مسجد ارگ تهران
| مسجد ارگ تهران | |
|---|---|
 | |
| نام | مسجد ارگ تهران |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| بخش | مرکزی |
| اطلاعات اثر | |
| نامهای دیگر | مسجد ارک |
| نوع بنا | مسجد |
| کاربری | مذهبی، سیاسی (در دوره پهلوی دوم) |
| کاربری کنونی | برگزاری نمازهای جماعت، سخنرانیها و مراسم مذهبی |
| دیرینگی | ۱۳۳۱ش |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره پهلوی دوم |
| بانی اثر | حاج محمود آقا کاشانی و با حمایت آیتالله بروجردی |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | بله |
| آدرس | تهران، خیابان داور، حوالی میدان ارگ (۱۵ خرداد) |
مسجد ارگ تهران از مساجد مشهور شهر تهران است که در سال ۱۳۳۱ش با حمایت آیتالله بروجردی به بهرهبرداری رسید. در آن دوره ائمه جماعت این مسجد از سوی آیتالله بروجردی انتخاب میشد. مسجد ارگ از سال ۱۳۴۲ش تا انقلاب اسلامی یکی از مراکز مهمی بود که در آن فعالیتهای سیاسی و مذهبی علیه رژیم پهلوی انجام میگرفت. از خطیبان مشهور این مسجد محمدتقی فلسفی و عبدالرضا حجازی بودند.
بنا به گفته شاهدان، حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش از این مسجد آغاز شد و حتی مراسم ختم کشتهشدگان این قیام نیز در مسجد ارگ برگزار شد. همچنین بنابر اسناد ساواک مسجد ارگ مرکز برگزاری مراسم ختم آن دسته از درگذشتگان شده بود که مخالف رژیم شاه بودند. به هنگام برگزاری این مراسمها، گروههای مختلفِ مخالف نظام مانند انقلابیهای هوادار امامخمینی و اعضای جبههٔ ملی حضور داشتند. گفتنی است که نخستینبار در مسجد ارگ بود که حسن روحانی در سخنرانی خود، در مراسم ختم سیدمصطفی خمینی، از بنیانگذار جمهوری اسلامی با عنوان «امام خمینی» یاد کرد.
معرفی
مسجد ارگ تهران در خیابان داور و در حوالی میدان ارگ (۱۵ خرداد) قرار دارد.[۱] بنای کنونی این مسجد در دورهٔ پهلوی دوم و در ۱۳۳۱ش به بهرهبرداری رسید. در ۱۳۲۷ش، به آگاهی آیتالله بروجردی، مرجع تقلید ساکن در قم، رساندند که دولت قصد تخریب مسجد و مدرسهٔ مادر شاه در محوطهٔ ارگ را دارد. محمدتقی فلسفی از سوی آیتالله بروجردی با شاه ملاقات کرد و به دستور شاه زمین مسجد و مدرسه از طریق سازمان اوقاف در اختیار آیتالله بروجردی قرار گرفت و پس از آن بود که مسجد امروزی ارگ تهران بنا نهاده شد.[۲] هزینهٔ احداث مسجد ارگ از سوی حاج محمود آقا کاشانی تأمین شد و حسین لرزاده طرح ساخت بنا را تهیه کرد.[۳] مسجد ارگ در رمضانِ سال ۱۳۳۱ش، گشایش یافت. مسجد ارگ فضای نسبتاً بزرگی برای حضور مردم دارد.[۴]
از ائمهٔ جماعت که در مسجد ارگ نماز میگزاردند، میتوان از سید ابوطالب مدرس یزدی نام برد که از سوی آیتالله بروجردی تعیین شده بود. پس از او، بهترتیب شیخ محمود یاسری و شیخ مهدی حائری تهرانی امامت نماز را بر عهده داشتند. از ائمهٔ جماعت پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز میتوان از آیتالله غیوری و سید خالص حسینیان نام برد. پس از انقلاب اسلامی شماری از مداحان اهل بیت(ع) در این مسجد مراسم مداحی برگزار میکنند.[۵]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسجد ارگ همچنان از مهمترین مسجدهای تهران بهشمار میآید و مراسم مداحی و سخنرانی در آن بهصورت مستمر برپا است. گفتنی است که در ۱۳۸۳ش و در پنجمین روز از ایام عزاداری محرم، مسجد ارگ که مملو از مردم عزادار بود، دچار حادثهٔ آتشسوزی شد. در این حادثه ۷۸ تن کشته، و ۳۶۰ تن مجروح شدند.[۶]
فعالیتها در دوران انقلاب اسلامی
فعالیتهای سیاسی و مذهبی مسجد ارگ را به ۳ دورهٔ پیش از ۱۳۴۰ش و زمان حیات آیتالله بروجردی، دورهٔ آغاز مبارزات انقلاب اسلامی تا پیروزی آن (۱۳۴۲–۱۳۵۷ش)، و دورهٔ پس از پیروزی انقلاب اسلامی تقسیم کردهاند.[۷] از مشهورترین خطیبان مسجد ارگ محمدتقی فلسفی بود. فلسفی که خود از مؤسسان و بانیان مسجد ارگ بهشمار میرفت، از ابتدای فعالیت این مسجد در آنجا به وعظ و خطابه میپرداخت.[۸]
اهمیت مسجد ارک تهران تا جایی است که که به اعتقاد برخی شاهدان، حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از این مسجد آغاز شد. و حتی ختم کشتهشدگان این قیام نیز در مسجد ارک برگزار شد.[۹] پس از حوادث سال ۱۳۴۲ش و آغاز جنبش اسلامی در ایران، مسجد ارگ نقش پررنگتری در گردهماییها و اعتراضات برضد رژیم پهلوی داشت، بهطوریکه از ۱۳۴۴ش، این مسجد دارای پروندهٔ سیاسی در ساواک شد.[۱۰] از جملهٔ کسانی که میان سالهای ۱۳۴۲–۱۳۴۶ش، سخنرانیهایی را در مسجد ارگ برگزار میکردند، سید عبدالرضا حجازی بود.[۱۱] سخنرانی محمدتقی فلسفی در مخالفت با اصلاحات دورهٔ پهلوی موسوم به «انقلاب شاه و ملت» از بارزترین مواردی بود که در آن یک واعظ مذهبی به اصلاحات حکومتی اعتراض داشت.[۱۲]
در سندی از شهربانی کشور به سال ۱۳۵۶ش، کلانتری بازار گزارش کرده که مسجد ارگ مرکز برگزاری مراسم ختم آن دسته از درگذشتگان شده است که «مخالف امنیت مملکت» هستند.[۱۳] در چنین مراسمی بیشتر حاضران در مسجد شعارهایی در مخالفت با رژیم پهلوی سر میدادند و گاه نیز میان معترضان و مخالفان آنها درگیریهایی صورت میگرفت.[۱۴] به گزارش کلانتری بازار، مسجد ارگ تقریباً محل اصلی برگزاری مراسم ختم برای مبارزان سیاسی بهشمار میآمد. به هنگام برگزاری مراسم، گروههای مختلفِ مخالف نظام، اعم از انقلابیهای هوادار امامخمینی، اعضای جبههٔ ملی و تودهایها حضور داشتند. به گزارش شهربانی، مسجد درظاهر، محل برگزاری ختم بود، ولی عملاً به پایگاهی برای جلوهدادن قدرت مخالفان رژیم و ایجاد همبستگی بیشتر میان آنها بدل شده بود.[۱۵]
مسجد ارگ تهران در دههٔ ۱۳۵۰ش، با حضور برخی از چهرههای مذهبی همچون ناصر مکارم شیرازی، فعالیتهای فرهنگی ـ دینی را در شمار برنامههای خود داشت.[۱۶] آیتالله مکارم شیرازی افزون بر برگزاری سخنرانیهایی در این مسجد، جلساتی برای پاسخ به شبهههای دینی در مسجد ارگ برپا مینمود و در طول ماه رمضان نیز روزانه، برنامههایی برای آشنایی جوانان با مسائل دینی و فرهنگی برگزار میکرد.[۱۷]
لقب امام برای رهبر انقلاب در این مسجد
گفتنی است که نخستینبار در مسجد ارگ بود که حسن روحانی در سخنرانی خود، از بنیادگذار جمهوری اسلامی با عنوان «امام خمینی» یاد کرد.[۱۸] در ۸ آبان ۱۳۵۶ش حدود هشت هزار نفر در مسجد ارک برای مراسم ختم سیدمصطفی خمینی حضور پیدا کردند و سخنران این مراسم حسن روحانی بود. روحانی در این مراسم برای اولین بار لقب «امام» را برای رهبر انقلاب بکار برد.[۱۹]
پانویس
- ↑ حیدری، «نقش مسجد ارک تهران در تحولات سیاسی انقلاب اسلامی ایران»، ص۳۶.
- ↑ فلسفی، خاطرات و مبارزات، ص۱۱۴ و ص۱۱۵.
- ↑ حبیبی، مساجد دیرینهسال تهران، ص۴۸.
- ↑ حبیبی، مساجد دیرینهسال تهران، ص۴۸؛ فلسفی، خاطرات و مبارزات، ص۱۴۸ و ص۱۴۹.
- ↑ حبیبی، مساجد دیرینه سال تهران، ص۴۸؛
- ↑ تاره، «ارگ، مسجد»، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ تاره، «ارگ، مسجد»، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ تاره، «ارگ، مسجد»، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ حیدری، «نقش مسجد ارک تهران در تحولات سیاسی انقلاب اسلامی ایران»، ص۳۹.
- ↑ «جغرافیای سیاسی، فرهنگی انقلاب اسلامی ایران: مساجد سنگرهای انقلاب»، ص۷۹.
- ↑ «اسنـاد مساجد»، ص۹۵ و ص۱۰۲.
- ↑ تاره، «ارگ، مسجد»، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ «اسنـاد مساجد»، ص۹۵.
- ↑ تاره، «ارگ، مسجد»، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ «اسنـاد مساجد»، ص۹۵.
- ↑ حیدری، تاریخ شفاهی مسجد ارک، ص۱۱۱.
- ↑ حیدری، تاریخ شفاهی مسجد ارک، ص۱۱۱.
- ↑ حیدری، تاریخ شفاهی مسجد ارک، ص۱۲۴.
- ↑ حیدری، «نقش مسجد ارک تهران در تحولات سیاسی انقلاب اسلامی ایران»، ص۴۲.
منابع
- «اسناد مساجد»، یاد، تهـران، شماره ۳۵ و ۳۶، ۱۳۷۳ش.
- تاره، مسعود، «ارگ، مسجد»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- «جغرافیای سیاسی، فرهنگی انقلاب اسلامی ایران: مساجد سنگرهای انقلاب»، یاد، شماره ۳۵ و ۳۶، ۱۳۷۳ ش.
- حبیبی، حسن، مساجد دیرینهسال تهران، تهران، بنیاد ایرانشناسی، ۱۳۸۸ش.
- حیدری، سلیمان، تاریخ شفاهی مسجد ارک، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- حیدری، سلیمان، «نقش مسجد ارک تهران در تحولات سیاسی انقلاب اسلامی ایران»، مسجد، سال دوازدهم، شماره ۶۹، مرداد و شهریور ۱۳۸۲ش.
- فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات، به کوشش حمید روحانی و دیگران، تهران، ۱۳۷۶ش.