محمد مفتح: تفاوت میان نسخه‌ها

|نام کامل      = محمد مفتح

|مذهب          = [[شیعه]]

|پیشه          = [[روحانیت|روحانی]]

|مناصب          = رئیس دانشکده الهیات [[دانشگاه تهران]]

|اساتید        = [[امام‌خمینی]] • [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] • [[سیدمحمد محقق داماد]] • [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]

|تالیفات        = ترجمه [[تفسیر مجمع البیان]] • روش اندیشه در [[علم منطق]]

'''محمّد مفتح''' روحانی مبارز، [[شاگردان امام‌خمینی|شاگرد امام‌خمینی]]، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران و پیشتاز [[وحدت حوزه و دانشگاه]].

محمد مفتح در سال ۱۳۰۷ در همدان به دنیا آمد و پس از اتمام دوره دبستان، به مدرسه ملاعلی معصومی­ همدانی رفت و تحصیلات حوزوی را شروع کرد. او برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۲۲ به قم رفت و از دروس اساتید بهره برد. مفتح از شاگردان [[امام‌خمینی]] نیز بوده و در کنار تحصیل به تدریس نیز اهتمام داشته است. او در مدرسه دین و دانش قم نیز معارف اسلامی را درس می‌­داده است.

او علاوه بر تحصیل حوزوی، مدرک دکترای دانشگاهی نیز داشته است و علاوه بر تدریس و فعالیت­‌های فرهنگی-تربیتی در دانشگاه، در مساجد الجواد و قبا جلسات تفسیر قرآن و سخنرانی داشته است. نماز عید فطر مفتح در مسجد قبا و تظاهرات پس از نماز در تاریخ [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] مشهور است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مفتح در همکاری با [[مرتضی مطهری|مطهری]]، [[سیدمحمد بهشتی|بهشتی]] و [[محمدرضا مهدوی کنی|مهدوی­‌کنی]] [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌­های انقلاب اسلامی]] را پیشنهاد و تشکیل دادند و او خود مسئول کمیته منطقه ۴ تهران بود است. وی همچنین ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را پذیرفت.

محمد مفتح در ۲۷ آذر ۱۳۵۸ به دست عناصری از گروه فرقان [[ترور]] و در ۵۱ سالگی به [[شهادت]] رسید و پیکر او پس از تشییع در تهران و قم، در صحن حرم [[حضرت فاطمه معصومه(س)|فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.

محمد مفتح ۲۷ خرداد ۱۳۰۷ در محله چهل‌پله [[همدان]] در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدر وی شیخ‌محمود، فرزند کربلایی‌مهدی، از واعظان مشهور همدان بود که افزون بر تدریس ادبیات فارسی و عربی در حوزه علمیه همدان، اشعاری را به فارسی و عربی در مدح و منقبت [[رسول اکرم(ص)]] و [[ائمه(ع)]] سروده است و مادر وی فاطمه ثمالی که در سال ۱۳۵۴ درگذشت،<ref>گلی زواره، گلشن ابرار، ۲/۸۱۴؛ نیکبخت، زندگی و مبارزات مفتح، ۲۶.</ref> دختر حیدرعلی جابری انصاری بود که نسب او جابربن‌عبدالله انصاری می‌رسد. محمد مفتح که فرزند ارشد خانواده بود پس از تمام‌کردن دوره دبستان، به مدرسه ملاعلی معصومی همدانی رفت و مقدمات و بخش سطح را نزد پدر، سیدمحمد جلالی و محمدعلی دامغانی آموخت.<ref>نیکبخت، زندگی و مبارزات مفتح، ۲۷–۲۸.</ref> وی در این مدرسه با [[حسین نوری همدانی]] هم‌حجره و هم‌بحث بود.<ref>نوری همدانی، مصاحبه، چاپ‌شده در مجله شاهد یاران، ۱۳.</ref>

محمد مفتح در سال ۱۳۲۲ به شهر [[قم]] رفت و در [[مدرسه دارالشفا]] ساکن شد. او کتاب رسائل را نزد [[میرزامحمد مجاهدی تبریزی]] و کتاب مکاسب را نزد [[سیدمحمد محقق داماد]] آموخت و در درس خارج فقه و اصول نیز از [[سیدحسین بروجردی]]، [[امام‌خمینی]] و [[سیدمحمد حجت]] بهره برد؛ همچنین مدتی در درس [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] و [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] شرکت کرد. او حکمت و [[عرفان]] را از امام‌خمینی و [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] آموخت<ref>رفیعی، شهاب شریعت: درنگی در زندگی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۲۰۱.</ref> وی پس از تکمیل تحصیلات حوزوی، به تدریس [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]]، به‌ویژه [[فلسفه]] پرداخت.<ref>نوری همدانی، مصاحبه، چاپ‌شده در مجله شاهد یاران، ۱۳.</ref> و در دبیرستان «دین و دانش» نخستین مدرسه اسلامی در قم که [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] در سال ۱۳۳۳ آن را تأسیس کرده بود، به تدریس معارف اسلامی مشغول شد.<ref>گلی زواره، زندگینامه دکتر مفتح، ۱۵.</ref> وی همچنین در این سال در رشته معقول دانشکده الهیات دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد.<ref>نیکبخت، زندگی و مبارزات مفتح، ۵۳.</ref>

مفتح برای پیوند میان دانش‌آموز، [[طلبه]] و [[دانشجو]]، در سال ۱۳۳۹ با کمک حسینی بهشتی و [[سیدعلی خامنه‌ای]]، به ایجاد کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان در قم اقدام کرد.<ref>حسینی بهشتی، مصاحبه، ۱۲؛ حسینی بهشتی، رسالت دانشگاه و دانشجو، ۱۳؛ خامنه‌ای، دیدگاه‌ها، ۲۲۳–۲۲۴.</ref> و در سال ۱۳۴۱ «مجمع اسلام‌شناسی» را در قم تأسیس کرد. این مجمع، فضلا و نویسندگان را گرد هم می‌آورد تا آثار خود را در زمینه اسلام‌شناسی، مسائل مسلمانان و [[جهان اسلام]] مطرح کنند. این آثار پس از بررسی و بازبینی، به چاپ می‌رسید. کتاب‌های منتشرشده از این جلسات سبب شد تا [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی]] (ساواک) به تعطیلی آن و بازداشت مفتح اقدام کند.<ref>مفتح، یاران امام، ۶۸؛ گلی زواره، شهید مفتح تکبیر وحدت، ۶۰–۶۲.</ref> مفتح در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۲ از سوی امام‌خمینی مأموریت یافت که برای آگاهی‌بخشی مردم [[خوزستان]] به آنجا سفر کند؛ اما با جلوگیری ساواک روبه‌رو شد؛ چنان‌که در [[حمله به مدرسه فیضیه|ماجرای یورش مأموران رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه]]، در فروردین ۱۳۴۲ کتک خورد؛ اما کوتاه نیامد و به فعالیت‌های انقلابی خود ادامه داد و بدین منظور برای تبلیغ به شهرستان‌های استان خوزستان رفت و آمد می‌کرد.<ref>نیکبخت، زندگی و مبارزات مفتح، ۱۲۱–۱۲۵.</ref> در اسناد ساواک، از وی با عنوان وکیل امام‌خمینی و طرفدار ایشان نام برده شده است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۱/۲۱۱ و ۳۲۷.</ref>

مفتح افزون بر روابط استاد و شاگردی، با امام‌خمینی پیوند عاطفی داشت و در مدتی که ایشان در [[نجف]] بود، با ایشان در ارتباط بود.<ref>گلی زواره، شهید مفتح اسوه فرزانگی، ۱۰۴.</ref> وی در [[حسینیه ارشاد]] به فعالیت‌های علمی و سخنرانی نیز مشغول بود. او در شهریور ۱۳۴۴ موفق به کسب مدرک دکتری شد. پایان‌نامه او با عنوان «حکمت الهی و نهج‌البلاغه» و با راهنمایی [[مرتضی مطهری]] و داوری [[حسینعلی راشد تربتی]] و [[سیدکمال‌الدین نوربخش]]، با درجه عالی پذیرفته شد.<ref>گلی زواره، شهید مفتح اسوه فرزانگی، ۶۱–۶۲؛ نیکبخت، زندگی و مبارزات مفتح، ۵۱–۵۴.</ref> وی در سوم تیر ۱۳۴۹ در سمت استادیاری تمام‌وقت دانشگاه تهران، مشغول به کار شد.<ref>مفتح، یاران امام، ۴۹۹–۴۹۸.</ref>

مفتح در رمضان ۱۳۹۲ق/ ۱۳۵۱ش در مسجد دانشگاه، پس از اقامه [[نماز جماعت]] ظهر و عصر، بر اساس دعوت انجمن اسلامی به سخنرانی، جلسات [[تفسیر قرآن]] و پاسخگویی به پرسش‌های اعتقادی و شرعی [[دانشجویان]] می‌پرداخت؛<ref>مفتح، یاران امام، ۵۳۵–۵۳۷.</ref> همچنین به دعوت مطهری، در مسجد الجواد(ع) جلسه‌های تفسیر قرآن و سخنرانی برپا می‌کرد.<ref>گلی زواره، شهید مفتح تکبیر وحدت، ۱۰۴–۱۰۷.</ref> او سپس [[مسجد جاوید]] را در سال ۱۳۵۲ پایگاه فعالیت‌های تبلیغی و انقلابی خود قرار داد و برای تشکیل نیروهای مبارز، هسته‌های مقاومت تشکیل داد که ممنوع‌شدن از منبر را برای او در پی داشت.<ref>مفتح، یاران امام، ۲۸ و ۲۸۸.</ref> وی در سوم آذر ۱۳۵۳ پس از سخنرانی [[سیدعلی خامنه‌ای]]، در یورش [[ساواک]] به مسجد جاوید بازداشت و روانه زندان شد.<ref>مفتح، یاران امام، ۲۹۶؛ گلی زواره، شهید مفتح تکبیر وحدت، ۱۰۷.</ref> و پس از دو ماه زندان و [[شکنجه]] آزاد شد و به فعالیت‌های انقلابی خود ادامه داد. او در سال ۱۳۵۵ امامت [[مسجد قبا]] را پذیرفت.<ref>مفتح، یاران امام، ۳۴۴؛ مخبر، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ۳۲۲.</ref> وی نماز [[عید فطر]] در روز سیزدهم شهریور ۱۳۵۷ را در تپه‌های قیطریه، با حضور انبوه مردم برگزار کرد که مقدمه‌ای مهم برای [[تظاهرات]] سرنوشت‌ساز مردم تهران در هفدهم شهریور همان سال شد.<ref>مفتح، یاران امام، ۳۷۴–۳۷۹؛ گلی زواره، گلشن ابرار، ۲/۸۱۹.</ref>{{ببینید|عید فطر|تظاهرات|هفده شهریور}}

مفتح بیش از بیست اعلامیه را در حمایت از امام‌خمینی و مبارزات ایشان و اعتراض به [[حکومت پهلوی]] امضا کرده است که برخی به نام محمد همدانی ثبت شده است.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۵۴، ۱۶۴ و ۱۷۲–۱۷۳.</ref> وی در بهمن ۱۳۵۷ عضو [[کمیته استقبال از امام‌خمینی]] بود و مدیریت مراسم سخنرانی امام‌خمینی در [[بهشت زهرا(س)]] را بر عهده داشت و در کنار ایشان حضور داشت.<ref>گلی زواره، زندگینامه دکتر مفتح، ۵۶؛ محلاتی، خاطرات و مبارزات شهید فضل‌الله محلاتی، ۱۰۵–۱۰۸.</ref> چنان‌که در سیزدهم بهمن ضمن اشاره به استقبال پرشور مردم از رهبر انقلاب، ورود امام‌خمینی به ایران را پیروزی حق بر باطل برشمرد.<ref>مفتح، ویژگی‌های زعامت، ۶۵–۷۰.</ref>{{ببینید|کمیته استقبال}}

پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مفتح با همکاری مطهری، [[محمدرضا مهدوی کنی]] و [[سیدمحمد بهشتی|بهشتی]] [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] را پیشنهاد و تشکیل دادند و خود نیز در سمت مسئول کمیته انقلاب اسلامی منطقه ۴ تهران به خدمت پرداخت.<ref>گلی زواره، زندگینامه دکتر مفتح، ۵۷.</ref> وی همچنین ریاست دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را پذیرفت.<ref>گلی زواره، زندگینامه دکتر مفتح، ۲۸.</ref> از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به عضویت در شورای عالی نظارت بر امور مؤسسه مطبوعاتی اطلاعات و عضویت در شورای گسترش آموزش عالی اشاره کرد. وی همچنین پس از تأسیس [[حزب جمهوری اسلامی]] مدت کوتاهی مسئول بخش [[روحانیت]] آن تشکل بود.<ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۵/۱۹۵ و ۲۷۱.</ref>{{ببینید|کمیته انقلاب اسلامی}}

 

 

 

 

 

 

از میان فرزندان مفتح، [[محمدمهدی مفتح]]، دارای دکترای [[اقتصاد]] از [[دانشگاه آزاد اسلامی]] واحد علوم و تحقیقات تهران، نماینده شش دوره [[مجلس شورای اسلامی]] و [[محمدهادی مفتح]] در [[لباس روحانیت]] شهرت بیشتری دارند. از آنان به مناسبت سالروز شهادت محمد مفتح، مصاحبه‌های مختلف دربارهٔ شخصیت و اندیشه پدر خود در رسانه‌های گروهی موجود است. به مناسبت فعالیت‌های گسترده و تأثیرگذاری مفتح در زمینه وحدت اقشار مختلف مردم و ایجاد اتحاد میان روحانیان و دانشجویان، روز شهادت وی به نام «روز وحدت حوزه و دانشگاه» نام‌گذاری شده است.{{ببینید|وحدت حوزه و دانشگاه}}

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* اطلاعات، روزنامه، ۲۸ و ۲۹/۹/۱۳۵۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* انصاری کرمانی، محمدعلی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* باقری بیدهندی، ناصر، افکار استاد شهید دکتر محمد مفتح، قم، پیام اسلام، چاپ اول، ۱۳۵۸ش.

* حسینی بهشتی، سیدمحمد، رسالت دانشگاه و دانشجو، قم، تشیع، بی‌تا.

* حسینی بهشتی، سیدمحمد، مصاحبه، چاپ‌شده در ویژه‌نامه شهیدان، روزنامه جمهوری اسلامی ۲۷/۹/۱۳۵۹ش.

* خامنه‌ای، سیدعلی، دیدگاه‌ها، به کوشش محمد بدیعی، قم، تشیع، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

* دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، روزشمار انقلاب اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* رفیعی، علی، شهاب شریعت: درنگی در زندگی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.

* کیهان، روزنامه، ۲۸ و ۲۹/۹/۱۳۵۸ش.

* گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، زندگینامه شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح، قم، دفتر عقل، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.

* گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، شهید مفتح اسوه فرزانگی و فداکاری، قم، نورالسجاد، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، شهید مفتح تکبیر وحدت، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، محمد مفتح، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، معروف، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* محلاتی، فضل‌الله، خاطرات و مبارزات شهید فضل‌الله محلاتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

* مخبر، عباس، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، تهران، طرح نو، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.

* مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

* مفتح، محمد، امام از دیدگاه شهیدان، مجله ۱۵ خرداد، شماره ۱۲–۱۳، ۱۳۷۲ش.

* مفتح، محمد، ویژگی‌های زعامت و رهبری، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۵۹ش.

* مفتح، محمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، آیت‌الله دکتر محمد مفتح، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.

* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.

* نوری همدانی، حسین، مصاحبه، چاپ‌شده در مجله شاهد یاران، شماره ۱۴، ۱۳۸۵ش.

* نیکبخت، رحیم، زندگی و مبارزات مفتح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.

 

[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]