وحدت حوزه و دانشگاه: تفاوت میان نسخه‌ها

وحدت حوزه و دانشگاه در نگاه [[امام‌خمینی]]، برخورداری از اهداف مشخصی است که این دو نهاد را به نقطه‌ای مشترک سوق دهد تا در سایه آن وحدت آرمانی، به هماهنگی برسند، بدون اینکه وحدت در ساختار و روش مورد نظر باشد <ref>اعرافی، وحدت آرمانی، ۱۸</ref>. اهتمام ایشان به وحدت آرمانی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی بود و بیشتر ناظر به وحدت روحانی و دانشگاهی است تا وحدت حوزه و دانشگاه <ref>افروغ، وحدت حوزه، ۱/۸ و ۱۶</ref>.

مروری بر تاریخ حوزه و دانشگاه نشان می‌دهد در آغاز، مجموعه دانش‌ها در موضوعات گوناگون دینی و بشری، در جایگاه‌های مشترکی تدریس و تحقیق می‌شد و همه این مراکز با یک نظام تقریباً واحد اداره می‌شدند <ref>اعرافی، وحدت آرمانی، ۱۲</ref>. [[بیت‌الحکمه]]، [[دارالعلم]]، [[نظامیه]] و مانند آن، همچنین دانشگاه‌های عمومیِ تشکیل‌شده در مساجد، مانند [[جامع ‌الازهر]] <ref>غنیمه، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ۴۹ ـ ۵۰، ۷۷، ۸۵، ۹۲، ۱۰۰ و ۱۱۷</ref> و حوزه‌های علمی شیعی مانند [[حوزه علمیه نجف اشرف]]، مهم‌ترین حوزه‌های علمی در [[فرهنگ اسلامی]] بودند که مجموعه‌دانش‌های مختلف، در آنها تدریس و تحقیق می‌شد <ref>ایمن‌زاده، سیر تاریخ علم، ۷۵</ref>.

رکود علمی [[جهان اسلام]] و هم‌زمانی آن با [[رنسانس]] و شکوفایی علمی تمدن جدید غرب، موجب بروز عصر جدیدی از تحولات فرهنگی، علمی و فن‌آوری و پذیرش دستاوردهای غرب در [[جهان اسلام]] شد <ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۱۵۲</ref>. در ایران نخستین عامل پذیرش تعلیم و تربیت غربی، نیاز به فن‌آوری نظامی بود که با دعوت از مستشاران غربی به [[ایران]] آغاز شد و با اعزام محصل به خارج و تأسیس و گسترش مدارس جدید و دانشگاه ادامه یافت <ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه ، ۱۸۱ ـ ۱۸۲</ref>. گسترش دانشگاه در ایران به سبک غربی، قشر جدیدی در نهاد تعلیم و تربیت به وجود آورد که بیشتر داده‌ها و یافته‌هایش متأثر از [[فرهنگ غرب]] بود <ref>حاضری، انقلاب و ‌اندیشه، ۲۶۰</ref>؛ فرهنگی که بر اساس نیاز داخلی جامعه و البته حاکمیت نوعی بدبینی به [[علوم دینی]] ـ که ناشی از عملکرد نادرست اربابان کلیسا در [[قرون وسطی]] بود ـ بیشترِ توجه دانشمندان را معطوف به علوم تجربی و نظری کرده بود <ref>حسین‌زاده، ترجمه متون علمی، ۷۹</ref>؛ بنابراین تشکیل دانشگاه بر اساس الگوی غربی و نیز جدایی مراکز علوم دینی (حوزه‌های علمیه) سبب شد در برنامه‌ریزی‌های آموزشی بر اختلاف میان دو نگرش به علم ( جدایی علوم معادی و معاشی) تأکید شود. در نتیجه بر اساس دو مبنای معرفتی جداگانه، دو نهاد آموزشی با ساختارهایی متفاوت (در روش و هدف) به حیات خود ادامه دادند و به مرور بر اثر عوامل درونی و سیاست‌های استعماری، نوعی بدبینی و نگرش منفی به یکدیگر در میان دانش‌پژوهان و گردانندگان این دو نهاد شکل گرفت، تا جایی که به تحقیر، جدایی، نفی و دشمنی انجامید و هر یک قلمرو خود را مرز ممنوعه‌ای برای دیگری ساختند؛ بنابراین هر دو از مبادله افکار و ‌اندیشه و تعامل‌ورزی در موضوعات علمی مشترک و ایجاد تفاهم و همدلی و همبستگی محروم ماندند <ref>ثواقب، جلوه‌هایی، ۱۹۶ ـ ۱۹۷</ref>. الگوپذیری روشنفکران از غرب و تفکیک قلمرو [[دین]] از [[علم]]، به‌تدریج به تفکیک دین از [[اجتماع]]، [[سیاست]]، [[اقتصاد]] و غیره انجامید <ref>وکیلی، تاملی در موانع نظری و تاریخی، ۱۹</ref>.

از سوی دیگر، حوزه نیز در دو سه دهه نخست تأسیس [[دانشگاه]] <ref>گل‌محمدی، تحلیلی تاریخی، ۸۵</ref> و اینکه بسیاری از مخالفان [[اسلام]] و [[تشیع]] از تریبون دانشگاه سخن می‌گفتند، نگاه بدی به دانشگاه داشت و در جهت درک و هماهنگ‌کردن خود با دانش جدید، گام بلندی برنداشت <ref>وکیلی، تاملی در موانع نظری و تاریخی، ۲۱</ref>. علاوه بر این، وجود برخی آفت‌ها در [[حوزه‌های علمیه]] که غفلت از زمان و نیازهای آن، یکی از اصلی‌ترین این آفت‌ها است، موجب خارج‌شدن رفتار سازمان [[روحانیت]] از حالت تعادل و هماهنگی با نیازهای معقول و مشروعِ زمان و در نتیجه مقدم‌داشتن روح تعبد بر تعقل شد و یکی از عوارض مهم آن، بروز فکر تعارض دین و علم و در نتیجه جدایی حوزه و دانشگاه بود <ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۲۶۵ ـ ۲۶۶</ref>.

* نهضت فرهنگی دهه پنجاه. اختلاف میان دو قشر روحانی و روشنفکر و گاه افراد یک قشر با هم در نهضت مشروطیت و ملی‌شدن صنعت نفت، موجب شکست نهضت و حاکمیت [[استبداد]] شد. اما نهضت فرهنگی، با وجود اختلاف‌ نظرها، با تدبیر امام‌خمینی تبدیل به نهضتی اسلامی و مردمی در سال ۱۳۵۷ گردید <ref>علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۱۳ ـ ۱۱۴</ref> {{ببینید|روحانیت}}.

پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی]]، حضور جمعی از روحانیان و استادان متدین و روشن‌بین‌، مانند [[مرتضی مطهری]]، [[محمد مفتح]]، [[سیدمحمود طالقانی]]، [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، [[مهدی بازرگان]] و [[علی شریعتی]] در دانشگاه که به تبیین دین و کارکرد آن در [[جامعه]] می‌پرداختند، موجب جذب دانشجویان به دین و تشکیل جریان مذهبی دانشجویی شد <ref>روح‌بخش، رویکرد دانشجویان، ۱۴۹؛ سروش، فربه‌تر از ایدئولوژی، ۲۰۰ ـ ۲۰۱</ref>. انجمن‌های اسلامی دانشجویی ازجمله عوامل مهم تقویت این جریان بود <ref>روح‌بخش، رویکرد دانشجویان، ۱۵۰</ref>. بسیاری از روحانیان چون حسینی بهشتی، [[محمدتقی جعفری]]، [[سیدمرتضی جزایری]]، سیدمحمود طالقانی و مرتضی مطهری، برای نخستین ‌بار به شکل سازماندهی‌شده، با اجتماعات دانشجویی در ارتباط مستقیم بودند. با آغاز نهضت امام‌خمینی، این ارتباط که پیش از رحلت [[سیدحسین بروجردی]] آغاز شده بود، ادامه یافت و وارد بخش سیاسی شد <ref>روح‌بخش، رویکرد دانشجویان ، ۱۵۲ ـ ۱۵۳؛ شعبانی، تاریخ شفاهی، ۸۴ ـ ۸۵؛ میثمی، خاطرات، ۱/۲۹ ـ ۳۱</ref>. سخنرانی روحانیان مبارز و تألیف کتاب‌های دینی مانند کتاب‌های مرتضی مطهری، جلسات پرسش و پاسخ به مناسبت‌های مختلف و تجمعات دانشجویی و مانند اینها، همچنین [[رهبری امام‌خمینی]] و تأکید ایشان بر وحدت روحانیان و دانشگاهیان انگیزه ایجاد وحدت میان این دو قشر را بیشتر کرد <ref>صدیق اورعی، حوزه و دانشگاه، ۱/۲۱۸ ـ ۲۱۹</ref>.

همه نظام‌های اجتماعی از دو ویژگی هدفداری و هماهنگی در جهت غایت مطلوب برخوردارند <ref>حسینی، الگوی وحدت حوزه و دانشگاه، ۱۳۹ و ۱۴۲</ref>. [[حوزه]] و [[دانشگاه]] نیز که دو مرکز مؤثر بر توسعه نظام اسلامی‌اند، باید دارای وحدت نظری و عملی باشند و با حفظ حیطه فعالیت‌ها، با یکدیگر ارتباطی صحیح برقرار کنند <ref>حسینی، الگوی وحدت حوزه و دانشگاه ، ۱۴۳</ref>. وحدت حوزه و دانشگاه و تعامل میان این دو، بیش از آنکه وظیفه‌ای برای نخبگان دو نهاد باشد، حقی برای کل جامعه است؛ زیرا تأثیر پیوند یا گسست این دو نهاد، به لحاظ سلامت و ناهنجاری اجتماعی و رشد و انحطاط، به طور مستقیم متوجه جامعه خواهد بود <ref>اعرافی، وحدت آرمانی، ۱۹</ref>. از آنجاکه امام‌خمینی به پیوند روحانی و دانشگاهی به مثابه یک واقعیت اجتماعی و تاریخی می‌نگریست <ref>افروغ، پنج‌رویکرد، ۱</ref>، روند رشد نسل آینده و سعادت ملت را در گرو وحدت حوزه و دانشگاه، دو مرکز انسان‌سازی، می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۶۷ ـ ۶۸</ref>.

وحدت از نظر امام‌خمینی را می‌توان به دو گونه فکری و عملی تقسیم کرد. وحدت فکری میان دو قشر حوزوی و دانشگاهی در نظر امام‌خمینی با واژه «وحدت کلمه» بیان شده که تنها در توافق بر سر حفظ کیان اسلام و کشور معنا می‌یابد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۷۷، ۲۷۹ و ۱۲/۲۴؛ علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۲۳ ـ ۱۲۴</ref> {{ببینید|وحدت}}. ایشان وحدت عملی را نیز با واژه‌هایی چون شناخت یکدیگر و تفاهم <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳ ـ ۴</ref>، دوستی و نزدیکی دل‌ها <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۹ و ۹/۵۳۹ ـ ۵۴۰</ref>، احترام متقابل <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۲۵</ref>، انسجام و وحدت بر محور اهداف مشترک <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۱۳</ref>، بیان کرده است؛ به این ترتیب تأکید امام‌خمینی، بر وحدت اخلاقی، عاطفی، سیاسی و اجتماعی بود و مراد ایشان از وحدت، ایجاد برادری و رفاقت با انگیزه الهی بود، نه اتحاد تشکیلات و حوزه‌های معرفتی <ref>علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۲۴</ref>. ایشان معتقد بود حفظ کشور، پیشرفت نهضت و نجات از [[استعمار]] و [[استثمار]] و دفاع از اسلام، تنها از طریق وحدت دو قدرت متفکر جامعه (روحانی و دانشگاهی) به دست می‌آید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۳۹، ۵۴۰ و ۱۶/۵۰۱ ـ ۵۰۳</ref>؛ زیرا سرنوشت ملت و تربیت امت در دست این دو قشر قرار دارد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۶۱، ۹۳ ـ ۹۴ و ۱۴۱ ـ ۱۴۲</ref> و انحراف آنها موجب انحراف کشور و جدایی ایشان از هم و نابودی ملت، کشور و اسلام می‌شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۸۸</ref>.

==عوامل و راهکارهای وحدت==

* عوامل معرفت‌شناختی: [[امام‌خمینی]] ضمن تأیید دوگانگی معرفت‌شناختی در دانشگاه و حوزه که یکی به تجربه و لمسِ واقعیت عادت کرده و دیگری به فرهنگ نظری و فلسفی، تأکید کرد فاصله میان این دو کاهش یابد و این دو نهاد با هم تلفیق شوند و این کار را موجب بسط [[معارف اسلام]] می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۹؛ علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۲۶ ـ ۱۲۷</ref>.

* به‌رسمیت‌شناختن و توافق در نقش هر گروه در جامعه: دو قشر روحانی و دانشگاهی باید درباره نقش یکدیگر در فهم و [[تبلیغ دین]] توافق داشته باشند و هیچ‌یک خود را محق‌تر از دیگری در اظهار نظر نداند <ref>علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۲۸ ـ ۱۲۹</ref>. امام‌خمینی از یک‌سو به نسل جوان توصیه می‌کرد خود را بی‌نیاز از هدایت [[روحانیت]] ندانند و از سوی دیگر، روحانیان را به گشاده‌رویی در برابر اظهار نظر [[روشنفکران]] دعوت می‌کرد و از زدن انگ [[التقاط]] و انحراف بر ‌اندیشه‌ها و نوشته‌های آنان برحذر می‌داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۷ ـ ۹۸</ref>.

* ارتباط و گفتگو: به ‌طور کلی ارتباط میان افراد، به‌خصوص ارتباط گفتمانی، می‌تواند به درک مشترک و تفاهم متقابل منجر شود، به ‌گونه‌ای که این ارتباط بر افزایش وفاق فرهنگی و نزدیکی دو گروه تأثیر مستقیم دارد <ref>حاضری، انقلاب و ‌اندیشه، ۲۷۵ و ۲۸۰ ـ ۲۸۱</ref>. امام‌خمینی ضمن مهم‌شمردن این ارتباط در تقویت پیوند دانشگاهیان و حوزویان <ref>علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۳۰</ref>، نبود گفتگو و تبادل نظر میان روحانی و دانشگاهی را منشأ تمام سختی‌ها و مصیبت‌های جامعه می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۳۸</ref> و این ارتباط را موجب از میان‌رفتن بدبینی‌ها، اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها و در نتیجه کوتاه‌شدن دست شرق و غرب از کشور می‌شمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۲۹</ref>.

* احساس نیاز هر گروه به گروه مقابل: این احساس از عوامل مهم و مؤثر بر [[وحدت]] می‌باشد. دانشگاهی و روحانی باید بپذیرند در جهان معاصر بدون همراهی یکدیگر، راه به جایی نمی‌برند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۲ ـ ۸۳</ref>؛ چنان‌که در دهه پنجاه، رابطه مثبت میان دانشجویان و روحانیان، بر اساس یک میل و نیاز دوطرفه ایجاد شد و آثار خود را بر جای گذاشت <ref>محمدی، درآمدی بر، ۱۵۳ ـ ۱۵۷</ref>.

در نگاهی کلی امام‌خمینی که به لحاظ فکری و جایگاه اجتماعی، در طبقه سنتی روحانیان و نگرش فقهی مرسوم حوزه‌ها ریشه داشت، با رفتار و گفتار مناسب، توانست اعتماد و توجه طبقات مدرن جامعه را به خود جلب کند و با مطالبات آنان همراهی مناسب داشته باشد <ref>عبدی، راهبرد سیاسی امام‌خمینی، ۶۷</ref>. ایشان در برقراری پیوند حوزه و دانشگاه، این دو را دو شاخه از یک [[شجره طیبه‌]] و دو بازو از یک مقام انسان روحانی نامید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۱</ref> که فرجام تلاش هر دو انسان‌سازی است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۲۷</ref>. دو شاخه از یک شجره بودن، نشانه حفظ هویت مستقل هر دو نهاد است و شرط لازم پیوند حوزه و دانشگاه، احترام متقابل هر دو قشر به یکدیگر است <ref>کامرانی‌فر، امام‌خمینی و ‌اندیشه پیوند، ۳/۳۶۸</ref>. ایشان به روحانیان سفارش کرد که اکیداً از ستیز با دانشگاهیانی که برای اسلام فعالیت می‌کنند، بپرهیزند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۷ ـ ۲۴۹</ref>؛ همان‌گونه که دانشگاهیان را از هر گونه افراط در موضع‌گیری در مورد روحانیت و [[فقه اسلامی]] منع می‌کرد و گله‌مندانه سخنان برخی از آنان را درباره اسلام و روحانیت، ناشی از ناآگاهی و کم‌اطلاعی می‌دانست نه از سر ستیز و مخالفت با اسلام <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۳۷ ـ ۲۳۸</ref>. ایشان ضمن اصرار بر وحدت حوزه و دانشگاه، به تغییر بنیادی در دانشگاه نظر داشت تا در سایه این تغییر، جوانان به شیوه اسلامی تربیت شوند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۹۰؛ ۴/۱۹۶ و ۵/۲۶۳</ref> {{ببینید|دانشجویان}}.

توجه به موضع‌گیری‌های امام‌خمینی درباره جوانان و روشنفکران در فاصله ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ می‌تواند به درک چگونگی رفتار ایشان با آنان و اتخاذ سیاست جذب حداکثری آنان کمک کند. واژه جوان و روشنفکر از پرکاربردترین واژه‌های امام‌خمینی است و در اغلب موارد با نگاه مثبت همراه است. خط ‌مشی کلی ایشان در کاربرد واژه روشنفکر نیز همراه‌کردن آن با کلمه علما و روحانیان است <ref>عبدی، راهبرد سیاسی امام‌خمینی، ۸۲ ـ ۸۳</ref>{{ببینید|جوان|روشنفکری}}

امام‌خمینی که پیوند میان روحانی و دانشگاهی را تکلیف هر دو قشر می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۹۲</ref> و [[تفرقه]] و جدایی را با هر عنوان، خیانت به اسلام می‌خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۸۱ ـ ۴۸۲</ref>، با توصیه به علما و استادان برای جلوگیری از انحراف و [[نفاق]] و هوشیاری در برابر توطئه‌ها، بر لزوم ارشاد و در صورت تأثیرنکردن، طرد عناصر نفاق از حوزه و دانشگاه تأکید کرده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۱۴</ref>. تردیدی نیست با وجود تمام پیش‌زمینه‌های اجتماعی، تاریخی و اقتصادی که منجر به شکل‌گیری انقلاب اسلامی شد، وقوع این انقلاب بدون راهبرد عملیِ امام‌خمینی در پرهیز مطلق از اختلافات درون‌جبهه‌ای، محتمل نبود <ref>عبدی، راهبرد سیاسی امام‌خمینی، ۸۹</ref>.

==آثار و پیامدها==

از آنجا‌که عامل مهم جدایی حوزه و دانشگاه، ناآگاهی از فواید پیوند این دو نهاد است، امام‌خمینی تلاش کرد با برشمردن فواید این وحدت، هر دو نهاد را به یافتن راهی برای عملی‌شدن این وحدت برانگیزد <ref>کامرانی‌فر، امام‌خمینی و ‌اندیشه پیوند، ۳/۳۷۲</ref>. ایشان معتقد بود پیوند حوزه و دانشگاه موجب اتحاد همه اقشار ملت می‌شود؛ زیرا این دو قشر به منزله فکر و مغز جامعه‌‌اند و زمانی که جامعه از نظر مغز و ذهن، همبستگی و پیوند داشته باشد، در عرصه عمل و رفتار نیز وحدت و پیوستگی خواهد داشت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۶۴ ـ ۴۶۵</ref>؛ چنان‌که تلفیق دو فرهنگ حوزه و دانشگاه، موجب گسترش و بسط معارف اسلامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۹</ref>، رشد و ترقی کشور و رسیدن به مقاصد عالی اسلامی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۶۸ ـ ۱۷۰ و ۲۱/۹۶ ـ ۱۰۰</ref>، مانع تاراج ذخایر ملت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۴۱ ـ ۱۴۲</ref> و باعث اصلاح یا دورکردن افراد کج‌فکر از صفوف مردم <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۳۹</ref> می‌شود.

حوزه و دانشگاه دو نهاد علمی جداگانه با شیوه‌های گوناگون علمی، و به ‌طور طبیعی اقتضای تفاوت، واگرایی و ‌اندکی فاصله معرفتی و فکری را دارند <ref>اعرافی، وحدت آرمانی، ۴۲</ref>؛ به‌ویژه آنکه تأسیس دانشگاه در ایران بر اساس بینش اصالت تجربه حاکم بر دانشگاه‌های اروپا، مسئله [[جدایی علم و دین]] در تفکر مغرب زمین را به طور طبیعی به کشور منتقل کرد و از سوی دیگر، با سرگرم‌شدن حوزویان به علوم خاص دینی که نیازهای ملموس جامعه و واقعیت‌های زمان در آن منعکس نبود، این جدایی آشکارتر شد <ref>گلشنی، از علم سکولار تا علم دینی، ۱۲۹ ـ ۱۳۰</ref>. رکود علمی جهان اسلام و بروز عوامل داخلی چون گرایش حکومت‌های [[قاجاریه|قاجار]] و [[حکومت پهلوی|پهلوی]] به غرب، توجه بسیاری از روشنفکران ایرانی به الگوی نوتوسعه غربی ([[مدرنیته]])، جایگزینی نظام تعلیم و تربیت غربی به جای نظام سنتی، برخورد نادرست برخی روحانیان با تمدن جدید، غفلت از یافتن پاسخ مناسب به شبهات جدید و وجود عوامل خارجی مانند ظهور مکاتب فکری و نظام‌های اجتماعی سکولار در طول چند سده اخیر و نیز بروز استعمار نو و شیوه‌های جدید سلطه، همه بر ایجاد تعارض علم و دین و در نتیجه جدایی حوزه و دانشگاه مؤثر بود <ref>خاکبان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، ۲۵ ـ ۲۶</ref>.

اگرچه جریان پیدایش دو کانون حوزه و دانشگاه، فرایندی طبیعی بود، اما امام‌خمینی نقش دشمنی را در ایجاد اختلافات بعدی، به‌وضوح می‌پذیرفت و تبیین می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۰۲؛ مسعودی، ۳۰۳</ref>. ایشان ایجاد دشمنی و اختلاف میان دو قشر را پدیده‌ای برنامه‌ریزی‌شده از زمان [[رضاشاه پهلوی]] می‌دانست که وابستگی فکری و فرهنگی از اهداف مهم آن بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۹۴ و ۱۲/۳۲۸ ـ ۳۳۱؛ ثواقب، جلوه‌هایی، ۲۰۶</ref>. بر این اساس [[امام‌خمینی]] علاوه بر عامل جهل و نادانی که موجب غفلت روحانیان و دانشگاهیان بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۸۱ ـ ۴۸۲</ref>، نقش عامل سیاسی <ref>استعمار خارجی و استبداد داخلی</ref> را در به‌وجودآمدن عداوت میان این دو نهاد، اساسی می‌خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۱، ۱۶۰، ۷/۲۲۶ و ۱۲/۳۲۸ ـ ۳۳۱</ref> و پس از آن، زیاده‌روی روشنفکران دانشگاهی درباره علمای اسلامی و [[شعار اسلام منهای روحانیت]] را عامل مهمی در این جدایی می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸۰ و ۷/۴۱۲</ref>. ایشان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، از مهم‌ترین عوامل جدایی این دو قشر را این می‌دانست که روحانیان دانشگاهیان را به بی‌دینی متهم می‌کنند و دانشگاهیان روحانیان را [[ارتجاع|مرتجع]] می‌خوانند. ایشان با گله‌کردن از این اتهامات، بر ضرورت وحدت تأکید می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۵۱</ref>.

گسست نخبگان علاوه بر تأثیرهای عمیق روانی بر جامعه، آثار مخربی بر همه ساحت‌های معرفتی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بر جای می‌گذارد <ref>اعرافی، وحدت حوزه، ۱۸۵ ـ ۱۸۷</ref>. امام‌خمینی این واقعیت را درک کرده بود که اگر روحانیت نتواند فهم خود را از اسلام با مقتضیات زمان پیوند دهد و با کاروان دانش بشری رابطه همدلانه برقرار کند، [[اعتقاد]] و [[ایمان]] نسل آینده را با مخاطره جدی روبه‌رو می‌سازد و از سوی دیگر، دانشگاهی نیز بدون همراهی روحانیت سرانجامی جز کج‌فهمی و استنباط دور از حقیقت اسلام نخواهد داشت <ref>حاضری، انقلاب و ‌اندیشه، ۲۴۹</ref>، بنابراین از یک‌سو با نگرشِ اسلام منهای روحانیت مقابله می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸۰؛ ۷/۳۷۶، ۴۱۲ و ۸/۴۴</ref> و از سوی دیگر، با اعتقاد به حق انحصاری مجتهدان در تشخیص امور سیاسی به‌شدت برخورد می‌‌کرد و این اندیشه را از اندیشه تفکیک دین از سیاست خطرناک‌تر می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۶۷</ref>.

از دیگر پیامدهای جدایی این دو قشر در نگاه امام‌خمینی، ایجاد شکاف عمیق میان دولت و ملت است که زمینه‌ای برای چپاول ذخایر ملت به دست بیگانگان خواهد بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۱۳ ـ ۴۱۴</ref>. جدایی این دو قشر و مقابله با یکدیگر، موجب غفلت از مسائل اصلی مملکت می‌شود و زمینه بهره‌برداری دیگران را فراهم می‌آورد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۵۳۳ و ۹/۴۳ ـ ۴۴</ref>؛ چنان‌که نه تنها به تاراج سرمایه‌های مادی، بلکه به ویرانی و سستی [[فرهنگ]] و سپس وابستگی و چیرگی سیاسی بیگانگان ختم خواهد شد <ref>کامرانی‌فر، امام‌خمینی و ‌اندیشه پیوند، ۳/۳۶۳</ref>.

==تلاش‌ها در تحقق وحدت حوزه و دانشگاه==

[[محمد مفتح]] در شمار نخستین روحانیانی بود که با درک درست از شرایط، تلاش کرد با مشارکت در ایجاد کانون اسلامی در سال ۱۳۴۰ و تدریس در دبیرستان و دانشگاه، به نزدیکی و الفت جوانان با روحانیان همت گمارد <ref>گلی ‌زواره، شهید مفتح تکبیر وحدت، ۳۸ ـ ۴۰</ref>. تشکیل انجمن‌های اسلامی دانشگاهی در داخل و خارج کشور <ref>روح‌بخش، رویکرد دانشجویان، ۱۵۰</ref>{{ببینید|مقاله‌های انجمن‌های اسلامی|اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان اروپا|انجمن‌های اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا}} و فعالیت مرکز بزرگ دینی ـ تبلیغی [[حسینیه ارشاد]] که یکی از پایه‌های نهضت فرهنگی بود، با فعالیت بزرگان روحانی و دانشگاهی، گام دیگری در ایجاد این وحدت پیش از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] بود <ref>علی‌بابایی، عوامل مؤثر بر وحدت نخبگان، ۱۳۸ ـ ۱۳۹</ref>. ارتباط این دو قشر پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخست به شکل اقبال دانشجویان به [[قم]] و مراکز حوزوی و حضور روحانیان در دانشگاه‌ها ادامه یافت و به‌تدریج با کاهش جنبه‌های نمایشی و رفتارهای دسته‌جمعی، جنبه‌های عمیق فکری و مطالعه در ‌اندیشه‌ها بیشتر شد <ref>صدیق اورعی، حوزه و دانشگاه، ۲۱۹ ـ ۲۲۰</ref>.

توجه به وحدت حوزه و دانشگاه در انقلاب اسلامی موجب شد مفتح نخستین همایش را با عنوان «وحدت حوزه و دانشگاه» در نخستین سالگرد درگذشت [[سیدمصطفی خمینی]] در سال ۱۳۵۷، در دانشکده الهیات [[دانشگاه تهران]] برگزار کند <ref>مبدأ تحول، ویژه‌نامه دانشگاهیان، ۷۵</ref>. تلاش بی‌وقفه مفتح برای رسیدن به این وحدت و [[شهادت]] وی در ۲۷ آذر ۱۳۵۸ موجب شد این روز، روز وحدت حوزه و دانشگاه نام بگیرد. تشکیل نهاد و دفتر همکاری حوزه و دانشگاه نیز سبب شد موضوع این وحدت مورد توجه اندیشمندان قرار گیرد <ref>گلی ‌زواره، شهید مفتح اسوه فرزانگی، ۱۸۸؛ افروغ، سؤال‌ها، ۱/۳۸ ـ ۳۹</ref> {{ببینید|محمد مفتح}}.

==منابع==

* اعرافی، علیرضا ، وحدت حوزه و دانشگاه، قم، مؤسسه فرهنگی هنری ‌اشراق و عرفان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.

* افروغ، عماد ، سؤال‌ها و چالش‌های اساسی وحدت حوزه و دانشگاه، چاپ‌شده در مجموعه مقالات سمینار دانشگاه، جامعه و فرهنگ اسلامی، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* افروغ، عماد ، وحدت حوزه و دانشگاه در ‌اندیشه امام‌خمینی، مجله حوزه و دانشگاه، کتاب اول، ۱۳۷۸ش.

* ثواقب، جهانبخش، جلوه‌هایی از ‌اندیشه سیاسی امام‌خمینی، قم، حبیب، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* حاضری، علی‌محمد، انقلاب و ‌اندیشه، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* حسینی، سیدحسین، الگوی وحدت حوزه و دانشگاه، مجله مشکوۀ، شماره ۳۶ و ۳۷، ۱۳۷۱ش.

* خاکبان، سلیمان، ماجرای جدایی حوزه و دانشگاه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و ‌اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* عبدی، عباس، راهبرد سیاسی امام‌خمینی در جذب جوانان و روشنفکران، چاپ‌شده در مجموعه مقالات مروری بر‌اندیشه‌‌های سیاسی اجتماعی امام‌خمینی، به کوشش علی داستانی بیرکی، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.

* عدالت‌نژاد، سعید، وحدت حوزه و دانشگاه از دیدگاه امام‌خمینی، چاپ‌شده در مجموعه مقالات دومین کنگره بین‌المللی امام‌خمینی و احیاء تفکر دینی، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* کامرانی‌فر، احمد، امام‌خمینی و ‌اندیشه پیوند حوزه و دانشگاه، چاپ‌شده در مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام‌خمینی و احیاء تفکر دینی، تهران، مؤسسه تنظیم...، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

* گروه مولفان، حوزه علمیه، تاریخ، ساختار، کارکرد، تهران، کتاب مرجع، چاپ دوم، ۱۳۹۳ش.

* گلی ‌زواره قمشه‌ای، غلامرضا، شهید مفتح اسوه فرزانگی و فداکاری، قم، نورالسجاد، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* گلی ‌زواره قمشه‌ای، غلامرضا ، شهید مفتح تکبیر وحدت، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* مبداء تحول، ویژه‌نامه دانشگاهیان (به مناسبت بیست‌وسومین سالگرد ارتحال امام‌خمینی)، شهید مفتح مظهر وحدت حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۱ش.

* مسعودی، حسین، امام و روشنفکران، مجله حوزه، شماره ۹۴ ـ ۹۵، ۱۳۷۸ش.

* وکیلی، ‌هادی، تاملی در موانع نظری و تاریخی تقریب حوزه و دانشگاه، مجله مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره ۷، ۱۳۷۷ش.

==پیوند به بیرون==

پروین‌سادات قوامی، مقاله «[https://books.khomeini.ir/books/10010/258/ وحدت حوزه و دانشگاه]»، دانشنامه امام‌خمینی(ره)، ج۱۰، ص۲۵۸-۲۶۵.