روضهخوانی
روضهخوانی شکلی از عزاداری شیعیان است که در آن وقایع کربلا و شهادت امام حسین(ع) و شهیدان دیگر و همچنین اهلبیت(ع) به زبان نثر و نظم بیان میشود. اصطلاح روضهخوانی برای مجالسِ ذکر مصیبت امام حسین، از نام کتاب روضة الشهداء اثر ملاحسین کاشفی (درگذشت: ۹۱۰ق) گرفته شده که در بیان مصائب واقعه کربلا است.
امامخمینی اهتمامی جدی به عزاداری داشت و بهترین نوع عزاداری را روضهخوانی و شرکتکردن در این مراسمها میدانست. امامخمینی فلسفه شرکت در روضهخوانی را نه صرفا گریه و تباکی، که به جنبه سیاسی این اجتماعات میدانست. امام تا حدی برای روضهخوانی اهمیت قائل است که آن را مایه حفظ مکتب اسلام و کشور بیان کرده است. امام روحانیون و اهل منبر را به روضهخوانی توصیه میکرد.
تعریف و جایگاه
روضهخوانی، گونهای عزاداری شیعیان برای مصائب امام حسین(ع) و دیگر ائمه اطهار است.[۱] در روضهخوانی وقایع مصیبتبار و حزنانگیز واقعهٔ کربلا و شهادت امام حسین(ع) و شهیدان دیگر و مصائب و فضایل آنان و اهلبیت به زبان نثر و نظم بیان میشود.[۲] اصطلاح روضه به مفهوم اخص کلمه، «باغ» یا «گلزار» معنی میدهد و از عنوان کتاب روضة الشهداء اثر ملاحسین کاشفی (درگذشت: ۹۱۰ق) گرفته شده است و اشارهای نمادین به «روضهٔ بهشت» دارد که جایگاه شهیدان پنداشته میشود. اطلاق روضه و روضهخوانی به مجالس ذکر وقایع کربلا، پس از عمومیتیافتن این کتاب در دورهٔ صفوی، و خواندن و نقل روایات آن در مجالس عزاداری حسینی، رایج شد.[۳] روضهخوانی را یکى از عوامل زندهماندن نهضت حسینى و پیوند روحى و عاطفى شیعه با اولیاء دین دانستهاند.[۴]
مجالس روضهخوانی به زمان معیّنی اختصاص نداشته و در همه ایام هفته و سال برگزار میشود؛ اما رسم عزاداری و روضهخوانی برای شهیدان کربلا بیش از همه در ماه محرم و به ویژه در دهه اول آن است.[۵] روضهخوانی در دهه اول محرم به این گونه است که هر روز به روضهای ویژه اختصاص مییابد.[۶] در فضیلت گریستن و گریاندن افراد براى امام حسین(ع) روایاتی نقل شده است.[۷]
آسیبهای روضهخوانی
عوام زدگی، خرافهسازی و دروغ پردازی و غلو، و نیز استفاده از تعابیر موهن و مستهجن در روضهها که به منظور افزودن بر شوق مردم به این نوع مجالس و جذب بیشتر آنان صورت میگرفت، از مهمترین آسیبهای مجالس روضهخوانی شمردهاند. عالمان دینی در نقد این گونه روضهها کتابهای متعددی نوشتهاند. کتاب لؤلؤ و مرجان اثر میرزا حسین نوری؛ کتاب التنزیه فی اعمال الشبیه اثر سیدمحسن امین عاملی، و حماسه حسینی اثر مرتضی مطهری از این نمونه کتابها بهشمار میرود.[۸] گفته شده در زمینه روضهخوانی میبایست به صحت مطالب نقل شده، اعتبار منابع مورد استفاده و دورى از هر سخنی که با مقام اولیاء خدا ناسازگار است توجه داشت.[۹]
تاریخچه
ذکر مصائب اهلبیت(ع) و یادآوری حادثه کربلا در مجالس عزاداری شیعیان از عصر امامان شیعه رواج داشته است.[۱۰] پس از شهادت امام حسین(ع)، مراسم پنهانی ذکر و سوگواری امام هرساله با مرثیهخوانی و نوحهگری میان خواص شیعه برگزار میشده، و شاعران در این مجالس عزا، اشعار خود را در رثای امام میخواندهاند. پوشیده و نهانی برگزارکردن اینگونه مراسم، بهسبب مواضع دشمنانهٔ خلفای اموی و عباسی و شماری از علمای اهل سنت با فرزندان علی بن ابیطالب (ع) بود. در طول تاریخ شیعه در بعضی مقاطع مراسم عزاداری و روضهخوانی برای امام حسین برپا بود. گرایش پادشاهان صفوی به تشیع، و رسمیتبخشیدن به این مذهب در ایران، و کوشش در یکپارچگی و وحدت ملی از راه ترویج مذهب، شیعیان را به برپایی تظاهرات مذهبی و مراسم عزاداری و نوحهسرایی، بهخصوص در عاشورای حسینی برانگیخت. تألیف کتاب روضة الشهداء نوشتهٔ ملاحسین واعظ کاشفی سبزواری (درگذشت: ۹۱۰ ق) و شیوع آن در زمان شاه اسماعیل اول صفوی تحولی در میان اهل ذکر و مصیبت که با رویکردی مذهبی و آیینی به واقعهٔ کربلا مینگریستند، پدید آورد.[۱۱] در عصر قاجاریه نیز روضهخوانی تحولات زیادی داشت و در بیشتر مساجد و تکیهها چندین روضهخوان به ایراد سخنرانی و شرح مصیبت امام حسین(ع)، میپرداختند. همچنین رکن اساسی در عزاداری منازل هم روضهخوانی بود.[۱۲]
نگاه امامخمینی به روضهخوانی
امامخمینی در دوران حضور در ایران یا در نجف به امر عزاداری اهتمام و تأکید داشت[۱۳] و همچنین در وصیتنامه خود نیز به انجام مراسم عزاداری برای اهلبیت(ع) تأکید داشت.[۱۴] امامخمینی بهترین نوع عزاداری را روضهخوانی و شرکتکردن در این مراسمها میدانست. ایشان در پاسخ به چندین استفتاء، تآکید به روضهخوانی میکند.[۱۵] تأکید بر دستههای عزاداری و روضهخوانی برای امام حسین(ع) به صورتی که ذکر مصائب و دردهای آنان بشود و تطبیق آن با مباحث روز جامعه مورد نظر امامخمینی است.[۱۶]
امامخمینی عزاداری و روضهخوانی را یک حرکت سیاسی توصیف میکند و مسئله آن را صرفا گریه و تباکی نمیداند. امام تأکید میکند این اجتماعات و روضهخوانیها جنبه سیاسی دارد و برای این است که ملت یکپارچه شود تا آسیبپذیر نباشند.[۱۷] امام برای روضهخوانی اهمیت فوقالعادی قائل بود و آن را مایه حفظ مکتب اسلام و کشور بیان میکند.[۱۸] امامخمینی، منبر و روضه و روضهخوانی و مداحی را برای رهایی از ظلم و ستم میدانست. ایشان معتقد بود این مراسمها وسیلهای جهت بینش و آگاهی مردم و مبارزه با بیعدالتی و استبداد و استعمار و طاغوت و طاغوتیان زمان است.[۱۹]
امامخمینی اهل منبر و روحانیون را به روضهخوانی توصیه میکند[۲۰] و درباره این موضوع میگوید: «در آخر منبر روضه را بخوانند و زیاد بخوانند؛ دو کلمه نباشد. همان طوری که در سابق عمل میشد، روضهخوانی بشود، مرثیه گفته بشود، شعر و نثر در فضایل اهلبیت و در مصائب آنها گفته بشود تا این مردم مهیا باشند؛ در صحنه باشند.»[۲۱] امامخمینی به روضههای سنتی اکتفا میکردند و به رغم برخی درخواستها حاضر نشد مداحان به سبک جدید را به روضهخوانی دعوت کنند. امامخمینی در حسینه جماران مراسم عزاداری برپا کرد و سیدمحمد کوثری در این مراسمها به مداحی و روضهخوانی میپرداخت.[۲۲]
پانویس
- ↑ چنگیزی، «روضه خوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ بلوکباشی، «روضه و روضهخوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ بلوکباشی، «روضه و روضهخوانی»، ذیل مدخل؛ چنگیزی، «روضه خوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۱۸۹.
- ↑ چنگیزی، «روضهخوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ چنگیزی، «روضه خوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ ابن قولويه قمی، كامل الزيارات، ص۱۰۵.
- ↑ چنگیزی، «روضه خوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ص۱۹۰.
- ↑ چنگیزی، «روضه خوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ بلوکباشی، «روضه و روضهخوانی»، ذیل مدخل.
- ↑ بینشیفر، «سیر تحول روضه و روضه خوانی دوره قاجار»، ص۴۷.
- ↑ «تأکید امام بر روضهخوانیهای سنتی»، پرتال امامخمینی.
- ↑ امام خمينى، صحيفه امام، ج۲۱، ص۴۰۰.
- ↑ امامخمینی، استفتائات امامخمینی، ج۱۰، ص۶۴۳ و ص۶۴۵.
- ↑ «تأکید امام بر روضهخوانیهای سنتی»، پرتال امامخمینی.
- ↑ امام خمينى، صحيفه امام، ج۱۳، ص۳۲۳.
- ↑ امام خمينى، صحيفه امام، ج ۸، ص۶۹ تا ص۷۱.
- ↑ «نگرش امامخمینی به روضه و روضهخوانی چگونه بود؟»، پایگاه اطلاعرسانی و خبری جماران.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج ۱۳، ص۳۳۰؛ ج ۱۵، ص۳۳۱.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج ۱۵، ص۳۳۲.
- ↑ صالحی، «سیدمحمد کوثریزاده»، ص۳۱۷.
منابع
- ابن قولويه قمی، جعفر بن محمد، كامل الزيارات، نجف، مكتبة المرتضويه، ۱۳۵۶ق.
- بلوکباشی، علی، «روضه و روضهخوانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- بینشیفر، فاطمه، «سیر تحول روضه و روضهخوانی دوره قاجار»، تاریخنامه خوارزمی، شماره ۱۰، زمستان ۱۳۹۴ش.
- «تأکید امام بر روضهخوانیهای سنتی»، پرتال امامخمینی، انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۲ش، بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۴ش.
- چنگیزی، اسماعیل، «روضه خوانی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۲۰، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- خمینی، سیدروحالله، استفتائات امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی، ۱۳۹۲ش.
- خمينى، سیدروحالله، صحيفه امام، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ۱۳۸۹ش.
- صالحی، الیاس، «سیدمحمد کوثریزاده»، در مجموعه مقالات ستارگان حرم: اختران حریم معصومه(س)، دفتر ۳۳، قم، زائر، ۱۳۹۸ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- «نگرش امامخمینی به روضه و روضهخوانی چگونه بود؟»، پایگاه اطلاعرسانی و خبری جماران، انتشار: ۶ شهریور، ۱۳۹۹ش، بازدید: ۸ خرداد ۱۴۰۴ش.