۵۷۲
ویرایش
نهضت تحریم تنباکو: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
در قرن سیزده هجری برابر با نوزده میلادی، ایران صحنه رقابت‌های سیاسی و اقتصادی میان دو دولت روس و انگلیس بود. هر یک از دو دولت می‌کوشیدند با گرفتن امتیازها و انحصارهای گوناگون، نفوذ خود را در ایران گسترش دهند<ref> بهار، میراث‌خوار، 512 ـ 515؛ کدی، تحریم تنباکو، 40 ـ 45.</ref>. از جمله این امتیازها، انحصار بازرگانی توتون و تنباکو بود که به عرصه‌ای برای ابراز نارضایتی عمومی از حکومت و مخالفت علمای دینی با نفوذ بیگانگان تبدیل شد. | در قرن سیزده هجری برابر با نوزده میلادی، ایران صحنه رقابت‌های سیاسی و اقتصادی میان دو دولت روس و انگلیس بود. هر یک از دو دولت می‌کوشیدند با گرفتن امتیازها و انحصارهای گوناگون، نفوذ خود را در ایران گسترش دهند<ref> بهار، میراث‌خوار، 512 ـ 515؛ کدی، تحریم تنباکو، 40 ـ 45.</ref>. از جمله این امتیازها، انحصار بازرگانی توتون و تنباکو بود که به عرصه‌ای برای ابراز نارضایتی عمومی از حکومت و مخالفت علمای دینی با نفوذ بیگانگان تبدیل شد. | ||
در سفر سوم ناصرالدین‌شاه به اروپا<ref> ۱۳۰۷ق/ ۱۸۹۰م.</ref> با وساطت «سر هنری درامند ولف» وزیرمختار انگلستان در ایران، مذاکراتی میان شاه و میرزاعلی‌اصغر اتابک معروف به «امین‌السلطان» نخست‌وزیر وقت با «ماژور جرالد تالبوت» درباره امتیاز تجارت توتون و تنباکو صورت گرفت<ref> ناطق، | در سفر سوم ناصرالدین‌شاه به اروپا<ref> ۱۳۰۷ق/ ۱۸۹۰م.</ref> با وساطت «سر هنری درامند ولف» وزیرمختار انگلستان در ایران، مذاکراتی میان شاه و میرزاعلی‌اصغر اتابک معروف به «امین‌السلطان» نخست‌وزیر وقت با «ماژور جرالد تالبوت» درباره امتیاز تجارت توتون و تنباکو صورت گرفت<ref> ناطق، بازرگانان، 86.</ref>. پس از بازگشت ناصرالدین‌شاه به ایران، تالبوت به تهران آمد و با پرداخت ۲۵ هزار لیره رشوه به شاه در ۲۸ رجب ۱۳۰۷ق/ ۲۰ مارس ۱۸۹۰م قراردادی در پانزده فصل به امضای او رساند<ref> تیموری، قرارداد 1890، 29 ـ 32؛ زنجانی، 25 ـ 29؛ آقابزرگ، 232 ـ 236.</ref>. بر اساس این قرارداد کشت، خرید و فروش توتون و تنباکو به مدت پنجاه سال در اختیار شرکت انگلیسی قرار گرفت و تاجران و بازرگانان حق صادرات و حمل و نقل توتون و تنباکو بدون اجازه صاحب امتیاز جز به اندازه مصرف خود را نداشتند. افزون بر این، صاحبان این امتیازنامه می‌توانستند تمام حقوق و امتیازها و تعهدهای خود را به غیر واگذار کنند و همه وسایل وارداتی آنان، از عوارض گمرک و غیره تا پایان قرارداد معاف باشد<ref> زنجانی، 25 ـ 26؛ آقابزرگ، 232 ـ 236؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، 1/38 ـ 39.</ref>. این قرارداد در ایران به قرارداد «رژی»<ref> رژی در زبان فرانسه به معنای انحصار در معاملات بازرگانی است.</ref> و شرکت عامل آن نیز به کمپانی رژی معروف شد<ref> اصفهانی کربلایی، 65 ـ 68.</ref>. | ||
به موجب قرارداد رژی که به امضای سر هنری ولف وزیرمختار انگلستان نیز رسید، شاه ایران در برابر دریافت سالانه پانزده هزار لیره و یک‌چهارم سود خالص سالانه، این امتیاز را واگذار کرد. تالبوت برای گرفتن این امتیاز علاوه بر شاه، مبالغی گزاف به صدر اعظم و نایب‌السلطنه و تنی چند از درباریان رشوه داد<ref> فووریه، 220؛ تیموری، قرارداد 1890، 28.</ref>. پیش‌بینی می‌شد سود خالص رژی از این امتیاز بیش از پانصد هزار پوند<ref> لیره.</ref> باشد. دولت عثمانی در واگذاری این امتیاز به رژی630 هزار پوند<ref> لیره.</ref> دریافت کرد و ایران تنها پانزده هزار پوند<ref> لیره.</ref><ref> فوران، 250 ـ 251.</ref>. روسیه نخستین واکنش را به این امتیاز نشان داد و آن را مخالف اصل آزادی تجارت که در معاهده ترکمن‌چای بود شمرد؛ ولی ایران و انگلستان این ادعا را رد کردند<ref> همان، 251.</ref>. | به موجب قرارداد رژی که به امضای سر هنری ولف وزیرمختار انگلستان نیز رسید، شاه ایران در برابر دریافت سالانه پانزده هزار لیره و یک‌چهارم سود خالص سالانه، این امتیاز را واگذار کرد. تالبوت برای گرفتن این امتیاز علاوه بر شاه، مبالغی گزاف به صدر اعظم و نایب‌السلطنه و تنی چند از درباریان رشوه داد<ref> فووریه، 220؛ تیموری، قرارداد 1890، 28.</ref>. پیش‌بینی می‌شد سود خالص رژی از این امتیاز بیش از پانصد هزار پوند<ref> لیره.</ref> باشد. دولت عثمانی در واگذاری این امتیاز به رژی630 هزار پوند<ref> لیره.</ref> دریافت کرد و ایران تنها پانزده هزار پوند<ref> لیره.</ref><ref> فوران، 250 ـ 251.</ref>. روسیه نخستین واکنش را به این امتیاز نشان داد و آن را مخالف اصل آزادی تجارت که در معاهده ترکمن‌چای بود شمرد؛ ولی ایران و انگلستان این ادعا را رد کردند<ref> همان، 251.</ref>. | ||