امام جعفر صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات امام شیعه

| پدر =[[امام باقر(ع)]]

'''جعفر بن محمد''' یا '''امام‌صادق (ع)''' یا جعفربن‌محمد، زندگی، جایگاه و نقش امام ششم(ع).

 

 

 

 

 

 

در نگاه امام‌خمینی، امام‌صادق(ع) خلافت را حق [[اهل بیت(ع)|اهل بیت پیامبر(ص)]] می‌دانست و حکومت خلفای ستمکار را مشروع نمی‌شمرد. به نظر ایشان آن حضرت برای جامعه اسلامی برنامه‌ریزی و برای آینده آن حاکم تعیین کرد و افزوده‌است تعیین قاضی و حاکم از سوی امام‌صادق(ع) آن هم در شرایط [[تقیه]] و محاصره مأموران عباسی، کاری بیهوده نبود؛ زیرا امام‌صادق(ع) در اندیشه آینده جامعه اسلامی بود و خود را موظف می‌دید که برای مردم [[قضات|قاضی]] و حاکم معرفی و نصب کند تا در وقت آگاهی و قیام، شیوه تشکیل [[حکومت اسلامی]] بر مردم روشن باشد.  

امام ابوعبدالله، جعفربن‌محمد ملقب به صادق<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۱۱.</ref> و صادق آل محمد (ع)، در سال ۸۰،<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۶۸؛ ابن‌خلکان، وفیات الأعیان و أبناء الزمان، ۱/۳۲۷.</ref> یا ۸۳ هجری در [[مدینه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۷۹.</ref> به دنیا آمد. پدر ایشان [[امام‌محمدباقر(ع)]] است و مادر ایشان [[ام‌فروه مادر امام صادق(ع)|ام‌فروه دختر قاسم‌بن‌محمدبن‌ابی‌بکر]] از زنان با [[تقوا]] و مؤمن و نیکوکار بود.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۲.</ref> و بدین سبب حضرت را ابن‌المکرمه می‌خواندند.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۵۱.</ref> ایشان جد خود [[امام‌سجاد(ع)]] را درک<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۹.</ref> و ۳۵ سال در کنار پدر خود زندگی کرد. امام‌صادق (ع) بیشتر زندگی خود را در مدینه گذراند و چندین سفر نیز به [[عراق]] داشت.<ref>ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ۱۸۸–۱۹۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۳۲۷؛ قزوینی، الامام‌الصادق (ع) من المهد الی اللحد، ۵۵۷–۵۶۴.</ref> دوره امامتایشان ۳۴ سال بود.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰.</ref> که هفده سال آن در [[خلافت]] [[بنی‌امیه]] و بقیه در دوره خلافت [[بنی‌عباس]] سپری شد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۷.</ref>

امام‌صادق (ع) از سوی [[خداوند]] و به نص [[پیامبر اکرم(ص)]]<ref>نعمانی، الغیبه، ۵۲–۵۳.</ref> و نیز وصیت امام‌باقر (ع)، به [[امامت]] معرفی گردید.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۰۶–۳۰۷؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰–۱۸۲؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۰۹.</ref> ایشان همانند دیگر [[امامان معصوم(ع)]] دارای مقامات و فضایل بسیار بود؛ ازجمله ایشان در شمار [[اهل بیت(ع)]] و دارای [[عصمت|مقام عصمت]] بود و [[آیه تطهیر]] نیز شامل ایشان می‌شود.{{ببینید|متن=ببینید|اهل بیت (ع)}}

از ایشان با عنوان ذریه، وصی و وارث پیامبر (ص) و در شمار عترت پیامبر (ص) یادشده است.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۳۶۸–۴۶۶.</ref>

آن حضرت همانند دیگر ائمه (ع) دارای [[ولایت تکوینی]] و [[ولایت تشریعی|تشریعی]] بود؛<ref>نعمانی، الغیبه، ۸۰–۸۱؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۲/۶۱۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|امامت}} و از نظر علمی در [[جامعه اسلامی]] از جایگاه رفیعی برخوردار بود؛ چنان‌که بزرگان دیگر مذاهب اسلامی، ایشان را در [[علم]] و فضل و پارسایی افضل و بی‌همتا می‌شمردند.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۷.</ref>

آوازه علم امام‌صادق (ع) در میان مردم چنان فراگیر شد که مردم از همه طوایف برای استفاده از حضرت به ایشان مراجعه می‌کردند.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۴.</ref> [[مالک‌بن‌انس]] از رهبران مذاهب اسلامی و شاگرد امام‌صادق (ع)<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> آن حضرت را معتبرترین و موثق‌ترینِ مردم خواند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۳–۳۰۴.</ref> وی گفته‌است افضل از جعفربن‌محمد در علم و [[عبادت]] و پارسایی، نه چشمی به خود دیده و نه گوشی شنیده و نه به قلب بشری خطور کرده‌است.<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> [[ابوحنیفه]] نیز امام‌صادق (ع) را آگاه‌ترینِ مردم شمرده<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۷–۲۵۸.</ref> و با اشاره به دو سال شاگردی خود نزد ایشان اعتراف کرده‌است اگر آن دو سال نبود، هلاک می‌شد.<ref>مرعشی، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ۲۸/۴۴۳ و ۴۶۷؛ مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۱۴۷ و ۲/۱۳۳.</ref>{{سخ}}

[[منصور خلیفه عباسی]] نیز با وجود دشمنی با امام‌صادق (ع)، ایشان را وارث پیامبر (ص) می‌خواند و در برابر مردم به ایشان احترام بسیار می‌گذاشت.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۶۲–۱۶۸.</ref> امام‌صادق (ع) در میان شیعیان نیز به عنوان معیار [[مذهب شیعه]] شناخته شد و به تعبیر [[ابان‌بن‌تغلب]] راویان و فقهای مشهور شیعه، در وقت اختلاف در سخنان پیامبر (ص)، سخنان علی (ع) را معیار و در وقت اختلاف در سخنان علی (ع)، سخنان جعفربن‌محمد (ع) را معیار شمردند.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۲.</ref> از این‌رو شیعیان به (جعفری) شهره شدند.<ref>مفید، الاختصاص، ۲۰۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|شیعه}}

[[امام‌خمینی]] خود را از وصف و شناساندن جایگاه امام‌صادق (ع) عاجز دیده و تأکید کرده‌است باید امام معصوم (ع) را پس از معرفی پیامبر (ص)، از گفته‌ها و سیرت خود آن امام شناخت. ایشان آگاهی‌های امام‌صادق (ع) دربارهٔ [[کتاب]] و [[سنت پیامبر(ص)]] را معرّف شخصیت آن حضرت شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹–۴۱۰.</ref> همچنین از ایشان به عنوان ذریه پیامبر (ص) و مبیّن احکام اسلام و اهداف رسول خدا (ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> حجت خداوند بر مردم و امام هدایت‌شده<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۹۸.</ref> بیان‌کننده احکام اسلام و تجلی مقاصد پیامبر (ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> ولی‌الله الاعظم، ولی‌الله الاکرم، مظهر تام حق‌تعالی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۸.</ref> و آگاه به علم تأویل و تنزیل قرآن<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۵۰.</ref> یاد کرده و ایشان را دارای ولایت مطلق بر مردم شمرده و تأکید کرده‌است چنان‌که [[امیرالمؤمنین(ع)]] در دوران حکومت ظاهری خود حاکم و والی و [[قاضی]] تعیین می‌کرد و عموم [[مسلمانان]] موظف به اطاعت از ایشان بودند، امام‌صادق (ع) نیز (ولیّ امر) مطلق بود و بر همه علما، فقها و مردم جهان [[ولایت]] داشت و توانایی داشت که برای زمان حیات و نیز برای دوره پس از خود نیز حاکم و قاضی تعیین کند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref>{{سخ}}

ایشان در تعبیری دیگر جایگاه امام‌صادق (ع) را در نزد [[خداوند]] عالی و بلند و ولادت و [[شهادت]] ایشان را موجب تحکیم و پیشرفت [[اسلام]] شمرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۷.</ref> و در [[شعر|اشعار]] خود فیض و جوشندگی دانش امام زمان(ع) را مانند جدش امام‌صادق (ع) دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۷۶.</ref>{{سخ}}

امام‌صادق (ع) در همه صفات اخلاقی و علمی سرآمد مردم روزگار خود بود. ایشان در علم و تقوا، [[اخلاص]]، عقل و خرد، راستی و درستی، خدمت به مردم، بخشش به نیازمندان، رفع نیازهای مردم و پیروی از اوامر و نواهی الهی نمونه بود.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۴۵۰–۴۹۸.</ref> ایشان اهل [[عبادت]] و [[تلاوت قرآن]] و انسانی کامل بود، به گونه‌ای که همه ارزش‌ها وکمالات الهی و انسانی در آن حضرت گرد آمده بود.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۶۷–۳۶۸.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است که امام‌صادق (ع) خدا را در همه جا حاضر و ناظر می‌دید.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۸۲.</ref> و در مناجات مانند انسانی است که غرق در [[معصیت]] بوده و نشانگر مناجات کسی است که خود را چیزی نشمرده و همه چیز را از آنِ خدا دانسته‌است و خود را در برابر خدا هیچ می‌بیند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵۳.</ref> ایشان که به نقل از استاد خود [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، این‌گونه عبادت را از خواص ائمه (ع) شمرده، این نوع عبادت را از مقامات معمولی آن حضرت دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۴.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی تحصیل دستاوردهای معنوی ـ عبادی امام‌صادق (ع) را برای دیگران ممکن ندانسته و افزوده‌است آن حضرت [[قرآن|آیات قرآن]] را در [[نماز]] می‌خواند و از حال می‌رفت؛ زیرا در تکرار آیه‌های قرآن به مرحله‌ای می‌رسید که گویا خدا را مشاهده و آیات قرآن را مستقیم شنیده‌است. عظمت خداوند سبب از حال رفتن او بود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۶–۴۳۷.</ref> ایشان به نقل از [[شهاب‌الدین سهروردی]] یادآور شده‌است زبان امام‌صادق (ع) در آن هنگام مانند درخت [[موسی(ع)]] بود که خداوند از طریق آن ندای (إِنّی أَنَا اللَّهُ)<ref>قصص، ۳۰.</ref> سر داد.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۵.</ref>{{سخ}}

امام‌صادق (ع) برای پیامبر اسلام (ع) بسیار احترام قائل بود؛ چنان‌که رنگ حضرت از هیبت و عظمت نام پیامبر (ص) تغییر می‌کرد.<ref>ابوزهره، الامام‌الصادق (ع) حیاته و عصره، ۷۶–۷۷.</ref> ایشان برای راستگویی و [[امانتداری]] اهمیت بسیاری قائل بود.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۱۰۴.</ref> کار و کوشش را نوعی [[جهاد]] در راه خدا می‌شمرد؛<ref>کلینی، الکافی، ۵/۸۸.</ref> و در معیشت مقتصد و میانه‌رو بود.<ref>کلینی، الکافی، ۵/۸۷.</ref> بدون توجه به ملیت و اصل و نسب به مردم احترام می‌گذاشت.<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۱۶.</ref> و بینوایان از خوان نعمت ایشان برخوردار بودند<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۹/۴۰۸.</ref> و بدون منت و بدون توجه به عقیده و مذهب و در پنهانی میان فقرای مدینه غذا تقسیم می‌کرد.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۲۳ و ۳۳.</ref>{{سخ}}

امام‌صادق (ع) پس از شهادت پدر در سال ۱۱۴ق عهده‌دار [[امامت]] شد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۳–۱۸۴.</ref> امامت ایشان در دوره ضعف و انحطاط بنی‌امیه بود. با اوج‌گرفتن درگیری میان بنی‌امیه و بنی‌عباس دعوت شیعی نیز در دنیای اسلام اوج گرفت.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۱۴.</ref> پیروان اهل بیت (ع) در مجالس ایشان حاضر می‌شدند.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۷۹؛ آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲/۱۳۲.</ref> رهبران و پیروان دیگر مذاهب اسلامی نیز ازجمله ابوحنیفه<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۸؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۵؛ دمیری، حیاة الحیوان الکبری، ۲/۱۴۱.</ref> ابن‌جریح، ابن‌عیینه، [[سفیان ثوری]]، ابوایوب سجستانی و مالک‌بن‌انس نیز از شاگردان حضرت به‌شمار می‌رفتند.<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۰۸–۹۰۹.</ref> راویانِ حضرت را حدود چهار هزار تن دانسته‌اند.<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۱/۶۹؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۵۶.</ref> و به تعبیرِ حسن‌بن‌علی وشاء، در [[مسجد کوفه]] نهصد تن از استادان، احادیث جعفربن‌محمد را برای مردم نقل می‌کردند.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۳۹–۴۰.</ref> [[شیخ طوسی]] نام ۳۲۲۴ تن از آنان ازجمله دوازده تن از زنان راوی از آن حضرت را ثبت کرده‌است؛<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۵۵–۳۳۰.</ref> و عطاردی شمار ۲۱۴۴ تن از راویان امام‌صادق (ع) و منابع حدیثی آنان را در موسوعه خود آورده‌است.<ref>عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۲۲/۳–۶۴۷.</ref>

از سوی دیگر، عصر امام‌صادق (ع) عصر ظهور فرقه‌ها و مذاهب الحادی بود. شبهه‌افکنی علیه اسلام و قرآن رواج یافت<ref>مظفر، الامام‌الصادق (ع)، ۱/۶۳.</ref> مبارزه با [[انحراف|انحرافات]] و شبهه‌افکنی‌ها دربارهٔ دیانت و اسلام از عمده فعالیت‌های امام‌صادق (ع) بود. زندیقان و ملحدان در دوره آن حضرت (ع) فعال بودند<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۸/۴۷؛ ابوزهره، الامام‌الصادق (ع) حیاته و عصره، ۹۶–۱۰۰.</ref> ایشان با مناظره با رهبران ملحدان و زندیقان، امثال ابن‌ابی‌العوجاء، ابن‌طالوت<ref>کلینی، الکافی، ۱/۷۴–۷۵؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۹۹؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۶۸.</ref> ابوشاکر دیصانی و ابن‌مقفع<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۹–۲۰۰؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۸/۴۷.</ref> مانع از تأثیر افکار این گروه بر جامعه اسلامی شد.{{سخ}}

حضرت در پرتو دانش خود بیشترِ نیازهای مادی و معنوی و فلسفی و عرفانی بشریت را تا روز [[قیامت]] تأمین کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹.</ref> ایشان یادآور شده‌است امام‌صادق (ع) [[عزاداری]] برای امام‌حسین (ع) را در میان پیروان اهل بیت (ع) رواج داد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۴.</ref>

امام‌خمینی نیز فقه اسلام را متبلور در فقه جعفری می‌داند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱ و ۲۱/۳۹۷.</ref> و تأکید می‌کند آیین و شرایع اسلام و مکتب اهل بیت (ع) به دست امام‌صادق (ع) گسترش پیدا کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۳ و ۱۹/۸، ۱۱۸.</ref> و همه مسائل مورد نیاز بشر از گذشته و مسائل جدید و مسائلی که بعداً مورد نیاز بشر خواهد بود، بدون نیاز به تفسیر و تأویل به وسیله حضرت بیان شده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹.</ref>

ایشان همچنین خاطرنشان کرده‌است امام‌صادق (ع) روش فهم پاره‌ای از آیات قرآن و سخنان پیامبر (ص) را به اصحاب آموزش می‌داد؛<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۶۱۵–۶۱۶.</ref> و نیز روش [[اجتهاد]] و شیوه استنباط در احکام دین را به یاران می‌آموخت؛ چنان‌که حکم مسح بر جبیره و مرهم زخم در [[وضو]] را به عبدالاعلی آموزش داد.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۷۷.</ref> از نگاه ایشان نقش پررنگ امام‌ششم (ع) در بیان احکام دینی چنان بود که فقه اهل بیت (ع) به فقه جعفری شهرت پیدا کرد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۵۶؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱؛ مؤسسه تنظیم، مقدمه کتاب الاجتهاد و التقلید، ۱۰.</ref>

بنی‌عباس که در آغاز با نیروی شیعیان و با [[شعار]] دعوت مردم برای یاری خاندان پیامبر (ص) به قدرت رسیدند، پس از پیروزی، شیعیان را کنار زدند.<ref>مدرسی، امامان شیعه و جنبش‌های مکتبی، ۱۳۸–۱۴۳؛ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۴–۳۰۵.</ref>

امام‌صادق (ع) منصور دوانیقی خلیفه مقتدر عباسی را جبار و [[مستبد]] می‌دانست<ref>ابن‌صباغ ۲/۹۱۵–۹۱۷؛ مجلسی، ۴۷/۱۶۶ و ۱۸۵.</ref> ولی در مجموع سیاست امام‌صادق (ع) با حاکمان ستمگر و خونریز بنی‌امیه و بنی‌عباس، بر اساس [[تقیه]] استوار بود.<ref>خامنه‌ای، پیشوای صادق، ۷۰.</ref> شرایط برای مبارزه آشکار با حاکمان ستمگر در زمان ایشان فراهم نبود و اگر شرایط اجازه می‌داد، ایشان نیرو تهیه می‌کرد و حکومت را نیز در دست می‌گرفت.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۱۰–۳۱۲.</ref> چنان‌که امام‌صادق (ع) همراهی آشکار با نهضت‌های ضد استبدادی علویان علیه بنی‌امیه و نیز همراهی آشکار با نهضت سادات حسنی در زمان بنی‌عباس را به [[مصلحت]] نمی‌دید.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۰–۱۹۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۷/۲۷۷–۲۷۸.</ref> ولی از هدایت و همدردی و کمک به آنان نیز خودداری نمی‌کرد.<ref>قزوینی، الامام‌الصادق (ع) من المهد الی اللحد، ۵۱۵–۵۲۱.</ref>

ایشان به خانواده‌های کسانی که همراه [[زیدبن‌علی]] در مبارزه با امویان کشته شده بودند، کمک می‌کرد<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۷۳.</ref> و با سادات بنی‌حسن که علیه بنی‌عباس [[قیام]] کردند، ابراز همدردی کرد.<ref>قزوینی، الامام‌الصادق (ع) من المهد الی اللحد، ۶۲۴–۶۲۶.</ref>

امام‌خمینی با استناد به منابع روایی<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۶/۲۱۹.</ref> یادآور شده‌است امام‌صادق (ع) به ابوخدیجه از اصحاب مورد اعتماد خود سفارش کرد تا به پیروان اهل بیت (ع) یادآور شود برای حل اختلافات میان خود به حاکمان ستمکار و [[فاسق]] مراجعه نکنند و به جای آن افراد آشنای با [[حلال]] و[[حرام]] از میان شیعیان را به عنوان حَکَم و قاضی برگزینند و برای حل منازعات خود به آنان مراجعه کنند. به نظر ایشان مراد از ستمکاران و فاسقان در روایت ابی‌خدیجه<ref>کلینی، الکافی، ۷/۴۱۲.</ref> فرمانروایان وقت بوده و همه کارگزاران حکومت‌های ستمگر و قاضیان و قانون‌گذاران و مجریان را دربر می‌گیرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۳.</ref>

ایشان افزوده‌است تعیین قاضی و حاکم از سوی حضرت آن هم در شرایط تقیه و به‌دوربودن از منصب قدرت و محاصره مأموران عباسی، کاری بیهوده نبود؛ زیرا مردان بزرگ و آینده‌نگر هیچ‌گاه در مبارزه با دشمن مأیوس نمی‌شوند و به وضع فعلی خود از زندان و اسارت رضایت نمی‌دهند و برای پیشبرد هدف و به‌کرسی‌نشاندن مقاصد خود هرچند به کمک آیندگان، برنامه دارند. امام‌صادق (ع) نیز در اندیشه آینده جامعه اسلامی، بلکه در اندیشه اصلاح همه بشریت و اجرای قانون [[عدالت اجتماعی|عدالت]] برای همه انسان‌ها بود. ایشان خود را موظف می‌دید که هزار و چند صد سال پیش طرح و برنامه تهیه کند و برای مردم قاضی و حاکم معرفی و نصب کند تا در وقت آگاهی و قیام ملت اسلام برای اجرای اسلام و عدالت متحیر نمانند و شیوه تشکیل حکومت اسلامی و رئیس اسلام بر مردم روشن باشد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۵–۱۳۶.</ref> با این حال، امام‌صادق (ع) در مواردی که [[مصلحت]] بود همکاری با حاکمان جور را جایز می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۲۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|ولایت فقیه|حکومت اسلامی|ولایت جائر}}

امام‌خمینی دفاع از مکتب جعفری (ع) را از اولویت‌های [[حوزه علمیه]] می‌داند. هنگامی که [[سیداحمد کسروی]]، یکی از نویسندگان، در دهه بیست، با بهره جستن از فضای ناآرام و اشغال ایران به دست [[قوای متفقین]] با ادعای [[روشنفکری]]<ref>بهشتی، سه سال در محضر استاد، ۲۲–۲۳.</ref> به مقدسات مذهبی ازجمله به امام‌صادق (ع) توهین می‌کرد<ref>کسروی، گفت و شنید، ۱۶–۱۹.</ref> و مردم را به اسلام و [[روحانیت]] بدبین می‌ساخت.<ref>بهشتی، سه سال در محضر استاد، ۲۲.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در ۱۵/۲/۱۳۲۳ در نامه‌ای به علمای حوزه توصیه کرد از مقدسات دینی بیشتر دفاع کنند و از سکوت برخی از روحانیون در برابر توهین افراد به مقام شامخ امام‌صادق (ع) و [[امام زمان(ع)|امام زمان (ع)]] شِکوه کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۳.</ref> ایشان خود در ضمن [[کتاب کشف اسرار]] که در رد شبهه‌های [[علی‌اکبر حکمی‌زاده]] نوشت، به شبهه‌های کسروی نیز پاسخ داد {{ببینید|متن=ببینید|کشف اسرار}}{{سخ}}

امام‌خمینی در برابر تلاش استعمارگران و عوامل آنان ازجمله [[رژیم پهلوی]] برای تحریف و دگرگون‌کردن آیین و احکام اسلام، اسلام و مذهب جعفری را سدی در برابر توطئه‌های آنان شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۰۳–۲۰۴.</ref> ایشان با تأکید بر اینکه نباید مذهب جعفری در ایران از رسمیت بیفتد رژیم پهلوی را متهم کرد به نام امام‌صادق (ع) در صدد است تا مکتب آن حضرت را از میان ببرد و [[قرآن]] را مهجور کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۹–۱۶۱.</ref> ایشان شهر [[قم]] را مرکز مذهب امام‌صادق (ع) و طلاب حوزه را فرزندان جسمی و معنوی آن حضرت خواند و مأموران رژیم پهلوی را به دلیل هجوم به طلاب فیضیه در سالروز شهادت امام‌صادق (ع) سخت نکوهش کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۷۷–۱۷۸.</ref> چنان‌که در سخنرانی تیر ۱۳۵۰ در [[نجف]] با یادکرد از جسارت مأموران رژیم به امام‌صادق (ع) با [[حمله به مدرسه فیضیه]]، [[جشن‌های ۲۵۰۰ساله شاهنشاهی]] را بی‌معنا خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۶۶–۳۶۷.</ref>

امام‌خمینی ایران را کشور امام‌صادق (ع) می‌خواند و در مقابله با توطئه‌ها و مفاسد رژیم پهلوی به مردم سفارش می‌کرد با حفظ [[شعائر]] و دفاع از حریم قرآن و اسلام مانع از توطئه‌های مخالفان مملکت امام‌صادق (ع) شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۲۶.</ref>{{سخ}}

ایشان در سالروز ولادت پیامبر اکرم(ص) و امام‌صادق (ع) با اشاره به ماجرای [[مک فارلین]] و ذلت رئیس‌جمهور آمریکا در برابر ملت ایران تأکید کرد ایران کشور امام‌صادق (ع) است و همه برکت‌های حاصل برای پیروان اهل بیت (ع) که چشم دنیا را خیره کرده‌است و همچنین عزت مردم ایران در جهان، از برکت رسول اکرم (ع) و امام‌صادق (ع) است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۶۰–۱۶۱.</ref> ایشان در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] خود نیز مردم ایران را متعهد به پیروی از آیین فقه جعفری دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۹۷.</ref>{{سخ}}

برابر اصل ۱۲ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل غیرقابل تغییر است؛ اما مذاهب دیگر اسلامی، اعم از [[مذهب حنفی|حنفی]]، [[مذهب شافعی|شافعی]]، [[مذهب مالکی|مالکی]]، [[مذهب حنبلی|حنبلی]] و [[مذهب زیدیه|زیدی]] دارای احترام کامل هستند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احول شخصیه ([[ازدواج]]، [[طلاق]]، [[ارث]] و [[وصیت]]) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات [[شورا|شوراها]] با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب، بر طبق آن مذهب خواهد بود.

امام‌خمینی با اشاره به وصایای امام‌صادق (ع) به شیعیان<ref>کلینی، الکافی، ۲/۷۸.</ref> توصیه کرده‌است در پارسایی سرآمد مردم باشند و یک شیعه در میان صد هزار نفر از غیر شیعیان باید از همه پارساتر باشد<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۵.</ref> و همچنین شیعیان را به مکارم اخلاق<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۱۲.</ref> به‌ویژه [[صدق|راستگویی]] و [[امانت و امانتداری|ادای امانت]]<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۷.</ref> فرا خوانده‌است و نام شیعه را شایسته افراد پاکدامن و تلاشگر در راه خدا و افرادی که برای خدا عمل کرده و از او امید [[ثواب]] و ترس از [[عقاب]] داشته باشند، دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۶۹.</ref>{{سخ}}

ایشان این سخن امام‌صادق (ع) را در مهم‌ترین کتاب فتوایی خود آورده‌است که به شیعیان سفارش کرده مراقب رفتار همدیگر باشند و افراد بزرگ‌تر و خردمند مراقب رفتار افراد نادان و ریاست‌طلب باشند و آنان را [[امر به معروف و نهی از منکر]] کنند وگرنه مشمول [[لعنت]] حضرت خواهند بود.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۴۰.</ref> همچنین در جای دیگر از ایشان نقل کرده که به شیعیان سفارش کرده‌است پشت سر غیر شیعیان نماز گزارند، از بیماران آنان عیادت و در [[تشییع جنازه]] مردگان آنان شرکت کنند.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۵۷.</ref> نیز حقوق غیر شیعیان را پاس دارند و از ضایع‌کردن اموال آنان بپرهیزند و همین توصیه‌ها موجب شد بعضی از [[اهل سنت]] نیز به امام‌صادق (ع) علاقه‌مند شوند<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۵۹۸–۵۹۹.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی به جوانان نیز توصیه می‌کرد پیروانی شایسته برای [[پیامبر (ص)]] و امام‌صادق (ع) و بر راه راست استوار باشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱.</ref> در نگاه ایشان رفتار نیک و بد ایرانیان در گسترش یا رکود مکتب امام‌صادق (ع) در جهان مؤثر است؛ از این‌رو به حاجیان ایرانی سفارش می‌کرد اخلاق انسانی ـ اسلامی را پاس دارند و با همه زائران از هر طایفه و هر رنگ و هر زبان با رفتار اسلامی برخورد کنند و برای نشان‌دادن کشور امام‌صادق (ع) و خدمت شایان به اسلام و [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] و مردم ایران در برابر درشتی‌ها، نرمی نشان دهند و در برابر بدرفتاری‌ها، خوبی و محبت کنند و برای رضای خداوند تعالی در برابر دشواری‌ها با روی گشاده و سعه صدر روبه‌رو شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۶.</ref> ایشان به شیعیان سفارش کرده‌است روز ولادت امام‌صادق (ع) را عید بگیرند و گویندگان و نویسندگان، برکت‌های آن حضرت را برای امت اسلامی شرح دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۵۹.</ref>

امام‌صادق (ع) بنا به مشهور به دست منصور دوانیقی مسموم شد<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱.</ref> و در شوال ۱۴۸ق، در ۶۵سالگی به شهادت رسید.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰.</ref> گفته‌های دیگری نیز دربارهٔ سال شهادت و سن ایشان وجود دارد<ref>سبط ابن‌جوزی، ۳۰۶؛ عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۱/۳۹۷–۳۹۹.</ref> ایشان پس از شهادت در [[قبرستان بقیع|بقیع]] و درکنار پدر و جد خود به خاک سپرده شد<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۲۸.</ref> [[شیخ مفید]] برای امام‌صادق (ع) چند همسر و ده فرزند ازجمله [[امام کاظم(ع)|امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] نوشته‌است.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۲۰۹.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی روایتی از امام‌صادق (ع) نقل کرده‌است که در بیماری منجر به شهادت، فرزندان و بستگان را گرد آورد و به آنان یادآور شد با عمل در درگاه خدا حاضر شوند؛ زیرا حسب و نسب برای آنان کارساز نخواهد بود و در [[قیامت]] فرزندی یا همسری یا برادری سودی به حالشان نخواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۲۲.</ref>{{سخ}}

از امام‌صادق (ع) روایات بسیاری در عرصه‌های گوناگون عقاید، [[اخلاق]] و [[فقه]] و [[تفسیر]] و تاریخ و سیره به یادگار مانده‌است؛ ازجمله [[عزیزالله عطاردی]] مجموعه‌ای از سخنان و سیره آن حضرت را در ۲۲ جلد تدوین و منتشر کرده‌است و نیز [[سیدمحمدکاظم قزوینی]] موسوعة الامام‌الصادق(ع) را در حدود شصت مجلد تدوین کرده که تاکنون، بیش از نیمی از آن منتشر شده‌است. [[کتاب توحید المفضل]] و نیز رساله اهلیجیه از کتاب‌های منسوب به امام‌صادق (ع) است. کتاب [[مصباح الشریعه]] نیز منسوب به امام‌صادق (ع) است. برخی از علما چون [[سیدبن‌طاووس]]، شهید ثانی و دیگران<ref>نوری، خاتمة مستدرک، ۱/۱۹۴–۲۱۵.</ref> به این کتاب استناد و اعتماد کرده‌اند و برخی مانند [[محمدباقر مجلسی]] و [[محمدحسن حر عاملی]] آن را معتبر ندانسته‌اند.<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲۱/۱۱۰.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی در مباحث فقهی استناد به آن را درست نمی‌داند و این کتاب را کتاب روایی نمی‌شمرد و آن را برداشت عالمانی که گرایش‌های عرفانی داشته‌اند، از سخنان ائمه معصوم (ع) دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۴۸۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲–۴۵۳.</ref> ولی در عین حال در آثار [[عرفان|عرفانی]] و اخلاقی خود، در موارد بسیار از آن به عنوان روایت استفاده<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۷۴، ۲۱۹، ۳۵۳، ۳۵۷، ۳۶۳ و ۳۶۷؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۰۰.</ref> و خواندن آن را در خودسازی و مهیاکردن دل‌ها برای رسیدن به محبوب مؤثر دانسته‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲–۴۵۳</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حدیث}}

[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]

[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه امام‌خمینی]]