۵۷۲
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳: | خط ۳: | ||
نوفل لوشاتو، دهکدهای در حومه پاریس و محل اقامت امامخمینی از 17 مهر تا 12 بهمن 1357. | نوفل لوشاتو، دهکدهای در حومه پاریس و محل اقامت امامخمینی از 17 مهر تا 12 بهمن 1357. | ||
نوفل لوشاتو دهکدهای ییلاقی در پانزده کیلومتری جنوب شهر ورسای فرانسه، در جاده 68، حدود چهلکیلومتری پاریس قرار دارد و محلی آرام، خلوت، خوشمنظر و زیباست<ref> محتشمیپور، از ایران، 2/255 ـ 256؛ یزدی، 3/101 ـ 102.</ref>. | نوفل لوشاتو دهکدهای ییلاقی در پانزده کیلومتری جنوب شهر ورسای فرانسه، در جاده 68، حدود چهلکیلومتری پاریس قرار دارد و محلی آرام، خلوت، خوشمنظر و زیباست<ref> محتشمیپور، از ایران، 2/255 ـ 256؛ یزدی، شصت سال، 3/101 ـ 102.</ref>. | ||
با اوجگیری مبارزات مردم ایران در سال 1357 و جلوگیری دولت عراق از فعالیتهای سیاسی امامخمینی و منع دولت کویت از ورود ایشان به کویت علیرغم داشتن ویزا، امامخمینی با مشورت فرزند خود سیداحمد خمینی تصمیم گرفت به پاریس برود که نیاز به ویزا نداشت<ref> امامخمینی، 21/452؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/436 و 439؛ طباطبایی، 3/23 ـ 32.</ref>. ایشان در جمعه 14/7/1357 با یک هواپیمای جمبوجت از بغداد به سوی پاریس حرکت کرد و در ساعت 14:20 به وقت محلی<ref> 16:50 به وقت تهران.</ref> در فرودگاه اورلی پاریس فرود آمد<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/433؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 421.</ref>{{ببینید|هجرت امامخمینی}} سفر امامخمینی به پاریس بدون اطلاع دولت فرانسه و به صورت غیر منتظره بود<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/438؛ بصیرتمنش، 96.</ref>. والری ژیسکاردستن، رئیسجمهور وقت فرانسه، پس از بازگشت از برزیل، در 17 مهر 1357 حکم اخراج امامخمینی را صادر کرد؛ ولی به دلیل ترس دولت ایران از شورش مردم اجرا نشد؛ با این حال، دولت فرانسه، محدودیتهایی برای ایشان در نظر گرفت<ref> بصیرتمنش، 98 ـ 100؛ حسینیان، 430.</ref>. با توجه به این محدودیتها، امامخمینی در 24 مهر در پیامی به جلالالدین فارسی اقامت در سوریه را مطرح کرد<ref> 4/28.</ref>. پس از اقامت امامخمینی در فرانسه، در گزارشهای سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران<ref> ساواک.</ref> برخی گزارشها وجود دارد، ازجمله درخواست ویزا از سوی ایشان از سفارت امریکا که درست نیست و خود ساواک نیز در گزارشهای دیگر خود آن را تکذیب کرده است<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/492، 549 و 593.</ref>. | با اوجگیری مبارزات مردم ایران در سال 1357 و جلوگیری دولت عراق از فعالیتهای سیاسی امامخمینی و منع دولت کویت از ورود ایشان به کویت علیرغم داشتن ویزا، امامخمینی با مشورت فرزند خود سیداحمد خمینی تصمیم گرفت به پاریس برود که نیاز به ویزا نداشت<ref> امامخمینی، 21/452؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/436 و 439؛ طباطبایی، 3/23 ـ 32.</ref>. ایشان در جمعه 14/7/1357 با یک هواپیمای جمبوجت از بغداد به سوی پاریس حرکت کرد و در ساعت 14:20 به وقت محلی<ref> 16:50 به وقت تهران.</ref> در فرودگاه اورلی پاریس فرود آمد<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/433؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 421.</ref>{{ببینید|هجرت امامخمینی}} سفر امامخمینی به پاریس بدون اطلاع دولت فرانسه و به صورت غیر منتظره بود<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/438؛ بصیرتمنش، 96.</ref>. والری ژیسکاردستن، رئیسجمهور وقت فرانسه، پس از بازگشت از برزیل، در 17 مهر 1357 حکم اخراج امامخمینی را صادر کرد؛ ولی به دلیل ترس دولت ایران از شورش مردم اجرا نشد؛ با این حال، دولت فرانسه، محدودیتهایی برای ایشان در نظر گرفت<ref> بصیرتمنش، 98 ـ 100؛ حسینیان، 430.</ref>. با توجه به این محدودیتها، امامخمینی در 24 مهر در پیامی به جلالالدین فارسی اقامت در سوریه را مطرح کرد<ref> 4/28.</ref>. پس از اقامت امامخمینی در فرانسه، در گزارشهای سازمان اطلاعات و امنیت کشور ایران<ref> ساواک.</ref> برخی گزارشها وجود دارد، ازجمله درخواست ویزا از سوی ایشان از سفارت امریکا که درست نیست و خود ساواک نیز در گزارشهای دیگر خود آن را تکذیب کرده است<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/492، 549 و 593.</ref>. | ||
خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
امامخمینی پس از ورود به پاریس در محله کشان واقع در جنوب پاریس، ساختمان شماره 24 خیابان پون رویال، در طبقه چهارم، در آپارتمانی که در اجاره احمد غضنفرپور بود و هنوز در آن ساکن نشده بود، اقامت گزید<ref> اطلاعات، 4؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 425 ـ 426؛ حسینیان، 425.</ref>. روز دوم ورود ایشان به فرانسه عدهای از ایرانیان و دانشجویان ایرانی از سراسر اروپا برای دیدار با ایشان به پاریس آمدند؛ ولی به علت نبود مکان مناسب موفق به دیدار نشدند. امامخمینی در روز بعد، 17 مهر در دیدار با آنان در پاریس، به علت یادشده تصریح کرد<ref> 3/489؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 442 ـ 446.</ref>. در روز دوم اقامت، پس از مشورت با امامخمینی خانه همسر علی عسگری<ref> یکی از دانشجویان مقیم پاریس.</ref> در دهکده نوفل لوشاتو برای اقامت ایشان در نظر گرفته شد<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418 و 440؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 442 ـ 444؛ حسینیان، 427.</ref>. ساواک با اجاره خانهای در نزدیکی خانه امامخمینی در نوفل لوشاتو، به مراقبتهای خود از محل اقامت و فعالیتهای ایشان و اطرافیان تا حضورشان در فرانسه ادامه داد<ref> رجائینژاد و حاضری، 344.</ref>. | امامخمینی پس از ورود به پاریس در محله کشان واقع در جنوب پاریس، ساختمان شماره 24 خیابان پون رویال، در طبقه چهارم، در آپارتمانی که در اجاره احمد غضنفرپور بود و هنوز در آن ساکن نشده بود، اقامت گزید<ref> اطلاعات، 4؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 425 ـ 426؛ حسینیان، 425.</ref>. روز دوم ورود ایشان به فرانسه عدهای از ایرانیان و دانشجویان ایرانی از سراسر اروپا برای دیدار با ایشان به پاریس آمدند؛ ولی به علت نبود مکان مناسب موفق به دیدار نشدند. امامخمینی در روز بعد، 17 مهر در دیدار با آنان در پاریس، به علت یادشده تصریح کرد<ref> 3/489؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 442 ـ 446.</ref>. در روز دوم اقامت، پس از مشورت با امامخمینی خانه همسر علی عسگری<ref> یکی از دانشجویان مقیم پاریس.</ref> در دهکده نوفل لوشاتو برای اقامت ایشان در نظر گرفته شد<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418 و 440؛ فردوسیپور، همگام با خورشید، 442 ـ 444؛ حسینیان، 427.</ref>. ساواک با اجاره خانهای در نزدیکی خانه امامخمینی در نوفل لوشاتو، به مراقبتهای خود از محل اقامت و فعالیتهای ایشان و اطرافیان تا حضورشان در فرانسه ادامه داد<ref> رجائینژاد و حاضری، 344.</ref>. | ||
امامخمینی حدود ده روز در خانه همسر علی عسگری سکونت کرد<ref> همان، 355 ـ 356؛ محتشمیپور، 2/318.</ref>. به سبب تنگی جا خانه دیگری اجاره شد که به علت ظواهر اشرافی امامخمینی با آن موافقت نکرد<ref> فردوسیپور، خاطرات، 256 ـ 257.</ref> و خانهای در مقابل خانه همسر عسگری اجاره شد و خانواده امامخمینی به آن منتقل شدند<ref> رجائینژاد و حاضری، 358؛ محتشمیپور، 2/318.</ref>. پس از انتقال خانواده ایشان از نجف به پاریس، در نوفل لوشاتو سه خانه در اختیار امامخمینی و همراهان قرار گرفت. در خانه کوچک شماره یک، ایشان با اعضای خانواده زندگی میکردند. خانه شماره دو<ref> خانه همسر عسگری.</ref> که روبهروی خانه اول بود، مخصوص اجتماعات و اعضای دفتر بود و در آنجا نماز جماعت، دیدارها و سخنرانیها انجام میشد. خانه شماره سه جهت استراحت و خواب دانشجویان و دیگر مهمانان امامخمینی بود که برای دیدار ایشان میآمدند و اجازه داشتند 48 ساعت در آنجا بمانند<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418.</ref>. به دلیل زیادی دیدارکنندگانِ و کمبود مکان استراحت در شب، هتلی نیز برای اسکان مهمانان اجاره شد<ref> توکلیبینا، 221 ـ 222.</ref>. امامخمینی در نوفل لوشاتو نمازهای خود را شکسته میخواند؛ زیرا قصد ده روز نکرده و تصمیم داشت در نخستین فرصت ممکن به ایران برگردد؛ از اینرو از نوفل لوشاتو به سفر دستکم 24 کیلومتر میرفت. ازجمله مکانهایی که برای این کار در نظر گرفته شده بود، شهر ورسای بود که کاخ قدیمی شاهان فرانسه در آنجا به پارک عمومی زیبایی تبدیل شده بود<ref> یزدی، 3/124.</ref>. | امامخمینی حدود ده روز در خانه همسر علی عسگری سکونت کرد<ref> همان، 355 ـ 356؛ محتشمیپور، 2/318.</ref>. به سبب تنگی جا خانه دیگری اجاره شد که به علت ظواهر اشرافی امامخمینی با آن موافقت نکرد<ref> فردوسیپور، خاطرات، 256 ـ 257.</ref> و خانهای در مقابل خانه همسر عسگری اجاره شد و خانواده امامخمینی به آن منتقل شدند<ref> رجائینژاد و حاضری، 358؛ محتشمیپور، 2/318.</ref>. پس از انتقال خانواده ایشان از نجف به پاریس، در نوفل لوشاتو سه خانه در اختیار امامخمینی و همراهان قرار گرفت. در خانه کوچک شماره یک، ایشان با اعضای خانواده زندگی میکردند. خانه شماره دو<ref> خانه همسر عسگری.</ref> که روبهروی خانه اول بود، مخصوص اجتماعات و اعضای دفتر بود و در آنجا نماز جماعت، دیدارها و سخنرانیها انجام میشد. خانه شماره سه جهت استراحت و خواب دانشجویان و دیگر مهمانان امامخمینی بود که برای دیدار ایشان میآمدند و اجازه داشتند 48 ساعت در آنجا بمانند<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/418.</ref>. به دلیل زیادی دیدارکنندگانِ و کمبود مکان استراحت در شب، هتلی نیز برای اسکان مهمانان اجاره شد<ref> توکلیبینا، 221 ـ 222.</ref>. امامخمینی در نوفل لوشاتو نمازهای خود را شکسته میخواند؛ زیرا قصد ده روز نکرده و تصمیم داشت در نخستین فرصت ممکن به ایران برگردد؛ از اینرو از نوفل لوشاتو به سفر دستکم 24 کیلومتر میرفت. ازجمله مکانهایی که برای این کار در نظر گرفته شده بود، شهر ورسای بود که کاخ قدیمی شاهان فرانسه در آنجا به پارک عمومی زیبایی تبدیل شده بود<ref> یزدی، شصت سال، 3/124.</ref>. | ||
==همراهان امامخمینی== | ==همراهان امامخمینی== | ||
خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
===مصاحبهها=== | ===مصاحبهها=== | ||
در آغاز ورود امامخمینی به پاریس، دولت فرانسه ایشان را از فعالیتهای سیاسی منع کرد و ایشان مصاحبهای با رسانههای خبری نداشت تا اینکه با پیگیری صادق قطبزاده روزنامه فیگارو، از روزنامههای نزدیک به دولت ژیسکاردستن و مؤثر در حکومت فرانسه، نخستین مصاحبه با امامخمینی را با عنوان مذاکره در 22/7/1357 منتشر کرد و این موجب شد در عمل مصاحبه آزاد شود<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/497؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/539 ـ 540؛ بصیرتمنش، 112 ـ 113؛ یزدی، 3/215؛ امامخمینی، 4/1.</ref> در این مصاحبه ایشان اسلام را موافق پیشرفت و ترقی خواند و مخالفت خود را با رژیم سلطنتی اعلام کرد و جایگزین آن را جمهوری اسلامی نامید<ref> امامخمینی، صحیفه، 4/1؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/497.</ref> و در پی آن، مصاحبههای متعدد با خبرگزاریها، رادیو تلویزیونها، روزنامهها و مجلات کشور فرانسه و امریکا و دیگر کشورهای اروپایی، آسیایی و افریقایی انجام شد<ref>امامخمینی، صحیفه، ج4 و 5.</ref>{{ببینید|مصاحبهها}} در این روزها ساواک از طریق همکاری با سرویسهای جاسوسی خارجی سعی داشت با استفاده از پوشش خبرنگاران خارجی به اهداف و برنامههای امامخمینی پی ببرد و این امر از نگاه تیزبین ایشان دور نماند و چنانچه مورد مشکوکی را تشخیص میداد از مصاحبه خودداری میکرد؛ چنانکه به این نکته از قول سرویس اطلاعاتی فرانسه اشاره شده است<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/498 و 553.</ref>. در برخی اسناد ساواک با اشاره به مصاحبه امامخمینی در 26/7/1357 با خبرگزاری آسوشیتدپرس ادعا شده چون امریکا به ایشان اجازه ورود به آن کشور را نداده به کارتر رئیسجمهور امریکا بد و بیراه گفته است<ref> همان، 6/498 و 549.</ref>. این موضوع با اینکه چند بار در اسناد ساواک تکرار شده ولی درست نیست؛ زیرا امامخمینی پس از مصاحبه با روزنامه فیگارو در 22/7/1357 که در 26 همان ماه منتشر شد تا پایان مهر مصاحبه دیگری نداشته است. افزون بر این ساواک نیز این موضوع را در گزارشهای دیگر خود تکذیب کرده است<ref> همان.</ref>. | در آغاز ورود امامخمینی به پاریس، دولت فرانسه ایشان را از فعالیتهای سیاسی منع کرد و ایشان مصاحبهای با رسانههای خبری نداشت تا اینکه با پیگیری صادق قطبزاده روزنامه فیگارو، از روزنامههای نزدیک به دولت ژیسکاردستن و مؤثر در حکومت فرانسه، نخستین مصاحبه با امامخمینی را با عنوان مذاکره در 22/7/1357 منتشر کرد و این موجب شد در عمل مصاحبه آزاد شود<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/497؛ مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/539 ـ 540؛ بصیرتمنش، 112 ـ 113؛ یزدی، شصت سال، 3/215؛ امامخمینی، 4/1.</ref> در این مصاحبه ایشان اسلام را موافق پیشرفت و ترقی خواند و مخالفت خود را با رژیم سلطنتی اعلام کرد و جایگزین آن را جمهوری اسلامی نامید<ref> امامخمینی، صحیفه، 4/1؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/497.</ref> و در پی آن، مصاحبههای متعدد با خبرگزاریها، رادیو تلویزیونها، روزنامهها و مجلات کشور فرانسه و امریکا و دیگر کشورهای اروپایی، آسیایی و افریقایی انجام شد<ref>امامخمینی، صحیفه، ج4 و 5.</ref>{{ببینید|مصاحبهها}} در این روزها ساواک از طریق همکاری با سرویسهای جاسوسی خارجی سعی داشت با استفاده از پوشش خبرنگاران خارجی به اهداف و برنامههای امامخمینی پی ببرد و این امر از نگاه تیزبین ایشان دور نماند و چنانچه مورد مشکوکی را تشخیص میداد از مصاحبه خودداری میکرد؛ چنانکه به این نکته از قول سرویس اطلاعاتی فرانسه اشاره شده است<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/498 و 553.</ref>. در برخی اسناد ساواک با اشاره به مصاحبه امامخمینی در 26/7/1357 با خبرگزاری آسوشیتدپرس ادعا شده چون امریکا به ایشان اجازه ورود به آن کشور را نداده به کارتر رئیسجمهور امریکا بد و بیراه گفته است<ref> همان، 6/498 و 549.</ref>. این موضوع با اینکه چند بار در اسناد ساواک تکرار شده ولی درست نیست؛ زیرا امامخمینی پس از مصاحبه با روزنامه فیگارو در 22/7/1357 که در 26 همان ماه منتشر شد تا پایان مهر مصاحبه دیگری نداشته است. افزون بر این ساواک نیز این موضوع را در گزارشهای دیگر خود تکذیب کرده است<ref> همان.</ref>. | ||
===پیامها=== | ===پیامها=== | ||
خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
===دیدارها و گفتگوها=== | ===دیدارها و گفتگوها=== | ||
امامخمینی افزون بر دیدار عمومی در هر شب، دیدارهایی خصوصی نیز با شخصیتهای مذهبی و سیاسی از ایران و دیگر کشورها داشت<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/504 ـ 505؛ توکلیبینا، 223.</ref>. برخی شخصیتهای مذهبی ـ سیاسی ایرانی که با ایشان دیدار کردند عبارتاند از: مرتضی مطهری، مجموعه آثار، سیدمحمد حسینی بهشتی، محمد صدوقی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، حسینعلی منتظری، محیالدین انواری، ناصر میناچی، مهدی بازرگان، کریم سنجابی، داریوش فروهر، عزتالله سحابی، حسن نزیه و سیدجلال تهرانی<ref> بصیرتمنش، 114 ـ 115 و 300؛ توکلیبینا، 232؛ هاشمی، خاطرات، 229 ـ 230؛ محتشمیپور، از ایران، 2/286.</ref>، ابراهیم امینی<ref> امینی، 244.</ref>، حسن روحانی<ref> روحانی، 1/462.</ref> و سیدمحمد خاتمی<ref> یزدی، 3/104.</ref>. | امامخمینی افزون بر دیدار عمومی در هر شب، دیدارهایی خصوصی نیز با شخصیتهای مذهبی و سیاسی از ایران و دیگر کشورها داشت<ref> مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات، 6/504 ـ 505؛ توکلیبینا، 223.</ref>. برخی شخصیتهای مذهبی ـ سیاسی ایرانی که با ایشان دیدار کردند عبارتاند از: مرتضی مطهری، مجموعه آثار، سیدمحمد حسینی بهشتی، محمد صدوقی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، حسینعلی منتظری، محیالدین انواری، ناصر میناچی، مهدی بازرگان، کریم سنجابی، داریوش فروهر، عزتالله سحابی، حسن نزیه و سیدجلال تهرانی<ref> بصیرتمنش، 114 ـ 115 و 300؛ توکلیبینا، 232؛ هاشمی، خاطرات، 229 ـ 230؛ محتشمیپور، از ایران، 2/286.</ref>، ابراهیم امینی<ref> امینی، 244.</ref>، حسن روحانی<ref> روحانی، 1/462.</ref> و سیدمحمد خاتمی<ref> یزدی، شصت سال، 3/104.</ref>. | ||
مهدی بازرگان و ناصر میناچی در 29 مهر عازم پاریس شدند<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/554؛ کرباسچی، 2/967.</ref>. موضع بازرگان در سالهای 1356 و 1357، حفظ قانون اساسی مشروطه در سال 1285 و متمم آن با عنوان ضامن اجرای اصول و احکام اسلامی و مبارزه با استبداد نه استعمار، و سیاست گامبهگام بود<ref> نجاتی، 2/156.</ref>. امامخمینی پس از دیدار بازرگان در سخنرانی دوم آبان، نظر وی مبنی بر باقیماندن اصل رژیم و رفتن محمدرضا پهلوی و همچنین سیاست گامبهگام در مبارزه با رژیم پهلوی را اشتباه دانست<ref> 4/127 ـ 128.</ref>. همچنین در سخنرانی یازدهم آبان و پانزدهم اسفند با اشاره به دیدار بازرگان با ایشان در پاریس، سیاست گامبهگام در مبارزه با رژیم را نقد و نفی کرد<ref> 4/277 و 6/333.</ref>. پس از دو یا سه روز بازرگان و همراهان برای خداحافظی تقاضای دیدار کردند که امامخمینی پذیرش دیدار را مشروط به نفی محمدرضا پهلوی و پذیرش مواضع ملت و پخش آن از رسانهها کرد؛ ولی بازرگان راضی به این کار نشد و بدون خداحافظی نوفل لوشاتو را ترک کرد<ref> فردوسی پور، همگام با خورشید، 478 ـ 479.</ref>{{ببینید|مهدی بازرگان}} | مهدی بازرگان و ناصر میناچی در 29 مهر عازم پاریس شدند<ref> مؤسسه تنظیم، کوثر، 1/554؛ کرباسچی، 2/967.</ref>. موضع بازرگان در سالهای 1356 و 1357، حفظ قانون اساسی مشروطه در سال 1285 و متمم آن با عنوان ضامن اجرای اصول و احکام اسلامی و مبارزه با استبداد نه استعمار، و سیاست گامبهگام بود<ref> نجاتی، 2/156.</ref>. امامخمینی پس از دیدار بازرگان در سخنرانی دوم آبان، نظر وی مبنی بر باقیماندن اصل رژیم و رفتن محمدرضا پهلوی و همچنین سیاست گامبهگام در مبارزه با رژیم پهلوی را اشتباه دانست<ref> 4/127 ـ 128.</ref>. همچنین در سخنرانی یازدهم آبان و پانزدهم اسفند با اشاره به دیدار بازرگان با ایشان در پاریس، سیاست گامبهگام در مبارزه با رژیم را نقد و نفی کرد<ref> 4/277 و 6/333.</ref>. پس از دو یا سه روز بازرگان و همراهان برای خداحافظی تقاضای دیدار کردند که امامخمینی پذیرش دیدار را مشروط به نفی محمدرضا پهلوی و پذیرش مواضع ملت و پخش آن از رسانهها کرد؛ ولی بازرگان راضی به این کار نشد و بدون خداحافظی نوفل لوشاتو را ترک کرد<ref> فردوسی پور، همگام با خورشید، 478 ـ 479.</ref>{{ببینید|مهدی بازرگان}} |
ویرایش