یدالله سحابی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''یدالله سحابی'''، فعال سیاسی و مبارز، رئیس کمیته تنظیم اعتصاب‌ها، عضو [[شورای انقلاب]] و وزیرمشاور در [[دولت موقت]].

یدالله سحابی در هفت‌سالگی وارد مدرسه شرف احمدی شد و دوره ابتدایی را در آن مدرسه و مدرسه اتحادیه خواند.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۳۵–۳۶.</ref> او دوره متوسطه را در دبیرستان شرف مظفری، دارالفنون و دارالمعلمین مرکزی به پایان برد<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۳۷؛ گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۳۴.</ref> و از [[مهر]] ۱۳۰۴ به کار معلمی در دبستان ابن‌سینا به‌طور نیمه‌وقت مشغول شد؛ اما پس از چند ماه آموزگاری، نزدیک به سه سال در نواحی سمنان، دامغان و شاهرود به راه‌سازی مشغول شد.<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۳۵؛ سحابی، هاله، زندگی‌نامه و خدمات علمی دکتر یدالله سحابی، ۷.</ref> پس از تأسیس دارالمعلمین عالی (دانش‌سرای عالی) سحابی در سال ۱۳۰۷ وارد این مؤسسه و در سال ۱۳۱۰ در رشته علوم طبیعی فارغ‌التحصیل شد.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۴۶.</ref> او در سال ۱۳۰۸ با دخترعمه خود [[ازدواج]] کرد<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۳۲.</ref> و در شهریور ۱۳۱۱ با هزینه دولت برای ادامه تحصیل به [[فرانسه]] رفت و در مهر ۱۳۱۵ مدرک دکتری خود را در رشته زمین‌شناسی از دانشگاه لیل فرانسه دریافت کرد و پس از سفر به [[عراق]] و زیارت [[عتبات عالیات]] از طریق [[کرمانشاه]] به [[ایران]] بازگشت.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۲۳ و ۴۹–۶۱.</ref>

سحابی در [[اسفند]] ۱۳۱۵ به سربازی رفت و از [[فروردین]] ۱۳۱۷ به تدریس زمین‌شناسی در دانشکده علوم پرداخت<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۳۸.</ref> و تا سال ۱۳۲۴ مسئول برگزاری امتحانات نهایی ششم متوسطه رشته طبیعی در کل کشور بود. او در [[آبان]] ۱۳۲۵ ریاست اداره فرهنگ استان تهران را بر عهده گرفت<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۶۷–۶۸.</ref> و وضعیت آشفته مدارس تهران را که در نزاع‌های سیاسی رو به تعطیلی بود، سامان بخشید<ref>اکرمی، دومین یادنامه دکتر یدالله سحابی، ۱۹.</ref> و در سال ۱۳۲۹ مرکز آموزش تربیت آموزگاران تعلیمات دینی را تأسیس کرد.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۷۴–۷۵.</ref> وی در سال ۱۳۳۷ دبیرستان کمال را در محله نارمک تهران تأسیس و سپس به مؤسسه فرهنگی اخلاق واگذار کرد. [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، [[محمدجواد باهنر]] و [[محمدعلی رجایی]] از معلمان این دبیرستان بودند.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۷۷ و ۷۹؛ گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۴۱.</ref>

سحابی از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۴۲ عضو شورای عالی آموزش و پرورش بود.<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۴۳.</ref> او به مدت ۲۵ سال در دانشگاه تهران نخستین استاد ایرانی زمین‌شناسی بود و متخصصانی را تربیت کرد و در مجموع هفتاد سال در دبیرستان‌ها و مؤسسات عالی تدریس کرد<ref>خبرگزاری دانشجویان، زندگی‌نامه دکتر یدالله سحابی، ۲۴.</ref>؛ چنان‌که در دوره‌ای بیشتر فارغ‌التحصیلان زمین‌شناسی در ایران از شاگردان او بودند.<ref>سحابی، عزت‌الله، گزارش درگذشت دکتر یدالله سحابی، ۴۶.</ref> وی با نبوغی که داشت در زندگی خود از ارائه خدمات علمی به جامعه دانشگاهی فروگذار نکرد و با روحیه علمی، خلاقیت و ابتکار که از خود نشان می‌داد، برای بی‌نیازی کشور از خارج و تکیه به خود تلاش زیادی کرد و به مشی علمی و شیوه‌های دانش تجربی در دانشگاه‌ها اهتمام ورزید.<ref>اکرمی، دومین یادنامه دکتر یدالله سحابی، ۱۸.</ref> وی پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] نیز مجتمع آموزشی کوثر را تأسیس کرد<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۸۱–۸۲.</ref>؛ همچنین در اداره کل معادن، اداره آبیاری، سازمان برنامه و شرکت یاد مشغول به کار بود.<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۴۱.</ref>

سحابی در مبارزات نهضت مقاومت ملی ایران که هنوز علنی نبود، مشارکت فعال می‌کرد؛ ازجمله در نامه‌ای به همراه [[مهدی بازرگان]] و دوازده تن از استادان دانشگاه تهران به فضل‌الله زاهدی نخست‌وزیر دولت کودتا دربارهٔ مفاد قرارداد کنسرسیوم نفت که استخراج و تجارت نفت ایران به شرکت‌های آمریکا، انگلیس و چند شرکت هلندی و فرانسوی واگذار شده بود، اعتراض کرد. این نامه منجر به صدور حکم انتظار خدمت آنان شد.<ref>سحابی، یدالله، خاطراتی از، ۸۷–۸۸.</ref> وی در [[اردیبهشت]] ۱۳۴۰ همراه [[سیدمحمود طالقانی]] و بازرگان و [[حسن نزیه]] نهضت آزادی ایران را تأسیس کردند.<ref>محبوب، رجال سیاسی شوراها، ۱/۲۹۵؛ منصوریان، مسلمان ملی، ۱۸۰؛ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۱/۱۶۳.</ref> او در [[تیر]] ۱۳۴۰ در برگزاری مراسم سالگرد قیام سی‌ام تیر ۱۳۳۱ بازداشت و در زندان قزل قلعه زندانی و در شهریور همان سال آزاد شد.<ref>بسته‌نگار، دکتر سحابی، ۶۵؛ سحابی، یدالله، مصاحبه‌ها، ۱۳۳–۱۳۴؛ گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۲۷.</ref>

سحابی در [[بهمن]] ۱۳۴۱ پیش از همه‌پرسی [[انقلاب سفید]]، در اعتراض به اصلاحات اعلام‌شده [[محمدرضا پهلوی]]،<ref>سحابی، یدالله، مصاحبه‌ها، ۱۳۴.</ref> همراه طالقانی و بازرگان از اعضای [[نهضت آزادی]] بازداشت شد و پس از چهار سال زندان و تبعید در برازجان، در سال ۱۳۴۵ آزاد شد.<ref>سحابی، یدالله، مصاحبه‌ها، ۱۳۴–۱۴۰؛ گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۲۷.</ref> هم‌زمان پس از آزادی او مصدق درگذشت و سحابی او را غسل داد و کفن و دفن کرد.<ref>اسکندری، زندگی‌نامه، ۱۳۵.</ref> پس از آن وی از کسانی بود که در درس تفسیر قرآن طالقانی در مسجد هدایت تهران شرکت می‌کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۱/۳۳۰–۳۳۱.</ref> وی در آذر ۱۳۵۶ همراه گروهی ۲۹ نفره، کمیته ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر را تأسیس کردند.<ref>علی‌بابایی، بیست و پنج سال در ایران چه گذشت، ۱/۳۵.</ref> در سال ۱۳۵۷ با بحرانی‌شدن اوضاع رژیم پهلوی، محمدرضا پهلوی از غلامحسین صدیقی دعوت کرد دولت تشکیل بدهد و او از سحابی دعوت به همکاری کرد و وی در پاسخ تأکید کرد که به امام‌خمینی تعهد داده‌است در هیچ دولتی شرکت نکند.<ref>شاه‌حسینی، بینش و منش دکتر سحابی، ۱۶۷.</ref>

در زمان گسترش اعتراض‌های مردمی و نهادها ازجمله اعتصاب کارکنان شرکت نفت که به فلج‌کردن قدرت اداری حکومت پهلوی منجر شد، امام‌خمینی در ۲۸ [[دی]] ۱۳۵۷ در نامه‌ای به سحابی وی را مأمور کرد با همکاری [[محمدجواد باهنر]] و علی‌اکبر معین‌فر و دو نفر دیگر که با مشورت باهنر و معین‌فر انتخاب می‌شوند، با تشکیل هیئتی برای تقویت و تنظیم اعتصاب‌ها، تا سقوط رژیم پهلوی تلاش و از خسارت‌های وارد به مردم تا اندازه ممکن جلوگیری کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۹۴–۴۹۵.</ref> این هیئت که به کمیته تنظیم اعتصاب‌ها شهرت یافت، در دوره کوتاهِ فعالیت خود اقدام‌هایی مانند محدودساختن فعالیت حمل و نقل راه‌آهن کشور به حمل گندم و کالاهای ضروری زندگی مردم و امتناع از حمل اجناس مورد حاجت تشکیلات دولتی، درباری و وابستگان آنان، تنظیم اعتصاب کارکنان سیلوها برای رفع نیازمندی‌های شهرهایی که از سیلوهای مرکزی غله دریافت می‌کردند، تماس پیاپی با سرپرست‌های رفتگران و متصدیان حمل و نقل شهرداری برای نظافت شهر تهران، به‌ویژه در روزهای نزدیک به بازگشت امام‌خمینی به ایران را در کارنامه خود ثبت کرده‌است. با فعالیت این کمیته، هیئت‌های مدیره سازمان‌های اعتصابی، مؤسسات دولتی و ملی برای تماس و مشورت با کمیته تنظیم اعتصاب‌ها و به‌کاربستن نظریات آن برای ادامه یا تعدیل اعتصاب واحد خود در جهت مصالح انقلاب، ابراز علاقه کردند<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۶۴–۶۵.</ref> {{ببینید|اعتصاب کارکنان صنعت نفت|اعتصاب}}. همچنین سحابی از کسانی است که [[امام‌خمینی]] او را در ادامه در شمار اعضای [[شورای انقلاب]] قرار داد.<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۶۴.</ref>

پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، امام‌خمینی در ۲۸ [[بهمن]] ۱۳۵۷ به درخواست مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت {{ببینید|دولت موقت}} سحابی را به سمت وزیر مشاور و در [[مهر]] ۱۳۵۸ وزیر مشاور در امور تعلیمات و تحقیقات منصوب کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۶۴۴ و ۱۰/۱۶۴.</ref> او که عضو شورای انقلاب بود،<ref>سائلی کرده‌ده، شورای انقلاب اسلامی ایران، ۴۴.</ref> ارتباط نزدیکی با [[مرتضی مطهری]] داشت؛ چنان‌که مطهری پس از برگزاری جلسه‌ای فکری سیاسی در خانه سحابی و خروج از خانه وی در [[اردیبهشت]] ۱۳۵۸، به دست [[گروه فرقان]] به [[شهادت]] رسید<ref>علی‌بابایی، بیست و پنج سال در ایران چه گذشت، ۱/۲۰۶.</ref> {{ببینید|مرتضی مطهری}}. پس از استعفای بازرگان و پایان کار دولت موقت در آبان ۱۳۵۸،<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۲۸.</ref> سحابی نیز از سمت خود استعفا کرد.<ref>مؤسسه فرهنگی، تاریخ انقلاب اسلامی دولت موقت، ۱/۱۶۵.</ref>

سحابی در نخستین دوره [[مجلس شورای اسلامی]] در اسفند ۱۳۵۸ به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و در نخستین جلسه به ریاست هیئت‌رئیسه سِنّی برگزیده شد.<ref>گروه پژوهش‌های، با پیشگامان آزادی، ۶۷؛ هاشمی رفسنجانی، انقلاب در بحران، ۵۹ و ۱۱۴.</ref> او در این دوره در جمع همفکران بازرگان ازجمله سیداحمد صدر حاج‌سیدجوادی، [[ابراهیم یزدی]]، علی‌اکبر معین‌فر و هاشم صباغیان که گروه اقلیت مجلس را تشکیل می‌دادند، حضور داشت.<ref>هاشمی رفسنجانی، پس از بحران، ۹۸.</ref> وی پس از پایان نمایندگی مجلس در سال ۱۳۶۳ از اعضای هیئت امنای دانشگاه تهران شد<ref>سحابی، عزت‌الله، گزارش درگذشت دکتر یدالله سحابی، ۴۷.</ref> و جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملی ایران را بنیان نهاد<ref>سحابی، عزت‌الله، گزارش درگذشت دکتر یدالله سحابی، ۲۵.</ref> و پس از آن نیز به فعالیت سیاسی در [[نهضت آزادی]] ادامه داد.<ref>توسلی، توسعه انسانی، ۱۰۶.</ref>