امام جعفر صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

| نام =امام جعفر صادق (ع)

| نقش = امام ششم (ع)

| مادر =ام‌فروه

'''جعفر بن محمد''' یا '''امام‌صادق (ع)''' یا جعفربن‌محمد، زندگی، جایگاه و نقش امام ششم (ع).

امام ابوعبدالله، جعفربن‌محمد ملقب به صادق<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۱۱.</ref> و صادق آل محمد (ع)، در سال ۸۰،<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۶۸؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان و أبناء الزمان، ۱/۳۲۷.</ref> یا ۸۳ هجری در [[مدینه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۷۹.</ref> به دنیا آمد. پدر ایشان [[امام‌محمدباقر(ع)]] است{{ببینید|متن=ببینید|امام محمد باقر (ع)}} و مادر ایشان [[ام‌فروه]] دختر [[قاسم‌بن‌محمدبن‌ابی‌بکر]] از زنان با [[تقوا]] و [[مؤمن]] و [[نیکوکار]] بود.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۲.</ref> و بدین سبب حضرت را [[ابن‌المکرمه]] می‌خواندند.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۵۱.</ref> ایشان جد خود [[امام‌سجاد(ع)]] را درک<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۹.</ref> و ۳۵ سال در کنار پدر خود زندگی کرد. امام‌صادق (ع) بیشتر زندگی خود را در مدینه گذراند و چندین سفر نیز به [[عراق]] داشت.<ref>ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ۱۸۸–۱۹۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۳۲۷؛ قزوینی، الامام‌الصادق (ع) من المهد الی اللحد، ۵۵۷–۵۶۴.</ref> دوره [[امامت]]ایشان ۳۴ سال بود.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰.</ref> که هفده سال آن در [[خلافت]] [[بنی‌امیه]] و بقیه در دوره خلافت [[بنی‌عباس]] سپری شد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۷.</ref>

== جایگاه و ویژگی‌ها ==

امام‌صادق (ع) از سوی [[خداوند]] و به نص [[پیامبر اکرم(ص)]]<ref>نعمانی، الغیبه، ۵۲–۵۳.</ref> و نیز وصیت امام‌باقر (ع)، به امامت معرفی گردید.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۰۶–۳۰۷؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰–۱۸۲؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۰۹.</ref> ایشان همانند دیگر [[امامان معصوم(ع)]] دارای مقامات و فضایل بسیار بود؛ ازجمله ایشان در شمار [[اهل بیت(ع)]] و دارای [[مقام عصمت]] بود و [[آیه تطهیر]] نیز شامل ایشان می‌شود.{{ببینید|متن=ببینید|اهل بیت (ع)}}

از ایشان با عنوان ذریه، [[وصی]] و [[وارث]] پیامبر (ص) و در شمار عترت پیامبر (ص) یادشده است.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۳۶۸–۴۶۶.</ref>

آن حضرت همانند دیگر ائمه (ع) دارای [[ولایت تکوینی]] و [[ولایت تشریعی|تشریعی]] بود؛<ref>نعمانی، الغیبه، ۸۰–۸۱؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۲/۶۱۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|امامت}} و از نظر علمی در [[جامعه اسلامی]] از جایگاه رفیعی برخوردار بود؛ چنان‌که بزرگان دیگر [[مذاهب اسلامی]]، ایشان را در [[علم]] و [[فضل]] و پارسایی افضل و بی‌همتا می‌شمردند.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۷.</ref>

=== جایگاه علمی ===

آوازه علم امام‌صادق (ع) در میان مردم چنان فراگیر شد که مردم از همه طوایف برای استفاده از حضرت به ایشان مراجعه می‌کردند.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۴.</ref> [[مالک‌بن‌انس]] از رهبران مذاهب اسلامی و شاگرد امام‌صادق (ع)<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> آن حضرت را معتبرترین و موثق‌ترینِ مردم خواند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۳–۳۰۴.</ref> وی گفته‌است افضل از جعفربن‌محمد در علم و عبادت و پارسایی، نه چشمی به خود دیده و نه گوشی شنیده و نه به قلب بشری خطور کرده‌است.<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> [[ابوحنیفه]] نیز امام‌صادق (ع) را آگاه‌ترینِ مردم شمرده<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۷–۲۵۸.</ref> و با اشاره به دو سال شاگردی خود نزد ایشان اعتراف کرده‌است اگر آن دو سال نبود، هلاک می‌شد.<ref>مرعشی، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ۲۸/۴۴۳ و ۴۶۷؛ مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۱۴۷ و ۲/۱۳۳.</ref>{{سخ}}

[[منصور خلیفه عباسی]] نیز با وجود دشمنی با امام‌صادق (ع)، ایشان را وارث پیامبر (ص) می‌خواند و در برابر مردم به ایشان احترام بسیار می‌گذاشت.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۶۲–۱۶۸.</ref> امام‌صادق (ع) در میان [[شیعیان]] نیز به عنوان معیار [[مذهب شیعه]] شناخته شد و به تعبیر [[ابان‌بن‌تغلب]] راویان و فقهای مشهور شیعه، در وقت اختلاف در سخنان پیامبر (ص)، سخنان علی (ع) را معیار و در وقت اختلاف در سخنان علی (ع)، سخنان جعفربن‌محمد (ع) را معیار شمردند.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۲.</ref> از این‌رو شیعیان به (جعفری) شهره شدند.<ref>مفید، الاختصاص، ۲۰۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|شیعه}}

[[امام‌خمینی]] خود را از وصف و شناساندن جایگاه امام‌صادق (ع) عاجز دیده و تأکید کرده‌است باید امام معصوم (ع) را پس از معرفی پیامبر (ص)، از گفته‌ها و سیرت خود آن امام شناخت. ایشان آگاهی‌های امام‌صادق (ع) دربارهٔ [[کتاب]] و [[سنت پیامبر(ص)]] را معرّف شخصیت آن حضرت شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹–۴۱۰.</ref> همچنین از ایشان به عنوان ذریه پیامبر (ص) و مبیّن [[احکام اسلام]] و اهداف رسول خدا (ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> حجت خداوند بر مردم و امام هدایت‌شده<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۹۸.</ref> بیان‌کننده احکام اسلام و تجلی مقاصد پیامبر (ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> ولی‌الله الاعظم، ولی‌الله الاکرم، مظهر تام حق‌تعالی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۸.</ref> و آگاه به [[علم تأویل قرآن|علم تأویل]] و [[علم تنزیل قرآن|تنزیل قرآن]]<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۵۰.</ref> یاد کرده و ایشان را دارای [[ولایت مطلق]] بر مردم شمرده و تأکید کرده‌است چنان‌که [[امیرالمؤمنین(ع)]] در دوران حکومت ظاهری خود [[حاکم]] و والی و [[قاضی]] تعیین می‌کرد و عموم [[مسلمانان]] موظف به اطاعت از ایشان بودند، امام‌صادق (ع) نیز (ولیّ امر) مطلق بود و بر همه علما، فقها و مردم جهان [[ولایت]] داشت و توانایی داشت که برای زمان حیات و نیز برای دوره پس از خود نیز حاکم و قاضی تعیین کند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref>{{سخ}}

ایشان در تعبیری دیگر جایگاه امام‌صادق (ع) را در نزد [[خداوند]] عالی و بلند و ولادت و [[شهادت]] ایشان را موجب تحکیم و پیشرفت [[اسلام]] شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۷.</ref> و در [[شعر|اشعار]] خود فیض و جوشندگی [[دانش امام زمان(ع)]] را مانند جدش امام‌صادق (ع) دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۷۶.</ref>{{سخ}}

امام‌صادق (ع) در همه صفات اخلاقی و علمی سرآمد مردم روزگار خود بود. ایشان در علم و تقوا، [[اخلاص]]، [[عقل و خرد]]، راستی و درستی، خدمت به مردم، [[بخشش]] به [[نیازمندان]]، رفع نیازهای مردم و پیروی از [[اوامر و نواهی الهی]] نمونه بود.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۴۵۰–۴۹۸.</ref> ایشان اهل [[عبادت]] و [[تلاوت قرآن]] و انسانی کامل بود، به گونه‌ای که همه ارزش‌ها وکمالات الهی و انسانی در آن حضرت گرد آمده بود.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۶۷–۳۶۸.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که امام‌صادق (ع) خدا را در همه جا حاضر و ناظر می‌دید.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۸۲.</ref> و در مناجات مانند انسانی است که غرق در [[معصیت]] بوده و نشانگر مناجات کسی است که خود را چیزی نشمرده و همه چیز را از آنِ خدا دانسته‌است و خود را در برابر خدا هیچ می‌بیند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵۳.</ref> ایشان که به نقل از استاد خود [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، این‌گونه عبادت را از خواص ائمه (ع) شمرده، این نوع عبادت را از مقامات معمولی آن حضرت دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۴.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی تحصیل دستاوردهای معنوی ـ عبادی امام‌صادق (ع) را برای دیگران ممکن ندانسته و افزوده‌است آن حضرت [[آیات قرآن]] را در [[نماز]] می‌خواند و از حال می‌رفت؛ زیرا در تکرار آیه‌های قرآن به مرحله‌ای می‌رسید که گویا خدا را مشاهده و آیات قرآن را مستقیم شنیده‌است. [[عظمت خداوند]] سبب از حال رفتن او بود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۶–۴۳۷.</ref> ایشان به نقل از [[شهاب‌الدین سهروردی]] یادآور شده‌است زبان امام‌صادق (ع) در آن هنگام مانند [[درخت موسی(ع)]] بود که خداوند از طریق آن ندای (إِنّی أَنَا اللَّهُ)<ref>قصص، ۳۰.</ref> سر داد.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۵.</ref>{{سخ}}

امام‌صادق (ع) برای پیامبر اسلام (ع) بسیار احترام قائل بود؛ چنان‌که رنگ حضرت از هیبت و عظمت نام پیامبر (ص) تغییر می‌کرد.<ref>ابوزهره، الامام‌الصادق (ع) حیاته و عصره، ۷۶–۷۷.</ref> ایشان برای راستگویی و [[امانتداری]] اهمیت بسیاری قائل بود.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۰۴.</ref> کار و کوشش را نوعی [[جهاد]] در راه خدا می‌شمرد؛<ref>کلینی، الکافی، ۵/۸۸.</ref> و در معیشت مقتصد و میانه‌رو بود.<ref>کلینی، الکافی، ۵/۸۷.</ref> بدون توجه به ملیت و اصل و نسب به مردم احترام می‌گذاشت.<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۱۶.</ref> و بینوایان از خوان نعمت ایشان برخوردار بودند<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۹/۴۰۸.</ref> و بدون [[منت]] و بدون توجه به عقیده و مذهب و در پنهانی میان فقرای مدینه غذا تقسیم می‌کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۲۳ و ۳۳.</ref>{{سخ}}

حضرت به اصلاح رابطه‌ها و ایجاد آشتی میان مؤمنان اهمیت می‌داد و اموالی به این کار اختصاص داده بود.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۲۰۹؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۵۷.</ref> نیز به [[صله رحم]] اهتمام داشت و به خویشاوندان کمک می‌کرد.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۶۰.</ref> امام‌خمینی [[صداقت]] و امانتداری امام‌صادق (ع) را در حدی می‌دانست که اگر کشنده علی (ع) بر شمشیری که حضرت را با آن به قتل رسانده، امین قرار می‌داد و از ایشان خیرخواهی می‌طلبید، امانت را به وی برمی‌گرداند و از خیرخواهی به او دریغ نمی‌کرد.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۸.</ref>

امام‌صادق (ع) پس از شهادت پدر در سال ۱۱۴ق عهده‌دار امامت شد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۳–۱۸۴.</ref> امامت ایشان در دوره ضعف و انحطاط بنی‌امیه بود. با اوج‌گرفتن درگیری میان بنی‌امیه و بنی‌عباس دعوت شیعی نیز در دنیای اسلام اوج گرفت.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۱۴.</ref> پیروان اهل بیت (ع) در مجالس ایشان حاضر می‌شدند.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۷۹؛ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲/۱۳۲.</ref> رهبران و پیروان دیگر مذاهب اسلامی نیز ازجمله ابوحنیفه<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۵؛ دمیری، حیاة الحیوان الکبری، ۲/۱۴۱.</ref> [[ابن‌جریح]]، [[ابن‌عیینه]]، [[سفیان ثوری]]، [[ابوایوب سجستانی]] و مالک‌بن‌انس نیز از شاگردان حضرت به‌شمار می‌رفتند.<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۰۸–۹۰۹.</ref> راویانِ حضرت را حدود چهار هزار تن دانسته‌اند.<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۱/۶۹؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۵۶.</ref> و به تعبیرِ [[حسن‌بن‌علی وشاء]]، در [[مسجد کوفه]] نهصد تن از استادان، احادیث جعفربن‌محمد را برای مردم نقل می‌کردند.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۳۹–۴۰.</ref> [[شیخ طوسی]] نام ۳۲۲۴ تن از آنان ازجمله دوازده تن از زنان راوی از آن حضرت را ثبت کرده‌است؛<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۵۵–۳۳۰.</ref> و [[عطاردی]] شمار ۲۱۴۴ تن از راویان امام‌صادق (ع) و منابع حدیثی آنان را در موسوعه خود آورده‌است.<ref>عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۲۲/۳–۶۴۷.</ref>

در میان شاگردان امام‌صادق (ع) افراد خبره در رشته‌های گوناگون دانش‌ها به‌ویژه ادبیات و لغت<ref>صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ۶۱–۶۴ و ۱۴۰.</ref> [[تاریخ]]، [[سیره]] و [[رجال]]،<ref>صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ۲۳۵ و ۲۳۸.</ref> [[علم کلام|کلام]] و [[علم فقه|فقه]] وجود داشت و مناظرات آنان با برجستگان دیگر مذاهب، شاهد آن است.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۴–۱۹۹.</ref> بخش عمده نویسندگان کتاب‌های گوناگون در معارف اسلامی از دست‌پروردگان امام‌صادق (ع) بودند.<ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۵۷ و ۲۷۱.</ref> و حضرت با استفاده از فضای مناسب برای طرح مسائل عقلانی، مسائل فلسفی را مطرح کرد.<ref>علی، مختصر تاریخ العرب، ۱۹۳.</ref> احیای بخش‌های دیگر [[علم اسلامی|علوم اسلامی]] و تشویق افراد به کندوکاو در آن، در مدرسه امام‌صادق (ع) پررنگ بوده‌است ازجمله دانش بهداشت و [[طب اسلامی|طب]]،<ref>مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۱۷۹–۱۸۱؛ شهیدی، ۲۵۴.</ref> [[نجوم]]<ref>کلینی، الکافی، ۸/۱۹۵.</ref> و زیست‌شناسی<ref>مفضل‌بن‌عمر، توحید المفضل، ۱۳۸ و ۱۶۳.</ref>

از سوی دیگر، عصر امام‌صادق (ع) عصر ظهور فرقه‌ها و مذاهب الحادی بود. شبهه‌افکنی علیه اسلام و قرآن رواج یافت<ref>مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۶۳.</ref> مبارزه با انحرافات و شبهه‌افکنی‌ها دربارهٔ دیانت و اسلام از عمده فعالیت‌های امام‌صادق (ع) بود. زندیقان و ملحدان در دوره آن حضرت (ع) فعال بودند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۸/۴۷؛ ابوزهره، الامام‌الصادق (ع) حیاته و عصره، ۹۶–۱۰۰.</ref> ایشان با مناظره با رهبران ملحدان و زندیقان، امثال ابن‌ابی‌العوجاء، ابن‌طالوت<ref>کلینی، الکافی، ۱/۷۴–۷۵؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۹۹؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۶۸.</ref> ابوشاکر دیصانی و ابن‌مقفع<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۹–۲۰۰؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۸/۴۷.</ref> مانع از تأثیر افکار این گروه بر جامعه اسلامی شد.{{سخ}}

موضوع امامت و ولایت اهل بیت (ع)، از مباحث مهم و پردامنه درکارنامه امام‌صادق (ع) است. ایشان صدها حدیث در تفسیر آیات قرآن مستند به پیامبر (ص) و امامان پیش از خود دربارهٔ ضرورت حجت و امام معصوم، اطاعت از امام معصوم، صفات امام، علم امام<ref>عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۲/۴۳۷–۵۵۱ و ۳/۳–۲۸۴.</ref> ویژگی‌های [[امام زمان(ع)|امام زمان]]<ref>عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۳/۳۵۴–۴۹۲.</ref> فضایل اهل بیت به‌ویژه فضایل امام‌علی (ع) و [[فاطمه زهرا(س)]]<ref>عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۴/۳–۲۷۴.</ref> را برای مردم بیان کرد.{{سخ}}

در عصر امام‌صادق (ع) فرقه‌های منشعب از شیعه همچون [[زیدیه]] و [[کیسانیه]] عرصه ظهور یافتند و به‌طور گسترده به تبلیغ راه خود مشغول بودند.<ref>مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۴۵–۵۲.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|شیعه}} امام‌صادق (ع) توانست عده‌ای از آنان همچون زیدیه<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۱۰.</ref> و کیسانیه<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۳۱۴–۳۱۵؛ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۷.</ref> را به راه درست هدایت کند. مبارزه با [[غالیان]] و افراطیان منتسب به مذهب شیعه، از دیگر فعالیت‌های حضرت بود که ایشان (ع) با افشای انحراف‌های این گروه، زمینه طرد آنان را از میان شیعیان فراهم ساخت.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۲۹۷ و ۳۰۰؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۲/۳۱۴–۳۱۵؛ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۱۳–۳۱۴.</ref> امام‌خمینی یادآور شده‌است امام‌صادق (ع) با استفاده از فرصت دوره خود به تبیین و ترویج اسلام و مکتب اهل بیت (ع) پرداخت و آن را به جامعه شناساند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱.</ref>{{سخ}}

حضرت در پرتو دانش خود بیشترِ نیازهای مادی و معنوی و فلسفی و عرفانی بشریت را تا روز [[قیامت]] تأمین کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹.</ref> ایشان یادآور شده‌است امام‌صادق (ع) عزاداری برای امام‌حسین (ع) را در میان پیروان اهل بیت (ع) رواج داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۴.</ref>

=== شاگردان امام صادق (ع) از منظر امام‌خمینی ===

امام‌خمینی به برخی از اصحاب و شاگردان امام‌صادق (ع) نیز ازجمله [[ابان‌بن‌تغلب]]،<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۴۷.</ref> [[زراره]]، [[محمدبن‌مسلم]]، [[ابوبصیر]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۶۸.</ref> [[اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۳۱؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴.</ref> [[هشام‌بن‌حکم]]<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۳/۲۴۱.</ref> [[هشام‌بن‌سالم]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۷۰.</ref> [[سماعةبن‌مهران]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۱۵.</ref> [[جمیل‌بن‌دراج]]،<ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۳۰۱.</ref> [[محمدبن‌حمران]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۱۶۲.</ref> [[عبدالله‌بن‌بکیر]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۲۲۳.</ref> [[ابان‌بن‌عثمان]]<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۳۰۹.</ref> و [[بریدبن‌معاویه]]<ref>امام‌خمینی، البیع، ۳/۴۲۹.</ref> اشاره و استناد کرده‌است و نیز یادآور شده‌است برخی از راویان حدیث ازجمله [[مسعدةبن‌صدقه]]<ref>امام‌خمینی، الاستصحاب، ۲۷۸.</ref> از [[اهل سنت]] بودند و به جهت [[وثاقت]]، [[روایات]] آنان نیز پذیرفته می‌شود.<ref>امام‌خمینی، الطهاره، تقریر فاضل لنکرانی، ۵۳۶.</ref>

=== تبیین و گسترش فقه ===

تبیین و توسعه فقه اسلام از اولویت‌های علمی امام‌صادق (ع) بود و بخش عمده مسائل فقهی را ایشان بیان کرده‌است؛ چنان‌که دانش همه فقهای مذاهب اسلامی مدیون ایشان است.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۲۳۸ و ۳۷۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۸.</ref> و ابوحنیفه گفته‌است اگر جعفربن‌محمد (ع) نبود مردم به [[مناسک حج]] آگاه نمی‌شدند.<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۲/۵۱۹.</ref>

امام‌خمینی نیز فقه اسلام را متبلور در [[فقه جعفری]] می‌داند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱ و ۲۱/۳۹۷.</ref> و تأکید می‌کند آیین و شرایع اسلام و مکتب اهل بیت (ع) به دست امام‌صادق (ع) گسترش پیدا کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۳ و ۱۹/۸، ۱۱۸.</ref> و همه مسائل مورد نیاز بشر از گذشته و مسائل جدید و مسائلی که بعداً مورد نیاز بشر خواهد بود، بدون نیاز به تفسیر و تأویل به وسیله حضرت بیان شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

== شهادت و آثار ==

امام‌صادق (ع) بنا به مشهور به دست منصور دوانیقی مسموم شد<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱.</ref> و در شوال ۱۴۸ق، در ۶۵سالگی به شهادت رسید.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰.</ref> گفته‌های دیگری نیز دربارهٔ سال شهادت و سن ایشان وجود دارد<ref>سبط ابن‌جوزی، ۳۰۶؛ عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۱/۳۹۷–۳۹۹.</ref> ایشان پس از شهادت در [[قبرستان بقیع|بقیع]] و درکنار پدر و جد خود به خاک سپرده شد<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۲۸.</ref> [[شیخ مفید]] برای امام‌صادق (ع) چند همسر و ده فرزند ازجمله [[امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] نوشته‌است.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۲۰۹.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|امام موسی کاظم (ع)}}{{سخ}}

امام‌خمینی روایتی از امام‌صادق (ع) نقل کرده‌است که در بیماری منجر به شهادت، فرزندان و بستگان را گرد آورد و به آنان یادآور شد با عمل در درگاه خدا حاضر شوند؛ زیرا حسب و نسب برای آنان کارساز نخواهد بود و در قیامت فرزندی یا همسری یا برادری سودی به حالشان نخواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۲۲.</ref>{{سخ}}

از امام‌صادق (ع) روایات بسیاری در عرصه‌های گوناگون عقاید، اخلاق و فقه و [[تفسیر]] و تاریخ و سیره به یادگار مانده‌است؛ ازجمله [[عزیزالله عطاردی]] مجموعه‌ای از سخنان و سیره آن حضرت را در ۲۲ جلد تدوین و منتشر کرده‌است و نیز [[سیدمحمدکاظم قزوینی]] [[موسوعة الامام‌الصادق(ع)]] را در حدود شصت مجلد تدوین کرده که تاکنون، بیش از نیمی از آن منتشر شده‌است. [[کتاب توحید المفضل]] و نیز [[رساله اهلیجیه]] از کتاب‌های منسوب به امام‌صادق (ع) است. کتاب [[مصباح الشریعه]] نیز منسوب به امام‌صادق (ع) است. برخی از علما چون سیدبن‌طاووس، شهید ثانی و دیگران<ref>نوری، خاتمة مستدرک، ۱/۱۹۴–۲۱۵.</ref> به این کتاب استناد و اعتماد کرده‌اند و برخی مانند [[محمدباقر مجلسی]] و [[محمدحسن حر عاملی]] آن را معتبر ندانسته‌اند.<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲۱/۱۱۰.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در مباحث فقهی استناد به آن را درست نمی‌داند و این کتاب را کتاب روایی نمی‌شمرد و آن را برداشت عالمانی که گرایش‌های عرفانی داشته‌اند، از سخنان ائمه معصوم (ع) دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۴۸۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲–۴۵۳.</ref> ولی در عین حال در آثار عرفانی و اخلاقی خود، در موارد بسیار از آن به عنوان روایت استفاده<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۷۴، ۲۱۹، ۳۵۳، ۳۵۷، ۳۶۳ و ۳۶۷؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۰۰.</ref> و خواندن آن را در خودسازی و مهیاکردن دل‌ها برای رسیدن به محبوب مؤثر دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲–۴۵۳</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حدیث}}

 

== پانویس ==

{{پانویس|۲}}

 

== منابع ==

* ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

* ابوزهره، محمد، الامام‌الصادق (ع) حیاته و عصره، قاهره، دارالفکر العربی، چاپ اول، ۱۹۶۰م.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* سبط ابن‌جوزی، یوسف، تذکرة الخواص من الامهٔ من ذکر خصائص الائمه، قم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

* شهیدی، جعفر، زندگانی امام‌صادق (ع)، جعفربن‌محمد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۸۵ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، معروف به رجال کشی، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.

* قزوینی، سیدمحمدکاظم، الامام‌الصادق (ع) من المهد الی اللحد، قم، طبع اول، ۱۴۲۹ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.

* مظفر، محمدحسین، الامام‌الصادق (ع)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.

* مفضل‌بن‌عمر، توحید المفضل، تحقیق کاظم مظفر، الامام‌الصادق (ع)، قم، کتابفروشی داوری، چاپ سوم، بی‌تا.

* مفید، محمدبن‌محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت (ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، تحقیق سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ق.

* نوری، میرزاحسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

 

== پیوند به بیرون ==

* سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10004/100/ جعفر بن محمد، امام صادق(ع)]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۰۰–۱۰۹.