بنیاد مستضعفان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بنیاد مستضعفان'''، نهادی برای گردآوری اموال [[خاندان پهلوی]] و وابستگان آنان و صرف آن در راه [[مستضعفان|محرومان]] و نیز [[جانباز|جانبازان]].

خدمت به مستضعفان از نخستین برنامه‌های [[امام‌خمینی]] بود؛ زیرا ایشان [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی ایران]] را مرهون فداکاری‌های آنان می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۷–۱۸.</ref> و به مسئولان سفارش می‌کرد رسیدگی به محرومان را در صدر برنامه‌های خود قرار دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۰؛ ۱۵/۴۰۷ و ۲۱/۲۰۰.</ref> ایشان ارزش خدمت به مستضعفان را بسیار و عبادتی بزرگ با پاداشی بس بزرگ می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۸۵.</ref> به باور امام‌خمینی، بر خلاف دوره پهلوی که مستضعفان به هیچ گرفته می‌شدند، [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، مستضعفان را در رأس برنامه‌های حکومت قرار داده‌است و خواهد کوشید تا [[دنیا و آخرت]] آنان را آباد سازد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۲ و ۲۷۱–۲۷۳.</ref>

خاندان پهلوی و وابستگان به آنان، با غارت اموال عمومی، ثروت بسیاری برای خود فراهم کرده بودند<ref>اداره کل، ۱/۸ و ۳۴–۳۵؛ بختیاری، مفاسد خاندان پهلوی، ۱۹–۴۴.</ref> در حالی‌که بسیاری از مردم [[ایران]] در [[فقر]] و تهی‌دستی به سر می‌بردند و از مواهب اولیه زندگی محروم بودند، آنان در [[رفاه]] کامل زندگی می‌کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۶۸–۶۹.</ref> امام‌خمینی [[مالکیت]] خاندان پهلوی را بر اموال مذکور نامشروع و آنها را متعلق به ملت ایران می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۶۹.</ref> از این‌رو در نامه‌ای به [[شورای انقلاب]] در ۱۳۵۷/۱۲/۹ به [[مصادره اموال]] آنان حکم کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref> و شورای انقلاب مأمور شد همه اموال منقول و غیرمنقول خاندان پهلوی را که در مدت سلطه غیرقانونی خود از [[بیت‌المال]] به یغما برده بودند، به نفع مستمندان و [[کارگران]] و کارمندان ضعیف مصادره کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref>

شورای انقلاب در ۱۴ اسفند بنیاد مستضعفان را تأسیس کرد<ref>اداره کل، ۱/۱۸.</ref> و در نخستین بیانیه خود در ۱۳۵۷/۱۲/۲۱ با اشاره به حکم امام‌خمینی، تأسیس بنیاد و وظایف و محل استقرار آن را به اطلاع عموم رساند.<ref>اداره کل، ۱/۳۳.</ref> امام‌خمینی به [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌های انقلاب اسلامی]] و مأموران دولتی و مردمی که از این اموال چیزی در اختیار داشتند، دستور داد آن را به حسابی که معیّن شده‌است، واریز کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref> هیئت مؤسس در نخستین اقدام برای تعیین محدوده فعالیت‌ها و انسجام امور، اساسنامه بنیاد را تنظیم کردند.<ref>اداره کل، ۱/۱۴–۱۵.</ref>

بنیاد مستضعفان در مرداد ۱۳۵۸ به ثبت رسید.<ref>اداره کل، ۱/۳۷؛ آیت‌الله‌زاده، نگاهی به عملکرد و برنامه‌های سازمان کشاورزی، ۱۱.</ref> هیئت مؤسس بنیاد مستضعفان عبارت بودند از؛ [[سیدمحمد حسینی بهشتی]]، [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]]، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[احمد جلالی]]، [[علی‌اصغر مسعودی]] و [[عزت‌الله سحابی]]<ref>اداره کل، ۱/۱۴–۱۵.</ref> با پیشنهاد شورای عالی بنیاد و تصویب مجمع عمومی مؤسسین، [[علی‌نقی خاموشی]] به مدت سه سال به عنوان ریاست بنیاد معرفی شد<ref>اداره کل، ۱/۳۷.</ref> و [[حبیب‌الله شفیق]] و [[سیدمصطفی میرسلیم]] به سمت ناظران مالی و [[سیدمحمدصادق بهشتی]]، [[سیدمحمود کاشانی]] و [[حسن غفوری‌فرد]] به عنوان بازرسان بنیاد برگزیده شدند.<ref>اداره کل، ۱/۳۷؛ روزنامه رسمی.</ref> احمد جلالی نیز به عنوان منشی انتخاب شد.<ref>اداره کل، ۱/۳۷.</ref> [[پرویز دهقان]]، [[علی شفیعی]]، [[عباس توسلی]]، [[سیدباقر ناصر صدرالحفاظی]] و [[محمد هویدا]] به عنوان نخستین اعضای شورای عالی بنیاد انتخاب شدند.<ref>اداره کل، ۱/۳۷.</ref> [[مهدی عراقی]]، در ساماندهی ابتدایی این نهاد، به‌ویژه در گردآوری اموال مصادره‌ای بسیار کوشید.<ref>برّی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۵۲۰؛ آیت‌الله‌زاده، نگاهی به عملکرد و برنامه‌های سازمان کشاورزی، ۱۱.</ref> نخستین اساسنامه بنیاد، دربردارنده ۲۵ ماده، در گردهمایی مجمع عمومی مؤسسین در سوم تیرماه ۱۳۵۸ تصویب شد.<ref>اداره کل، ۱/۳۷.</ref> طبق اصل ۵ اساسنامه، بنیاد می‌تواند در داخل یا خارج کشور، هر جا که صلاح بداند، شعبه یا دفتر تأسیس کند. بنیاد بر اساس همین اصل در برخی استان‌ها اقدام به تشکیل شعبه و دفتر کرد.<ref>اساسنامه‌های بنیاد؛ اداره کل، ۱/۱۱۳.</ref>

حساسیت مأموریت‌ها و ضرورت نظارت دقیق‌تر بر این مجموعه عظیم و هماهنگی بیشتر با برنامه‌های دولت<ref>اداره کل، ۱/۵۵.</ref> که موجب نگرانی [[امام‌خمینی]] شده بود، سبب شد ایشان در شهریور ۱۳۵۹، سرپرستی آن را به [[محمدعلی رجایی]]، نخست‌وزیر وقت، واگذار کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۰.</ref> ایشان در این فرمان تأکید کرد امور بنیاد به دست افراد متدین و متعهد کاردان اداره شود و اطلاعات لازم از هیئتی که رهبری تعیین کرده‌است، دریافت شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۲۰.</ref> رجایی پس از دیدار با امام‌خمینی، اقدام به تهیه قانونی برای اداره بنیاد کرد و اشکالات بنیاد را در تنوع مسایل و برخورد غیر ضابطه‌مند برخی کارگزاران آن دید.<ref>برّی و دیگران، روزها و رویدادها، ۳/۵۲۱.</ref>

پس از شهادت رجایی، [[میرحسین موسوی]]، نخست‌وزیر وقت، در ۱۳ آذر ۱۳۶۰، به فرمان امام‌خمینی، مسئول بنیاد مستضعفان شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۰۷.</ref> پس از پایان [[جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] و لزوم رسیدگی بیشتر به جانبازان دفاع مقدس، با تقاضای [[مهدی کروبی]]؛ سرپرست [[بنیاد شهید انقلاب اسلامی|بنیاد شهید]] و دستور امام‌خمینی در ۳ آذر ۱۳۶۷، اداره کلیه امور جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر عهده میرحسین موسوی قرار گرفت تا وی با همکاری بنیاد شهید و اختصاص بهترین امکانات بنیاد مستضعفان به ایجاد تشکیلات جدیدی برای این کار همت گمارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۹.</ref> و پس از این بود که نام آن به «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی» تغییر یافت.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۵–۳۶؛ آیت‌الله‌زاده، نگاهی به عملکرد و برنامه‌های سازمان کشاورزی، ۶–۸.</ref>

هدف از تأسیس بنیاد، جمع‌آوری و اداره اموال منقول و غیرمنقول [[سلسله پهلوی]] و وابستگان آنان در جهت خدمت به مستمندان، کارگران و کارمندان ضعیف از راه ایجاد مسکن و کار بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref> بر پایه اساسنامه، وظایف بنیاد به این شکل تعریف شد؛ سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری اقتصادی مطلوب و مناسب از کلیه دارایی‌های بنیاد در چارچوب قوانین کشور جهت تأمین اشتغال و ایجاد مسکن برای محرومان جامعه، کمک به تأمین بودجه طرح ویژه فرزندان [[شهدا]] و ارائه کمک‌های بلاعوض به فقرا<ref>اداره کل، ۱/۳۲–۳۳.</ref> بنیاد در [[مصادره اموال]] نقشی نداشت و [[شورای انقلاب]] موظف به مصادره بود و این کار را از طریق قوه قضاییه انجام می‌داد.<ref>اداره کل، ۱/۷۷.</ref> اموال توقیفی نیز تا تعیین تکلیف نهایی در اختیار بنیاد گذاشته می‌شد و پس از بررسی، یا رفع توقیف می‌شد یا به صورت قطعی به بنیاد منتقل می‌شد.<ref>اداره کل، ۱/۷۸ و ۸۲.</ref>

خاندان پهلوی و وابستگان به آنها اموال نقدی و غیر نقدی بسیاری را از کشور خارج کردند<ref>گراهام، ایران سراب قدرت، ۷۷ و ۱۱۴–۱۱۵.</ref> و اموال باقیمانده آنان در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۷۳–۴۷۴.</ref> به دلیل بدهکاری برخی از آنان به شبکه بانکی کشور، امام‌خمینی به بانک‌ها اجازه داد طلب خود را از اموال مصادره‌ای وصول کنند و از مازاد آن به نفع [[مستضعفان]] بهره‌برداری شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۷۶.</ref> با وجود این بدهی‌ها و تاراج اموال ایران، برخلاف برآورد اولیه، سرمایه بنیاد مستضعفان برای اداره آن کافی نبود و کمک و یاری ملت را می‌طلبید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۷۳–۴۷۴.</ref> ایشان سفارش کرد بودجه امور فرهنگی و آموزشی فرزندان شهدا، مفقودان، [[اسرا]] و معلولان از بنیاد مستضعفان به بهترین صورت تأمین شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸.</ref>

در نگاه امام‌خمینی، وظیفه خطیر بنیاد در رسیدگی به محرومان و حجم بسیار امکانات و دارایی آن، کارکنان بنیاد را در منظر و مرأی مردم قرار داده‌است و دشمنان برای بدبین‌کردن مردم به [[اسلام]] و [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت اسلامی]] در جستجوی نقاط ضعف برآمده‌اند؛ بنابراین مسئولان این نهاد برای جلوگیری از توطئه و استفاده نابجای دشمنان اسلام باید بر کارهای خود مراقبت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۷۸.</ref> ایشان برای جلوگیری از هرج و مرج، به رعایت نظم در کارها و پیروی کارکنان بنیاد از مقررات [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]] سفارش کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۵.</ref> و مصادره اموال را از سوی افراد غیرمسئول رد کرد و یادآور شد همه مصادره‌ها باید مطابق موازین شرعی و با حکم دادستان یا [[قضات]] دادگاه‌ها باشد و افراد غیرمسئول حق دخالت در این‌گونه امور را ندارند و باید اطلاعات خود را دربارهٔ اموال طاغوتیانی که به‌ناحق اموال مردم را [[غصب]] کرده‌اند، به مسئولان برسانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۶.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| مصادره اموال}} ایشان خاطرنشان می‌کرد خدمت به مستضعفان و جنگ‌زدگان با انگیزه‌های اسلامی و انسانی، نوعی ایفای وظیفه و طاعت خداوند است و کارکنان این نهاد از انتقادهای جناح‌های فاسد نباید دلسرد شوند؛ زیرا برای خدا کار می‌کنند و انجام وظیفه برای خدا خود پیروزی است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۸۵.</ref> ایشان سفارش می‌کرد بنیاد مستضعفان باید از کار خود گزارش دهد و صورت اموال منقول و غیرمنقول مقامات رژیم گذشته را که در اختیار دارد و راه مصرف آن در بنیاد را به روشنی برای مردم بیان کند تا مردم در جریان فعالیت‌های این نهاد انقلابی قرار گیرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۷.</ref>

پیچیدگی و گستردگی مسایل بنیاد مستضعفان این نهاد را با تغییر و تحولات جدیدی مواجه می‌کرد و متناسب با شرایط روز و نیازهای سازمانی، تصمیمات لازم گرفته می‌شد.<ref>اداره کل، ۱/۱۵.</ref> تلاش محکومان [[دادگاه‌های انقلاب اسلامی|دادگاه‌های انقلاب]] برای پنهان‌کردن یا خارج‌ساختن اموال بادآورده، از کشور و ضرورت اجرای احکام دادگاه‌های انقلاب برای شناسایی و تملک اموال مذکور<ref>اداره کل، ۱/۱۵.</ref> در روند مصادره و توقیف اموال خاندان پهلوی دشواری‌هایی پدیدآورد و اِعمال نفوذ و نیز سوء استفاده برخی کارکنان این نهاد نوپا موجب شد روند کار به شکل درستی پیش نرود.<ref>اداره کل، ۱/۱۲۶.</ref> امام‌خمینی در اول فروردین ۱۳۵۹ از گرایش بنیاد به سمت مستکبران اظهار نگرانی کرد و هشدار داد در صورت تبدیل بنیاد مستضعفان به بنیاد مستکبران و نادرستی عملکرد آن، خاطیان شناسایی شوند و در دادگاه‌ها مورد پیگرد قرار گیرند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۲ و ۲۰۷.</ref>

در پی هشدار امام‌خمینی، هیئتی از سوی دفتر ایشان شامل [[مصطفی ملکی]]، [[مهدی شاه‌آبادی]]، [[سیدعلی غیوری]]، [[عباسعلی عمید زنجانی]]، [[سیدعلی‌اکبر محتشمی‌پور]]، [[سیدعبدالمجید ایروانی]]، [[محمدعلی موحدی کرمانی]]، [[جعفر شجونی]] و [[سیدصادق طباطبایی]] که سرپرست مجموعه نخست‌وزیری بود برای بررسی و گزارش عملکرد بنیاد در سراسر کشور انتخاب شد.<ref>اداره کل، ۱/۴۴.</ref> همچنین [[علی قدوسی]]، دادستان کل انقلاب، موظف شد نماینده‌ای برای شرکت در این مجمع برگزیند تا در صورت لزوم، صدور حکم به تأخیر نیفتد. امام‌خمینی با انتخاب هیئتی از علما، از آنان خواست تا با این مجمع همکاری کنند و صدا و سیما را نیز موظف کرد گزارش‌های این گروه را در اختیار مردم قرار دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۰۱؛ اداره کل، ۱/۴۴–۴۵.</ref> ایشان در اردیبهشت ۱۳۵۹، هیئت رسیدگی به وضع بنیاد مستضعفان را موظف کرد به عملکرد مسئولان بنیاد، از بدو تأسیس رسیدگی و تخلفات احتمالی را با اقدامات قانونی جبران کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۰۱.</ref> و از اموال منقول و غیرمنقول مصادره‌شده به نام مستضعفان، صورت‌برداری و به موارد مصرف‌شده و موجود رسیدگی کنند و در صورت نیاز به رأی دادگاه، دادستان انقلاب، دادگاه ویژه‌ای برای آن تشکیل دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۰۱.</ref> نیز در سال ۱۳۶۲ [[مجلس شورای اسلامی]]، بنیاد را موظف کرد صورتی از دارایی و بدهکاری و عملکرد چهارساله خود، افزون بر اساسنامه، به [[مجلس شورای اسلامی|مجلس]] ارایه کند. هیئت‌هایی دراین‌باره تشکیل و ظرف سه ماه این کار انجام شد. همچنین هیئتی هفت‌نفره از سازمان بازرسی کل کشور و کمیسیون اصل نود گزارشی از عملکرد بنیاد به امام‌خمینی ارایه کردند.<ref>طباطبایی، جهاد سازندگی، ۶۳.</ref>

بنیاد در آغاز فعالیت خود، اموال خاندان پهلوی و وابستگان آنان را به منظور تحقق اهداف تعیین‌شده شناسایی و تملک کرد و کوشید با ساماندهی این اموال، از آن به نفع محرومان و [[مستضعفان]] استفاده کند.<ref>آیت‌الله‌زاده، نگاهی به عملکرد و برنامه‌های سازمان کشاورزی، ۱۲.</ref> همکاری مردم در شناسایی اموال [[بیت‌المال]] و صدور احکام مربوط، هر روز بر دامنه فعالیت و عملکرد این بنیاد می‌افزود. مسئولان بنیاد با همکاری معتمدان محلی، ستادهایی برای شناسایی، گردآوری، ثبت، ضبط و تفکیک اموال افراد فراری تشکیل دادند.<ref>اداره کل، ۱/۱۶.</ref>

بنیاد، از زمان تأسیس، بخشی از اموال منقول و غیرمنقول خود را به برآوردن نیازهای دولت تازه‌تأسیس جمهوری اسلامی ایران اختصاص داد؛ برای نمونه کمک به سیل‌زدگان جنوب کشور در سال ۱۳۵۸<ref>آیت‌الله‌زاده، نگاهی به عملکرد و برنامه‌های سازمان کشاورزی، ۱۲.</ref> و واگذاری شمار بسیاری از املاک اداری، تجاری و مسکونی به ادارات دولتی؛ چنان‌که تنها در یکی از شهرستان‌ها حدود یک میلیارد تومان ساختمان را به [[آموزش و پرورش]] واگذار کرد و هزینه‌های تعمیرات آن را نیز بر عهده گرفت.<ref>اداره کل، ۱/۱۴۸.</ref> همچنین طلا و جواهرات مصادره‌ای به بانک مرکزی تحویل شد که کمک بزرگی به پشتوانه اسکناس کشور بود.<ref>اداره کل، ۱/۱۴۸.</ref> بنیاد به منظور اشتغال در روستاها و مناطق محروم کشور اقدام‌های چندی صورت داد<ref>اداره کل، ۱/۱۴۸–۱۴۹.</ref> و زمین‌هایی در اختیار سازمان‌ها، نهادها و زمین شهری قرار داد که قیمت آن، معادل بودجه‌ای بود که [[جهاد سازندگی]] طی پنج سال برای کل روستاها هزینه می‌کرد.<ref>اداره کل، ۱/۲۹ و ۱۴۹.</ref> نیز میلیاردها تومان زمین [[کشاورزی]] تحویل [[هیئت‌های هفت‌نفره]] داد تا به کشاورزان واگذار شود<ref>اداره کل، ۱/۲۹.</ref> و صدها دستگاه خودرو در سراسر کشور در اختیار [[سپاه پاسداران انقلاب]] و [[کمیته انقلاب اسلامی|کمیته‌های انقلاب اسلامی]] قرار داد<ref>اداره کل، ۱/۲۹.</ref> بسیاری از واحدهای مسکونی و تجاری و بلوک‌های ساختمانی بنیاد به‌رایگان در اختیار مستضعفان و مؤسسات عام‌المنفعه قرار گرفت.<ref>اداره کل، ۱/۶۷.</ref>

افزون بر موارد یادشده، [[امام‌خمینی]] در موارد متعددی به بنیاد مستضعفان دستور داد که بخشی از امکانات خود را به سازمان‌ها و نهادهای نوبنیاد، مانند صندوق تعاونی صنفی برای پرداخت وام به نیازمندان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۷۲.</ref> انتقال سهم بنیاد مستضعفان در گروه پزشکی برزویه به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۷۵.</ref> و واگذاری بخشی از زمین‌های بنیاد برای خانه‌سازی پرسنل سپاه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۷۱.</ref> و واگذاری بخشی از اموال مصادره‌ای به [[بنیاد شهید انقلاب اسلامی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۰۴.</ref> تأمین هزینه ساخت [[جامعةالزهراء(ع)]]، و دیگر هزینه‌های آن،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۷ و ۱۹/۲۶۵.</ref> تأمین بخشی از هزینه‌های تبلیغی و پژوهشی [[دفتر تبلیغات اسلامی]]،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۸۸.</ref> تأمین بودجه دانشگاه تربیت‌مدرس<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۳۶.</ref> و نهادهای مردم‌نهاد اختصاص دهند.<ref>اداره کل، ۱/۱۷.</ref> همچنین امام‌خمینی در موارد چندی به کمک‌ها و اقدامات بنیاد اشاره کرده‌است مانند؛ کمک به محرومان و مستضعفان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۲.</ref> ساخت مسکن برای محرومان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۶.</ref> اقدامات رفاهی برای معلولان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۳.</ref> و کمک به جنگ‌زدگان، آوارگان و [[جانبازان]]<ref>کاویانی، بازخواست از قدرت، ۷۱–۷۲.</ref> بر اساس گزارشی تا اوایل سال ۱۳۶۶ ده هزار واحد مسکونی در نقاط جنگ‌زده و مناطق محروم کشور، همانند گلباف قاین و [[ایلام]] را بنیاد مستضعفان بنا کرده‌است.<ref>طباطبایی، گزارش سرپرست، ۳۸.</ref>

کمک به [[جنگ عراق علیه ایران|جبهه‌های جنگ]] و خدمت به [[رزمندگان اسلام]] از طریق ارایه خدمات فنی ـ مهندسی، کمک‌های کالایی و نقدی از طریق ستاد پشتیبانی جنگ و مانند اینها از دیگر کارهای بنیاد مستضعفان است.<ref>مجله بنیاد، ۵.</ref> ستاد پشتیبانی بنیاد در جنگ، در نیمه دوم سال ۱۳۵۹ با جمع‌آوری و نوسازی اتاقک‌های پیش‌ساخته متروکه موجود در انبارهای گمرک و مونتاژ و تجهیز آنها و ساخت آشپزخانه صحرایی، حمام پیش‌ساخته قابل حمل، سردخانه قابل حمل برای نگهداری گوشت و مواد لبنی و چهار بیمارستان عمومی صحرایی مجهز به بخش‌های عمومی و آزمایشگاه و رادیولوژی و داروخانه با گنجایش ۱۰۴ تخت به جبهه کمک کرده‌است.<ref>اداره کل، ۱/۱۸۳–۱۸۴.</ref> کمک به رفع نیازهای جنگ‌زدگان و نیز عضویت در ستاد کمک‌رسانی به مناطق جنگی در سال ۱۳۵۹ از دیگر کارهای بنیاد در جنگ بود و در این مدت ۱۶۰ تیم کمک‌رسانی شامل وسایل آشپزخانه، لوازم و تجهیزات بهداشتی، ماشین‌آلات و تجهیزات سنگین، وسایل نقلیه، مواد غذایی و خوراکی، پوشاک و لوازم تبلیغاتی را راهی مناطق جنگی کرده‌است.<ref>اداره کل، ۱/۱۸۴–۱۸۵.</ref> احداث پل والفجر، راه‌اندازی و ایجاد کارخانه‌های یخ‌سازی در خطوط مختلف جبهه و در منطقه عملیاتی فاو و واگذاری امکانات بنیاد به خانواده‌های مناطق جنگی جهت اسکان از دیگر کارهای بنیاد بود.<ref>اداره کل، ۱/۱۸۵.</ref> برخی از نیروهای بنیاد مستضعفان در جبهه‌ها حضور داشته و شهدای بسیاری نیز تقدیم کرده‌اند.<ref>اداره کل، ۱/۱۸۵.</ref>

پس از [[ارتحال امام‌خمینی|رحلت امام‌خمینی]]، [[محسن رفیق‌دوست]] به ریاست بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی منصوب شد.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۶.</ref> در مهر ۱۳۷۰ اساسنامه جدیدی نوشته شد و به تصویب مقام رهبری رسید و بر اساس آن، بنیاد به دو بخش اقتصادی و [[جانبازان]] تقسیم شد و مستقیم زیر نظر مقام رهبری قرار گرفت.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۶.</ref> در ۱۳۸۳/۳/۱۹ به دستور رهبری و مصوبه شورای عالی اداری، بخش جانبازان «بنیاد مستضعفان و جانبازان» از آن جدا شد و همراه با بنیاد شهید و ستاد امور آزادگان، [[بنیاد شهید و امور ایثارگران]] را شکل داد و نام بنیاد به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی تغییر یافت.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۷.</ref>

از بنیادهای ثروتمند دوره [[محمدرضا پهلوی]]، بنیاد پهلوی بود.<ref>اداره کل، ۱/۲۲–۲۳؛ بختیاری، مفاسد خاندان پهلوی، ۴۴–۴۵.</ref> این بنیاد در ۱۳۴۰/۷/۱۲ توسط وی و به هدف جلب [[افکار عمومی]] تشکیل شد. وی وانمود کرد زمین‌های غصبی پدرش [[رضاشاه پهلوی]]، در اختیار بنیاد پهلوی قرار گرفته‌است تا درآمد آن، صرف محرومان و مستمندان شود.<ref>اداره کل، ۱/۲۲.</ref> پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران]]، با استقرار [[دولت موقت]]، املاک و مستغلات این بنیاد زیر نظر دولت و زیرمجموعه بنیاد مستضعفان قرار گرفت و نام آن به [[بنیاد علوی]] تغییر یافت.<ref>اداره کل، ۱/۲۳؛ قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۴.</ref>

## سهام کارخانجات مانند؛ سهام کارخانه قند کرمانشاه، کارخانه قند همدان، کارخانه سیمان فارس، قند کوار شیراز، کارخانه تصفیه شکر اهواز، شرکت سهامی ایرانیت؛

## تعدادی پرورشگاه در [[تهران]] و شهرستان‌ها<ref>اداره کل، ۱/۲۲–۲۳.</ref> در آغاز کار بنیاد علوی، سهام [[بانک|بانک‌ها]] در اختیار دولت قرار گرفت و سهام بسیاری از کارخانجات آن به سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی واگذار شد و اموالی که غالباً مشکلات حقوقی داشتند، در اختیار بنیاد علوی باقی ماند.<ref>اداره کل، ۱/۲۳.</ref>

پس از تصویب قانون ملی‌شدن بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و بازرگانی در خرداد ۱۳۵۸ سهام بنیاد پهلوی در بانک‌ها و شرکت‌های ملی به تملک دولت درآمد<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۴.</ref> که در پی سفارش امام‌خمینی مبنی بر مصرف جدای اموال پهلوی از دولت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۶۷.</ref> سازمان‌های تابعه بنیاد پهلوی به بنیاد مستضعفان انتقال یافت و تنها املاک بنیاد پهلوی، همچنان در اختیار بنیاد علوی باقی ماند. این بنیاد سپس به عنوان یکی از ارگان‌های بنیاد مستضعفان به فعالیت‌های خدماتی ادامه داد تا اینکه طبق حکم دادگاه‌های ویژه و بر طبق اصل ۴۹ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]]، در بهمن ۱۳۷۴ کلیه املاک و اموال آن به مالکیت بنیاد مستضعفان و جانبازان درآمد و این حکم به سازمان ثبت اسناد و املاک اعلام شد.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۴–۳۵.</ref> از آن پس، بنیاد علوی تنها با نام حقوقی بنیاد علوی باقی ماند و شرکت خدمات مهندسی و شهرسازی علوی از شرکت‌های تابعه بنیاد مستضعفان و با همکاری کارکنان بنیاد علوی، فروش املاک آن بنیاد را بر عهده گرفت.<ref>قاسم‌پور، بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، ۳۵.</ref>

 

* سمیه تام، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/669/ بنیاد مستضعفان]»، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج۲، ص۶۶۹–۶۷۵.