نماز شب: تفاوت میان نسخه‌ها

== معنای لغوی و اصطلاحی ==

طبق آیه ۷۹ [[سوره اسراء]]<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۸۴؛ زمخشری، الکشاف، ۲/۶۸۷؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۳/۲۱۰.</ref> و بعضی روایات<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول، ۱۴۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۴/۲۵۹.</ref> خداوند به‌جای‌آوردن نماز شب را بر [[پیامبر(ص)]] واجب کرده است؛ به همین سبب وجوب نماز شب بر پیامبر اکرم(ص) از ویژگی‌های آن حضرت محسوب می‌شود.<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۸۴؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۴/۷۵.</ref> البته از برخی [[احادیث]] به دست می‌آید که نماز شب در اوایل ظهور اسلام، بر همگان واجب بود، اما پس از مدتی وجوب آن رفع گردید و به [[مستحب]] موکّد تبدیل شد.<ref>طبری، جامع البیان، ۲۹/۷۹–۸۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ۸۴/۱۲۲.</ref> برخی از آیات [[قرآن]]<ref>زمر، ۹؛ حدید، ۲۷؛ مزمل، ۵–۶؛ انسان، ۲۶.</ref> در برخی روایات بر نماز شب تطبیق شده، در همه آنها بر عظمت [[نماز شب]] و برپادارندگان آن تأکیده شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۳/۴۴۴ و ۴۸۸؛ صدوق، من لایحضر، ۱/۴۷۳؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۳/۶۳–۶۴.</ref> در برخی دیگر از روایات آمده است [[گناه]] موجب محرومیت از نماز شب می‌شود<ref>کلینی، الکافی، ۲/۲۷۲.</ref> و این‌چنین نیست که هر کسی توفیق بهره‌مندی از این عبادت را داشته باشد.

قرآن کریم از نماز شب به عظمت یاد می‌کند؛ تا آنجاکه مزد و [[ثواب]] آن را فوق تصور دانسته است.<ref>سجده، ۱۶–۱۷؛ قمی، تفسیر القمی، ۲/۱۶۸–۱۶۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۸/۵۱۸.</ref> در [[روایات]] پرشماری نیز از نماز شب سخن به میان آمده، در بعضی از منابع روایی بابی به آن اختصاص داده شده است.<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۷۱ و ۴۸۴؛ حر عاملی، وسایل الشیعة، ۴/۹۰.</ref> برخی روایات یکی از عوامل مؤثر در رسیدن [[حضرت ابراهیم(ع)]] به مقام خلّت (دوستی خدا) را نماز شب ذکر کرده‌اند.<ref>صدوق، علل الشرائع، ۱/۳۵.</ref> در نگاه امام‌خمینی مقام خلّت و دوستی خدا مقامی است که تمام [[عقول]] از تصور آن عاجز است و اگر تمام بهشت‌ها را به خلیل بدهند، به آنها نظر نمی‌کند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۴.</ref> [[اهل بیت(ع)]] کسی را که نماز شب به جای نیاورد، از خود ندانسته‌اند.<ref>مفید، المقنعه، ۱۱۹.</ref> [[پیامبر اکرم(ص)]] در سفارش‌های خود به امیرمؤمنان(ع) بر نماز شب تأکید فراوان داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۸/۷۹؛ ورام، تنبیه الخواطر، ۲/۵۰.</ref> سیره عملی امامان(ع) نیز حکایت از اهمیت این عبادت دارد؛ به گونه‌ای که امیرالمؤمنین(ع) حتی در [[لیلةالهریر]] (سخت‌ترین شب جنگ صفین) این [[عبادت]] را ترک نکرد.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۲/۲۱۷.</ref>

علمای اخلاق و عرفان، نماز شب و شب‌زنده‌داری را یکی از راه‌های رسیدن به [[لقاءالله]] می‌دانند<ref>کاشانی، مصباح الهدایة، ۳۱۱–۳۱۵؛ جوادی آملی، مقدمه سرّ الصلاة، ۱۱–۱۲.</ref> و برای نماز شب اهمیت خاصی در سلوک قائل بوده، به سالکان در مواظبت بر انجام آن و یادگیری آداب ظاهری و باطنی آن توصیه‌های فراوانی کرده‌اند.<ref>کاشانی، مصباح الهدایة، ۳۱۱–۳۱۵.</ref> آنان معتقدند کسانی که در مقامات دینی به جایی رسیده‌اند، تنها از شب‌زنده‌داران بوده‌اند.<ref>ملکی تبریزی، اسرار الصلاة، ۴۶۳.</ref> برخی از بزرگان در دستورالعمل‌های عرفانی خود با تأکید فراوان بر شب‌زنده‌داری و برپایی نماز شب همراه با رعایت آداب و حضور قلب، توصیه کرده‌اند افراد با خوراک اندک و خوابیدن در اول شب خود را برای بیداری آخر شب آماده کنند.<ref>بهاری، تذکرة المتقین، ۹۲–۹۳.</ref>

امام‌خمینی بیداری در آخر شب را با قطع نظر از عبادت، دارای اهمیت دانسته، آن را سیره ائمه(ع) و علمای بزرگ معرفی می‌کند.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۲.</ref> ایشان، راه دستیابی به حقیقت و سرّ نماز را بیداری در شب می‌داند<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۵.</ref>؛ زیرا بنابر تفسیر بعضی آیات قرآن کریم<ref>مزمل، ۶–۷.</ref> حضور قلب در سحر بیشتر و توجه به عبادت دقیق‌تر است<ref>طباطبایی، المیزان، ۲۰/۶۴.</ref>؛ چون انسان گرفتاری اشتغال به کارهای روزانه و خستگی سر شب را ندارد.<ref>جوادی آملی، مقدمه سرّ الصلاة، ۱۱.</ref>

== زمان نماز شب ==

بندگی و عبادت خداوند، اگرچه مقید به زمان خاصی نیست، ولی بعضی از زمان‌ها به سبب ویژگی خاص‌شان برای ادای مراسم بندگی و تقرب به خدا، مناسب‌ترند که شب‌هنگام از مهم‌ترین آن اوقات است.<ref>فیض کاشانی، المحجهٔ البیضاء، ۲/۳۷۳.</ref> وقت نماز شب از نیمه‌شب آغاز می‌شود و تا [[طلوع فجر]] ادامه دارد.<ref>حلی، علامه، تذکرة الفقهاء، ۲/۳۱۸؛ حر عاملی، وسایل الشیعة، ۴/۲۴۸؛ امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۱۳.</ref> در میان ساعات نیمه‌شب نیز نیمه دوم آن؛ یعنی هنگام سحر از فضیلت بیشتری برخوردار است<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۷۷؛ طوسی، تهذیب الاجکام، ۳/۲۳۳.</ref> که برخی وقت سحر را یک‌ششم آخر نیمه دوم شب می‌دانند.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۴/۳۳؛ آخوند خراسانی، اللمعات النیرة، ۲/۱۷.</ref>

فقها در چگونگی محاسبه نیمه‌شب (اول وقت نماز شب) اختلاف دارند. برخی شب را از اول [[غروب آفتاب]] تا طلوع فجر محاسبه کرده‌اند.<ref>طباطبایی، سیدعلی، ۲/۱۸۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۷/۱۵۳–۱۵۷.</ref> به اعتقاد امام‌خمینی احتیاط در آن است که شب در نماز شب از اول غروب آفتاب تا اول طلوع آفتاب حساب شود، نه تا اول طلوع فجر و سپس نیمه دوم شب به دست آورده شود.<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۱۱۸ و ۱۲۳–۱۲۴؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۷۳.</ref> ایشان همچون علمای دیگر<ref>صدوق، الهدایه، ۱۴۹.</ref> وقت سحر را یک‌سوم آخر شب می‌داند<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۳۱.</ref>؛ همچنین به‌جای‌آوردن نماز شب را هرچه نزدیک‌تر به طلوع فجر صادق (وقت اذان نماز صبح) باشد، با فضیلت‌تر می‌داند.<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۱۲۴؛ انصاری، مرتضی، ۱/۳۱؛ یزدی طباطبایی، العروة الوثقی، ۲/۲۶۵.</ref> ایشان بهترین شیوه گزاردن نماز شب را پخش‌کردن این هشت رکعت در طول نیمه شب می‌داند.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۳۱.</ref>

[[نوافل]]، ازجمله نماز شب جزو عبادات مستحبی هستند؛ بنابراین رعایت بعضی شرایط، مانند توجه به [[قبله]] که در نمازهای واجب در حال حرکت ضروری است، در نوافل واجب نیستند؛ لذا می‌توان نوافل و نماز شب را در حال حرکت و بدون توجه به قبله به‌جای آورد.<ref>طوسی، المبسوط، ۱/۷۹؛ حلی، علامه، ارشاد الاذهان، ۱/۲۴۴.</ref> امام‌خمینی مانند دیگر [[فقها]]<ref>مفید، المقنعه، ۹۱؛ طوسی، النهایه، ۵۷.</ref> ویژگی‌ها و احکامی برای نماز شب ذکر کرده است؛ مانند جواز به‌جای‌آوردن نماز شب در سفر<ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۵۳۲؛ صدوق، من لایحضر، ۱/۴۵۵؛ حر عاملی، وسایل الشیعة، ۴/۹۰.</ref> و قضای آن در صورت ترک نماز شب.<ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۷۷؛ صدوق، من لایحضر، ۱/۴۹۶.</ref> در روایات دو زمان برای قضای نماز شب ذکر شده است:

یکی پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب، و دیگری پس از نماز عصر تا غروب آفتاب.<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۹۷.</ref> بنابر روایات<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۵۳ و ۴۷۸؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۲/۱۶۸.</ref> کسانی که به هر دلیلی نمی‌توانند نماز شب را در نیمه شب بخوانند، می‌توانند پس از [[نماز عشا]] به‌جا آورند؛ به همین دلیل امام‌خمینی<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۱۳۲.</ref> مانند دیگر فقها،<ref>نجفی، جواهر الکلام، ۷/۲۰۵–۲۰۷؛ طباطبایی، سیدعلی، ۲/۲۱۷–۲۱۸.</ref> ادای نماز شب در اول شب را برای مسافر و مریض جایز دانسته است؛ اما قضای نماز شب را بر خواندن آن در زودتر از وقت آن، ترجیح داده است.<ref>امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۷۷.</ref>

در متون دینی برای نماز شب، آدابی بیان شده است؛ مانند دعاهایی که هنگام بیدارشدن از خواب خوانده می‌شود،<ref>کلینی، الکافی، ۲/۵۳۸؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۲/۱۲۳.</ref> [[غسل]] برای تحصیل نشاط در نماز شب،<ref>نوری، مستدرک الوسائل، ۲/۵۲۱؛ امام‌خمینی، تعلیقه عروه، ۲۴۱.</ref> گفتن هفت مرتبه [[تکبیر]] و هفت مرتبه حمد گفتن الهی پیش از ورود به نماز،<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۸۵.</ref> بلندخواندن نماز،<ref>طوسی، مصباح المتهجد، ۱۳۹.</ref> خواندن سوره‌های طولانی،<ref>حر عاملی، وسایل الشیعة، ۶/۱۳۸.</ref> خواندن سوره‌های مخصوص در نماز شب‌های جمعه،<ref>ابن‌طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۵.</ref> خواندن دعاهای مخصوص،<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۸۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۸۴/۲۱۱–۲۱۷.</ref> گفتن هفتاد مرتبه «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و هفت مرتبه «هذا مقام العائذ بک من النار» و سیصد بار «العفو» در [[قنوت]] نماز وتر که از اهمیت بیشتری برخوردار است،<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۸۹.</ref> دعا کردن برای چهل مؤمن پس از نماز شب در حال سجده<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۸۴/۲۲۱.</ref> و نیز کراهت خوابیدن میان نماز شب و نماز صبح.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۲/۱۳۷.</ref>

امام‌خمینی کمال نماز شب را نیت خالص می‌داند که تنها باید برای تقرب به خدا و تأسّی به اولیای دین باشد تا آن عبادت، خالصانه تحقق پیدا کرده، آثار نماز شب بر آن مترتب گردد؛ از این‌رو خواندن نماز شب برای افزایش روزی، عبادتی خالصانه نخواهد بود؛ بلکه برای آبادانی [[دنیا]] و رسیدن به خواسته‌های نفسانی و دنیوی است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۳۲۶.</ref> ایشان خاطرنشان کرده که نزد اهل معرفت نیز این‌چنین نمازی، ارزش نداشته، همانند دیگر کسب‌های مشروع، بلکه از آنها نیز کم‌ارزش‌تر است.<ref>امام‌خمینی، آداب‌الصلاة، ۱۶۴.</ref>

== آثار نماز شب ==

در روایات نیز به برخی آثار اخروی و دنیوی نماز شب اشاره شده است؛ ازجمله آثار اخروی آن رسیدن به رضایت [[پروردگار]]،<ref>مفید، المقنعه، ۱۲۰.</ref> از بین‌رفتن گناهان روز، دفع عذاب، افزایش حسنات<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۷۲–۴۷۶.</ref> و روشنایی قبر<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۹۱.</ref> است. همچنین برخی روایات، نماز شب را موجب شرف مؤمن<ref>حر عاملی، وسایل الشیعة، ۸/۱۴۵.</ref> و زینت [[آخرت]]<ref>حر عاملی، وسایل الشیعة، ۸/۱۵۰.</ref> معرفی کرده‌اند و خبر از این حقیقت می‌دهند که نماز شب اگر با قلب سلیم و نیتی صادق باشد، موجب اقتدای [[ملائکه]] بر نمازگزار می‌شود.<ref>صدوق، الامالی، ۶۸.</ref> ازجمله آثار دنیوی آن نیز می‌توان به رفع کسالت از بدن، نورانی‌شدن نمازگزار، ضمانت روزی او توسط خداوند، وسعت روزی<ref>صدوق، من لایحضر، ۱/۴۷۲–۴۷۶.</ref> و از میان‌رفتن همّ و غم<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۲/۱۲۱–۱۲۲.</ref> اشاره کرد. در روایتی از [[امام‌حسن عسکری(ع)]] نیز آمده است رسیدن به لقای خداوند سفری است که تنها مرکب آن شب‌زنده‌داری و نماز شب است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۷۵/۳۸۰.</ref> امام‌خمینی نیز این نماز را سبب شرف و زینت مؤمن در [[آخرت]] و توسعه روزی او در دنیا شمرده است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۰۴ و ۳۲۶؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۶۴.</ref>

امام‌خمینی بیش از هر عبادتی به نماز شب علاقه‌مند بود<ref>خمینی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۵؛ ثقفی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۴؛ توسلی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۵؛ فاضل لنکرانی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۶.</ref> و از آغاز جوانی که مشغول تحصیل بود، در نماز شب جدیت داشت؛ به گونه‌ای که حتی هوای سرد و یخبندان زمستان مانع برپایی نماز شب ایشان نمی‌شد.<ref>خوانساری، ۵۲.</ref> در سحرگاه پانزده خرداد ۱۳۴۲ شمسی، هنگامی که مأموران [[رژیم پهلوی]]، به خانه ایشان در [[قم]] حمله کردند، در حال به‌جای‌آوردن نماز شب بود که دستگیر و به [[تهران]] منتقل شد.<ref>انصاری، حمید، ۵۳.</ref> ایشان در مسیر راه نیز نماز شب خود را داخل ماشین ادامه داد<ref>خمینی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۸.</ref>؛ همچنین شبی که از تبعید در پاریس به تهران می‌آمد، نماز شب خود را در طبقه بالای هواپیما به جای آورد و آن را ترک نکرد.<ref>حبیبی، ۴۲۰ داستان، ۱۴۵.</ref> ایشان وقتی برای نماز شب بیدار می‌شد، چراغی روشن نمی‌کرد و سعی می‌کرد مزاحم دیگران نشود.<ref>اشراقی، برداشتهایی از، ۳/۱۱۳–۱۱۴.</ref> نماز شب ایشان در روزهای پایانی حیاتشان در بیمارستان نیز ترک نشد<ref>کلانتر معتمدی، ۴۲۰ داستان، ۱۶۱؛ فاضل، ۴۲۰ داستان، ۱۶۲.</ref>{{ببینید|اخلاق و سیره امام‌خمینی}}

== پانویس ==

  {{پانویس|۲}}

== منابع ==

* قرآن کریم.

* آخوند خراسانی، محمدکاظم، اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصره، تحقیق سیدصالح مدرسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی، تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ عن آل‌الرسول(ص)، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

* ابن‌طاووس، سیدعلی‌بن‌موسی، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسه الآفاق، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.

* اشراقی، نعیمه، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تنقیح الاصول، تقریر حسین تقوی اشتهاردی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* انصاری، حمید، حدیث بیداری، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ بیستم، ۱۳۸۰ش.

* انصاری، مرتضی، کتاب الصلاة، قم، کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

* بهاری، محمد، تذکرة المتقین، تهران، نور فاطمه(س)، چاپ دوم، ۱۳۶۱ش.

* بهایی عاملی، محمدبن‌حسین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة من الواجبات و المستحبات، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

* توسلی، محمدرضا، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.

* ثقفی، حسن، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.

* جوادی آملی، عبدالله، مقدمه سرّ الصلاة، تألیف امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.

* جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* حبیبی، حسن، خاطره، چاپ‌شده در ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، تدوین عباس عزیزی، قم، صلاة، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسایل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، تحقیق فارس حسون، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* حلی، علامه، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* حلی، محقق، جعفربن‌حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

* خمینی، سیداحمد، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.

* دیلمی، حسن‌بن‌محمد، ارشاد القلوب الی الصواب، قم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* زبیدی، سیدمحمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح علی هلالی و علی شیری، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.

* زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، الهدایة فی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام‌هادی(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

* طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، تحقیق محمد بهره‌مند و دیگران، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

* طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

* طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجواد بلاغی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

* طبری، محمدبن‌جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، تصحیح سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، تحقیق علی خراسانی و دیگران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق سیدمحمدتقی کشفی، تهران، مرتضوی لاحیاء آثار الجعفریه(ع)، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۰ق.

* عیاشی، محمدبن‌مسعود، التفسیر، سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، علمیه اسلامیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.

* غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، تحقیق عبدالرحیم‌بن‌حسین عراقی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا؛ فاضل، ایرج، خاطره، چاپ‌شده در ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، تدوین عباس عزیزی، قم، صلاة، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* فاضل لنکرانی، محمد، خاطره، چاپ‌شده در برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، عروج، چاپ سوم، ۱۳۸۲ش.

* فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، صدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.

* فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.

* قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح سیدطیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.

* کاشانی، عزالدین، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، هما، چاپ چهارم، ۱۳۷۲ش.

* کلانتر معتمدی، سیدمحمدرضا، خاطره، چاپ‌شده در ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام‌خمینی، تدوین عباس عزیزی، قم، صلاة، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مدنی، سیدعلی‌خان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین(ع)، تصحیح سیدمحسن حسینی امینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* مفید، محمدبن‌محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* ملکی تبریزی، میرزاجوادآقا، اسرار الصلاة، ترجمه رضا رجب‌زاده، تهران، پیام آزادی، چاپ هشتم، ۱۳۷۲ش.

* نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.

* نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، تحقیق محمد نقدی، قم، هجرت، چاپ پنجم، ۱۳۷۷ش.

* نراقی، ملامهدی، جامع السعادات، تصحیح سیدمحمد کلانتر، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بی‌تا؛ نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* ورام، مسعودبن‌عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعة ورام)، قم، مکتبة فقیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.

* یزدی طباطبایی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشی)، تحقیق احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.

== پیوند به بیرون ==

* سعید نصیری، [https://books.khomeini.ir/books/10010/119/ نماز شب]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۱۰، ص ۱۱۹–۱۲۴.