تقلید: تفاوت میان نسخه‌ها

تقلید بستن چیزی بر گردن است <ref>‌جوهری، الصحاح تاج اللغة، ۲/۵۲۷؛ ابن‌منظور، لسان العرب، ۳/۳۶۷</ref> و در اصطلاح، از نظر برخی فقها، تقلید [[التزام]] به عمل بر طبق نظر [[مجتهد]] است <ref>‌انصاری، الاجتهاد و التقلید، ۴۶؛ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۴۷۲</ref>. برخی ازجمله [[امام‌خمینی]]، تقلید را به عملِ مستند به رأیِ فقیه تعریف کرده‌اند <ref>‌اصفهانی، نهایة‌ الدرایه، ۳/۴۶۰؛ اصفهانی، بحوث فی الاصول، ۳/۱۴؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۷؛ خویی، مصباح الاصول، ۲/۵۳۶</ref>.

عمل هر کس، چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده است <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۵۸-۵۹</ref> به حکم [[عقل]] و [[شرع]] باید مستند به [[علم]] و آگاهی باشد و عمل به غیر علم جایز نیست؛ از این‌روی بیشتر علما برای اثبات جواز تقلید که از مصادیق عمل به غیر علم است، به [[بنای عقلا]] مبنی بر لزوم رجوع غیر عالم و غیر متخصص به عالم و متخصص استناد کرده‌اند؛ همچنین به [[آیه‌ نفر]] <ref>‌توبه، ۱۲۲</ref> و [[آیه سؤال]] <ref>‌انبیاء، ۷</ref> و برخی [[روایات]] <ref>‌حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة، ۲۷/۱۳۷-۱۵۰</ref> تمسک کرده‌اند <ref>‌انصاری، الاجتهاد و التقلید، ۴۸؛ خویی، دراسات فی علم الاصول، ۴/۴۲۹-۴۳۱؛ خویی، مصباح الاصول، ۲/۵۳۸</ref>. [[امام‌خمینی]] همسو با این نظر و با توجه به اینکه بنای عقلا مورد [[امضای شارع|امضا]] و پذیرش شارع است، برای اثبات جواز تقلید به آن تمسک کرده است <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۶۳-۶۴</ref>.

برخی به بنای عقلا اشکال کرده‌اند که بنای عقلا در جواز تقلید همان بنای عقلای مورد امضای شارع نیست؛ زیرا دانش عالمانی که در زمان امامان معصوم(ع) بوده‌اند، دستاورد گفتگو با امام(ع) بوده و علمشان وجدانی بوده است؛ اما دانش عالمان این زمان علم تعبدی است که از [[امارات]] و [[ظنون اجتهادی]] به دست آمده و جانشین ‌واقع گردیده است؛ با توجه به فرق این دو نوع دانش، امضای بنای عقلا در رجوع به فقها، در زمان حضور امامان معصوم(ع)، نمی‌تواند مجوز تقلید در زمان حاضر باشد <ref>امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۶۴-۶۸</ref>؛ اما امام‌خمینی با تکیه بر مبنای کلامی مبنی بر علم امامان معصوم(ع) به آینده استناد به [[سیره عقلا]] را معتبر می‌شمارد؛ زیرا اگر سیره و روش عقلا در آینده مقبول امام(ع) نبود، باید نارضایتی خود را بیان می‌داشت و از آن سیره منع می‌کرد {{ببینید|متن=ببینید| بنای عقلا}}؛ این در حالی است که منعی نرسیده و همین موجب شرعی‌بودن سیره ‌عقلا در رجوع جاهل به عالم است. ایشان روایات متعددی مبنی بر ارجاع مردم به راویان احادیث و اصحاب ائمه(ع) را نقل می‌کند و یکی‌بودن حقیقت [[اجتهاد]] زمان حضور معصومان(ع) با اجتهاد در عصر غیبت را دلیل بر مشروعیت تقلید در عصر حاضر می‌داند <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۶۹-۸۲</ref>.

[[مرجع تقلید]] دارای شرایطی است که عبارت‌اند از: اجتهاد، [[بلوغ]]، [[عقل]]، [[ایمان]]، [[عدالت]]، [[مرد]] و [[حلال زادگی|حلال‌زاده‌بودن]] <ref>‌یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱/۲۶؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۹؛ امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۱</ref>. این شرایط مورد نظر فقها می‌باشد. در برخی شرایط دیگر مانند ‌اعلم‌بودن، زنده‌بودن و رویگردانی از دنیا اختلاف نظرهایی وجود دارد.

مرجع تقلید بنا بر نظر مشهور فقهای شیعه باید [[اعلم]] باشد <ref>‌آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۴۷۴</ref>؛ یعنی از نظر علمی و استنباط احکام شرعی برتر از دیگران باشد <ref>‌امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۸</ref>. برخی این شرط را یک شرط عقلی مسلم و لازم دانسته‌اند <ref>‌عراقی، نهایة الافکار، ۴/۲۴۸</ref>. فقها برای اثبات لزوم تقلید از اعلم به برخی احادیث، [[اجماع]] علما، نزدیک‌تر به‌ واقع بودنِ نظر فقیه اعلم و برخی [[قواعد اصولی]] استناد کرده‌اند <ref>‌آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۴۷۵؛ عراقی، نهایة الافکار، ۴/۲۴۸؛ خویی، مصباح الاصول، ۲/۵۴۱-۵۴۲</ref>. البته بنا بر جواز تقلید از [[مجتهد متجزی]] که در پاره‌ای از ابواب فقهی توانایی اجتهاد دارد {{ببینید|متن=ببینید| اجتهاد}} اعلم‌بودن تنها در همان باب-نه همه ابواب فقهی-لازم است.

[[امام‌خمینی]] ضمن پاسخ به نظر مشهور و استدلال‌های این نظر <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۰۴-۱۱۰</ref> بیان کرده [[سیره عقلا]] در هر علم و فنی رجوع به عالمان و متخصصان آن فن است و معیارشان اطمینان به متخصصان و نادیده‌گرفتن احتمال خطا و اشتباه آنان می‌باشد. با توجه به این معیار، اگر عقلا به متخصص اعلم مراجعه می‌کنند، نه به دلیل حجت‌نبودن تشخیص متخصص غیر اعلم، بلکه به سبب ترجیح حجتی بر [[حجت]] دیگر است <ref>امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۸۷-۸۸؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۴/۶۴۰-۶۴۶؛ امام‌خمینی، معتمد الاصول، ۲/۴۳۶-۴۶۸</ref>. البته ایشان سرانجام جهت عدم مخالفت با [[اصالة‌التعیین]] و [[اجماع]] مورد ادعای مشهور، [[احتیاط واجب]] را در تقلید از اعلم می‌شمارد <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۱۰؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۸؛ ‌ امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۲</ref>. با توجه به نظر ایشان اگر مجتهدی اعلم از دیگران باشد، بر [[مقلد]]، در صورت تقلید از غیر اعلم، لازم است بنابر احتیاط واجب به اعلم عدول کند <ref>‌امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۸</ref>.

[[شهید ثانی]] شرط زنده ‌بودن مرجع را به مشهور فقها نسبت داده است <ref>شهید ثانی، ‌منیة المرید، ۳۰۵</ref>. لزوم زنده‌ بودن تا زمان شهید، امری اجماعی قلمداد می‌شد <ref>‌عاملی، معالم الدین، ۲۴۷؛ اصفهانی، بحوث فی الاصول، ۳/۲۰؛ خویی، الهدایه، ۴/۳۹۰</ref>. نخستین مخالفت صریح با این شرط را باید در میان برخی [[اخباریان]] همانند [[محمدامین استرآبادی]] و برخی از اصولیان مانند‌ [[میرزاابوالقاسم قمی]] جست که [[تقلید ابتدایی]] از مرده را نیز جایز دانستند <ref>← عراقی، نهایة الافکار، ۴/۲۵۸؛ خویی، الهدایه، ۴/۳۹۰-۳۹۱</ref>. بیشتر فقهای معاصر به تفصیل میان تقلید ابتدایی و استمراری باور دارند و تنها در [[تقلید استمراری]] است که باقی‌ماندن بر تقلید از مرده را اجازه می‌دهند <ref>‌یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱/۱۷-۱۸</ref>. برخی از فقها در تقلید استمراری میان مسائلی که مقلد به‌ آنها عمل کرده و مسائلی که مبتلا به آن نبوده است، قائل به تفصیل شده‌اند <ref>‌یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۱/۱۷-۱۸</ref>.

دلیل دیگر جواز تقلید استمراری، سیره عقلاست <ref>‌خویی، مصباح الاصول، ۲/۵۵۴</ref>. امام‌خمینی این استدلال را پذیرفته است؛ با این توضیح که در [[ارتکاز عقلا]] میان فتوای مجتهدی که زنده و مجتهد مرده فرقی وجود ندارد و عقلا هر دو [[فتوا]] را راهی برای رسیدن به واقع می‌دانند. [[سیره‌ عقلا]] در عمل نیز بدین‌صورت بوده است؛ به احکام فقیه، حتی پس از مرگ، عمل می‌کردند. این روش و سیره را شارع منع نکرده است <ref>‌ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۶۷۲-۶۷۵؛ امام‌خمینی، معتمد الاصول، ۲/۴۸۲-۴۸۴</ref>؛ زیرا ائمه(ع)، شیعیان بسیاری را به علما ارجاع می‌دادند؛ بدون اینکه از زنده‌بودن یا نبودن آنها سخن برود. این مسئله نشان‌دهنده رضایت آنان از این امر است <ref> امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۳۳</ref>.

امام‌خمینی باور داشت مجتهد باید توانایی و فراست هدایت یک جامعه بزرگ اسلامی و حتی غیر اسلامی را داشته باشد، همچنین افزون بر اوصافی مانند [[اخلاص|خلوص]]، [[تقوا]] و [[زهد]]، مدیر و مدبر و آگاه به مسائل زمان باشد <ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۹</ref>. نظر [[حسن نجم‌آبادی]] می‌تواند تأییدی بر این مطلب باشد؛ زیرا وقتی [[میرزای شیرازی]] مرجعیت را به وی پیشنهاد کرد، زعامت دینی و مرجعیت را شایسته کسی دانست که جامع ‌شرایط، عاقل، [[سیاستمدار]] و آشنای به امور باشد. [[سیدمحمد فشارکی]] نیز در برابر چنین پیشنهادی، لازمه مرجعیت را اطلاع از مسائل سیاسی و موضعگیری‌های صحیح در امور مختلف دانست <ref>‌حوزه، مجله، ۱۵۷</ref>.