بسیط الحقیقه: تفاوت میان نسخه‌ها

== مفهوم‌شناسی ==

پیروان حکمت متعالیه ازجمله [[امام‌خمینی]] نیز از اهمیت این قاعده غافل نبوده، در آثار خود آن را مطرح کرده، به مناسبت‌های مختلف بحث کرده‌اند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۰۰–۱۰۵؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۹۹؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۱۲.</ref>

امام‌خمینی نیز در تحلیل معنای بسیط در قاعده به بررسی اقسام مرکب می‌پردازد؛ ازجمله:

# ترکیب از جنس و فصل یا اجزاء حدی؛

ایشان بر این باور است که هیچ‌یک از اقسام در ذات واجب الوجود راه ندارد و از این طریق بساطت ذات ثابت می‌شود.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۰۰–۱۰۲.</ref> ایشان در بیان مفاد قاعده بر این باور است که بسیط الحقیقه جامع تمام کمالات مراتب ناقص است و نمی‌شود صرف الوجود و بسیط و آنچه فوق وجود ممکنات است، از اصل کمالات موجوداتی که در مراتب و نظام سلسله وجودند، خالی باشد؛ زیرا فقدان کمال وجود هر موجودی مستلزم نقص در وجود بسیط و صرف است و اگر بسیط الحقیقه ناقص باشد و به تمام وجود بسیط نباشد، خلف فرض لازم می‌آید؛ پس در [[نظام هستی]] چیزی جز وجود نیست؛ چون عدم، بطلان محض است و [[ماهیت]]، فقدان کمال وجود است و فقدان شیء بر حسب واقع و خارجی، تحققی ندارد، از این‌رو ماهیت نیز بطلان محض است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۲۱.</ref> بنابراین هر موجودی که بسیط و صرف نباشد و مرکب از فقدان و وجدان باشد، مصداق «کل ممکن زوج ترکیبی» است و دارای ماهیت و وجود است<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۲۰.</ref> پس باید مبدأ در مرتبه ذات که مرتبه اعلای از وجود است، به نحو وحدت و بساطت جامع همه موجودات باشد.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۲۱.</ref>

== اثبات قاعده ==

== فرق قاعده با قاعده صرف الشیء ==

معنای [[قاعده صرف الشیء]] آن است که صرف هر حقیقتی وقتی در نظر گرفته شود، تمام اضافات و شوائب و اغیار از او خالی می‌شود.<ref>دینانی، قواعد کلی، ۱/۲۷۲.</ref> این قاعده می‌رساند محدود به شیء خاص و عرصه‌ای معین نمی‌باشد، بلکه عام و فراگیر است.<ref>جوادی آملی، رحیق مختوم، ۱/۳۹۰.</ref> قاعده صرف الشیء، غیر از قاعده بسیط الحقیقه است؛ زیرا بسیط الحقیقه تنها مصداق آن وجود واجب است؛ یعنی بیش از یک مصداق نمی‌تواند داشته باشد، اما صرف الشیء هر امر وجودی یا مفهومی را شامل می‌شود،<ref>جوادی آملی، رحیق مختوم، ۱/۳۹۰.</ref> از همین روی صرف الشیء در عین و ذهن، بلکه مطلقاً قابل تکرار و تکثر نیست؛ زیرا شیء اعم از آنکه عین تحقق و خارجیت باشد، نظیر وجود یا امری ذهنی باشد، نظیر [[معقولات ثانیه]] منطقی یا اینکه قابل تحقق در خارج و ذهن باشد، نظیر [[ماهیت]]، آن‌گاه که به صورت صرف مورد لحاظ قرار می‌گیرد، بیش از یکی نمی‌تواند باشد.<ref>جوادی آملی، رحیق مختوم، ۱/۳۹۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قواعد فلسفی}}

امام‌خمینی نیز بر ناتوانی این قاعده بر مبنای [[اصالت ماهیت]] تأکید دارد<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۳۱۳؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۶ و ۲۲۱.</ref> و شبهه ابن‌کمونه را بر مبنای قاعده و اصالت ماهیت قابل حل نمی‌داند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۷۱–۷۵.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| توحید (فلسفه و کلام)}} امام‌خمینی از قاعده صرف الشیء در آثار خود استفاده کرده، این قاعده را بر مبنای اصالت وجود چیزی غیر از صرف الوجود نمی‌داند؛ بنابراین بازخوانی قاعده «صرف الشیء لا یتکرر و لا یتثنی»<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۴۸؛ امام‌خمینی، دعاء السحر، ۹۵.</ref> بر مبنای اصالت وجود «صرف الوجود» خواهد بود؛ چون چیزی غیر از وجود شیئیت ندارد.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۱۶ و ۲۲۱؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۲/۳۵۹.</ref> ایشان دربارهٔ مفاد و اثبات قاعده «صرف الوجود» بر این باور است که مقام ذات از حیث لا رسم و لا اسم، وجود صرفی است که به آن اشاره نمی‌شود و نشانی برای آن نیست، بلکه صرف و خالص است<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۷۹ و ۱۴۴.</ref> و با وجود اینکه همه اشیاست، هیچ‌یک از اشیا نیست و صرف الوجودی است که هیچ نقصی ندارد و هرچه از سنخ کمال است، او دارد و یک موجود تامی است که هیچ نقصانی در او نیست، بلکه هر کمالی در هر موجودی هست، از اوست.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۲۱۴–۲۱۵؛ امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۷۷–۱۷۸.</ref> صرف الوجود حیث تقییدی و تعلیلی ندارد؛ زیرا اگر حیث تقییدی داشته باشد، دارای ماهیت است؛ در حالی‌که حق‌تعالی ماهیت ندارد، حیث تعلیلی نیز ندارد؛ چون علت دیگری ندارد<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۱۶.</ref> از این‌رو صرف الوجود حد ندارد تا از آن ماهیت انتزاع شود و جهت نقصی ندارد تا از مفاهیم غیر کمالی انتزاع شود.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۲/۴۶.</ref> این چنین وجودی، وجود واجبی است که ماهیت ندارد،<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۷۲.</ref> زیرا ماهیت‌داشتن لازمه تنزل وجودی و صرف نبودن است؛ بلکه این وجودی خالص است و مقابل ندارد تا عقل از آن چیزی بفهمد و ماهیتی انتزاع کند.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۷۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| قواعد فلسفی}}

== کاربرد و ثمره قاعده ==

== پانویس ==

* باقر صاحبی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/642/ بسیط الحقیقه]»، [[دانشنامه امام خمینی]]، ج۲، ص۶۴۲–۶۴۷.