مرتضی حائری یزدی: تفاوت میان نسخه‌ها

مرتضی حائری یزدی، روز چهاردهم ذی‌الحجه سال ۱۳۳۴ق/ بیستم مهر ۱۲۹۵ در سلطان‌آباد (اراک) به دنیا آمد<ref>شریف رازی، آثارالحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۲/۷۵.</ref> و در شش‌سالگی همراه پدرش ‌[[عبدالکریم حائری یزدی]] در [[قم]] ساکن شد.<ref>ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۰۱.</ref> حائری ادبیات و دروس مقدماتی حوزه را نزد [[میرزا‌محمدعلی ادیب تهرانی]]، ابوالقاسم نحوی و سیدحسین کوچه‌حرمی فرا گرفت<ref>شریف رازی، آثارالحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۲/۷۵؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۳۰۲.</ref> و دروس سطح را در محضر [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]، [[علی‌اصغر صالحی کرمانی]]، [[سیدمحمد محقق داماد]]، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] و [[سیدمحمدتقی خوانساری]] آموخت.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۱۹۸ـ۱۹۹؛ آفاق نور، مجله، ۱۷.</ref> وی همراه درس‌آموزی از پدر خود، پانزده سال در درس خارج [[علم فقه|فقه]] و [[علم اصول|اصول]] [[سیدمحمد حجت کوه‌کمری]]، [[سیداحمد خوانساری]] و [[سیدحسین بروجردی]] حاضر شد و به درجه [[اجتهاد]] رسید؛<ref>شریف رازی، آثارالحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۷۲ و ۲/۷۵.</ref> و افزون بر مقام علمی، ذوق شعری نیز داشت.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۰۶ـ۲۰۷.</ref> وی از شاگردان برجسته [[امام‌خمینی]] نیز بوده است<ref>روحانی، خاطرات، ۱/۶۳.</ref> و خود وی نیز امام‌خمینی را «استاد مکرم در علوم الهیه» خوانده است.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۶۲۰.</ref>

حائری بیش از چهل سال در حوزه علمیه قم به تدریس سطح و خارج فقه و اصول ‏پرداخت.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۱۹۹.</ref> نخست در درس خصوصی وی، [[علی‌اکبر مشکینی|علی مشکینی]] و [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]] شرکت می‌کردند.<ref>آفاق نور، مجله، ۱۷ـ۱۸.</ref> از دیگر شاگردان وی می‌توان [[سیدمصطفی خمینی]]<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۶ـ۵/۵۱۶.</ref> [[سیدعباس خاتم یزدی]]، [[حسین شب‏‌زنده‏‌دار]]، [[محمدمهدی ربانی املشی]]، [[سیدعلی‏ محقق داماد]] و [[محمد محمدی ری‌شهری]] را نام برد.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۱۹۹.</ref> وی همچنین برای عموم مردم در شب‌های جمعه و شنبه [[تفسیر قرآن]] می‌گفت، که بخشی از آن آیات اعتقادی بوده است.<ref>آفاق نور، مجله، ۱۸.</ref> حائری یزدی [[تقوا]]، [[ساده‌زیستی]]، پرهیز از خلاف‌گویی و [[تملّق|تملق]] را از پدر آموخته بود.<ref>شریف رازی، آثارالحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۱/۷۱؛ محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۰۰.</ref> او با وجود شایستگی [[مرجعیت]]، رساله عملیه منتشر نکرد و از سر [[تواضع]]، هنگام تدریس بر منبر نمی‏‌نشست.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۰۰.</ref>

رابطه مرتضی حائری با [[امام‌خمینی]] دیرینه و نزدیک بود. این دو هر روز در غروب آفتاب در مقبره [[شیخ فضل‌الله نوری|شیخ‌فضل‌الله نوری]] در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] با یگدیگر دیدار و گفتگو می‌کردند.<ref>مختاری، چاپ‌شده در فرهنگنامه، ۱/۱۱۳؛ محقق داماد، ۷.</ref> وی در کنار امام‌خمینی، از مشاوران بروجردی بود.<ref>استادی، خاطرات، ۱۳۳.</ref> پس از ازدواج [[سیدمصطفی خمینی|سیدمصطفی]] فرزند ارشد امام‌خمینی در سال ۱۳۳۵، با دختر حائری این صمیمیت بیشتر شد.<ref>مختاری، چاپ‌شده در فرهنگنامه، ۱/۱۱۳.</ref> همچنین حائری از تلاش امام‌خمینی برای حضور [[سیدحسین بروجردی|بروجردی]] در [[قم]] حمایت کرد.<ref>حائری، خاطرات، ۶۱.</ref> وی همراه برخی علما ازجمله امام‌خمینی در تاریخ ۳/۱/۱۳۲۸ طی نامه‌ای به بروجردی درباره شایعه موافقت وی با تشکیل مجلس مؤسسان در پانزده بهمن ۱۳۲۷ استفسار کرد که بروجردی در پاسخ اظهار داشت موافقتی با این امر نکرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۶.</ref>{{سخ}}

در ۷/۷/۱۳۲۸ جهت اصلاحات حوزه «هیئت مصلحین» به امر بروجردی تشکیل شد که حائری یزدی از اعضای مؤثر آن هیئت بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۷ـ۲۸؛ سلطانی طباطبایی، مصاحبه، ۵۰.</ref> و پس از وفات بروجردی در دهم فروردین ۱۳۴۰ خانه حائری محل تجمع بزرگان [[حوزه علمیه قم]] برای ساماندهی مسائل حوزه ازجمله مسئولیت شهریه طلاب بود.<ref>روحانی، خاطرات، ۱/۱۵۸؛ علم‌الهدی، مصاحبه، ۲/۲۸.</ref>

حائری که در شمار مخالفان برخی قوانین غیر اسلامی [[رژیم پهلوی]] مخالف بود.<ref>عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۳۸۰؛ محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۰۸.</ref>، ازجمله در مهر ۱۳۴۱ در اعتراض به [[انجمن‌های ایالتی و ولایتی|لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی]]، جلسه‌ای در خانه او تشکیل شد<ref>آل طه، مصاحبه، ۱/۲۲.</ref> و [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) از جلسه علما، ازجمله امام‌خمینی و حائری و امضای آن دو در اعلامیه‌ علیه لایحه یادشده، خبر داده است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۱/۸۹ و ۱۶۷؛ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ـ۳/۴۴.</ref> وی همچنین طی تلگرامی جداگانه به [[محمدرضا پهلوی]]، از آن لایحه [[انتقاد]] کرد؛<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۱۸ـ۱۹؛ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ـ۳/۵۰.</ref> نیز در اسفند ۱۳۴۱ از امضاکنندگان اعلامیة نُه‌نفره مراجع تقلید و علما، در نقد دخالت [[زنان]] در [[انتخابات]] بود.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۶۳ـ۶۹.</ref>{{سخ}}

پیش از سخنرانی تاریخی امام‌خمینی در مقابله با موضوع [[کاپیتولاسیون]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۱۵.</ref> جلسه‌ای در خانه [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] تشکیل شد که حائری همراه امام‌خمینی حضور داشت.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۳/۴۳۸، ۴/۱۰، ۱۷ و ۴۷.</ref> وی در اعتراض به [[دستگیری امام‌خمینی]] در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ همراه جمع دیگری از علما و مراجع به [[تهران]] مهاجرت کرد.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ـ۳/۴۲۳ و ۴۹۹ـ۵۰۰.</ref> و از کسانی بود که در دفاع از آزادی ایشان، استناد به مصونیت مراجع در [[قانون اساسی مشروطه]] را به علما پیشنهاد کرد<ref>طاهری،مصاحبه، ۱/۶۰۰.</ref> و دراین‌باره اعلامیه داد؛<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۸۶ـ۸۷.</ref> چنان‌که وی و دیگر علما تلگرام مشترکی خطاب به امام‌خمینی صادر کردند و ضمن ابراز همدردی و تأثر از پیش‌آمدهای ناگوار و اهانت به مقام شامخ [[روحانیت]] و [[مرجعیت]]، اعلام کردند که برای پشتیبانی از هدف مقدس [[روحانیت]] به همراه دیگر علما از شهرستان‌ها به تهران حرکت کرده‌اند.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ـ۳/۴۴۰ـ۴۴۱.</ref>{{سخ}}

پس از [[تبعید امام‌خمینی]] به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳، جلسه‌ای در اعتراض به آن در خانه حائری تشکیل شد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۴/۱۸۳.</ref> و دانشجویان ایرانی در [[امریکا]] و کانادا نیز از وی درخواست اقدام جدی‌کردند<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۱۱/۵۶۲.</ref> وی در راستای دفاع از عالمان مبارز در نامه‌ای به [[سیدمحمود طالقانی]] از طولانی‌شدنِ زندان طالقانی ابراز تأسف و با ایشان اعلام همدردی کرد<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۱۱۷.</ref> رژیم پهلوی جهت تعدیل موضع امام‌خمینی، پیشنهاد مذاکره از طریق علما ازجمله حائری را با ایشان مطرح کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۶/۵۹۰ـ۵۹۱.</ref> در همین‌حال حائری از بسته‌شدن بیت امام‌خمینی و جلوگیری از رفت و آمد مراجعان، به رژیم پهلوی اعتراض کرد و از ساواک خواست درِ [[خانه امام‌خمینی]] باز شود و کتاب‌های خطی‌ای که از خانه و کتابخانه ایشان ضبط شده به ایشان برگردد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۹/۴۰۹.</ref> مواردی که یاد شده است نشانه‌هایی بارز از ارتباط صمیمانه حائری با امام‌خمینی بود و حتی موجب این شایعه شد که حائری مسئول پرداخت [[شهریه امام‌خمینی]] است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۹/۶۴، ۲۲۷ و ۲۳۳.</ref>{{سخ}}

در سال ۱۳۵۴ در سالگرد [[قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲]] و دستگیری گروهی از طلاب و اشغال [[مدرسه فیضیه]] به دست نظامیان رژیم پهلوی، در اعتراض به آن خانه حائری، محل اجتماع فقها و مدرسان حوزه علمیه شد.<ref>فلسفی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۵۷۷ـ۵۷۸.</ref> حائری همراه [[علی‌اکبر مشکینی|علی مشکینی]] و [[حسین نوری همدانی]] به دستور [[سیدمرتضی پسندیده]] پس از درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]] در برگزارکردن مراسم یادبود وی در [[مسجد ارگ تهران]] نقش مؤثری ایفا کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۶/۱۲ـ۱۳.</ref>{{سخ}}

پس از [[اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی]] در ۱۷/۱۰/۱۳۵۶، حائری از رژیم پهلوی [[انتقاد]] کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد، ۶/۱۶۰، ۱۶۹ و ۲۰۶؛ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۲۲۶.</ref> سخنرانی ایشان در ۱۸/۱۰/۱۳۵۶ در [[مسجد اعظم قم]] در اعتراض به اهانت یادشده، موجب راهپیمایی عده‌ای از [[طلاب]] گردید.<ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۲/۴۳۷.</ref> وی در سال ۱۳۵۷ تبعید جمعی از مدرسان و علمای مبارز را محکوم کرد.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۲۴۹.</ref> همچنین در ۱/۱۱/۱۳۵۷ ادعای [[شاپور بختیار]] نخست‌وزیر رژیم، مبنی بر پشتیبانی اکثر علما از [[رژیم پهلوی]] را نادرست خواند و اعلام دولت موقت از سوی امام‌خمینی را امری شرعی و قانونی و نیازی فوری خواند.<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۶۱۹ـ۶۲۰.</ref> با این حال، باید خاطرنشان کرد که حائری ضمن حمایت از مبارزات امام‌خمینی<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۲/۸۶ـ۸۷، ۲۲۶ و ۲۴۹.</ref>{{سخ}}

در شکل مبارزه با رژیم پهلوی دیدگاه‌های خاص خود را نیز داشت؛ مانند ضرورت محدودکردن محمدرضا پهلوی از طریق انتخابات با هدف پرهیز از خونریزی<ref>احمد میانجی، خاطرات، ۲۷۴ و ۲۷۸.</ref> و پیشنهاد واسطه‌شدن میان امام‌خمینی و [[محمدرضا پهلوی]].<ref>موسوی خوئینی، مصاحبه، ۲/۳۱۷.</ref>

حائری یزدی پس از [[پیروزی انقلاب ‏اسلامی ایران]] به نمایندگی مردم قم در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]]، انتخاب شد.<ref>عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۴۱.</ref> وی که تنها مدتی در جلسات این مجلس حاضر شد، درباره پیش‌نویس [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] دیدگاه‌هایی داشت؛ ازجمله اینکه پیشنهاد کرد تعبیر نظام توحیدی در پیش‌نویس به نظام الهی تبدیل شود؛ چون با شعار [[کمونیسم|کمونیستی]] نظام بی‌طبقه توحیدی همخوانی دارد.<ref>اداره کل، صورت مشروح مذاکرات مجلس، ۲۱۴.</ref> وی همچنین پیشنهاد کرد «آزادی انسان در سرنوشت خویش» مقیّد به «طبق حدود مذهبی» شود؛ چون به نظر وی عقیده به کفر هم مربوط به سرنوشت انسان است و هر کسی می‌تواند ادعا کند بر اساس مواد قانون اساسی آزاد مطلق است.<ref>اداره کل، صورت مشروح مذاکرات مجلس، ۲۱۴ـ۲۱۵.</ref> نیز پیشنهاد کرد جمله «اجتهاد انقلابی و پویا» به «اجتهاد و فهم صحیح از [[کتاب (منبع اجتهاد)|کتاب]] و [[سنت]] و سایر ادله شرعیه بر مبنای تخصص» اصلاح شود وگرنه باعث برداشت نادرست می‌شود و هر کسی ادعا می‌کند انقلابی فکر می‌کند.<ref>اداره کل، صورت مشروح مذاکرات مجلس، ۲۱۴ـ۲۱۷.</ref> وی درباره دین و مذهب رسمی کشور نیز تأکید زیادی بر تصریح به [[شیعه|مذهب حقه جعفری اثناعشری]] در [[قانون اساسی]] داشت.<ref>اداره کل، صورت مشروح مذاکرات مجلس، ۲۶۱.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی آغاز آشنایی خود با مرتضی حائری را از اوایل تأسیس [[حوزه علمیه قم]] می‌دانست که به‌سرعت به دوستی صمیمانه تبدیل شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۰.</ref> و همواره برای وی احترام قائل بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۴؛ ۳/۵۱، ۵۴ـ۵۵، ۱۸۰ و ۱۸۲.</ref> ازجمله طی نامه‌ای از [[نجف اشرف]] به [[سیداحمد خمینی]]، از برادر خود [[سیدمرتضی پسندیده]] خواست خانه‌هایی را در قم برای طلاب آماده‌ کند و توصیه کرد بهتر است این کار با همکاری برخی افراد ازجمله با دخالت مستقیم مرتضی حائری انجام شود؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴؛ پسندیده، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۲۷۳.</ref> چنان‌که گاهی اماناتی را برای نگهداری پیش وی می‌فرستاده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۶۲.</ref> و نیز در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیتنامه‌]] سال ۱۳۵۶ وی را همراه برادر خود سیدمرتضی پسندیده، [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، [[حسینعلی منتظری]] و برخی دیگر از علما در مصرف اموال شرعی مربوط به ایشان وصیّ خود قرار داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۵.</ref>

مرتضی حائری بر اثر عارضه قلبی در پانزدهم اسفند ۱۳۶۴ در سن ۶۹سالگی وفات یافت و در مسجد بالاسر [[حرم فاطمه معصومه(س)]] در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۱۱.</ref> امام‌خمینی طی پیام تسلیتی، حائری را در علم و عمل، جانشین پدر دانست و تأکید کرد وی علاوه بر مقام فقاهت و [[عدالت (فقه)|عدالت]]، از صفای باطن به شکل شایسته برخوردار و از اشخاص پیشقدم در [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت]] بوده است و از وی در طول حیاتش جز خیر و تلاش علمی و دینی ندیده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۰.</ref>{{سخ}}

در بزرگداشت وی از سوی امام‌خمینی مجلس ختم در قم و در [[مسجد امام‌حسن عسکری(ع) قم|مسجد امام‌حسن عسکری(ع)]] برگزار شد؛<ref>جمهوری اسلامی، روزنامه.</ref> چنان‌که وقتی به امام‌خمینی اطلاع داده شد که برادر ایشان سیدمرتضی پسندیده نیز در صدد برگزاری مجلس ختم است و این امر پس از برگزاری مجلس ختم ایشان شاید [[مصلحت]] نباشد، ایشان در پاسخ نوشت: «ما در هر امری نباید دخالت کنیم. فاتحه مانع ندارد».<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۲.</ref>

از حائری آثار علمی چندی در قالب کتاب و رساله علمی بر جای مانده است، ازجمله [[ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیله]]، کتاب الخمس، دوره کامل اصول به نام مبانی الاحکام فی اصول شرایع الاسلام، پرتوی از انوار آسمانی‏، علوم قرآن<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۱۰.</ref> و رساله‌ای در خلل نماز، رساله‌ای در طهارت و رساله‌ای در حدیث رفع<ref>شریف رازی، آثارالحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، ۲/۷۵.</ref> وی با همکاری بازاریان و تاجران خیّر به وضع بسیاری از یتیمان و خانواده‌های بی‌سرپرست نیز رسیدگی می‌کرد.<ref>محیطی، شیدای عترت، ۲/۲۰۳.</ref>