۲۱٬۲۱۷
ویرایش
الخلل فی الصلاة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (added Category:مقالههای آماده ارزیابی using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''الخلل فی الصلاة'''، کتابی فقهی، در بررسی انواع خلل نماز از [[امام‌خمینی]]؛ عربی. | '''الخلل فی الصلاة'''، کتابی فقهی، در بررسی انواع خلل نماز از [[امام‌خمینی]]؛ عربی. | ||
== مفهوم خلل== | == مفهوم خلل== | ||
«خَلَل» در اصل به شکاف میان دو چیز گفته می‌شود <ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۲۱۳.</ref>؛ اما در کاربرد، به فساد و بطلان یک امر نیز خلل گفته می‌شود <ref>راغب، مفردات، ص۲۹۰.</ref> خلل در نماز به معنای هر گونه کمی یا زیادی است که به صحت نماز ضرر می‌زند. | «خَلَل» در اصل به شکاف میان دو چیز گفته می‌شود<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۲۱۳.</ref>؛ اما در کاربرد، به فساد و بطلان یک امر نیز خلل گفته می‌شود <ref>راغب، مفردات، ص۲۹۰.</ref> خلل در نماز به معنای هر گونه کمی یا زیادی است که به صحت نماز ضرر می‌زند. | ||
بحث از [[خلل در نماز]]، یکی از مباحث دشوار فقهی در استنباط به شمار می‌رود؛ به همین دلیل برخی از فقها مانند [[شیخ‌مرتضی انصاری]] در کتاب احکام الخلل فی الصلاة و مرتضی حائری یزدی در کتاب خلل الصلاة و احکامه به صورت مستقل به این بحث پرداخته و به حل مسائل مشکل آن اقدام کرده‌اند. امام‌خمینی نیز در دو سال آخر حضور خود در [[نجف اشرف]] (۱۳۹۶ ـ ۱۳۹۸ق) این موضوع را تدریس کرده و مباحث درس را در کتاب الخلل فی الصلاة نوشته است <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۹ و ۱۲؛ استادی، چهل مقاله، ص۳۱۵.</ref> | بحث از [[خلل در نماز]]، یکی از مباحث دشوار فقهی در [[استنباط]] به شمار می‌رود؛ به همین دلیل برخی از فقها مانند [[شیخ‌مرتضی انصاری]] در کتاب احکام الخلل فی الصلاة و [[مرتضی حائری یزدی]] در کتاب خلل الصلاة و احکامه به صورت مستقل به این بحث پرداخته و به حل مسائل مشکل آن اقدام کرده‌اند. امام‌خمینی نیز در دو سال آخر حضور خود در [[نجف اشرف]] (۱۳۹۶ ـ ۱۳۹۸ق) این موضوع را تدریس کرده و مباحث درس را در کتاب الخلل فی الصلاة نوشته است.<ref> مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۹ و ۱۲؛ استادی، چهل مقاله، ص۳۱۵.</ref> | ||
== محتوای کتاب== | == محتوای کتاب== | ||
کتاب در یک مقدمه و چهار گفتار سامان یافته است. در مقدمه درباره معنای لغوی و فقهی خلل و چگونگی تصویر وقوع آن با زیادی، بحث شده است. گفتار اول درباره اقسام خلل، یعنی خلل عمدی و خلل ناشی از جهل است. خلل عامدانه در اجزا و شرایط، در کم و زیادکردن و نیز خلل عمدیِ تقیه‌ای ازجمله مباحث این گفتار است. در بحث خلل ناشی از جهل، به دو حدیث | کتاب در یک مقدمه و چهار گفتار سامان یافته است. در مقدمه درباره معنای لغوی و فقهی خلل و چگونگی تصویر وقوع آن با زیادی، بحث شده است. گفتار اول درباره اقسام خلل، یعنی خلل عمدی و خلل ناشی از جهل است. خلل عامدانه در اجزا و شرایط، در کم و زیادکردن و نیز خلل عمدیِ تقیه‌ای ازجمله مباحث این گفتار است. در بحث خلل ناشی از جهل، به دو حدیث «[[حدیث لاتعاد|لاتُعاد]]» و «[[حدیث رفع|رفع]]» جهت اثبات صحت نماز استناد شده و احادیث معارض آن دو، نقل و بررسی شده است. همچنین حکم خلل به زیادی و نقصان در [[ارکان نماز]]، بر اساس حدیث لاتُعاد بیان شده است.<ref>امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۹ ـ ۶۱.</ref> | ||
در گفتار دوم، خللِ در شروط نماز، شامل نیت، | در گفتار دوم، خللِ در شروط نماز، شامل نیت، [[قبله]]، طهور، مکان، لباس و ستر عورت بررسی شده است. [[امام‌خمینی]] در این قسمت به بررسی خلل در شروط بسنده نکرده و به صورت مفصل برخی از دیگر احکام و شروط نماز را نیز بررسی کرده است. بخشی از این گفتار به خلل‌هایی اختصاص یافته که نصی درباره آنها وجود ندارد و بخشی دیگر مربوط به خلل در آن چیزی است که با سجود و رکوع عرفی ارتباط دارد.<ref>امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۶۵ ـ ۳۱۸.</ref> | ||
در گفتار سوم از خلل در اجزای نماز بحث شده است که عبارت‌اند از [[قیام]]، [[تکبیرةالاحرام]]، آهسته و | در گفتار سوم از خلل در اجزای نماز بحث شده است که عبارت‌اند از [[قیام]]، [[تکبیرةالاحرام]]، [[جهر و اخفات|آهسته و بلندخواندن]]، زیادی و کمی رکعات، زیادی و کمی رکوع و سجود و ترک دو سجده. مؤلف در این گفتار نیز به مباحثی بیش از خلل صِرف پرداخته و درباره ابعادی از احکام هر یک بحث کرده است.<ref>امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۳۱۹ ـ ۳۹۶.</ref> گفتار چهارم درباره شک در اصل نماز یا در امور معتبر در نماز، اعم از شرط، جزء، مانع و قاطع است؛ اما امام‌خمینی مجالی برای اتمام این گفتار نیافته است. ایشان پس از بحث شک در اصل نماز به دو قاعده «[[قاعده تجاوز|تجاوز]]» و «[[قاعده فراغ|فراغ]]» تمسک کرده و به صورت تفصیلی از آنها بحث کرده است و در پایان، اقسام شرط را برشمرده و توضیحاتی درباره آنها داده است.<ref>امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۳۹۷ ـ ۴۸۶.</ref> | ||
برخی کتاب الخلل فی الصلاة را با نگاشته‌های پیشین در این زمینه، مانند کتاب میرزامحمدحسین نایینی مقایسه کرده‌اند و آن را حاوی ابتکاراتی دانسته‌اند <ref>احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت آیةالله العظمی امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۳۳.</ref> امام‌خمینی در این اثر آرای استادان خود را نقل، تحلیل و نقادی کرده است. روش ایشان در این کتاب این‌گونه است که به مقبولیت عمومیِ یک رأی قناعت نمی‌کند و جوانب مختلف آن را به‌خوبی می‌کاود <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۸.</ref> نگارنده این مقاله که خود در درس امام‌خمینی حضور داشته است، در خاطر دارد که ایشان هنگام تدریس مباحث، تمامی احکام را با قاعده «لاتعاد الصلاة الّا من خمس» تطبیق می‌کرد. نخست قسمت دوم جمله، یعنی وقت، طهور، [[قبله]]، رکوع و سجده را به صورت تفصیلی بحث می‌کرد و آن‌گاه وارد بخش اول قاعده می‌شد. | برخی کتاب الخلل فی الصلاة را با نگاشته‌های پیشین در این زمینه، مانند کتاب [[میرزامحمدحسین نایینی]] مقایسه کرده‌اند و آن را حاوی ابتکاراتی دانسته‌اند <ref>احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت آیةالله العظمی امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۳۳.</ref> امام‌خمینی در این اثر آرای استادان خود را نقل، تحلیل و نقادی کرده است. روش ایشان در این کتاب این‌گونه است که به مقبولیت عمومیِ یک رأی قناعت نمی‌کند و جوانب مختلف آن را به‌خوبی می‌کاود <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۸.</ref> نگارنده این مقاله که خود در درس امام‌خمینی حضور داشته است، در خاطر دارد که ایشان هنگام تدریس مباحث، تمامی احکام را با قاعده «لاتعاد الصلاة الّا من خمس» تطبیق می‌کرد. نخست قسمت دوم جمله، یعنی وقت، طهور، [[قبله]]، رکوع و سجده را به صورت تفصیلی بحث می‌کرد و آن‌گاه وارد بخش اول قاعده می‌شد. | ||
امام‌خمینی در این کتاب علاوه بر مباحث فقهی، به برخی مباحث اصولی مانند شمول حدیث رفع بر جاهلِ به حکم، تفکیک میان [[خطابات قانونی]] و شخصی، تقدم اصل سببی بر اصل مسبّبی، عدم حجیت استصحاب عدم ازلی و جواز اجتماع امر و نهی پرداخته است. ایشان برخی مباحث فلسفی را نیز مانند عدم امکان شرطیت و جزئیت «عدم» و برخی مبانی فقهی که خلل متوقف بر آن است، بررسی کرده است.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۱۲ ـ ۱۴.</ref> | امام‌خمینی در این کتاب علاوه بر مباحث فقهی، به برخی مباحث اصولی مانند شمول حدیث رفع بر جاهلِ به حکم، تفکیک میان [[خطابات قانونی]] و شخصی، تقدم اصل سببی بر اصل مسبّبی، عدم حجیت استصحاب عدم ازلی و جواز اجتماع امر و نهی پرداخته است. ایشان برخی مباحث فلسفی را نیز مانند عدم امکان شرطیت و جزئیت «عدم» و برخی مبانی فقهی که خلل متوقف بر آن است، بررسی کرده است.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۱۲ ـ ۱۴.</ref> | ||
برخی این کتاب را نشانه شایستگی‌های فقهی امام‌خمینی می‌دانند <ref> | برخی این کتاب را نشانه شایستگی‌های فقهی امام‌خمینی می‌دانند <ref>خاتم یزدی، پابه‌پای آفتاب،، ج۳، ص۳۷.</ref>؛ زیرا مبحث خلل به دلیل نبود نصوص قرآنی و روایی و تعارض برخی روایات، از بخش‌های مشکل فقه و تدریس آن نشانگر مهارت فقیه است <ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، مقدمه کتاب الخلل فی الصلاة، ص۷ ـ ۸؛ احمدی فقیه، سیری در آثار و تألیفات حضرت آیةالله العظمی امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، ص۳۵.</ref> | ||
==زمان تدریس و نگارش== | |||
امام‌خمینی بحث خلل را پس از پایان بحث خیارات بیع، از سال ۱۳۹۷ق تا هنگام خروج از عراق تدریس کرده و نگاشته است <ref>استادی، چهل مقاله، ص۳۱۵.</ref> و در حالی‌که این بحث به پایان نرسیده بود، به‌ناچار به فرانسه هجرت کرد | امام‌خمینی بحث خلل را پس از پایان بحث خیارات بیع، از سال ۱۳۹۷ق تا هنگام خروج از عراق تدریس کرده و نگاشته است<ref>استادی، چهل مقاله، ص۳۱۵.</ref> و در حالی‌که این بحث به پایان نرسیده بود، به‌ناچار به فرانسه [[هجرت امام‌خمینی|هجرت]] کرد. نسخه دست‌نوشته کتاب به [[دست‌خط امام‌خمینی|خط ایشان]] در [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] موجود است. [[محمدرضا رحمت]]، از شاگردان امام‌خمینی ۸۵ جلسه نوار صوتی درس‌ها را که شامل صفحات ۲۹۷ تا ۴۸۸ کتاب می‌شود، به همراه برخی اسناد دیگر در [[نجف اشرف]] پنهان کرده بود که پس از سقوط [[رژیم بعثی عراق]] به دست آمد و در قالب دو لوح فشرده در اختیار عموم قرار گرفت. | ||
== انتشار == | |||
نگارنده (بجنوردی) این کتاب را که آخرین کتاب فقهی امام‌خمینی به شمار می‌رود، برای نخستین بار در سال ۱۴۰۰ق با اجازه ایشان چاپ و منتشر کرده است. بار دیگر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی این اثر را با تصحیح و تحقیق دوباره و همراه با مقدمه‌ای مبسوط و نمایه‌های فنی و نمونه‌ای از دست‌خط امام‌خمینی در سال ۱۳۷۸ش، در ۵۴۶ صفحه منتشر کرده است. ناشر در مقدمه، از دشواری بحث خلل و تألیفات امام‌خمینی بحث کرده و گزارشی از مباحث کتاب به دست داده است. [[علی کرباسی]] کتاب را با عنوان المشکاة، شرح الخلل فی الصلاة در سه جلد شرح کرده و مؤسسه یادشده آن را در سال ۱۳۸۶ چاپ و منتشر کرده است. کتاب الخلل فی الصلاة در سال ۱۳۹۲، در جلد ۱۲ «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» به همراه آخرین تحقیقات به چاپ رسیده است. | نگارنده (بجنوردی) این کتاب را که آخرین کتاب فقهی امام‌خمینی به شمار می‌رود، برای نخستین بار در سال ۱۴۰۰ق با اجازه ایشان چاپ و منتشر کرده است. بار دیگر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی این اثر را با تصحیح و تحقیق دوباره و همراه با مقدمه‌ای مبسوط و نمایه‌های فنی و نمونه‌ای از [[دست‌خط امام‌خمینی]] در سال ۱۳۷۸ش، در ۵۴۶ صفحه منتشر کرده است. ناشر در مقدمه، از دشواری بحث خلل و تألیفات امام‌خمینی بحث کرده و گزارشی از مباحث کتاب به دست داده است. | ||
==شرح== | |||
[[علی کرباسی]] کتاب را با عنوان المشکاة، شرح الخلل فی الصلاة در سه جلد شرح کرده و مؤسسه یادشده آن را در سال ۱۳۸۶ چاپ و منتشر کرده است. کتاب الخلل فی الصلاة در سال ۱۳۹۲، در جلد ۱۲ «[[موسوعة الامام‌الخمینی]]» به همراه آخرین تحقیقات به چاپ رسیده است. | |||
== پانویس== | == پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
* ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق. | * ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، تحقیق جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق. | ||
* احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش. | * احمدی فقیه یزدی، محمدحسن، سیری در آثار و تألیفات حضرت آیةالله العظمی امام‌خمینی، تهران، مدرس، چاپ اول، ۱۳۶۸ش. | ||