فی نقد قیاس الاوامر التشریعیة بالعلل التکوینیة و ما یترتّب علیه

رساله‌ای در نقد نظریه قیاس اوامر تشریعی با علل تکوینی از امام‌خمینی؛ عربی. ‌عبدالکریم حائری یزدی بر اساس مقایسه اوامر تشریعی و علل تکوینی، به تنگی زمان انجام نمازهای قضاشده و واجب‌فوری‌بودن آن فتوا داده است.[۱] اساس این فتوا بیان می‌دارد همان‌طور که در علل تکوینی معلول از علت جدا نیست و واسطه و تأخیری میان آنها وجود ندارد، در اوامر تشریعی نیز مامورٌبه باید فوراً به‌جا آورده شود. امام‌خمینی با نگارش رساله‌ای با عنوان «فی نقد قیاس الاوامر التشریعیة بالعلل التکوینیة و ما یترتّب علیه»، در نقد همانندی اوامر تشریعی با علل تکوینی و آثاری که بر آن مترتب است به ارزیابی این دیدگاه پرداخته است. به باور ایشان این نظر از قیاس‌کردن اوامر تشریعی با علل تکوینی و خلط آنها ناشی شده است و تحلیل صحیحی ندارد (185 ـ 186). افزون بر مطلب ذکرشده دو مطلب دیگر نیز در این رساله که برخی آن را به ایام جوانی ایشان نسبت می‌دهند، آمده است:[۲]

  1. 1. امام‌خمینی در این رساله، دیدگاه استاد خود حائری درباره اصل تعبدیت در اوامر را نقد کرده، آن را ناممکن شمرده است (186 ـ 187). به نظر ایشان، ناممکن‌بودن اخذ به تعبدیت به این سبب است که قید مذکور پس از تعلق امر به مأمورٌبه انتزاع گردیده و در رتبه متأخر از آن قرار دارد و هر چیزی که چنین باشد، خود، نمی‏تواند متعلق امر واقع شود و بنده را به سبب ترک آن مستحق عقاب سازد؛(187)
  2. 2. از نظر امام‌خمینی نظری حائری درباره حمل صیغه امر بر وجوب هنگام اطلاق[۳] نیز قابل توجیه نیست؛ چون اولاً نسبت قدر مشترک با اقسام خود یکسان است و نمی‏توان بدون وجود مرجحی مانند انصراف لفظی یا قرینه‌ای لفظی یا معنوی یک طرف را بر دیگری ترجیح داد؛ ثانیاً اراده وجوب و اراده ندب از حیث رتبه مختلف هستند و حاکی از دو نوع اراده بسیط می‏باشند.(188)

این رساله برای نخستین بار در مهر 1378ش/ جمادی‌الثانی 1420ق به مناسبت یکصدمین سال تولد امام‌خمینی به دست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی به عنوان یکی از رساله‌های مجموعه «الرسائل العشره» از صفحه 185 ـ 188 به چاپ رسید (← مقاله الرسائل العشره) و سپس در جلد 20 «موسوعة الامام‌الخمینی» ذیل عنوان الرسالات الفقهیة و الاصولیه در سال 1392 به دست همین مؤسسه منتشر شده است و نسخه خطی این رساله در این مؤسسه موجود است.

پانویس

  1. (حائری یزدی، کتاب الصلاة، 573.)
  2. (مؤسسه تنظیم، مقدمه کتاب الرسائل العشره، 2 ـ 3.)
  3. (حائری یزدی، درر الفوائد، 74)

منابع

  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الرسائل العشره، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ سوم، 1387ش.
  • حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1418ق.
  • حائری یزدی، عبدالکریم، کتاب الصلاة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1404ق.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الرسائل العشره، تألیف امام‌خمینی، تهران، چاپ سوم، 1387ش.

فرج‌الله الهی‌مقدم فیثاغورس ← حکما