مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة (کتاب) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ دی ۱۴۰۱، ساعت ۲۲:۳۹

۲۲۱ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۵ دی ۱۴۰۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Shams

Image-reviewer، دیوان‌سالاران، emailconfirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران

۲۱٬۱۶۶

ویرایش

@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 == دربارهٔ کتاب ==
-امام‌خمینی در ۲۵ شوال ۱۳۴۹ق/ ۲۴ اسفند ۱۳۰۹ش در ۲۸سالگی پس از نگارش کتاب [[شرح دعاء السحر]] و [[کتاب التعلیقة علی الفوائد الرضویه]]، نگارش مصباح الهدایه سومین کتاب عرفانی خود را به پایان رساند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۹۰؛ انصاری، حدیث بیداری، ۲۱۷.</ref> ایشان هدف از نگارش این کتاب را بیان طلیعه‌ای از حقیقت خلافت محمدیه (ص) و بارقه‌ای از حقیقت ولایت علویه (ع) برای اهل سلوک و [[عرفان]] شمرده‌است تا چگونگی جلوه این دو حقیقت در تمام مراحل هستی، کشف و جریان آن در مراتب نزول و صعود روشن شود و بر آن بود تا از اسرار دو [[قوس وجودی]] در سلسله نزول و صعود که در دایره ملکوتی عالم قرار دارند، پرده بردارد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۲.</ref>
+امام‌خمینی در ۲۵ شوال ۱۳۴۹ق/ ۲۴ اسفند ۱۳۰۹ش در ۲۸سالگی پس از نگارش کتاب [[شرح دعاء السحر]] و [[التعلیقة علی الفوائد الرضویه (کتاب)|کتاب التعلیقة علی الفوائد الرضویه]]، نگارش مصباح الهدایه سومین کتاب عرفانی خود را به پایان رساند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۹۰؛ انصاری، حدیث بیداری، ۲۱۷.</ref> ایشان هدف از نگارش این کتاب را بیان طلیعه‌ای از حقیقت خلافت محمدیه (ص) و بارقه‌ای از حقیقت ولایت علویه (ع) برای اهل [[سیر و سلوک|سلوک]] و [[عرفان]] شمرده‌است تا چگونگی جلوه این دو حقیقت در تمام مراحل هستی، کشف و جریان آن در مراتب نزول و صعود روشن شود و بر آن بود تا از اسرار دو قوس وجودی در سلسله نزول و صعود که در دایره ملکوتی عالم قرار دارند، پرده بردارد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۲.</ref>
-گرچه در عموم کتاب‌های عرفانی امام‌خمینی، توان ایشان در بیان پیچیدگی‌های مباحث و دیدگاه‌های عرفانی با قلمی روان و شیوا کاملاً هویداست؛ ولی مصباح الهدایه همانند متنی درسی، موجز، شیوا همراه با پختگی و دشواریِ متون خلاصه و فخیم علمی جایگاه ویژه‌ای دارد. نثری مسجع دارد؛ در بیشتر موارد هر دو قطعه از عبارت‌ها به واژه‌هایی هماهنگ و قافیه‌دار ختم می‌شود که از نمودهای روشن توانایی نویسنده است.<ref>غفوریان، مبانی و ویژگی‌های عرفان نظری امام‌خمینی، ۳۵–۳۶.</ref> در این کتاب که عبارت‌پردازی و عمق و دقت با هم جمع شده‌اند، حقیقت خلافت محمدی (ص) و ولایت علوی (ع) با ذوق عرفانی به گونه‌ای بیان شده‌است که افزون بر رعایت نظم و ترتیب محتوایی با مفاد [[قرآن|آیات]] و [[روایات]] و برهان‌های فلسفی نیز کاملاً هماهنگ است؛ در حالی‌که این دسته‌بندی و چینش در آثار عرفانی [[محی‌الدین‌ابن‌عربی]] که پیچیده‌ترین و دقیق‌ترین مطالب [[عرفان نظری]] را عرضه می‌دارد، به چشم نمی‌خورد. امام‌خمینی با نگاه عرفانی که تنها از عارفان کامل بر می‌آید<ref>آشتیانی، مقدمه کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه تألیف امام‌خمینی، ۹.</ref> به بیان چگونگی پیدایش کثرت از [[وحدت]] می‌پردازد تا نشان دهد چگونه از [[غیب مطلق]] که لاتعیّن محض است و در هیچ مجلایی جلوه نمی‌کند، [[اسما]] و صفات ظاهر گشته‌اند<ref>آشتیانی، مقدمه کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه تألیف امام‌خمینی، ۱۴؛ عابدی، نیم‌نگاهی به استادان و آثار عرفانی امام‌خمینی، ۱۹۹.</ref>
+گرچه در عموم کتاب‌های عرفانی امام‌خمینی، توان ایشان در بیان پیچیدگی‌های مباحث و دیدگاه‌های عرفانی با قلمی روان و شیوا کاملاً هویداست؛ ولی مصباح الهدایه همانند متنی درسی، موجز، شیوا همراه با پختگی و دشواریِ متون خلاصه و فخیم علمی جایگاه ویژه‌ای دارد. نثری مسجع دارد؛ در بیشتر موارد هر دو قطعه از عبارت‌ها به واژه‌هایی هماهنگ و قافیه‌دار ختم می‌شود که از نمودهای روشن توانایی نویسنده است.<ref>غفوریان، مبانی و ویژگی‌های عرفان نظری امام‌خمینی، ۳۵–۳۶.</ref> در این کتاب که عبارت‌پردازی و عمق و دقت با هم جمع شده‌اند، حقیقت خلافت محمدی (ص) و ولایت علوی (ع) با ذوق عرفانی به گونه‌ای بیان شده‌است که افزون بر رعایت نظم و ترتیب محتوایی با مفاد [[قرآن|آیات]] و [[روایات]] و برهان‌های [[فلسفه|فلسفی]] نیز کاملاً هماهنگ است؛ در حالی‌که این دسته‌بندی و چینش در آثار عرفانی [[ابن‌عربی|محی‌الدین‌ابن‌عربی]] که پیچیده‌ترین و دقیق‌ترین مطالب عرفان نظری را عرضه می‌دارد، به چشم نمی‌خورد. امام‌خمینی با نگاه عرفانی که تنها از عارفان کامل بر می‌آید<ref>آشتیانی، مقدمه کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه تألیف امام‌خمینی، ۹.</ref> به بیان چگونگی پیدایش کثرت از [[وحدت]] می‌پردازد تا نشان دهد چگونه از غیب مطلق که لاتعیّن محض است و در هیچ مجلایی جلوه نمی‌کند، [[اسما و صفات]] ظاهر گشته‌اند<ref>آشتیانی، مقدمه کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه تألیف امام‌خمینی، ۱۴؛ عابدی، نیم‌نگاهی به استادان و آثار عرفانی امام‌خمینی، ۱۹۹.</ref>
 به‌طور کلی متون عرفانی گذشتگان یا از نظم و ترتیب شایسته‌ای برخوردار نیستند یا مباحث عرفانی را به همراه بحث‌های کلامی، فلسفی، تاریخی به گونه‌ای به هم آمیخته‌اند که استخراج جهان‌بینی منسجمی دربارهٔ مقام خلافت و ولایت از آنها کار پیچیده و دشواری است و این در حالی است که امام‌خمینی در مصباح الهدایه مقام خلافت و ولایت را با جهان‌بینی عرفان نظری و اصطلاحات کلیدی آن به گونه‌ای منقّح و منسجم مطرح کرده‌است.<ref>غفوریان، مبانی و ویژگی‌های عرفان نظری امام‌خمینی، ۳۹.</ref>
 == ساختار و محتوای کتاب ==
-این کتاب در یک مقدمه کوتاه، دو «مشکات» و یک «خاتمه» سامان یافته‌است. مشکات اول در ۵۶ «مصباح» دربارهٔ کشف برخی از اسرار خلافت محمدی (ص) و ولایت علوی (ع) در مرتبه [[علم ذاتی]] و نظام قبل از ظهور بحث می‌کند. در مشکات دوم بعضی از اسرار خلافت و [[ولایت]] و [[نبوت]] در نشئه عینی و دو عالم امر و خلق بیان می‌شوند که خود شامل سه مصباح است. مصباح اول در ۲۱ فصل با عنوان «نور» به برخی از اسرار عالم امر یعنی [[عالم مجردات]] و [[عالم عقل|عقول]] می‌پردازد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۳.</ref> مصباح دوم در ۱۳ «مطلع» به بیان اسراری از خلافت و نبوت و ولایت در نشئه غیبی و انوار عقلیه الهی اختصاص یافته‌است و از آنجاکه در صدد بیان حقایقی است که از افق‌های نورانی طلوع می‌کند، فصل‌های این بخش «مطلع» نام دارند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۹.</ref> مصباح سوم در ۱۲ «ومیض» به معنای درخشش نور، به اسرار خلافت و نبوت و ولایت در نشئه ظاهری خلقی می‌پردازد که همچون برقی درخشان، روشنگر اسرار ربوبی می‌باشد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref>
+این کتاب در یک مقدمه کوتاه، دو «مشکات» و یک «خاتمه» سامان یافته‌است. مشکات اول در ۵۶ «مصباح» دربارهٔ کشف برخی از اسرار خلافت محمدی (ص) و ولایت علوی (ع) در مرتبه علم ذاتی و نظام قبل از ظهور بحث می‌کند. در مشکات دوم بعضی از اسرار [[خلافت و ولایت]] و [[نبوت]] در نشئه عینی و دو عالم امر و خلق بیان می‌شوند که خود شامل سه مصباح است. مصباح اول در ۲۱ فصل با عنوان «نور» به برخی از اسرار عالم امر یعنی [[عالم مجردات]] و [[عالم عقل|عقول]] می‌پردازد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۳.</ref> مصباح دوم در ۱۳ «مطلع» به بیان اسراری از خلافت و نبوت و ولایت در نشئه غیبی و انوار عقلیه الهی اختصاص یافته‌است و از آنجاکه در صدد بیان حقایقی است که از افق‌های نورانی طلوع می‌کند، فصل‌های این بخش «مطلع» نام دارند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۹.</ref> مصباح سوم در ۱۲ «ومیض» به معنای درخشش نور، به اسرار خلافت و نبوت و ولایت در نشئه ظاهری خلقی می‌پردازد که همچون برقی درخشان، روشنگر اسرار ربوبی می‌باشد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref>
-امام‌خمینی در مشکات اول در صدد بیان این مطلب است که هویت ذات حق‌تعالی غیبِ محض است که نه ظهوری دارد و نه فهم و [[شهود]] آن میسّر است؛ حقیقت مطلقه غیبی که هیچ‌گونه تعین، اسم، رسم و وصفی ندارد و در هیچ مجلایی جلوه نمی‌کند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳–۱۴.</ref> این حقیقت با موجودات آفرینش متباین بالذات است و با اسما و صفات نیز ارتباطی ندارد؛ از این‌رو بدون واسطه قادر به اخذ [[فیض]] از [[حضرت غیب‌الغیوب]] نمی‌باشند. پس ناگزیر برای به ظهور رسیدن اسما باید خلیفه‌ای باشد تا متکفل ظهور [[اسما]] و انعکاس نور آنان شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳–۱۷.</ref> این [[خلیفه الهی]] دارای دو وجه است؛ وجهی در هویت غیبی و چهره‌ای در عالم اسما و صفات. وجه اوّل هیچ ظهور و بُروزی ندارد و هرچه ظهور و نمود هست مربوط به اسما و صفات است. نخستین موجودی که از [[فیضِ اقدس]] و خلیفه کبری فیض دریافت می‌کند، [[اسم اعظم]] است و اول چیزی که از مظاهر اسم اعظم صادر می‌شود، [[مقام رحمانیت]] و [[مقام رحیمیت|رحیمیت ذاتی]] است. مقام واحدیت به واسطه خلیفه الهی است که به صورت کثرات اسمائیه و صفاتیه ظهور می‌یابد و مبدأ همه کثرات دیگر می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸–۱۹.</ref>
+[[امام‌خمینی]] در مشکات اول در صدد بیان این مطلب است که هویت ذات حق‌تعالی غیبِ محض است که نه ظهوری دارد و نه فهم و [[شهود]] آن میسّر است؛ حقیقت مطلقه غیبی که هیچ‌گونه تعین، اسم، رسم و وصفی ندارد و در هیچ مجلایی جلوه نمی‌کند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳–۱۴.</ref> این حقیقت با موجودات آفرینش متباین بالذات است و با اسما و صفات نیز ارتباطی ندارد؛ از این‌رو بدون واسطه قادر به اخذ فیض از حضرت غیب‌الغیوب نمی‌باشند. پس ناگزیر برای به ظهور رسیدن اسما باید خلیفه‌ای باشد تا متکفل ظهور اسما و انعکاس نور آنان شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۳–۱۷.</ref> این خلیفه الهی دارای دو وجه است؛ وجهی در هویت غیبی و چهره‌ای در عالم اسما و صفات. وجه اوّل هیچ ظهور و بُروزی ندارد و هرچه ظهور و نمود هست مربوط به [[اسما و صفات]] است. نخستین موجودی که از [[فیض اقدس و مقدس|فیضِ اقدس]] و خلیفه کبری فیض دریافت می‌کند، [[اسم اعظم]] است و اول چیزی که از مظاهر اسم اعظم صادر می‌شود، [[مقام رحمانیت]] و رحیمیت ذاتی است. مقام واحدیت به واسطه خلیفه الهی است که به صورت کثرات اسمائیه و صفاتیه ظهور می‌یابد و مبدأ همه کثرات دیگر می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۸–۱۹.</ref>
-این خلافت، مقام اسم اعظم «الله» است و چون اسم اعظم «الله» جامع اسمای جمالی و جلالی است، تجلی او برای عینی از اعیان ممکن نخواهد بود؛ پس باید آیینه‌ای باشد که نور آن اسم اعظم را منعکس کند و آن مرآت [[انسان کامل]] است<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۵.</ref> و همان‌طور که اسم «الله»، حَکَم عدل در میان دیگر اسماست و تعادل میان اسما را حفظ می‌کند، شأن [[نبی اکرم حضرت خاتم(ص)]] نیز که مظهر اسم «الله» است، حفظ [[حدود الهی]] و به‌وجودآورنده تعادل و اعتدال در دستورهای الهی است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۱.</ref> محضر اسم اعظم «الله»، [[محضر قضا و قدر ربوبی]] است و هر صاحب‌مقامی در این مرتبه به مقام خود نایل می‌آید. این مرتبه [[مقام علم مکنون]] و مخزون الهی است که کسی از آن آگاه نیست و بداء از همین مقام نشئت می‌گیرد؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۱.</ref> هر چند بروز و ظهور آن در عالم عین می‌باشد.
+این خلافت، مقام اسم اعظم «الله» است و چون اسم اعظم «الله» جامع اسمای جمالی و جلالی است، تجلی او برای عینی از اعیان ممکن نخواهد بود؛ پس باید آیینه‌ای باشد که نور آن اسم اعظم را منعکس کند و آن مرآت [[انسان کامل]] است<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۵.</ref> و همان‌طور که اسم «الله»، حَکَم عدل در میان دیگر اسماست و تعادل میان اسما را حفظ می‌کند، شأن [[پیامبر(ص)|نبی اکرم حضرت خاتم(ص)]] نیز که مظهر اسم «الله» است، حفظ حدود الهی و به‌وجودآورنده تعادل و اعتدال در دستورهای الهی است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۱.</ref> محضر اسم اعظم «الله»، محضر قضا و قدر ربوبی است و هر صاحب‌مقامی در این مرتبه به مقام خود نایل می‌آید. این مرتبه مقام علم مکنون و مخزون الهی است که کسی از آن آگاه نیست و بداء از همین مقام نشئت می‌گیرد؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۱.</ref> هر چند بروز و ظهور آن در عالم عین می‌باشد.
-[[امام‌خمینی]] در ذیل [[روایت|حدیثی]] از [[امیرالمؤمنین(ع)]] به بیان [[سرّالقدر]] می‌پردازد و آن را حقیقتی می‌داند که در حجابی پنهان و به مُهر الهی مختوم است که تنها راه آگاهی از آن اعطای الهی است؛ زیرا دریایی بس عظیم و عمیق است که تمام حقیقتش مختص خداست.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۲.</ref> ایشان در مشکات اول، فصل‌های متعددی را به بیان کلام [[قاضی‌سعید]] قمی دربارهٔ مراتب [[اسمای الهی]]<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۱.</ref> و سلبی‌بودن صفات<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۳.</ref> اختصاص داده و به نقد کلام او می‌پردازد. [[عماء]]، [[بداء]]، حقیقت [[قضا و قدر الهی]]، معنای انباء در کلام [[عبدالرزاق کاشانی]] و نقد گفتار وی از دیگر مباحثی است که فصل‌های پایانی این مشکات را به خود اختصاص داده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۹–۴۲.</ref>
+[[امام‌خمینی]] در ذیل [[روایت|حدیثی]] از [[امیرالمؤمنین(ع)]] به بیان [[سرالقدر|سرّالقدر]] می‌پردازد و آن را حقیقتی می‌داند که در حجابی پنهان و به مُهر الهی مختوم است که تنها راه آگاهی از آن اعطای الهی است؛ زیرا دریایی بس عظیم و عمیق است که تمام حقیقتش مختص خداست.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۲.</ref> ایشان در مشکات اول، فصل‌های متعددی را به بیان کلام [[قاضی سعید قمی|قاضی‌سعید قمی]] دربارهٔ مراتب اسمای الهی<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۱.</ref> و سلبی‌بودن صفات<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۳.</ref> اختصاص داده و به نقد کلام او می‌پردازد. [[عماء]]، [[بداء]]، حقیقت [[قضا و قدر الهی]]، معنای انباء در کلام [[عبدالرزاق کاشانی]] و نقد گفتار وی از دیگر مباحثی است که فصل‌های پایانی این مشکات را به خود اختصاص داده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۹–۴۲.</ref>{{ببینید|سرالقدر}}
-{{ببینید|سرّالقدر}}
+مشکات دوم در ذیل سه «مصباح» به بیان برخی از اسرار [[خلافت و ولایت]] و نبوت در نشئه عینی و در عالم امر و خلق اختصاص دارد. امام‌خمینی در مصباح اول بیان می‌کند که ذات غیبی حق، بدون تعین اسمائی منشأ هیچ ظهور و بروزی نیست؛ لذا حب ذاتی حق به این تعلق گرفت که خود را در آینه [[اسما و صفات]] ظاهر سازد و اولین تجلی ذات حق [[مشیت|مشیت مطلقه]] است که ظهوری غیر متعین دارد و از آن به «[[فیض اقدس و مقدس|فیض مقدس]]» تعبیر می‌شود. ایشان برای مشیت مطلقه دو اعتبار قائل است؛ یکی اعتبار لاتعیّن و وحدت و دیگری مقام [[کثرت]]. ایشان تعین به صورت امر و خلق مشیت مطلقه را جامع جمیع مراتب اسمائی می‌داند که هیچ ذره‌ای از حیطه علمی آن خارج نیست و ذات مقدس حق با تمام قداست در همه اشیا ظاهر است<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۳–۴۶.</ref> ایشان در مسئله ظهور حق در مراتب وجود از منظر عارف که تعینات وجودی را مستهلک در تعین احدی می‌بیند،<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۷.</ref> بر این عقیده است که حضرت حق خود متنِ ظهور است و حجابی بر ساحت قدس او نیست و حجاب‌ها جملگی از متن حدود و تعینات می‌جوشند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۱.</ref> ایشان در ذیل همین مصباح، مباحثی چون توقیفی‌بودن اسمای الهی،<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۴.</ref> [[تنزیه و تشبیه]] را مطرح می‌کند<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۲.</ref> و برخی روایات مرتبط با بحث خلقت را شرح می‌دهد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۵.</ref>
-مشکات دوم در ذیل سه «مصباح» به بیان برخی از اسرار خلافت و ولایت و نبوت در نشئه عینی و در عالم امر و خلق اختصاص دارد. امام‌خمینی در مصباح اول بیان می‌کند که [[ذات غیبی حق]]، بدون تعین اسمائی منشأ هیچ ظهور و بروزی نیست؛ لذا حب ذاتی حق به این تعلق گرفت که خود را در آینه [[اسما]] و [[صفات]] ظاهر سازد و اولین تجلی ذات حق [[مشیت|مشیت مطلقه]] است که ظهوری غیر متعین دارد و از آن به «فیض مقدس» تعبیر می‌شود. ایشان برای مشیت مطلقه دو اعتبار قائل است؛ یکی اعتبار لاتعیّن و [[وحدت]] و دیگری مقام کثرت. ایشان تعین به صورت امر و خلق مشیت مطلقه را جامع جمیع مراتب اسمائی می‌داند که هیچ ذره‌ای از حیطه علمی آن خارج نیست و [[ذات مقدس حق]] با تمام قداست در همه اشیا ظاهر است<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۳–۴۶.</ref> ایشان در مسئله ظهور حق در مراتب وجود از منظر عارف که تعینات وجودی را مستهلک در تعین احدی می‌بیند،<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۷.</ref> بر این عقیده است که حضرت حق خود متنِ ظهور است و حجابی بر ساحت قدس او نیست و حجاب‌ها جملگی از متن حدود و تعینات می‌جوشند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۱.</ref> ایشان در ذیل همین مصباح، مباحثی چون توقیفی‌بودن اسمای الهی،<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۴۴.</ref> [[تنزیه]] و [[تشبیه]] را مطرح می‌کند<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۲.</ref> و برخی [[روایات]] مرتبط با بحث خلقت را شرح می‌دهد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۵.</ref>
+امام‌خمینی در مصباح دوم از ظهور خلافت، نبوت و ولایت در [[عالم غیب|عوالم غیبی]] و انوار عقلی پرده برمی‌دارد و نخستین تعین برای مشیت مطلقه را ارواح پاک [[معصومان(ع)]] می‌داند و به شرح روایتی از [[امام‌صادق(ع)]] دربارهٔ نور محمدی(ص) و بیان نکات ظریفی از حدیث مذکور می‌پردازد<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۱.</ref> و اختلاف نظر [[فیلسوف]] و [[عارف]] را دربارهٔ صادر نخستین ذکر کرده و نظر ابتکاری خویش را که وجه جمع میان گفته‌ها است، بیان می‌دارد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۴–۶۶.</ref> ایشان صادر اول را حقیقت عقلیه می‌داند که حقیقت همه عوالم است و عوالم همگی ظلّ او هستند. این حقیقت بر جمیع موجودات حاکم است و از جانب حق‌تعالی مأمور هدایت موجودات شده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۷.</ref>
-امام‌خمینی در مصباح دوم از ظهور خلافت، نبوت و ولایت در [[عالم غیب|عوالم غیبی]] و انوار عقلی پرده برمی‌دارد و نخستین تعین برای مشیت مطلقه را ارواح پاک [[معصومان(ع)]] می‌داند و به شرح روایتی از [[امام‌صادق(ع)]] دربارهٔ [[نور محمدی(ص)]] و بیان نکات ظریفی از حدیث مذکور می‌پردازد<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۱.</ref> و اختلاف نظر [[فیلسوف]] و [[عارف]] را دربارهٔ [[صادر نخستین]] ذکر کرده و نظر ابتکاری خویش را که وجه جمع میان گفته‌ها است، بیان می‌دارد.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۴–۶۶.</ref> ایشان صادر اول را [[حقیقت عقلیه]] می‌داند که حقیقت همه عوالم است و عوالم همگی ظلّ او هستند. این حقیقت بر جمیع موجودات حاکم است و از جانب حق‌تعالی مأمور هدایت موجودات شده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۶۷.</ref>
+مصباح سوم دربارهٔ اسرار خلافت، نبوت و ولایت در نشئه ظاهری خلقی است و در آن با بیان معانی و حدود [[اسفار اربعه|اسفار چهارگانه]]، به راز [[بعثت انبیا(ع)]] و تفاوت مراتب آنها در اسفار چهارگانه اشاره می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref> امام‌خمینی در این بخش می‌نویسد بعضی از اسمای الهی بر برخی اسمای دیگر احاطه دارند؛ اما اسم «الله» بر همه اسما احاطه تام دارد و دارای جمیع شئون الهی است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref> پس در عالم ظاهر نیز باید خلیفه الهی دارای چنین شأنی باشد تا همانند حکومت اسم اعظم «الله»، بر جمیع مراتب اسما و حقایق اعیان حکومت کند<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۲.</ref> از این‌رو آن خلیفه چگونگیِ ارتباط اشیا با اسمای الهی را در قوس صعود و نزول می‌بیند که از این حقیقت به «لیلةالقدر محمدیه (ص)» تعبیر می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۳.</ref> ایشان سعه خلافت و [[نبوت]] را در حدّ اسمائی می‌داند که بر صاحب خلافت و نبوت حاکم‌اند و به اختلاف مرتبه [[پیامبران(ع)|انبیا (ع)]] با [[خاتم‌النبیین(ص)]] اشاره می‌کند که پیامبر خاتم (ص) مظهر [[اسم اعظم]] خداست و سایر انبیا (ع) مظهر اسما دیگر می‌باشند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۳.</ref> ایشان در پایان همین مصباح کلام عارف بزرگ [[آقامحمدرضا قمشه‌ای]] دربارهٔ اسفار اربعه را نقل و نقد می‌کند و سپس به بیان دیدگاه خود می‌پردازد و بیان می‌کند این سفرهای چهارگانه برای هر صاحب شریعت، با تفاوت مراتب و مقامات آنان، خواهد بود؛ حتی این سفرها برای اولیای کامل نیز تحقق پیدا می‌کند؛ چنان‌که برای [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] و دیگر [[امامان معصوم(ع)]] نیز تحقق پیدا کرده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۷–۸۹.</ref>{{ببینید|لیلةالقدر}}
-مصباح سوم دربارهٔ اسرار [[خلافت]]، [[نبوت]] و [[ولایت]] در نشئه ظاهری خلقی است و در آن با بیان معانی و حدود اسفار چهارگانه، به راز [[بعثت انبیا(ع)]] و تفاوت مراتب آنها در اسفار چهارگانه اشاره می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref> امام‌خمینی در این بخش می‌نویسد بعضی از اسمای الهی بر برخی اسمای دیگر احاطه دارند؛ اما اسم «الله» بر همه اسما احاطه تام دارد و دارای جمیع شئون الهی است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۱.</ref> پس در عالم ظاهر نیز باید خلیفه الهی دارای چنین شأنی باشد تا همانند حکومت اسم اعظم «الله»، بر جمیع مراتب اسما و حقایق اعیان حکومت کند<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۲.</ref> از این‌رو آن خلیفه چگونگیِ ارتباط اشیا با اسمای الهی را در [[قوس صعود]] و [[قوس نزول|نزول]] می‌بیند که از این حقیقت به «لیلةالقدر محمدیه (ص)» تعبیر می‌شود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۳.</ref> ایشان سعه خلافت و نبوت را در حدّ اسمائی می‌داند که بر صاحب خلافت و نبوت حاکم‌اند و به اختلاف مرتبه انبیا (ع) با [[خاتم‌النبیین(ص)]] اشاره می‌کند که پیامبر خاتم (ص) مظهر اسم اعظم خداست و سایر انبیا (ع) مظهر اسما دیگر می‌باشند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۳.</ref> ایشان در پایان همین مصباح کلام عارف بزرگ [[آقامحمدرضا قمشه‌ای]] دربارهٔ اسفار اربعه را نقل و نقد می‌کند و سپس به بیان دیدگاه خود می‌پردازد و بیان می‌کند این سفرهای چهارگانه برای هر صاحب شریعت، با تفاوت مراتب و مقامات آنان، خواهد بود؛ حتی این سفرها برای اولیای کامل نیز تحقق پیدا می‌کند؛ چنان‌که برای [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] و دیگر [[امامان معصوم(ع)]] نیز تحقق پیدا کرده‌است.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۷–۸۹.</ref>
-{{ببینید|لیلةالقدر}}
 امام‌خمینی در پایان کتاب ذیل عنوان «خاتمة و وصیة» به حفظ اسرار عرفانیِ ذکرشده در کتاب و پرهیز از کشف آنها برای نااهلان و استمداد از آثار و کلمات متألهین برای فهم مطالب عرفانی سفارش أکید می‌کند.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۹۰.</ref>
 برخی از نکات برجسته کتاب عبارت است از:
-* استفاده از روایات امامان معصوم (ع) و شرح و توضیح آنها بر مشرب عرفانی و تطبیق آرای عارفان با آنها؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۲، ۳۹، ۶۷ و ۷۱.</ref>
+* استفاده از روایات امامان معصوم (ع) و شرح و توضیح آنها بر مشرب عرفانی و تطبیق آرای [[عرفا|عارفان]] با آنها؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۲، ۳۹، ۶۷ و ۷۱.</ref>
 * تطبیق مقام ولایت [[انسان کامل]] با [[فیض اقدس]]؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۱۷–۱۸.</ref>
 * بیان مسئله لیلةالقدر و حقیقت آن؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۷.</ref>
-* تبیین مفهوم «عماء»، حقیقت قضا و قدر؛ بداء و منشأ آن؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۹–۳۱.</ref>
+* تبیین مفهوم «عماء»، حقیقت [[قضا و قدر]]؛ [[بداء]] و منشأ آن؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۲۹–۳۱.</ref>
-* ارتباط حقیقت خلافت و ولایت با مظاهر آنها؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۷–۳۸.</ref>
+* ارتباط حقیقت [[خلافت و ولایت]] با مظاهر آنها؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۳۷–۳۸.</ref>
 * بیان سرّ امتناع انبیا (ع) و اولیا (ع) از اظهار [[معجزه|معجزات]] و کرامات؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۵۳.</ref>
 * اسفار اربعه؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۸–۹۰.</ref>
-* نقل و نقد دیدگاه کسانی چون ابن‌عربی، محمدرضا قمشه‌ای و [[محمدعلی شاه‌آبادی]] همراه با بیان نظریات ویژه خود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۷–۸۹.</ref>
+* نقل و نقد دیدگاه کسانی چون [[ابن‌عربی]]، [[محمدرضا قمشه‌ای]] و [[محمدعلی شاه‌آبادی]] همراه با بیان نظریات ویژه خود.<ref>امام خمینی، مصباح الهدایه، ۸۷–۸۹.</ref>
-محقق فرانسوی، «یحیی بونو» دسترسی به این کتاب را برای خود کشف بسیار عظیمی دانسته که او را به جهان بی‌انتهای عرفان اصیل اسلامی رهنمون کرده‌است. او این کتاب را یکی از منابعی می‌داند که می‌تواند دنیای غرب را با چهره عرفانی امام‌خمینی آشنا و آن از عرفان اصیل منبعث از آموزه‌های امامان معصوم (ع) سیراب کند.<ref>بونو، انقلاب اسلامی پرتوی از افکار عرفانی و فلسفی امام‌خمینی، ۶۹ و ۷۳.</ref>
+محقق فرانسوی، «[[یحیی بونو]]» دسترسی به این کتاب را برای خود کشف بسیار عظیمی دانسته که او را به جهان بی‌انتهای عرفان اصیل اسلامی رهنمون کرده‌است. او این کتاب را یکی از منابعی می‌داند که می‌تواند دنیای غرب را با چهره عرفانی امام‌خمینی آشنا و آن از عرفان اصیل منبعث از آموزه‌های [[امامان معصوم (ع)]] سیراب کند.<ref>بونو، انقلاب اسلامی پرتوی از افکار عرفانی و فلسفی امام‌خمینی، ۶۹ و ۷۳.</ref>
 نام کتاب آن‌گونه که در مقدمه آمده، «مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه» است؛<ref>امام خمینی، مصباح الهدایة، ۱۲.</ref> ولی امام‌خمینی در کتاب‌های دیگرشان گاهی از آن به صورت خلاصه به «مصباح الهدایه»<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۶؛ امام خمینی، سرّ الصلاة، ۱۱۱؛ امام خمینی، حدیث جنود، ۲۸.</ref> و گاهی «مشکوة الهدایة الی حقیقة الخلافة و الولایه»<ref>امام خمینی، تعلیقات فصوص، ۲۳۳.</ref> و گاهی «مصباح الهدایة الی حقیقة الرسالة و الولایه»<ref>امام خمینی، مصباح الهدایة الی حقیقة الرسالة و الولایه، ۲۷۶.</ref> یاد کرده‌است. [[آقابزرگ طهرانی]] نام آن را «مصباح الهدایة فی حقیقة الخلافة و الولایه» ثبت کرده‌است.<ref>طهرانی، الذریعه، ۲۱/۱۲۳.</ref>
 == اطلاعات نشر ==
-کتاب «مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه» را نخست [[محمدعلی گرامی]] از شاگردان امام‌خمینی از روی نسخه [[محمد محمدی گیلانی]] از دیگر شاگردان امام‌خمینی استنساخ کرده<ref>گرامی، مصباح الهدایه.</ref> و سپس [[سیداحمد فهری زنجانی]] با اجازه امام‌خمینی آن را به فارسی ترجمه و انتشارات پیام آزادی در سال ۱۳۶۰ در ۲۲۲ صفحه (همراه با متن) منتشر کرده‌است. [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] این اثر را در سال ۱۳۷۲ با مقدمه‌ای تحقیقی از [[سیدجلال‌الدین آشتیانی]] در ۳۱۵ صفحه، همراه با فهرست آیات، احادیث، اشعار، اعلام، کتب، تعابیر، اصطلاحات و مصادر تعلیقات چاپ کرده‌است. [[عرفان در منظر وحی و برهان]] شرح فارسی مصباح الهدایه به قلم [[حسن ممدوحی]] است که مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سال ۱۳۸۹ آن را منتشر ساخته‌است. همچنین [[فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت]] تألیف [[سیدیدالله یزدان‌پناه]] شرحی در دو جلد بر مصباح الهدایه است که در سال ۱۳۹۵ به دست همین مؤسسه منتشر شد. مصباح الهدایه به همراه شرح اصطلاحات کتاب را حسین مستوفی در سال ۱۳۸۹ ترجمه کرده و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی آن را منتشر کرده‌است. نیز محمدحسنین سابقی نجفی آن را به زبان اردو ترجمه کرده‌است؛ مرکز تبلیغات اسلامی شیعه و جامع‌الثقلین [[پاکستان]] همراه با مقدمه‌ای در شرح حال امام‌خمینی آن را در سال ۱۴۰۴ق به طبع رسانده‌است. سلام جودی این کتاب را در سال ۱۳۸۹ با عنوان «The lamp of guidance into vicegerency and sanctity» در ۱۳۵ صفحه به زبان انگیسی ترجمه کرده‌است. کتاب مصباح الهدایه در جلد ۴۴ موسوعة الامام‌الخمینی به همراه آخرین تحقیقات در سال ۱۳۹۲ به چاپ رسیده‌است.
+کتاب «مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه» را نخست [[محمدعلی گرامی]] از [[شاگردان امام‌خمینی]] از روی نسخه [[محمد محمدی گیلانی]] از دیگر شاگردان امام‌خمینی استنساخ کرده<ref>گرامی، مصباح الهدایه.</ref> و سپس [[سیداحمد فهری زنجانی]] با اجازه امام‌خمینی آن را به فارسی ترجمه و انتشارات پیام آزادی در سال ۱۳۶۰ در ۲۲۲ صفحه (همراه با متن) منتشر کرده‌است. [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] این اثر را در سال ۱۳۷۲ با مقدمه‌ای تحقیقی از [[سیدجلال‌الدین آشتیانی]] در ۳۱۵ صفحه، همراه با فهرست آیات، احادیث، [[شعر|اشعار]]، اعلام، کتب، تعابیر، اصطلاحات و مصادر تعلیقات چاپ کرده‌است. [[عرفان در منظر وحی و برهان]] شرح فارسی مصباح الهدایه به قلم [[حسن ممدوحی]] است که مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در سال ۱۳۸۹ آن را منتشر ساخته‌است. همچنین [[فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت]] تألیف [[سیدیدالله یزدان‌پناه]] شرحی در دو جلد بر مصباح الهدایه است که در سال ۱۳۹۵ به دست همین مؤسسه منتشر شد. مصباح الهدایه به همراه شرح اصطلاحات کتاب را حسین مستوفی در سال ۱۳۸۹ ترجمه کرده و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی آن را منتشر کرده‌است. نیز محمدحسنین سابقی نجفی آن را به زبان اردو ترجمه کرده‌است؛ مرکز تبلیغات اسلامی شیعه و جامع‌الثقلین [[پاکستان]] همراه با مقدمه‌ای در شرح حال امام‌خمینی آن را در سال ۱۴۰۴ق به طبع رسانده‌است. سلام جودی این کتاب را در سال ۱۳۸۹ با عنوان «The lamp of guidance into vicegerency and sanctity» در ۱۳۵ صفحه به زبان انگیسی ترجمه کرده‌است. کتاب مصباح الهدایه در جلد ۴۴ [[موسوعة الامام‌الخمینی]] به همراه آخرین تحقیقات در سال ۱۳۹۲ به چاپ رسیده‌است.
 == پانویس ==