ماه محرم
ماه محرم اولین ماه سال قمری است. شهادت امام حسین(ع) در ماه محرم سال ۶۱ق واقع شد. در این ماه شیعیان به عزاداری برای شهادت امام حسین(ع) میپردازند. در ماه محرم مجموعه آیینهایی مانند مجالس وعظ و عزاداری در تکایا و مساجد، راهاندازی دستههای سینهزنی در معابر، تعزیه، در جوامع شیعی صورت میگیرد. آیینهای عزاداری محرم به سنتی بدل شده که بیش از ۰۰۰‘۱ سال در میان شیعیان دوام یافته است. اهلبیت(ع) نسبت به اقامه عزا بر سالار شهِیدان وِ یاران آن حضرت اهتمام وِیژه داشتند.
امامخمینی ماه محرم را ماه حماسه، شجاعت، ماه فداکاری و ماهی که خون بر شمشیر پیروز شد توصیف میکند. از نظر امام محرم ماهی است که امام مسلمین، راه مبارزه با ستمکاران تاریخ را به ما آموخت. ایشان با تأکید بر حفظ عزاداریهای سنتی در ماه محرم و صفر درباره اهمیت و جایگاه والای این دو ماه میفرمایند «محرم و صفر اسلام را زنده نگه داشته است.» امام ماه محرم را ماهى میداند كه عدالت در مقابل ظلم و حق در مقابل باطل قيام كرده است.
معرفی و جایگاه
محرم الحرام نام نخستِین ماه از ماههاِی سال قمرِی و از ماههاِی حرام است.[۱] در دهم محرم سال 61 هجری، یعنی روز عاشورا، امام حسین(ع) در کربلا به شهادت رسید.[۲] با حلول ماه محرم، ایام غم و اندوه شیعیان و محبان اهلبیت(ع)، شهرها، خیابانها، کوچهها رنگ و بوی دیگری به خود میگیرند، حسینیهها، مساجد و تکایا به نشانهٔ عزاداری، سیاهپوش میشوند، پرچمها و عَلَمهای عزاداری بر سر در خانه، و اماکن عمومی نصب میشود.[۳]
ماه محرم ماه حزن اهلبیت(ع) و شیعیان ایشان است.[۴] پِیشواِیان معصوم(ع) نسبت به اقامه عزا بر سالار شهِیدان وِ یاران آن حضرت اهتمام وِیژه داشتند.[۵] از امام رضا(ع) روایت است که: چون ماه محرم داخل میشد پدرم را کسی خندان نمیدید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب میشد تا روز دهم؛ چون روز عاشورا میشد آن روز روز مصیبت و حزن و گریه او بود و میفرمود امروز روزی است که حسین(ع) شهید شده است.[۶]
ماه محرم نزد شیعیان از جایگاه ویژهای برخوردار است؛ در این ماه مخصوصاً دههٔ اول محرم، به خصوص روزهای تاسوعا و عاشورا، نیز سومین، هفتمین و چهلمین روز شهادت امام(ع)، مجموعه آیینهایی مانند عزاداری در جوامع شیعی صورت میگیرد.[۷] تشکیل مجالس وعظ و عزاداری در تکایا و مساجد، راه اندازی دستههای سینهزنی در معابر، تعزیه، نخلگردانی، برافراشتن پرچمها و علائمی به نشانه عزاداری، اِطعام عمومی، و برپایی نمازهای خاص از جملهٔ آیینهایی است که در این دورهٔ زمانی انجام میگیرد.[۸] نذورات مختلف از آیینهای رایج میان شیعیان مخصوصاً در این ایام است که در شکل و صورتهای مختلفی امکان بروز مییابد؛ وجه اشتراک همهٔ آنها عزاداری بر شهیدان و خاندان حسین بن علی(ع) و زنده نگاهداشتن هدف غایی آنها در مسیر حقطلبی، جورستیزی، مبارزه با ظلم و فساد، و پایداری در مسیر الٰهی است.[۹]
مجموعهٔ رفتارهای مبتنی بر مناسک در آیینهای مربوط به واقعهٔ عاشورا به سنتی بدل شده که بیش از ۰۰۰‘۱ سال در میان شیعیان دوام یافته است و همهساله با تکرار و بازنمایی رویداد تاریخی کربلا در دو ماه محرم و صفر، در گاهشماری مسلمانان شیعه از روزهای مقدس بهشمار میآیند.[۱۰] برپایی مراسم عزاداری در محرم و تجمع و مشارکت در آنها، جدا از ارزش و اعتبار دینی ـ مذهبی آن، عاملی مهم در ایجاد وحدت و همبستگی فرهنگی میان شیعیان جهان از هر قوم و فرهنگ، و نیز انتقالدهندهٔ آداب و رسمهای فرهنگ عاشورایی در میان مسلمانان غیرشیعی و مذاهب دیگر در حوزههای جغرافیایی ـ فرهنگی سرزمینهای شیعهنشین بوده است.[۱۱]
اعمال
برای ماه محرم، اعمالی گفته شده که انجام آن مستحب دانسته شده است؛[۱۲] خواندن صد رکعت در شب اول محرم به شیوهای خاص، روزه گرفتن و دو رکعت نماز مخصوص در روز اول، و روزه گرفتن روز سوم. گفته شده هر که روز سوم را روزه دارد خداوند کارهای مشکل و اندوه او را برطرف کند و دعایش مستجاب شود.[۱۳]
خواندن صد رکعت نماز در شب عاشورا توصیه شده و همچنین درباره روز عاشورا گفته شده شایسته است که شیعیان در این روز مشغول کاری از کارهای دنیا نگردند و مشغول گریه و نوحه و مصیبت باشند و تعزیت حضرت امام حسین(ع) را اقامه نمایند به نحوی که در ماتم عزیزترین خود اشتغال مینمایند؛ و همچنین در این روز زیارت عاشورا را بخوانند.[۱۴]
از نگاه امامخمینی
امامخمینی ماه محرم را ماه حماسه، شجاعت، ماه فداکاری و ماهی که خون بر شمشیر پیروز شد وصف میکند. در اعتقاد امام، در ماه محرم قدرت حق باطل را تا ابد محکوم کرد و شکست ابرقدرت ها در مقابل کلمه حق ثبت شد.[۱۵] ماه محرم از دید امامخمینی ماه نهضت امام حسین(ع) است که در راه شکست ظلم و ظالم، به فدايىدادن و فداشدن رسید.[۱۶] ایشان در توصیف ماه محرم میفرماید که محرم ماهى است كه اسلام به وسيله امام حسین، زنده شد و از توطئه بنىاميه كه اسلام را تا لب پرتگاه برده بودند رهايى بخشيد.[۱۷] از نگاه امام ماه محرم براى مذهب تشيع ماهى است كه پيروزى به سبب فداكارى و خون به دست آمده است.[۱۸]
امامخمینی ماه محرم را به مانند شمشیر الهی در دست سربازان اسلام و روحانیون و شیعیان توصیف میکند که با اتکا به قدرت الهی باید ریشه ستمکاری و ظلم را قطع نمایند. ایشان ماه محرم را ماه شکست قدرتهای یزیدی میداند.[۱۹] از نظر امام محرم ماهی است که امام مسلمین، راه مبارزه با ستمکاران تاریخ را به ما آموخت.[۲۰]
امام درباره عزاداری در ماه محرم تأکید کردهاند که باید با وضع سنتی مانند مرثیهسرایی و روضهخوانی عزاداریها ادامه پیدا کند. امامخمینی سفارشهای مؤکد داشتهاند که عزاداری و سنتهای اسلامی و دستجات در ماه محرم و روز عاشورا باید حفظ شود و بیشتر نیز گردد.[۲۱] از نگاه ایشان مجالس بزرگداشت امام حسین در ماه محرم، مجالس غلبه عقل بر جهل و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است و باید باشکوهتر و بهتر برگزار شود.[۲۲] ایشان هدف مجالس عزاداری در ماه محرم را نه فقط گریه کردن، بلکه انگیزه اصلی آن را مسئله سیاسی معرفی میکند که باید این جنبه از عزاداری بر وجوه دیگر برجستهتر شود.[۲۳]
امامخمینی ماه محرم و صفر را ماه زندهماندن اسلام و برکات اسلامی بیان میکند و میگوید ما شیعیان باید این دو ماه را با ذکر مصائب اهلبیت زنده نگه داریم.[۲۴] ایشان با تأکید بر حفظ عزاداری های سنتی در ماه محرم و صفر درباره اهمیت و جایگاه والای این دو ماه میفرمایند «محرم و صفر اسلام را زنده نگه داشته است.»[۲۵] امام ماه محرم را ماهى میداند كه عدالت در مقابل ظلم و حق در مقابل باطل قيام كرده است. امام در مصاحبهای در آذرماه سال ۱۳۵۷ در فرانسه، اظهار امیدواری میکند که امسال در ماه محرم، نهضت حق در مقابل باطل تقويت شود و نهضت اسلامى ايران، در اين ماه محرّم مراحل آخر خود را طى كند.[۲۶]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهردوی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۵۶۵؛ محقق داماد، و قاری سید فاطمی، «جنگ»، ذیل مدخل.
- ↑ هاشمی شاهردوی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۵۶۵.
- ↑ «بیان جامع امام رضا علیه السلام در گرامیداشت ایام محرم»، کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۸۶.
- ↑ هاشمی شاهردوی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۵۶۵ و ص۵۶۶.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۹۹و۳۰۰.
- ↑ بهرامیان، و پاکتچی، و دیگران، «حسین (ع)، امام»، ذیل مدخل.
- ↑ بهرامیان، و پاکتچی، و دیگران، «حسین (ع)، امام»، ذیل مدخل.
- ↑ بهرامیان، و پاکتچی، و دیگران، «حسین (ع)، امام»، ذیل مدخل.
- ↑ بهرامیان، و پاکتچی، و دیگران، «حسین (ع)، امام»، ذیل مدخل.
- ↑ بهرامیان، و پاکتچی، و دیگران، «حسین (ع)، امام»، ذیل مدخل.
- ↑ هاشمی شاهردوی، فرهنگ فقه فارسی، ج۷، ص۵۶۶" قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۸۶ و ص۲۸۷.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۸۶ و ص۲۸۷.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۸۸.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۷۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۴.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۱، ص۱۳۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۲۸۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج ۵، ص ۷۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۷۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج ۵، ص ۷۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۳۲۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج ۱۵، ص ۳۳۰–۳۳۳.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۳۳۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۱۷۷.
منابع
- «بیان جامع امام رضا علیه السلام در گرامیداشت ایام محرم»، کتابخانه مدرسه فقاهت، بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۴ش.
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
- فرهنگ فقه فارسی، زیر نظر محمود هاشمی شاهردوی، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، بیتا.
- قمی، عباس، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، بیتا.
- محقق داماد، سید مصطفی، قاری سید فاطمی، محمد، «جنگ»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- بهرامیان، علی، پاکتچی، احمد و دیگران، «حسین (ع)، امام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.