برادری: تفاوت میان نسخه‌ها

== مفهوم‌شناسی ==

در آیات متعددی از [[قرآن کریم]] به موضوع برادری اشاره شده‌است. در برخی از این آیات برادری در معنای نسبی آن به‌کار رفته‌است، همانند داستان [[هابیل]] و [[قابیل]]<ref>مائده، ۲۷ و ۳۱.</ref> داستان [[موسی(ع)]]، و [[هارون]]<ref>مؤمنون، ۴۵.</ref> داستان [[یوسف(ع)]]، و برادرانش<ref>یوسف، ۷.</ref> و در برخی دیگر، برادریِ دینی منظور است.<ref>آل عمران، ۱۰۳؛ حجر، ۴۷؛ حجرات، ۱۰.</ref> پاره‌ای از آیات نیز [[پیامبران(ع)]]، را برادران امت خود خوانده‌اند.<ref>اعراف، ۶۵؛ شعراء، ۱۰۶.</ref> واژه برادری در قرآن به معنای همراهی و همگرایی نیز آمده‌است؛ نظیر آیاتی که از برادری [[منافقان]] و [[کافران]] سخن گفته‌اند،<ref>آل عمران، ۱۵۶؛ حشر، ۱۱.</ref> چنان‌که تبذیرکنندگان به سبب همگرایی با [[شیطان]]، برادران او معرفی شده‌اند.<ref>اسراء، ۲۷؛ اعراف، ۲۰۲.</ref> [[امام‌خمینی]] نیز بارها واژه‌های برادر و برادری را در مفهوم اشتراک دینی و ایمانی میان مسلمانان به کار برده‌است.

== برادری در اسلام ==

قرآن کریم با بیان اینکه مؤمنان برادر یکدیگرند<ref>حجرات، ۱۰.</ref> و نباید به همدیگر [[ظن]] و گمان بد ببرند و [[غیبت]] یکدیگر را کنند.<ref>حجرات، ۱۲.</ref> فرهنگ اخوت و برادری را در [[جامعه اسلامی]] پی‌ریزی کرده و پیوند میان آنان را نه پیوند نسبی یا اعتباری، بلکه پیوندی قلبی خوانده‌است.<ref>انفال، ۶۳.</ref> عمیق‌ترین نوع برادری، پیوند برادر ایمانی است؛ زیرا اساس برادری این است که هدف برادر همان هدف برادر ایمانی‌اش باشد.<ref>طوسی، التبیان، ۲/۵۴۶.</ref>{{سخ}}

رابطه برادری میان مسلمانان همواره مورد توجه [[پیامبر اکرم(ص)]]، بوده‌است. بنا به منابع تاریخی و روایات، پیامبر (ص)، در آغاز ورود به [[مدینه]] برای تحکیم روابط میان [[مهاجرین]] و [[انصار]]، پیوند برادری (مؤاخاة) برقرار کرد<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه (ص)، ۱/۵۰۴–۵۰۷؛ طوسی، الامالی، ۵۸۷؛ مقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، ۱/۶۹.</ref> و [[حضرت علی(ع)]]، را برادر خود در [[دنیا]] و [[آخرت]] خواند.<ref>هلالی، کتاب سلیم‌بن‌قیس الهلالی، ۲/۷۶۰؛ قندوزی، ینابیع المودة لذوی القربی، ۱/۱۷۸.</ref>

در روایات [[اهل بیت(ع)]]، به رابطه برادری توجه و بر آن تأکید شده‌است؛ چنان‌که [[امام‌حسین(ع)]]، [[مؤمن]] را برادر مؤمن و مسلمان را برادر مسلمان دانسته‌است.<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۷۱/۲۷۳؛ کلینی، الکافی، ۲/۲۰۳–۲۱۳.</ref> در برخی از روایات به جنبه‌های گوناگون برادری دینی و اسلامی اشاره شده و نشانه‌های آن [[مواسات]] (غمخوار یکدیگر بودن)<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱/۸۵.</ref> یاری‌رساندن در راه فرمانبرداری از [[خدا]]<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۱۷؛ ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعة ورام)، ۲/۱۲۳.</ref> خیرخواهی، بی‌نیازی به هنگام نیاز و اهتمام به [[نماز]] و غیر آن<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۲/۲۰۳–۲۰۸.</ref> معرفی شده‌است. برادر دینی باید همواره از حال برادر خود خبر بگیرد<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱/۱۹.</ref> و راز وی را نگه دارد و عیب وی را برملا نکند<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۷۱/۲۸۱.</ref> و در برابر برادر دینی خود [[جدال]] و فخرفروشی نکند و عناد و [[حسد]] نورزد و با او با عطوفت و مهربانی رفتار کند.<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۷۵/۲۳۶ و ۲۹۱–۲۹۲.</ref> همچنین در برخی روایات از گسستن پیوند برادری نیز نهی شده<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، ۷۴/۲۱۰.</ref> و بهترین [[صدقه]] آشنایی با حقوق برادر مؤمن شمرده شده‌است.<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۶/۲۲۳.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی مسلمانان را سفارش شده به دوستی، نیکویی و برادری می‌دانست<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۱۰.</ref> و اوج برادری را مشروط به انجام تعهداتی دوطرفه میان برادران بیان می‌کرد. ایشان شرط برادری را افزون بر ابراز عطوفت و مهربانی به هم و [[خشم]] و [[کینه]] به دشمنانِ یکدیگر،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۸۵.</ref> ردکردن غیبت برادر مؤمن<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۱۶.</ref> می‌دانست و با استناد به روایت [[امام‌صادق(ع)]]،<ref>حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، ۱۲/۲۸۲.</ref> معتقد بود کسی که غیبت برادرش را رد کند، خداوند هزاران [[شر]] در دنیا و آخرت از او دور می‌کند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۱۶.</ref> در نگاه ایشان برادر ایمانی، برادر مؤمنش را تنها نمی‌گذارد و خیر و صلاحی را که برای برادرش خواستار است، برای تمام ملت می‌خواهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۵۲.</ref> ایشان [[اسلام]] را دین رفتار برادرانه می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۷۲ و ۳۷۹.</ref> و تأکید داشت در اسلام فرقی میان اقوام، [[فقیر]] و غنی، زبان و نژاد نیست و همه با هم ملزم به رفتار برادرانه و محبت‌آمیزند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۴۸۵؛ ۱۰/۱۳۷ و ۱۵/۴۷۱.</ref>

== گستره برادری ==

با بررسی مفهوم برادری اسلامی در اندیشه امام‌خمینی، می‌توان آن را در دو بعد جهانی و داخلی از یکدیگر باز شناخت:

در نظام فکری امام‌خمینی که برگرفته از اسلام است، همه مسلمانان با هم برادرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۵۹.</ref> ایشان بر پایه کلام الهی که همگی را به چنگ‌زدن به ریسمان الهی فرا می‌خواند<ref>آل عمران، ۱۰۳.</ref> توجه به برادری اسلامی را دستوری حیات‌بخش برای پیروزی بر دشمنان اسلام می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۱۸–۳۱۹.</ref> و بر این اعتقاد بود که اخوت اسلامی علاوه بر اینکه حکمی اخلاقی است، حکمی اجتماعی و سیاسی است و اخوت ایمانیِ مورد تأکید خداوند، ویژه مسلمانان یک کشور نیست، بلکه شامل تمامیِ مسلمانان می‌شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۰–۱۳۲.</ref> ایشان گرفتاری‌های مسلمانان و کشورهای اسلامی را ناشی از بی‌اعتنایی به دستورهای قرآن می‌دانست؛ زیرا پایبندی به احکام قرآن موجب انسجام مسلمانان خواهد شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۳ و ۱۱/۴۹۱.</ref> و حفظ برادری میان مسلمانان موجب استقلال و قطع وابستگی از غیر مسلمانان می‌گردد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۵۰.</ref> چنان‌که ایشان منشأ اشغال [[فلسطین]] را ضعف پیوند برادری میان مسلمین می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۳.</ref> و آزادی آن را در گرو برادری همه دولت‌های اسلامی معرفی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱–۳.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی با توجه به اینکه یکی از جلوه‌گاه‌های برادری میان مسلمانان را [[موسم حج]] می‌دانست، [[فلسفه حج]] را گستراندن اخوت و [[وحدت]] میان مسلمانان ارزیابی می‌کرد و آن را موجب ایجاد تعهد در میان مسلمانان در قبال برادران دینی می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۰۱ و ۵۱۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| حج ابراهیمی}} ایشان معتقد بود ملت [[ایران]] بر پایه اخوت و برادری اسلامی همواره به دنبال این بوده که همراه با دیگر ملت‌های مسلمان علیه دشمن اصلی و قدرت‌های بزرگ متحد شود تا با این اتحاد کشورهای اسلامی را نجات دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۹۱–۳۹۲.</ref> در این چارچوب، اختلاف‌های میان [[شیعه]] و [[سنی]] در [[جهان اسلام]] را مغایر با اصل برادری و پیشبرد منافع مشترک جوامع اسلامی می‌شمرد و آن را موجب بهره‌برداری دشمنان اسلام می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۳۳ و ۱۳/۱۵۲–۱۵۳.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| وحدت| جهان اسلام}}

تقویت برادری در سال‌های نهضت اسلامی و پس از پیروزی انقلاب، [[جنگ تحمیلی]] و همچنین برادری میان دولت و ملت همواره یکی از دغدغه‌های مهم امام‌خمینی بود:

 

با آغاز دهه ۱۳۴۰ و شکل‌گیری نهضت اسلامی، کشور نیازمند انسجام میان گروه‌های مخالف [[رژیم پهلوی]] به‌ویژه نیروهای مذهبی بود؛ بنابراین گسترش روحیه برادری میان مبارزان، ازجمله سیاست‌های امام‌خمینی شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۶–۲۴۷.</ref> به‌ویژه اینکه بروز دیدگاه‌هایی مانند اسلام منهای روحانیت و برخوردهای فکری میان روحانیان و روشنفکران غیر دینی یکی از مسائلی بود که ایشان آن را موجب تضعیف روحیه برادری میان نیروهای مبارز می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۳/۳۶۶–۳۶۸.</ref> امام‌خمینی «نعمت» در آیه ۱۰۳ [[آل عمران]]، را همان برادری می‌دانست که میان نخبگان [[حوزه]] و [[دانشگاه]] ایجاد گردید و آن را از عنایات الهی می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۶۰–۱۶۱.</ref> ایشان در مقطعی دیگر و برای جلوگیری از کشتار مردم در دوران مبارزه و انقلاب به دست ارتش، از همه اقشار خواست ارتش را برادر خود بدانند و ارتش را در برابر یک قیام همگانی علیه رژیم پهلوی تشویق کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۸۷.</ref> این دیدگاه موجب جداشدن بسیاری از نیروهای ارتش از صف حامیان رژیم پهلوی و پیوستن به صفوف انقلابیان شد.<ref>آقاجری، انقلاب و ارتش، ۱۵۲–۱۵۳.</ref> تجلی تأکیدهای امام‌خمینی در خصوص برادری را در شعارهای انقلابی، نظیر «برادر ارتشی چرا برادر کشی؟» و همدیگر را برادر خطاب‌کردنِ نیروهای انقلابی می‌توان به‌خوبی مشاهده کرد.

==== دوران پیروزی انقلاب اسلامی ====

پس از پیروزی انقلاب، نیاز به تثبیت و حراست از دستاوردهای آن احساس می‌شد؛ به همین دلیل امام‌خمینی در نخستین روزهای پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]] معتقدان به اسلام، کشور و ملت را ملزم به حفظ و تقویت روحیه برادری کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۲۳.</ref> و برای جلوگیری از [[هرج و مرج]] و شکاف میان ارکان اجتماع تأکید کرد باید نقیصه جدایی ارتش و ملت حل شود و آنان با یکدیگر برادر باشند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۷.</ref>

ایشان از ملت می‌خواست اختلافات را کنار بگذارند و به مصالح برادران خود توجه کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۹.</ref> در همان دوران، امام‌خمینی با آگاهی از اهمیت مسئله برادری ضمن اعزام نماینده‌ای به [[کردستان]] در پیامی به مردم این منطقه اعلام کرد، نهضت اسلامی و اهداف آن مظهر برادری اقوام و مذاهب گوناگون است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۴–۱۸۵، ۴۱۸، ۴۳۴ و ۴۵۳.</ref> ایشان از همه ملت خواست مراقب توطئه تفرقه‌افکنان باشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۵۸.</ref> چنان‌که در اول فروردین ۱۳۶۱، در جمع مسئولان نظام، آنان را به برادری و دوری از درگیری سفارش و تأکید کرد قرآن کریم<ref>حجر، ۴۷.</ref> نیز مؤمنان را در [[بهشت]] برادر یکدیگر شمرده‌است و تحقق این امر، به شرط محقق‌شدن آن در این دنیا است؛ زیرا در آخرت، صورت غیبی آنچه انسان در این دنیا به دست آورده را کسب خواهد کرد؛ از این‌رو برادری در آخرت، بازتاب استوارکردن برادری در این دنیا، خواهد بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۴۰.</ref> امام‌خمینی برای تقویت روحیه برادری میان تمامی اقشار، به خطر استبداد برآمده از اختلاف میان روشنفکران و روحانیان در [[نهضت مشروطه]] اشاره کرده و آن را درسی عبرت‌آموز خوانده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۷۰–۱۷۲.</ref>

از موضوعات مهم مورد اشاره امام‌خمینی، لزوم تقویت برادری در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که با آغاز جنگ و وجود مشکلات داخلی و نوپابودن انقلاب ضرورت تقویت آن بیشتر احساس می‌شد. امام‌خمینی گسترش روحیه برادری را که در دوران جنگ موجب وحدت قلوب میان نیروهای نظامی شد، از الطاف الهی می‌شمرد و این برادری را موجب پشتیبانی هرچه بیشتر ملت از قوای مسلح می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۶۹.</ref> و تأکید داشت [[ارتش]] و [[سپاه]] در تمامی صحنه‌های جبهه با یکدیگر همفکر و هم‌خط باشند تا از کمک نیروی غیبی و الهی برخوردار شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۲–۲۰۳.</ref> ایشان بر این نکته تأکید می‌ورزید که هر دو نیرو با هم برادرند و باید در ذیل یک هدف مشترک همکاری کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۳۳.</ref> ایشان که معتقد بود در جنگ، حس برادری در همه افراد جامعه متجلی شد و آن را یکی از دستاوردهای مهم ارزیابی می‌کرد، بر حفظ این روحیه پس از پایان جنگ نیز تأکید داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۳ و ۳۵۷.</ref>

امام‌خمینی همچنین برادری میان ملت و دولت را مهم می‌دانست و در مقاطع مختلف به آن تأکید می‌کرد. ایشان به دولت متذکر می‌شد، پیشتیبانی ملت از آن و استمرار انقلاب اسلامی و شکست‌نخوردنِ آن زمانی محقق می‌شود که میان ملت و دولت، برادری حاکم باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۸۷.</ref> و در هشداری به مسئولان از آنان خواست با مردم و دیگر مسئولان برادرانه رفتار کنند؛ زیرا در غیر این‌صورت همانند زمان رژیم پهلوی مردم با رفتن آنان خوشحال خواهند. شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۸۷.</ref> ایشان تأکید می‌کرد که باید میان دولت، [[مجلس]] و دیگر نهادهای حکومتی نیز همدلی و برادری حاکم شود و مخالفت با برادرانی که خالصانه خدمت می‌کنند جایز نیست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۴۱.</ref> ایشان در توصیه‌ای به نمایندگان مجلس از آنان خواست برادرانه و محترم با یکدیگر رفتار کنند و در تدوین و تصویب قوانین مجلس به احکام اسلام پایبند باشند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۱.</ref>{{سخ}}

اهمیت و لزوم حفظ برادری میان نیروهای انقلابی برای امام‌خمینی به حدی بود که طی نامه‌ای جداگانه در سال ۱۳۶۷ که به منشور برادری شهرت یافت، بر این امر تأکید مجدد کند. ایشان در این نامه اختلاف رأی و فتوای علما را عادی و اختلاف در مباحث علمی دانست و دربارهٔ اختلافات میان احزاب و جریان‌های موجود نیز نوشت اختلافات میان آنها در اصول کلی اسلام و قرآن و انقلاب نیست، بلکه ناشی از عدم وحدت در بیان دیدگاه‌ها می‌باشد؛ بنابراین راه رسیدن به وحدت نظر، تبادل و احترام‌گذاشتن به نظریات یکدیگر، تألیف قلوب، از میان‌بردن کدورت‌ها و دوری از [[هوای نفس]] است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۷۶–۱۸۰.</ref> به اعتقاد ایشان هر دو جناح سیاسی به استقلال و پیشرفت کشور اعتقاد دارند؛ بنابراین باید از اشخاصی که به دنبال ایجاد القای بدبینی و فتنه‌انگیزی در جامعه‌اند دوری جست؛ زیرا کشور برای سازندگی، به تفکر سالم و وحدت نظر و برادری نیازمند است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۸۰.</ref>

== پانویس ==

== منابع ==

* ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه (ص)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروتدمشق، دارالقلمدارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

 

== پیوند به بیرون ==

اسماعیل رضوانی‌فر، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/605/ برادری]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۰۵–۶۰۹.