|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی''' روحانی مبارز، عضو [[شورای انقلاب اسلامی]]، رئیس [[دیوان عالی کشور]]، عضو مجالس [[مجلس خبرگان قانون اساسی|خبرگان قانون اساسی]] و [[مجلس خبرگان رهبری|رهبری]]. | | '''سیدحسین موسوی تبریزی''' روحانی مبارز، [[قاضی شرع]] آذربایجان، دادستان کل انقلاب و نماینده [[مجلس شورای اسلامی]]. |
| | == |
| | سیدحسین موسوی تبریزی در سال ۱۳۲۶ در محله شتربان [[تبریز]] که از محله‌های معروف سیاسی است، به دنیا آمد.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۳.</ref> پدر وی سیدعبدالجبار موسوی کماری، روحانی مبارزی بود که بر اثر فشار رژیم [[رضاخان پهلوی]] و به اجبار مدتی لباس [[روحانیت]] را کنار گذاشت و در بازار تبریز مشغول به کار شد. او از طرفداران جدی مبارزات [[امام‌خمینی]] بود و در [[قیام پانزدهم خرداد ۱۳۴۲]]، در تعطیلی بازار تبریز، نقش اساسی داشت <ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۴ و ۷.</ref> مادر موسوی تبریزی از سادات کمار، حوالی کوه کمر، بود.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۰ ـ ۱۱.</ref> |
| ==زندگینامه و تحصیلات== | | ==زندگینامه و تحصیلات== |
| سیدمیرکریم موسوی کریمی معروف به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۸ بهمن ۱۳۰۴ در شهر اردبیل، در خانواده‌ای روحانی متولد شد.<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵.</ref> پدر وی سیدعبدالرحیم نام داشت و مادرش، سیده‌خدیجه بود. او در دوسالگی مادر خود را از دست داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،سه ـ چهار.</ref> پدر روحانی وی تعصب مذهبی شدیدی داشت و از [[رضاشاه پهلوی]] متنفر بود؛ به همین دلیل نیروهای رژیم پهلوی او را تحت فشارهای زیادی قرار دادند و وی مجبور شد در اواخر دوره حکومت رضاشاه به صورت مخفی زندگی کند<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴؛ نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۸ ـ ۹.</ref> به سبب موضع ضد سلطنتی پدر، نیروهای رژیم در مواردی سیدعبدالکریم را نیز آزار می‌دادند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهار ـ پنج.</ref> موسوی اردبیلی از شش‌سالگی با ورود به مکتبخانه [[قرآن کریم]] و برخی کتاب‌های فارسی را آموخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۰ ـ ۱۲؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج.</ref> وی در سال ۱۳۱۹ وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در شهرستان اردبیل شد و دروس ادبیات عرب، حاشیه ملاعبدالله، شمسیه در [[منطق]]، [[معالم الاصول]] و [[شرائع الاسلام]] را تا سال ۱۳۲۲ نزد علمای همان مدرسه به پایان رساند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، پنج ـ شش.</ref>
| | سیدحسین موسوی پس از پایان دوره ابتدایی در یازده‌سالگی در سال ۱۳۳۶ به تحصیلات علوم حوزوی روی آورد. او مقدمات را در تبریز خواند، مطول را نزد میرزاآقا باغ‌میشه‌ای، شرح لمعه را نزد [[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]] و میرزاجعفر اشراقی فرا گرفت و در تعطیلات تابستان به فراگیری دروس دبیرستانی پرداخت.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۱؛ شیرخانی، حماسه ۱۹ دی قم، ۱۶۵.</ref> وی در سال ۱۳۳۹ راهی حوزه علمیه قم شد، ولی به دلیل پاره‌ای مشکلات به تبریز بازگشت<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۱ ـ ۱۲.</ref> و با فراهم‌شدن امکان تحصیلش در [[حوزه قم]]، دوباره به این شهر سفر کرد و از سال ۱۳۴۱ تا سال ۱۳۴۴ [[رسائل]] را نزد [[جعفر سبحانی]] و [[حسین نوری همدانی]]، [[مکاسب]] را نزد [[علی مشکینی]] و [[کفایة الاصول]] را نزد [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] آموخت.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۳.</ref> وی خارج اصول را نزد [[سیدمحمد محقق داماد]] و خارج فقه را نزد [[مرتضی حائری یزدی]] آغاز کرد و در سال ۱۳۴۵ به [[نجف]] رفت و به مدت دو سال در درس فقه [[امام‌خمینی]] و درس اصول [[سیدابوالقاسم]] خویی شرکت کرد. وی در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و تا سال ۱۳۵۵ از درس حائری بهره برد. |
| ==مهاجرت به قم==
| |
| موسوی اردبیلی در سال ۱۳۲۲ به [[قم]] مهاجرت کرد و در [[مدرسه فیضیه]] ساکن شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۱۳.</ref> وی کتاب [[رسائل]] را نزد [[مرتضی حائری یزدی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، مقداری از [[کتاب المکاسب]] و جلد اول [[کفایة الاصول]] را نزد [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، بخش بیع مکاسب و جلد دوم کفایة الاصول و شرح هدایه میبدی را نزد [[سیداحمد خوانساری]] و بخشی از [[شرح منظومه]] را نزد میرزامهدی مازندرانی فرا گرفت. او از سال ۱۳۲۳ در [[درس اخلاق امام‌خمینی]] که روزهای پنجشنبه و عصر جمعه در مدرسه فیضیه برگزار می‌شد نیز شرکت می‌کرد. این درس در پیوند قلبی او با امام‌خمینی بسیار مؤثر بود.<ref>(همان، ۱۳ ـ ۱۴؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شش ـ هفت.</ref> وی افزون بر ارتباط درسی با امام‌خمینی در [[حوزه علمیه قم]]، بعدها با [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] و [[امام‌موسی صدر]] هم‌بحث شد و در ارتباط بود و از این راه در خط فکری و انقلابی امام‌خمینی قرار گرفت.<ref>موسوی اردبیلی، امام‌موسی صدر، ۹۹؛ صادقی، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، ۸۰.</ref>
| |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ به [[نجف]] رفت<ref>زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> و در مدت اقامت در نجف اشرف، در درس [[خارج فقه]] و [[اصول]] سیدمحسن حکیم، [[سیدمحمدهادی میلانی]] و [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت کرد و درس‌های این استادان را نوشت؛ چنان‌که از درس [[سیدعبدالهادی شیرازی]] و [[محمدکاظم شیرازی]] و [[محمدکاظم آل‌یاسین]] نیز بهره جست و بخش دوم از شرح منظومه ملاهادی سبزواری را نزد [[صدرای بادکوبه‌ای]] خواند.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هفت ـ هشت.</ref> در روزهای حضور وی در نجف، خبر بیماری پدر موجب شد علی‌رغم میل باطنی عراق را ترک کند. او پس از دو سال تحصیل در نجف، وارد قم شد و با دریافت خبر سلامتی پدر، چند ماهی در حوزه علمیه قم ماند و در جلسات درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی]]، خارج فقه و اصول [[سیدمحمد محقق داماد]] و فلسفه [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] حاضر شد؛ سپس در پایان همان سال به اردبیل رفت و پس از اندکی توقف، همراه پدر به شهر قم برگشت و به تدریس رسائل، مکاسب، کفایة الاصول و شرح منظومه و فعالیت‌های قرآنی و تفسیر قرآن پرداخت.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت ـ نه.</ref>
| | وی حدود دو سال‌ونیم نیز از درس خارج مکاسب محرمه [[جواد تبریزی]] و سه سال از درس خارج فقه [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] و مدتی نیز از خارج فقه و اصول [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]] بهره برد؛<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۴ ـ ۱۵.</ref> چنان‌که دو سال در درس خارج فقه [[علی‌اکبر مشکینی]] و حسین نوری شرکت کرد. وی از سال ۱۳۴۷ به بعد، هم‌زمان با تحصیل دروس خارج حوزه، به‌تدریج به تدریس دروس مغنی، [[شرح لمعه]]، [[اصول فقه]]، [[مکاسب]]، [[رسائل]] و [[کفایة الاصول]] برای طلاب حوزه علمیه قم پرداخته‌است.<ref>آرشیو مرکز اسناد، مصاحبه، ۱.</ref> وی تا سال ۱۳۵۰ هر سال در ماه محرم و رمضان برای تبلیغ به تبریز می‌رفت.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۱۳۰.</ref> |
| | ==فعالیت‌های سیاسی== |
| | موسوی تبریزی که در جوانی همراه پدر خود به شهر قم رفته بود، در نخستین فرصت از طریق سیدیوسف مدنی با [[امام‌خمینی]] دیدار کرد. وی که مجذوب شخصیت انقلابی ایشان شده بود، در روزهای حضور در قم، پیوسته در [[نماز جماعت]] ایشان که در خانه ایشان برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد و از هر فرصتی برای دیدار ایشان بهره می‌جست.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۷۲ ـ ۷۳.</ref> وی [[مدرسه خان]] را که از مراکز مبارزه بود، برای سکونت انتخاب کرد و از سال ۱۳۴۲ فعالیت‌های سیاسی خود را در کنار [[مهدی کروبی]]، [[سیدمحمود دعایی]]، [[محمدجواد حجتی]]، شریعتی و اسدالله کیان‌ارثی با اقدام‌هایی چون تحصن در بیوت مراجع وقت، پخش اعلامیه‌های مربوط به امام‌خمینی، افشاگری علیه رژیم پهلوی و برگزاری دعای توسل در [[حرم فاطمه معصومه(س)]] پس از تبعید امام‌خمینی آغاز کرد و حتی با برخی از اعضای اصلی [[سازمان مجاهدین خلق ایران]] چون محمد حنیف‌نژاد و موسی خیابانی، به کمک [[سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی]] در ارتباط بود و این ارتباط تا زمان تغییر مواضع عقیدتی این سازمان به سوی افکار کمونیستی که راه وی از آنان جدا شد، ادامه داشت.<ref>شیرخانی، حماسه ۱۹ دی قم، ۱۶۵ ـ ۱۶۶.</ref> در جریان مبارزات ضد رژیم، [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) پیوسته وی را تعقیب می‌کرد و بارها خانه وی در قم از سوی مأموران این سازمان بازرسی شد.<ref>مهدوی کنی، خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی، ۲۵۰.</ref> |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی در حوزه علمیه قم پنجشنبه‌ها با سیدموسی صدر، [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، [[علی‌اکبر مشکینی]]، حسینی بهشتی، [[احمد آذری قمی]] و [[سیدمهدی روحانی]]، جلسه تفسیر قرآن تشکیل می‌داد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت.</ref> وی که از مؤسسان [[مجله مکتب اسلام]] در قم بود،<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، هشت؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۱/۴۴ و ۹۵.</ref> به مدت نُه‌ماه با این مجله همکاری کرد؛ ولی پس از مهاجرت از قم، ارتباط وی با مجله قطع شد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۲۶ ـ ۲۷.</ref> | | در پی انتشار [[مقاله اهانت‌آمیز به امام‌خمینی]] در هفدهم دی ۱۳۵۶ در روزنامه اطلاعات (۷)، با پیگیری موسوی تبریزی بی‌درنگ در ساعات پایانی شب، [[یوسف صانعی]]، مشکینی، [[حسین وحید خراسانی]]، جعفر سبحانی، [[ناصر مکارم شیرازی]]، [[محمد مؤمن]]، [[سیدحسن طاهری خرم‌آبادی]] و [[محمد محمدی گیلانی]] در خانه حسین نوری همدانی جلسه تشکیل دادند و به پیشنهاد موسوی تصمیم گرفتند به طور هم‌زمان دروس [[حوزه علمیه قم]] را به نشانه اعتراض تعطیل کنند.<ref>شیرخانی، حماسه ۱۹ دی قم، ۱۷۲ ـ ۱۷۳؛ طالبی‌دارابی، ۷۶ ـ ۷۷.</ref> در واکنش به مقاله یادشده، روز هجدهم دی ۱۳۵۶ طلبه‌ها بر سر کلاس‌ها حاضر نشدند و ازجمله عصر روز هجدهم تجمع اعتراضی بزرگی با بیش از دو هزار نفر در [[مسجد اعظم قم]] تشکیل شد که به تظاهرات منجر شد. صبح روز نوزدهم دی بازاریان قم بازار را تعطیل کردند.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۳۹۷ ـ ۳۹۹؛ بهبودی، تبریز در انقلاب، ۲۰۵ ـ ۲۰۷.</ref> و بعد از ظهر روز نوزدهم دی، تظاهرکنندگان در مقابل خانه نوری همدانی اجتماع کردند و موسوی تبریزی در سخنانی، مقاله روزنامه اطلاعات را به‌شدت محکوم کرد؛<ref>شیرخانی، حماسه ۱۹ دی قم، ۱۹۲.</ref> سپس نوری همدانی علیه رژیم سخنرانی کرد و پس از پایان آن، مردم خشمگین به سوی حرم حرکت کردند و در مسیر راهپیمایی، مأموران رژیم آنان را به رگبار گلوله بستند و شماری از مردم [[شهید]] یا مجروح شدند.<ref>آرشیو مرکز اسناد، مصاحبه، ۱۰ ـ ۱۵؛ شیرخانی، حماسه ۱۹ دی قم، ۲۰۵ ـ ۲۰۷.</ref> |
| ==فعالیت‌هاس تبلیغی و سیاسی==
| |
| موسوی اردبیلی در سال ۱۳۳۹ به دلیل بیماری و تشخیص پزشک، برای مدتی کوتاه قم را به قصد اردبیل ترک کرد؛ ولی این اقامت بنا بر اشتغال به خدمات علمی و اجتماعی تا سال ۱۳۴۷ ادامه یافت<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده ـ دوازده؛ زنجانی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، ۴.</ref> او در اردبیل ضمن بازسازی مدرسه‌های علمی، به تدریس فقه و اصول پرداخت و برای دانشجویان و بازاریان نیز درس معارف اسلامی برگزار می‌کرد <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، یازده.</ref> وی که ضمن فعالیت‌های اجتماعی، در سخنرانی‌های خود از رژیم پهلوی انتقاد می‌کرد، در سال ۱۳۴۳ در اعتراض به تصویب [[کاپیتولاسیون]] به روشنگری مردم پرداخت <ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> گزارش شهربانی اردبیل حاکی است که روحانیان اردبیل ازجمله موسوی اردبیلی در واکنش به تبعید [[امام‌خمینی]] سخنان تحریک‌آمیزی بیان کردند که از سوی کمیته اطلاعاتی استان تصمیم گرفته شد به این افراد تذکرات لازم داده شود و در صورت تکرار تصمیمات مقتضی در باره آنان گرفته شود.<ref>مؤسسه تنظیم، امام در آینه اسناد، ۲/۳۶۳.</ref> همچنین موسوی در سال ۱۳۴۶ درباره [[جنگ شش‌روزه]] عرب‌ها و اسرائیل موضع‌گیری کرد و تحت تعقیب مأموران رژیم پهلوی قرار گرفت. او علیه [[بهائیت]] نیز به مبارزه پرداخت و کتاب جمال ابهی، را در رد بهائیت نوشت و منتشر کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۶ ـ ۳۹ و ۴۲ ـ ۴۳.</ref> وی در سال ۱۳۴۷ برای در امان‌ماندن از تعقیب مأموران [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، اردبیل را به بهانه کمک به زلزله‌زدگان اطراف مشهد ترک کرد<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۳۹ ـ ۴۱ و ۴۶؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> و به اصرار [[مرتضی مطهری]] در تهران ساکن شد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دوازده.</ref> او ضمن اقامه [[نماز]] و [[تبلیغ]] در مسجد امیرالمؤمنین(ع) به تدریس کتاب اسفار [[ملاصدرا]] و خارج فقه پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۴؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۸/۳۳۵.</ref> وی در سال ۱۳۴۸ش/ ۱۳۸۹ق از امام‌خمینی اجازه [[امور حسبیه]] دریافت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۹.</ref>
| |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی در ادامه فعالیت‌های خود در تهران با همکاری افرادی مانند حسینی بهشتی، مطهری و [[محمد مفتح]] وارد فعالیت فرهنگی شد و برای انجام فعالیت‌های علمی و فرهنگی، مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین(ع) را تأسیس کرد و در کنار برگزاری محافل سخنرانی، به تحقیق و تدریس علوم قرآن پرداخت.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۶ ـ ۵۱؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،دوازده ـ سیزده.</ref> وی با احداث مدارس راهنمایی و دبیرستان مفید در تهران، زیر پوشش [[مکتب امیرالمؤمنین(ع)]] به آموزش نسل جوان پرداخت. نیروهای رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷ به این مرکز که در جذب جوانان و ارتباط با [[روشنفکران]] مؤثر بود هجوم آوردند و وسایل تحقیقاتی آن را به تاراج بردند و آن را تعطیل کردند. موسوی اردبیلی برای مطرح‌کردن مسائل اعتقادی و فعالیت‌های مذهبی «کانون توحید» را در تهران تأسیس کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده؛ نجات،مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۴۸ ـ ۵۰.</ref>
| | {{ببینید|نوزده دی}} |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی که از کودکی فشار و خفقان نیروهای رژیم رضاشاه پهلوی را بر پدر خود دیده و در شهر قم با خط مبارزاتی امام‌خمینی آشنا و همراه شده بود،<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ ـ ۲۵۱.</ref> در دوران نهضت اسلامی، در موارد مختلف همراه با فضلای حوزه علمیه قم، اعلامیه‌های زیادی را امضا کرد، ازجمله در اعتراض به حمله به مدرسه فیضیه،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۶۰.</ref> به مناسبت [[تبعید امام‌خمینی]] از ترکیه به نجف<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۸۰ ـ ۱۸۱.</ref> تلگرام تسلیت به امام‌خمینی در پی درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۱ و ۲۳۳ ـ ۲۳۴.</ref> در محکومیت اهانت روزنامه اطلاعات به امام‌خمینی،<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۸ ـ ۷/۴۱ ـ ۴۲.</ref> به مناسبت تحریم عید نوروز ۱۳۵۷ <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۵۵ ـ ۲۵۶.</ref> به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲،<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، ۱۱/۵۸۳ ـ ۵۸۴.</ref> در اعتراض به محاصره خانه امام‌خمینی در نجف،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۸۷ ـ ۳۸۸ و ۳۹۰ ـ ۳۹۱.</ref> به مناسبت هجرت امام‌خمینی به فرانسه،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۹۶ ـ ۳۹۷.</ref> محکومیت [[حمله رژیم پهلوی به حرم رضوی(ع)]] <ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۵ ـ ۴۳۷.</ref> و فراخوان برای شرکت در راهپیمایی تاریخی روزهای تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷<ref>(مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۶۷ ـ ۴۷۰.</ref> | | پس از قیام نوزده دی، موسوی تبریزی با سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی در برگزاری مراسم چهلم برای شهدای قم در تبریز همکاری کرد. برای تحقق این امر، [[سیدمرتضی پسندیده]] به واسطه سیدمحسن موسوی تبریزی (برادر سیدحسین) به قاضی طباطبایی نامهای فرستاده و به دنبال آن، تظاهرات روز ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ فرا رسید و با تهاجم پلیس، حادثه ۲۹ بهمن تبریز به وقوع پیوست.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۴۱۰ ـ ۴۱۱.</ref> |
|
| |
|
| {{ببینید|تاسوعا و عاشورا}} | | {{ببینید|بیست و نه بهمن}} |
|
| |
|
| امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، موسوی اردبیلی را عضو شورای انقلاب اسلامی کرد <ref>سائلی کرده‌ده، شورای انقلاب اسلامی ایران، ۵۰؛ نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، سیزده.</ref> و وی همراه مهدی بازرگان در مذاکره نمایندگان این شورا با ویلیام سولیوان سفیر وقت [[امریکا]] حضور داشت.<ref>سولیوان، خاطرات دو سفیر، ۲۱۵ ـ ۲۱۶.</ref> امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب، در ۲۸ بهمن ۱۳۵۷ موسوی اردبیلی و بهشتی را برای رسیدگی به وضع کارگران منصوب کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۱۷۱.</ref> در خرداد ۱۳۵۸ مردم تهران موسوی اردبیلی را به نمایندگی در [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] برگزیدند.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ تیر ۱۳۵۸ وی را به نمایندگی خود به مناطق مشکین‌شهر و آذربایجان شرقی و غربی اعزام کرد تا مشکلات آنان را هر گونه که مصلحت می‌بیند، حل کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۰۷.</ref> همچنین در ۴ اسفند ۱۳۵۸، پس از انتصاب بهشتی به ریاست [[دیوان عالی کشور]]، وی را به عنوان نخستین [[دادستان کل کشور]] گمارد و در حکم انتصاب به وی دستور داد تا با همکاری رئیس دیوان عالی کشور، فقها، قضات و کارمندان دادگستری و حقوق‌دانان دیگر، به تهیه طرح و برنامه و ایجاد تشکیلات نو و به تدوین لوایح جدید جمهوری اسلامی ایران بپردازد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۴.</ref> | | موسوی تبریزی در پاییز سال ۱۳۵۷ در جمع اعتصاب‌کنندگان شرکت نفت آبادان حضور یافت و اعلامیه امام‌خمینی<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۴۹۸.</ref> را در جمع آنان قرائت کرد و به دنبال آن، به دست مأموران رژیم پهلوی بازداشت و مدتی در زندان خرمشهر زندانی شد. وی پس از حدود پانزده روز با فشار مردم به‌خصوص بازماندگان حادثه سینما رکس آبادان از زندان آزاد شد.<ref>آرشیو مرکز اسناد، مصاحبه، ۱۷ ـ ۱۹.</ref> او در روز نخست محرم ۱۳۹۹ق/ آذر ۱۳۵۷ در مخالفت با دستورهای فرمانداری نظامی تبریز و روحانیان محافظه‌کار، با هماهنگی عناصر انقلابی در دو دسته بیست‌نفری در میان دسته‌های عزاداری به سردادن شعار «نه قانون اساسی، نه شاه امریکایی، حکومت اسلامی، الله اکبر، خمینی رهبر» علیه رژیم پرداختند.<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۴۳۲ ـ ۴۳۳.</ref> وی همچنین شعارهای تظاهرات روزهای [[تاسوعا]] و [[عاشورا|عاشورای]] این سال در تبریز را تنظیم کرد<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۴۳۸.</ref> و در روز سی‌ام دی در جمع تظاهرکنندگان در دانشگاه تبریز به سخنرانی پرداخت.<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۴۶۸ ـ ۴۷۰.</ref> وی در شانزدهم بهمن ۱۳۵۷ همراه برادر خود سیدمحسن که تازه از زندان آزاد شده بود، به دیدار امام‌خمینی رفت و روز ۲۱ بهمن در حرم فاطمه معصومه(س) در اجتماع مردم برای شکستن حکومت‌نظامی که امام‌خمینی دستور به شکستن آن داده بود، سخنرانی و فرمان ایشان را اعلام کرد. مردم، کلانتری چهارراه شهدا و سپس شهربانی را تصرف کردند و وی در این تصرفات شرکت داشت.<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۵۱۶ ـ ۵۱۷.</ref> |
| | ==فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب== |
| | موسوی تبریزی پس از پیروزی انقلاب، به حکم امام‌خمینی مأموریت یافت به کمک همفکران خود [[دفتر تبلیغات اسلامی قم]] را راه‌اندازی کند<ref>بهبودی، تبریز در انقلاب، ۱/۲۷۳.</ref> و در دوازدهم تیر ۱۳۵۸/ هشتم شعبان ۱۳۹۹ق امام‌خمینی در حکمی، او را به نمایندگی خود برای رسیدگی به امور زندان‌ها، دادگاه‌های انقلاب اسلامی و کمیته‌های انقلاب اسلامی تبریز و ارومیه و نیز به سمت قاضی شرع در این دو شهر منصوب کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۸/۳۶۵.</ref> |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی با احساس خلأ قانونی در آغاز شکل‌گیری نظام جدید، به تدوین قوانین کیفری، جزایی و حقوقی دادگستری همت گماشت. او با توجه به مشکلات [[قوه قضاییه]]، تدریس یک دوره خارج کتاب قضا را برای قاضیان آغاز کرد. همچنین به بحث و بررسی علمی و فقهی درباره مسائل مهم اقتصادی از قبیل امور بانکی و پولی، معاملات جاری کشور و نظام اقتصادی حاکم بر آن مبادرت کرد.<ref>نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، ۵۲ ـ ۵۵.</ref> وی افزون بر موارد پیش‌گفته، خدمات علمی و اجتماعی متعددی داشته‌است، ازجمله مشارکت در تأسیس [[جامعه روحانیت مبارز]] و [[حزب جمهوری اسلامی]]، بنیان‌گذاری [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] و تأسیس [[بنیاد مستضعفان]]، تأسیس [[دانشگاه آزاد]] و تأسیس [[دانشگاه مفید|دانشگاه علوم انسانی (دارالعلم) مفید]] <ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، چهارده، ـ هفده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی.</ref>
| | در روز پانزدهم آذر ۱۳۵۸، یکی از پاسداران خانه [[سیدکاظم شریعتمداری]] کشته شد که طرفداران او در شهر قم دست به شورش زدند. در پی این حادثه، شهر تبریز نیز ناآرام شد و طرفداران شریعتمداری و حزب خلق مسلمان به خیابان‌ها ریختند و رادیو و تلویزیون و استانداری تبریز را تصرف کردند و به پخش اعلامیه‌های حزب و تبلیغ آن پرداختند. موسوی تبریزی ضمن برپایی مجلس فاتحه برای فرد کشته‌شده، مردم را در مسجد حاج‌میرزایوسف جمع کرد و پس از سخنرانیِ وی، جمعیتی حدود پانزده هزار نفر از مردم تبریز به سوی دانشگاه تبریز راهپیمایی کردند. جمعیت پس از برپایی نماز وحدت در دانشگاه، به سوی ساختمان [[رادیو]] و [[تلویزیون]] رفتند و ساختمان را از تصرف اعضای حزب جمهوری خلق مسلمان خارج کردند؛ سپس به طرف مرکز حزب جمهوری خلق مسلمان در تبریز به راه افتادند و با راهنمایی وی کمیته‌های حزب خلق مسلمان را خلع سلاح کردند. وی در جایگاه قاضی شرع تبریز، حکم اعدام چند تن از اعضای مجرم این حزب را نیز که در آشوب‌های تبریز و اقدامات حزب خلق مسلمان فعال بودند، صادر کرد.<ref>کیهان، روزنامه، ۱؛ مقاله حزب جمهوری خلق مسلمان.</ref> او سپس به تهران رفت و در دیداری کوتاه با امام‌خمینی بر روی تخت بیمارستان قلب، خبر ختم غائله تبریز را اعلام کرد که باعث شادی ایشان شد.<ref>موسوی تبریزی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۷۳ ـ ۲۷۵.</ref> |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی از فروردین ۱۳۵۹ به دستور شفاهی امام‌خمینی یکی از ائمه جمعه تهران شد و [[نماز جمعه]] را اقامه کرد.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی،هجده.</ref> امام‌خمینی در ۸ تیر ۱۳۶۰ پس از شهادت حسینی بهشتی موسوی اردبیلی را رئیس دیوان عالی کشور قرار داد.
| | {{ببینید|سیدکاظم شریعتمداری|حزب جمهوری خلق مسلمان}} |
|
| |
|
| {{ببینید|سیدمحمد حسینی بهشتی}}
| | موسوی تبریزی در ردیف نخستین قضاتی است که پس از شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی، وارد قضاوت شده‌است.<ref>موسوی تبریزی، بر ساحل تحریر الوسیله، ۳۰۲.</ref> وی که پس از شهادت [[علی قدوسی]]؛ [[دادستان کل انقلاب]] از سوی [[شورای عالی قضایی]]، به جای او گمارده شده بود، درباره قلمرو اختیارات خود در این شورا دچار اختلاف شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۷، پاورقی.</ref> و امام‌خمینی در نامهای به شورا در ۵ مرداد ۱۳۶۱ با اشاره به وضع خاص کشور و اثبات شایستگی موسوی تبریزی دستور داد به وی اختیار دهند و پس از آن نیز به [[مصالح]] کشور توجه داشته باشند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۶.</ref> با این حال، برخی از اعضای شورای عالی قضایی به هدف قانع‌کردن امام‌خمینی برای عدول از دستور یادشده با ایشان دیدار کردند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۷، پاورقی.</ref> اما ایشان در نامهای به موسوی تبریزی به عنوان دادستان انقلاب اسلامی کشور، بر اختیارات وی که در گذشته از سوی شورای عالی قضایی به او داده شده بود تأکید کرد و از وی نیز خواست به همه دادسراهای انقلاب در سطح کشور بخشنامه کند که به‌هیچ‌وجه در خارج از اموری که در صلاحیت دادسراها و [[دادگاه‌های انقلاب]] است، دخالت نکنند و بخشنامه‌های قانونی شورای عالی قضایی را دقیقاً عمل کنند؛ همچنین وی را موظف کرد تا به هر مسئله‌ای که از طریق شورای عالی به وی ارجاع می‌شود، سریعاً رسیدگی کند و جواب قانع‌کننده‌ای به شورا بدهد. ضمناً با تأکید بر مسئولیت وی در برابر شورای عالی قضایی، این شورا را موظف شمرد که بخشنامه‌های مربوط به دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب و همه امور مربوط به ضد انقلاب اعم از زندان‌ها و شکایات از دادسراها و دادگاه‌ها از طریق موسوی تبریزی انجام دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۷.</ref> |
|
| |
|
| ایشان در این حکم از وی خواست طرح، برنامه، ایجاد تشکیلات نو و تدوین لوایح جدید قضایی را در دستور کار قرار دهد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۲.</ref>
| | پس از اعلام صلاحیت‌نداشتن سیدکاظم شریعتمداری برای مرجعیت از سوی [[جامعه مدرسین]]،<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۵/۲۳۵.</ref> موسوی تبریزی با تأیید شفاهی امام‌خمینی در نامهای دستور واگذاری مدیریت «دارالتبلیغ اسلامی» قم که زیر نظر شریعتمداری اداره می‌شد، به دفتر تبلیغات اسلامی قم را در ۸/۲/۱۳۶۱ صادر کرد؛ چنان‌که امام‌خمینی در ادامه در ۲۹ اسفند ۱۳۶۳ در نامهای خطاب به یوسف صانعی، دادستان کل کشور، این حکم موسوی تبریزی را تأیید کرد و دستور داد تا به محتوای نامه وی درباره تملک دارالتبلیغ به نفع دفتر تبلیغات اسلامی، عمل کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۹۱.</ref> |
| امام‌خمینی در ۲۲ بهمن ۱۳۶۰ در پیام به ملت ایران از موسوی اردبیلی خواست به شکرانه نعمت‌های بزرگی که به ملت ایران ارزانی شده و به احترام «دهه فجر» و بیست و دوم بهمن، سالروز پیروزی ملت ایران، از دادستان‌ها و قضات بخواهد علاوه بر اسامی تهیه‌شده برای آزادی زندانیان، در اسرع وقت و حداکثر تا دو ماه فهرست دیگری از نامهای زندانیان که [[عفو]] آنان به حسب شرع مانعی ندارد، تهیه و برای ایشان ارسال کنند، و به آنان تذکر داد در تهیه آن سخت‌گیری نکرده، کوشش کنند زندانیان به مردم ملحق شده و همگام با آنان راه انقلاب اسلامی را بپیمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹.</ref> ایشان دو روز بعد در نامهای به رئیس دیوان عالی کشور این موضوع را پیگیری کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۵۲.</ref> و در سوم اسفند همان سال نیز در جمع [[مسئولان]] نظام از موسوی اردبیلی خواست در این کار شتاب تا برای سال نو شمار چشمگیری از زندانیان و در صورت امکان همه افراد قابل عفو بخشوده شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۶۶.</ref> ایشان در ۱۹ اسفند ۱۳۶۰ نیز در پاسخ نامه رئیس دیوان عالی کشور بر عمل به قانون و عدم دخالت اشخاص غیر مسئول در عفو زندانیان تأکید کرد<ref>.امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۹۵.</ref> اردبیلی در ۱۱ اسفند ۱۳۶۱ اسامی بیش از ۱۲ هزار نفر از مشمولان عفو یا تخفیف مجازات را برای امام‌خمینی ارسال کرد که مورد موافقت ایشان قرار گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۵۲.</ref>
| |
|
| |
|
| وی در ۲۰ بهمن ۱۳۶۱ نیز ضوابطی را طی نُه ماده برای عفو زندانیان به امام‌خمینی پیشنهاد کرد که مورد استقبال ایشان قرار گرفت و این روند ادامه پیدا کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref> امام‌خمینی در ۲۴ آذر ۱۳۶۱ فرمان هشت‌ماده‌ای را به قوه قضاییه و ارگان‌های اجرایی برای اسلامی‌شدن قوانین و رعایت حقوق مردم صادر کرد و در ماده هشتم این پیام، موسوی اردبیلی و [[میرحسین موسوی]] نخست‌وزیر را شرعاً موظف دانست تا مفاد پیام ایشان را با سرعت و قاطعیت اجرایی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۹ ـ ۱۴۲</ref>
| | {{ببینید|دفتر تبلیغات اسلامی}} |
|
| |
|
| {{ببینید|عفو(۲)|فرمان هشت‌ماده‌ای}}
| | پس از ادغام دادستانی انقلاب در دادستانی کل کشور، امام‌خمینی در هشتم بهمن ۱۳۶۲ در دیدار یوسف صانعی دادستان کل کشور و با حضور موسوی تبریزی، در سخنانی از خدماتِ بسیار موسوی تبریزی به انقلاب و جمهوری اسلامی ایران قدردانی کرد؛ ازجمله به خدمات وی در آذربایجان و در تهران، در مقابله با [[منافقان]] و دیگر ضد انقلاب‌ها اشاره و اظهار امیدواری کرد وی در نقطه دیگری به نظام اسلامی خدمت کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۰۶.</ref> موسوی تبریزی در دوره‌های دوم و سوم [[مجلس شورای اسلامی]] نمایندگی مردم تبریز را بر عهده داشت<ref>موسوی تبریزی، خاطرات ۱۵ خرداد، ۱۹۷.</ref> و در دوره سوم در شمار نمایندگانی بود که طی نامهای به امام‌خمینی خواستار تعیین حدود اختیارات [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] شدند و مورد استقبال ایشان قرار گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۲ ـ ۲۰۳.</ref> |
|
| |
|
| موسوی اردبیلی در مهر ۱۳۶۱ به نمایندگی مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.<ref>دبیرخانه مجلس، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۸۶.</ref> امام‌خمینی در ۳۱ مرداد ۱۳۶۳ وی را عضو هیئت مؤسس [[جامعةالزهرا(س)]] کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷.</ref> او در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ در نامهای به امام‌خمینی تأمین هزینه تأسیس این مرکز آموزشی را از محل امکاناتِ در اختیار [[بنیاد مستضعفان]] درخواست کرد و ایشان موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۵.</ref> او در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۵ درباره تأمین بودجه برای تربیت قاضی در حوزه‌های علمیه از اموال بنیاد مستضعفان کسب تکلیف کرد و امام‌خمینی با آن موافقت کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱.</ref> در ۷ تیر ۱۳۶۵ امام‌خمینی پس از اعلام نظر موافق قضات، موسوی اردبیلی را دوباره به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۶۶</ref> و در ۲۳ دی سال ۱۳۶۵ وی را به عضویت هیئت ناظر بر اموال مجهول‌المالک برگزید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۳ ـ ۱۸۴.</ref> | | موسوی تبریزی، امام‌خمینی را برای خود افزون بر رهبر و مرجع، الگوی تمام‌عیار می‌دانست که تمامی حرکات و سکنات ایشان برای او حجت شرعی و راهنمای عمل بوده‌است. وی از تواضع ایشان، همچنین نظم دقیق و اخلاق برجسته، معنویت و دوری از ریا و تظاهر و از تهجد و شرح صدر ایشان ستایش کرده‌است<ref>موسوی تبریزی، خاطرات، ۱/۷۲ ـ ۷۳، ۷۶ ـ ۷۷ و ۸۷ ـ ۹۴.</ref> و [[اجتهاد]] بالا و تقوای ایشان را سبب تأثیرگذاری و محبوبیت ایشان میان [[مردم]] و [[علما]] دانسته‌است.<ref>موسوی تبریزی، بر ساحل تحریر الوسیله، ۲۹۵ ـ ۲۹۶.</ref> وی خودداریِ امام‌خمینی از برگزاری مجلس فاتحه پس از درگذشت [[سیدحسین بروجردی]]، از [[مراجع تقلید]] و پرداخت‌نکردن پول برای چاپ رساله خود و خودداری از چاپ آن را از مصادیق تقوای بالای ایشان شمرده<ref>موسوی تبریزی، بر ساحل تحریر الوسیله، ۲۹۶.</ref> و پیگیری دقیق کارها از سوی ایشان را ستوده‌است؛<ref>موسوی تبریزی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۷۲.</ref> چنان‌که عمل به وظیفه و شجاعت ایشان را مثال‌زدنی شمرده و خاطرنشان کرده‌است ایشان به وظیفه خود عمل می‌کرد اگرچه در ظاهر به قیمت آبروی ایشان تمام می‌شد.<ref>موسوی تبریزی، بر ساحل تحریر الوسیله، ۲۹۷ ـ ۲۹۸.</ref> |
| | | ==تألیفات و آثار== |
| {{ببینید|مکتب خواهران}}
| | از موسوی تبریزی تاکنون آثار علمی چندی ازجمله میزان القضاء فی الکتاب و السنة عند العقلا که در شرح تحریر الوسیله است؛ مفتاح الشریعه فی شرح تحریر الوسیله و چند جلد خاطرات منتشر شده‌است. |
| | |
| موسوی اردبیلی در ۲۳ آبان ۱۳۶۶ در نامهای به امام‌خمینی یادآور شد برابر قانون گذشته، اجرایی‌شدن پرونده‌های [اعدام]]، پس از حکم محکمه، وابسته به دستور وزیر دادگستری بود و پس از انقلاب اسلامی، این قانون اصلاح نشده و در نتیجه پرونده‌های زیادی معوق مانده و مشکلاتی را به وجود آورده‌است؛ بنابراین از ایشان کسب تکلیف کرد که امام‌خمینی اجازه اجرای حکم را به موسوی اردبیلی واگذار کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۱۶.</ref> امام‌خمینی وی را در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ به عضویت در [[مجمع تشخیص مصلحت]] نظام انتخاب<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۳.</ref> و در ۴ اردیبهشت ۱۳۶۸ عضو شورای بازنگری قانون اساسی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.</ref>
| |
| | |
| موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را وجودی مبارک و نعمت بزرگ الهی،<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۳۹۶.</ref> سرمایه انقلاب و آیت محکم خدا و موهبتی آسمانی شمرده‌است<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۶۵۷.</ref> که رهنمودهای او حلال مشکلات و بحران‌های بزرگ بوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، همپای انقلاب، ۴۱۸.</ref> او امتیاز امام‌خمینی را در رشته‌های علمی مانند [[فقه]]، [[اصول]]، [[فلسفه]]، [[عرفان]] و تفسیر، تسلط کامل ایشان به زوایای مختلف این علوم دانسته و هیچ‌گاه از ایشان غرور علمی ندیده‌است. وی جنبه دیگر فقه امام‌خمینی را آزاداندیشی ایشان در علم فقه دانسته و فتواهای ایشان در مسائل نوپدید را شاهد آن شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰ و ۲۵۸ ـ ۲۵۹.</ref>
| |
| | |
| موسوی اردبیلی، امام‌خمینی را به داشتن ویژگی‌هایی مانند غیرت در حراست از مرزهای اعتقادی، برخورد غیورانه با دشمنان دین، شناخت جامعه، [[تواضع]] در برابر حق، علاقه به طلاب و صلابت در صحبت، تجسم اخلاق، مقید به آداب اسلامی و مستحبات، ستوده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۰.</ref> وی صراحت کلام، نترسیدن از قدرت و دوری از چاپلوسی را از ویژگی‌های دیگر امام‌خمینی می‌داند که باعث شده بود بروجردی ایشان را به نمایندگی از خود به ملاقات [[محمدرضا پهلوی]] بفرستد.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۱.</ref> وی قدرت تصمیم‌گیری امام‌خمینی در موارد حساس را از امتیازهای بزرگ ایشان برشمرده است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۲ و ۲۵۶.</ref> چنان‌که به باور وی، تصمیم‌های امام‌خمینی به میزانی از دقت بود که اطرافیان ایشان به نتیجه نظر ایشان اطمینان داشتند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۸.</ref>
| |
| | |
| از سوی دیگر، موسوی اردبیلی [[تعبد]] و تشرع بسیار قوی امام‌خمینی را امتیاز دیگر شخصیت ایشان برشمرده و نمونه‌هایی از سیره ایشان را در این زمینه بیان کرده و تواضع و فروتنی و توجه و اهمیت‌دادن به افکار عمومی ایشان را در دوران [[رهبری]] نظام جمهوری اسلامی از خصوصیت‌های ایشان دانسته‌است.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref> وی آرامش روحی ایشان را در حوادث مختلفی که بسیاری را دچار التهاب روحی می‌کرده، ستوده‌است؛<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> همچنین عدم اصرار بر تحمیل نظر خود و اعتراف به اشتباه از ویژگی‌های ایشان شمرده‌است.<ref>موسوی اردبیلی، برداشتهایی از سیره، ۴/۲۴۷ و ۲۹۵ ـ ۲۹۶.</ref> وی از حساسیت و دقت امام‌خمینی درباره وضعیت بدرفتاری با زندانیان خبر داده‌است که در یک مورد، ایشان به وی مأموریت داد تا از تمام زندان‌ها بازدید کند و در صورت ثابت‌شدن شکنجه زندانیان، با شکنجه‌گر برخورد جدی بکند.<ref>موسوی اردبیلی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۲۵۶.</ref>
| |
| | |
| امام‌خمینی نیز از شناخت خود درباره موسوی اردبیلی در سال‌های طولانی خبر داده و او را از جهت فقهی و اخلاقی و دیگر جهات تأیید کرده‌است؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۵۱۶.</ref> همچنین او را دلسوز برای ملت دانسته و اقتدای مردم به [[نماز جمعه]] وی را نشانه محبوبیت مردمی او برشمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۲۵.</ref> ایشان حل برخی مشکلات در حوزه فقه مربوط به نظام جمهوری اسلامی را به موسوی اردبیلی سپرد، ازجمله ارجاع احکام مربوط به شرایط صدور مواد معدنی خام به خارج از کشور، شرایط و چگونگی بازپرداخت وام شرکت‌هایی که در رژیم پهلوی از بانک‌ها وام دریافت کرده بودند، حکم کشت و زرع زمین‌های رهاشده یا مزارعی که مالکان آنها از کشور خارج شده بودند و حکم اموال آن دسته از اقلیت‌های دینی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی کشور را ترک کرده بودند.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، دو.</ref>
| |
| | |
| امام‌خمینی در جواب نامه انتقادی [[مرجع تقلید]] وقت [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] درباره مشکلات حقوقی و قضایی ضمن تشکر از تذکرات وی و اظهار اطلاع خود از مشکلات، موسوی اردبیلی را که رئیس [[شورای عالی قضایی]] بود تأیید و تصریح کرد سال‌ها است وی را به تعهد به اسلام و کوشابودن در حفظ احکام اسلام می‌شناسد و می‌داند که موسوی در موارد مشکوک نیز بدون عذر شرعی اقدام نمی‌کند؛ همچنین به گلپایگانی اطمینان داد که موسوی اردبیلی به هیچ‌وجه مایل نیست از موازین تخلف کند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۲۹.</ref> چنان‌که در تیر ۱۳۶۲ نیز در پاسخ نامه گلپایگانی، به وی اطمینان داد موسوی اردبیلی و اکثر مسئولان قضایی از جان و دل در پیشبرد اهداف [[اسلام]] کوشا بوده، متعهد به اسلام و [[احکام]] حیاتبخش آن می‌باشند و بر خلاف احکام عمل نمی‌کنند؛ اما برخی تصمیمات آنان بر اساس اطلاعات از وضع جامعه و ترجیح اهم بر مهم می‌باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۰۸.</ref> ایشان همچنین در ۱۸ تیر ۱۳۶۴ از عملکرد قوه قضاییه در کل و به‌خصوص از شخص موسوی اردبیلی و زحمات وی تشکر کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۱۰ ـ ۳۱۱.</ref> و در اواخر عمر خود نیز وی را مرد صالح و متدین و از یاران خوب و مورد علاقه خود و انقلاب اسلامی خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۴۹.</ref>
| |
| | |
| {{ببینید|سیدمحمدرضا گلپایگانی}}
| |
| | |
| موسوی اردبیلی که پس از رحلت امام‌خمینی، در قم سکونت گزید و اشتغالات علمی و درسی داشت، در سوم آذر ۱۳۹۵ هم‌زمان با [[اربعین حسینی(ع)]] و در ۹۱سالگی در اثر سکته قلبی در بیمارستانی در تهران درگذشت و پس از تشییع باشکوه در قم و اقامه نماز توسط مرجع تقلید [[سیدموسی شبیری زنجانی]]، پنجم آذرماه در مسجد بالاسر [[حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی؛ مکاریان و بابایی، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۳۴۵ ـ ۳۴۷.</ref>
| |
| ==آثار و تألیفات== | |
| موسوی اردبیلی افزون بر خدمات و فعالیت‌های مختلف خود آثار تألیفی متعددی دارد، ازجمله فقه القضاء در دو جلد، فقه الحدود و التعزیرات در چهار جلد؛ فقه الدیات، فقه القصاص، حاشیه بر عروة الوثقی، حاشیه بر خیارات مکاسب، یک دوره کامل اصول فقه، حاشیه بر مناسک حج و بر توضیح المسائل امام‌خمینی، رساله عملیه، مناسک حج فارسی و عربی، تقریرات دروس سیدمحسن حکیم و سیدابوالقاسم خویی در فقه و اصول، یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت در چهار جلد، غائله چهاردهم اسفند ۱۳۵۹ (همکاری) و مجموعه خطبه‌های نماز جمعه وی با عنوان همپای انقلاب.<ref>نجفی، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، شانزده؛ پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref> فرزند وی سیدعلی موسوی اردبیلی نیز در حوزه علمیه قم به فعالیت علمی و تدریس اشتغال دارد. | |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس|۲}} | | {{پانویس|۲}} |
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع|۲}} | | {{منابع|۲}} |
| * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، پنجم، ۱۳۸۹ش. | | * آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه، شماره بازیابی ۶۲۶ ـ ۶۲۸. |
| * پایگاه اطلاع‌رسانی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، ۱۸/۲/۱۳۹۷ش. | | * اطلاعات، روزنامه، ۱۷/۱۰/۱۳۵۶ش. |
| * جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۷/۳/۱۳۷۳ش.
| | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. |
| * دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
| | * بهبودی، هدایت‌الله، تبریز در انقلاب، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. |
| * دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. | | * شیرخانی، علی، حماسه ۱۹ دی قم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش. |
| * زنجانی، مصطفی، آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی در یک نگاه، مجله حریم امام، شماره ۵۳، ۲۶/۱۱/۱۳۹۱ش.
| |
| * سائلی کرده‌ده، مجید، شورای انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
| |
| * سولیوان، ویلیام و آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر، ترجمه محمود طلوعی، تهران، علم، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
| |
| * صادقی، علی‌اکبر، مصاحبه، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، به اهتمام سیدحسین شرف‌الدین، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام‌موسی صدر، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
| |
| * صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. | | * صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. |
| * مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش. | | * طالبی دارابی، ابراهیم، جایگاه ۱۹ دی ۱۳۵۶ در انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. |
| * مکاریان، ناصر و بابایی، رضا، فقیه جامع، زندگینامه علمی سیاسی آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی، چاپ اول، ۱۳۹۶ش. | | * کیهان، روزنامه، ۱۹/۹/۱۳۵۸ش. |
| * مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، امام در آینه اسناد، سیر مبارزات امام‌خمینی به روایت اسناد شهربانی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | | * مهدوی کنی، محمدرضا، خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی، تدوین غلامرضا خواجه‌سروی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش. |
| * مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش. | | * موسوی تبریزی، سیدحسین، خاطرات آیت‌الله موسوی تبریزی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش. |
| * موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | | * موسوی تبریزی، سیدحسین، مصاحبه، چاپ‌شده در بر ساحل تحریر الوسیله، مجموعه آثار همایش تحریر الوسیله، شروح و تعلیقات، به کوشش حسن پویا، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۹۴ش. |
| * موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، امام‌موسی صدر، گذارها و خاطره‌ها، ایران، نجف، لبنان، به اهتمام سیدحسین شرف‌الدین، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام‌موسی صدر، ۱۳۸۸ش. | | * موسوی تبریزی، سیدحسین، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. |
| * موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، به کوشش غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
| | * موسوی تبریزی، سیدحسین، مصاحبه چاپ‌شده در خاطرات ۱۵ خرداد، تبریز، به کوشش علی باقری، تهران، سوره مهر، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش. |
| * موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، تدوین سیدمحمدباقر نجفی، قم، دانشگاه مفید، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
| |
| * نجات، مختصری از زندگینامه آیت‌الله موسوی اردبیلی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
| |
| * نجفی، سیدمحمدباقر، مقدمه همپای انقلاب، خطبه‌های نماز جمعه آیت‌الله موسوی اردبیلی، قم، دانشگاه مفید، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
| |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |