسب نظر و رهنمود کرد و امام‌خمینی در پاسخ، جستجو و [[تجسس]] از پرونده متهمان را با خصوصیات ذکرشده، خلاف شرع و [[قانون اساسی]] دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۱.</ref> ایشان همچنین با درخواست ری‌شهری در باره مصرف اموال کشف‌شده وزارت اطلاعات جهت رفع نیازهای آن وزارتخانه طبق ضوابط شرعی و در صورت موافقت نخست‌وزیر، موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۷۲.</ref> ری شهری در محاکمات افراد [[سازمان مجاهدین خلق]] در سال ۱۳۶۷ نیز نقش داشت.<ref>منتظری، خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱/۶۰۰.</ref>

ری‌شهری، امام‌خمینی را استثنایی در طول [[تاریخ اسلام]] شمرده و معتقد است ایشان به همان میزان که از روحانیت اصیل پیش‌رو، دفاع می‌کرد با روحانیان وابسته و متحجر مخالف بود و آنان را برای اسلام و اهداف انقلاب خطرناک می‌دانست <ref>محمدی ری‌شهری، مصاحبه، ۱۰/۳۵۱.</ref> وی رهبری امام‌خمینی را در پیروزی انقلاب اسلامی، در عصر [[غیبت امام زمان(ع)]] بی‌نظیر دانسته و ایشان را برجسته‌ترین [[فقیه]] زمان، آگاه و جامع شرایط رهبری برشمرده است.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۷۴ ـ ۷۵.</ref> همچنین ایشان را افزون بر دارابودن ویژگی‌های علمی و عملی، دارای هوش و ذکاوت سیاسی فوق‌العاده و نابغه سیاسی شمرده و آرامش روحی ایشان در بازگشت از [[پاریس]] به ایران را ستوده‌است.<ref>محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۱/۷۹.</ref>

امام‌خمینی در دیدار با معاونان و مدیران وزارت اطلاعات از خدمات ری‌شهری به اسلام و انقلاب تشکر کرد و از وی که به‌رغم داشتن اشتغالات علمی، خدمت به اسلام موجب شده‌است از کار اصلی خود دست بردارد و به کار حساس در وزارت اطلاعات مشغول باشد، قدردانی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷۹.</ref>

محمدی ری‌شهری که فعالیت‌های علمی خود به‌ویژه در حوزه حدیث را به دلیل مسئولیت‌ها کاهش داده بود، پس از پایان دوره وزارت، فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی را در قالب مرکز تحقیقاتی دارالحدیث و با همکاری گروهی از محققان و پژوهشگران، کار اصلی خود قرار داده و آثار فراوانی در موضوعات گوناگون منتشر کرده‌است و ازجمله آنها دانشنامه قرآن و حدیث، دانشنامه امیرالمؤمنین(ع)، دانشنامه امام‌حسین(ع)، حکمت‌نامه پیامبر اعظم(ص) و سخن حج است. آثار منتشرشده زیر نظر وی به بیش از صد اثر می‌رسد و برخی از آثار به زبان‌های خارجی نیز ترجمه و منتشر شده‌است (حدیث شیعه).