روحانیت: تفاوت میان نسخه‌ها

== مفهوم‌شناسی ==

== پیشینه ==

پیدایش روحانیت به عنوان عالمان دین، در اسلام با گسترش اسلام همراه بود. بر اساس دستور قرآن کریم لازم است گروهی از [[اسلام|مسلمانان]] برای تبلیغ دین برای مردم آماده شوند<ref>توبه، ۱۲۲.</ref> و این خود هسته اصلی شکل‌گیری علمای دین و روحانیت را تشکیل داد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۸/۲۴۱.</ref> [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امامان معصوم(ع)]] تشویق‌کننده طلاب علوم دینی بودند.<ref>مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۱/۲۱۷؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۴/۳۸۶؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۹–۳۰.</ref> پس از پیامبر(ص) مردم برای فراگیری علم به مدینه می‌آمدند و حلقه‌های درس و بحث در مسجد پیامبر(ص) تشکیل می‌شد.<ref>ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱/۴۱۲؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۳۲.</ref>

[[رضاشاه پهلوی]] که در سال ۱۳۰۴ به پادشاهی رسید، در آغاز سلطنت به جهت نفوذ علما آشکارا با آنان مخالفت نمی‌کرد و حتی خود را متدین و حامی شرع نشان می‌داد،<ref>مکی، تاریخ بیست‌ساله ایران، ۴/۳۸.</ref> پس از رسیدن به سلطنت و استحکام پایه‌های قدرت خود، در جهت حذف ارزش‌ها، باورهای مذهبی و نابودی روحانیت گام برداشت و از راه‌های مختلف ازجمله تربیت روحانیِ درباری، تحقیر روحانیت مبارز و متهم‌کردن آنان به ارتجاع تلاش کرد.<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ...، ۱۲۸–۱۳۱.</ref> در این دوره مدارس دینی بسیاری بسته شد<ref>مهدوی کنی، گذشته، حال، ۶۱.</ref> و عده‌ای از روحانیان تبعید شدند یا به قتل رسیدند و اعتراض‌های آنان سرکوب شد<ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ...، ۱۳۲؛ بشارتی، ۵۷ سال اسارت، تجزیه و تحلیل دوران پهلوی، ۱/۱۶۹–۱۷۲ و ۲۵۰.</ref> و در نتیجه روحانیان و طلابِ مدارس علوم دینی تعدادشان از حدود ۶ هزار به کمتر از ۸۰۰ تن رسید.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۳.</ref>

== اهمیت و جایگاه ==

امام‌خمینی میان اسلام و روحانیت اصیل، نوعی تلازم قائل بود و ادعای پذیرش اسلام منهای روحانیت را که پیش از انقلاب از سوی برخی با سوء استفاده از سخنان برخی از [[روشنفکری|روشنفکران]] که در تحلیل مسائل تاریخی دچار اشتباه شده بود،<ref>حوزه، مجله، ۲۱/۹۹؛ مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۵۰۹.</ref> یک نگاه باطل و برخلاف [[عقل (قوه ادراک)|عقل]] و [[سیاست]] می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۴۷ و ۵/۲۷۹–۲۸۰.</ref> و معتقد بود اساس روحانیت چیزی نیست که یک نفر مسلمان با آن مخالف باشد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۹۲.</ref> ایشان اسلام بدون روحانیت را مانند کشور بدون پزشک،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۷۶ و ۱۴/۱۹۰.</ref> اسلام منهای محتوا<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۲.</ref> و اسلام منهای اسلام<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۴ و ۵۷.</ref> می‌دانست و بر آن بود که علما، روحانیان، روشنفکران و دانشگاهیان در مبارزه با این فکر، مسئول‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۸۰–۲۸۱.</ref>

روحانیت و عالمان دینی دارای ویژگی‌ها و شاخص‌های ارزشی بسیاری‌اند. به نظر امام‌خمینی ویژگی‌های بزرگی مانند [[قناعت]]، [[شجاعت]]، [[صبر]]، [[زهد]]، [[علم|طلب علم]]، وابسته‌نبودن به قدرت‌ها و مهم‌تر از همه احساس مسئولیت در برابر اقشار مختلف مردم، روحانیت را زنده و پایدار و محبوب ساخته است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۷.</ref> مستبدان و [[استعمارگران]] مهم‌ترین دشمنان روحانیت بوده و همواره در تضعیف این نهاد دینی کوشیده‌اند. به نظر امام‌خمینی استعمارگرانْ [[اسلام]] و روحانیت را که مبلغان اسلام‌اند، دو مانع بزرگ بر سر راه خود می‌دیدند و به این نتیجه رسیده بودند که اگر روحانیان باشند به استعمارکنندگان و بیگانگان اجازه و مجال نمی‌دهند که استفاده‌هایی که می‌خواهند بکنند؛ از این‌رو تلاش می‌کردند این دو قوه فکور را بشکنند تا بتوانند راحت کارهایشان را انجام دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۴۶–۴۸.</ref> ایشان همچنین برای روحانیت اصیل برجستگی‌هایی چون جامعیت علمی، [[تهذیب نفس]]، ساده‌زیستی، حضور در صحنه، خدمت به مردم و مبارزه با زالوصفتان قائل بود<ref>محمدی ری‌شهری، مصاحبه چاپ‌شده در مجموعه آثار گنگره امام‌خمینی و اندیشه حکومت اسلامی، ۱۰/۳۵۳–۳۵۴.</ref> که به برخی از مهم‌ترینِ آنها اشاره می‌شود:

# علم و آگاهی، آگاهی و شناخت درست از دین و معارف دینی از ویژگی‌های اصلی و مهم روحانیت است و روحانی بدون [[علم]] و ناتوان از الگوشدن برای جامعه دینی، روحانی مطلوب نیست.<ref>حسینی بهشتی، جاودانه تاریخ، ۸/۳۳.</ref> امام‌خمینی تحصیل دانش را برای روحانیان بسی لازم می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۱۱.</ref> و علم به دین را از ویژگی‌های اصلی عالم دینی و بقای اسلام را در گرو فقیهان می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۸۶.</ref> ایشان معتقد بود توجه به فقه و فقاهت، شاخصه اصلی روحانیت و [[حوزه‌های علمیه]] است و همین ویژگی است که اسلام و رابطه میان فقها و مردم را حفظ کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۲–۱۵.</ref> در درس امام‌خمینی نیز عموماً [[طلاب]] درس‌خوان و جدی حاضر می‌شدند و ایشان همواره تأکید می‌کرد طلاب عمیقاً درس بخوانند.<ref>هاشمی رفسنجانی، امام‌خمینی به روایت، ۳۰۲–۳۰۳.</ref>

# وابسته‌نبودن به حکومت از شاخص‌های مهم روحانیت و [[حوزه‌های علمیه شیعه]] در طول تاریخ استقلالِ این نهاد دینی از حکومت‌های وقت بوده است و این ویژگی است که به روحانیت شیعه قدرت ایستادگی در برابر قدرت‌های ستمگر را داده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۳۱.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی با آنکه اوقاف را از امور حوزه و مربوط به روحانیت می‌شمرد، (در زمان رژیم پهلوی) توصیه می‌کرد روحانیانِ [[مساجد]] به اوقاف وابسته نشوند.<ref>مهدوی کنی، گذشته، حال، ۹۰.</ref> در جمهوری اسلامی نیز روحانیت شیعه نه تابع مطلق دولت است و نه بیگانه و جدا از آن، بلکه در ارتباط و تعامل با حکومت است؛ زیرا دوام اسلامیت نظام به حفظ مرجعیت دینی و رهبری آن است و جدایی روحانیت از دولت، به [[سکولاریسم]] می‌انجامد.<ref>معصومی، تعامل روحانیت و دولت اسلامی، ۴۷.</ref> به نظر امام‌خمینی روحانیت از درون مردم و بخشی از مردم است و به اقتضای هویت، نسبتِ روحانیت و مردم، نسبت هادی و حامی است و روحانی که هدایتگر و کنترل‌کننده است، نباید در جریان تحت نظارت و [[هدایت]] خود ادغام و هضم شود؛<ref>معصومی، تعامل روحانیت و دولت اسلامی، ۴۸–۵۵.</ref> از این‌رو حوزه علمیه که دستگاهی علمی و روحانی است نباید سازمانی از سازمان‌های دولتی باشد.<ref>خامنه‌ای، حوزه و روحانیت، ۱/۲۴۸.</ref>

# مردم‌داری، حضور در میان مردم، گره‌گشایی از کار آنان و جلوانداختن منافع مردم بر منافع خود از خصلت‌های اساسی یک روحانی است<ref>دری نجف‌آبادی، روزنامه ایران، ۶.</ref> و روحانیانی که از اخلاق مردم‌داری بهره نداشته‌اند، در تبلیغ دین نیز موفق نبوده‌اند؛<ref>طبسی، مصاحبه، ۳۴/۷۳.</ref> چنان‌که بیگانگان نیز اعتراف کرده‌اند روحانیت و علمای شیعه بدون ترس از سلاطین، همواره در کنار مردم و پناهگاه و حامی فقیران و [[مستضعفان]] بوده‌اند.<ref>ملکم، اریخ کامل ایران، ۲/۷۳۷–۷۳۸.</ref> امام‌خمینی با اشاره به اینکه صدها سال است که روحانیت اسلام تکیه‌گاه محرومان بوده و همیشه مستضعفان از کوثر زلال معرفت فقهای بزرگوار سیراب شده‌اند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۵.</ref> برداشتن احساس مسئولیت روحانیان در برابر مردم و مردم‌داری آنان تأکید کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۷.</ref> برخی نیز خاطرنشان کرده‌اند که روحانیت کاملاً مردمی است و در [[اسلام]] سمت خاصی به نام روحانیت نظیر آنچه در میان پیروان بسیاری از ادیان هست وجود ندارد و هیچ‌گونه امتیاز طبقاتی ویژه‌ای برای روحانیت مقرر نشده است<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، ۳۷۷.</ref> و روحانیت باید خادمان و مرجع مردم در مشکلات باشند.<ref>حسینی بهشتی، او به تنهایی، ۲۹۹–۳۰۰.</ref>

== وظایف و مسئولیت‌ها ==

# تبلیغ دین: تبلیغ دین وظیفه اصلی و ذاتی روحانیت است و روحانیان بر اساس رسالتی که بر دوش دارند، مسئولیت آموزش اسلام به مردم و نشان‌دادن راه زندگی سالم و سعادت‌آفرین را بر عهده دارند.<ref>حسینی بهشتی، ولایت، رهبری، ۳۱۲.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی تحصیل را مقدمه تبلیغ و انذار، و آن را تکلیف روحانیت شمرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۲–۴۱۴.</ref> و در شرایطی که ترک وظیفه تبلیغ، گمراه‌شدن مردم را در پی داشته باشد، تبلیغ و هجرت برای تبلیغ را برای روحانیان واجب کفایی دانسته است.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۳/۶۰۹–۶۱۰.</ref> ایشان به طلاب و روحانیان توصیه می‌کرد در ضمن تحصیل علم، به فکر تبلیغ اسلام و رساندن آن به مردم هم باشند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۴۸.</ref> ایشان تکلیف شرعی می‌داند روحانیانی که تحصیلاتشان پایان یافته و به تدریس و فعالیت‌های تبلیغی مشغول نیستند، از حوزه علمیه کوچ کنند و در مناطق مورد نیاز انجام وظیفه کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۴.</ref> و روحانیان وظیفه دارند اسلام را به‌درستی و بدون خرافه به مردم معرفی کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۵۲۳.</ref> ایشان حتی پیشنهاد کرده است روحانیان حوزه در روزهای تعطیلی برای تبلیغ به مناطق مورد نیاز بروند و حتی در روزهای غیر تعطیل حوزه نیز به نوبت مناطقی را که نیازمند به مبلغ‌اند، اداره کنند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۴.</ref> چنان‌که لازم شمرده است روحانیان زبان‌های خارجی را فرا بگیرند و برای آگاه‌کردن مردم و پاسخ به شبهه‌ها به مناطق مختلف جهان سفر کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۰۴.</ref> ایشان به گسترش تبلیغ و استفاده از شیوه‌های جدید تبلیغ هم اهتمام داشت و معتقد بود روحانیان افزون بر تبلیغ شفاهی و منبر باید از ابزارهای مختلف مانند قلم نیز برای معرفی اسلام و انقلاب اسلامی بهره بگیرند و منتشر کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۳.</ref>{{ببینید|تبلیغات|سازمان تبلیغات اسلامی|دفتر تبلیغات اسلامی}}

# امر به معروف و نهی از منکر: [[امر به معروف و نهی از منکر]] از [[فروع دین]] و انجام آن بر همه مسلمانان واجب است؛ ولی روحانیت و عالمان دینی با توجه به وظیفه و رسالتی که بر دوش دارند، مسئولیت بیشتر و وظیفه سنگین‌تری دارند؛ بر همین اساس امام‌خمینی روحانیان را موظف می‌داند از جایگاه «تفقه در دین»، مردم و به‌خصوص حاکمان و قدرتمندان را امر به معروف و نهی از منکر کنند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۱۶–۱۱۸.</ref> ایشان با استناد به برخی [[روایات]]،<ref>ابن‌شعبه، تحف العقول فیما جاء من الحکم و المواعظ عن آل‌الرسول(ص)، ۲۳۷.</ref> ضرورت و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر از سوی عالمان دین را یادآور شده است.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۰۷–۱۰۸.</ref>

# قضاوت و حل مشکلات و اختلافات: داوری در اختلافات و حل مسائل قضایی مردم از شئون روحانیت است<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۲۷۵.</ref> و در طول تاریخ نیز روحانیان عهده‌دار این منصب بوده‌اند.<ref>کمپفر، سفرنامه کمپفر، ۱۲۴–۱۲۵.</ref> امام‌خمینی [[قضاوت]] را از واضحات دین و از ضروریات فقه<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۶۷–۶۸.</ref> و از شئون روحانیت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۷۸–۳۷۹.</ref> به‌شمار آورده است؛ بر همین اساس ایشان پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]] ضمن ابراز نارضایتی از کمبود [[قاضی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۵.</ref> و با توجه به نیاز [[قوه قضائیه|قوه قضاییه]] به حوزه‌های علمیه به‌خصوص حوزه‌های [[حوزه علمیه قم|قم]]، مشهد و اصفهان، سفارش کرد به نیازهای نظام اسلامی مانند قضاوت توجه و به تربیت قاضی پرداخته شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۲–۴۱۳؛ ۱۷/۳۷۸–۳۷۹ و ۱۸/۱۰۱.</ref>

# دخالت در سیاست: حوزه‌های علمیه و روحانیت علاوه بر خدمات علمی همواره در کنار مردم و انگیزه نیرومندی برای حرکت‌های مردمی در برابر فشارهای سیاسی و ظلم‌های اجتماعی بوده‌اند. نمونه بارز آن [[انقلاب اسلامی ایران]] است که با [[هدایت]] مرجع بزرگی مانند امام‌خمینی به ثمر رسید.<ref>شیرخانی و زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۵۴–۵۵.</ref> امام‌خمینی سیاست را به معنای وسیع آن، حق و شغل انبیا(ع) می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳۱.</ref> و به پیروی از ورود رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) در مسائل سیاسی و حکومتی، دخالت روحانیت در سیاست را جزو وظایف قطعی آنان می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۶ و ۱۳/۴۳۱.</ref> ایشان بر این باور بود که بیشتر ابواب فقهی را مسائل سیاسی تشکیل می‌دهد و روحانیت باید در کنار تک‌تک مردم در صحنه‌های مختلف سیاسی حضور فعال داشته باشد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۲.</ref> از این‌رو انقلاب اسلامی با مبارزات سیاسی مستمر روحانیت و رهبری امام‌خمینی به پیروزی رسید و در سال‌های پس از پیروزی نیز با حضور مؤثر و ایستادگی و هدایتِ روحانیت از مشکلات و توطئه‌های دشمنان داخلی و خارجی به سلامت عبور کرد.{{ببینید|انقلاب اسلامی ایران}} امام‌خمینی با اشاره به اینکه حجت بر روحانیان به‌ویژه نخبگان آنان تمام است و روحانیت باید از انقلاب اسلامی دفاع کند و مسائل و مشکلات آن را بر دوش بکشد، هشدار داد اگر روحانیان بی‌توجه باشند و صحنه را برای دیگران خالی کنند، همان بلایی که بر سر [[نهضت مشروطه]] آمد، دامن‌گیر انقلاب اسلامی نیز خواهد شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۲۷–۳۲۸.</ref> به نظر ایشان روحانیت و علمای اسلام که مبارزات مشروطه را به پیروزی رساندند، پس از پیروزی صحنه را خالی کردند و مخالفان روحانیت با خالی‌دیدن صحنه از روحانیت، عرصه را پرکردند و انقلاب مشروطه را منحرف ساختند و مصادره کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۲۷–۳۲۸.</ref>{{ببینید|نهضت مشروطه|دین و سیاست}}

# ورود و مدیریت امور اجرایی: در منظومه فکری امام‌خمینی فعالیت روحانیان در امور اجرایی امری ثانوی است و بر همین اساس ایشان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی بارها اعلام کرده بود ایشان و روحانیان در حکومت منصبی نخواهند داشت و آنان نقش ارشاد و هدایت دولت را بر عهده خواهند داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۳۰۸ و ۴۷۲.</ref> همچنین برخی از یاران ایشان نیز در سال‌های نخست پیروزی، تنها بر «نظارت» روحانیت بر امور تأکید می‌کردند.<ref>مطهری، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ۲۴/۲۷۵.</ref> امام‌خمینی خود چه در زمان رژیم پهلوی و چه در هنگام اقامت در [[اقامتگاه‌های امام‌خمینی|فرانسه]] و سال‌های نخست پیروزی انقلاب به‌صراحت بر نظارت روحانیت در قالب نصیحت حکومت و واردنشدن روحانیان در مناصب اجراییِ دولت تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۳۷؛ ۵/۳۸۶ و ۱۳/۱۴.</ref> و مایل نبود روحانیان مسئولیت‌های اجرایی را بر عهده بگیرند.<ref>مهدوی کنی، خاطرات، ۴۲۴.</ref> در نظر یاران امام‌خمینی این مسئله، یک اصل پذیرفته‌شده غیر مکتوب بود؛<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۳۳۴.</ref> از این‌رو امام‌خمینی در نخستین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری نامزدشدن شخصیت‌های روحانی را به مصلحت ندانست؛<ref>صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۲/۶۲۵.</ref> البته به نظر ایشان دخالت‌نکردن روحانیان در امور اجرایی به معنای انزواطلبی مطلق روحانیان نبود، بلکه ایشان قصد نداشت روحانیان را به حوزه مدیریت کشور درگیر کند؛<ref>هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، ۱۶۸.</ref> ولی در برابر شرایط جدید و تجربه تلخی که در اعتماد به تعهد و تخصص دیگران صورت گرفته بود، روحانیت که پیشگامان انقلاب بودند، نباید و نمی‌توانستند رهبری را تنها بگذارند و مسئولیت‌های اجرایی را بر عهده نگیرند.<ref>مرتضوی، روحانیت و حضور در مدیریت سیاسی کشور، ۷–۸.</ref> بر همین اساس امام‌خمینی بعدها با دیدن انحراف و عدول از مبانی اسلامی که در سال‌های آغازین پیروزی انقلاب از سوی برخی انقلابی‌نماها و «به ظاهر عقلای قوم» صورت می‌گرفت<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۵.</ref> و نیز احتمال گرایش انقلاب به سوی [[سرمایه‌داری]] غرب یا [[مارکسیسم]] شرق، حضور روحانیت و ورود افرادی مانند [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] در مسئولیت‌های اجرایی را لازم شمرد و معتقد بود در صورت رهاکردن مسئولیت‌ها از سوی این افراد، زحمت‌های مردم از میان می‌رود و خون‌های [[شهدا]] پایمال خواهد شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۶۶.</ref> ایشان در چنین شرایطی خالی‌بودن مناصب اجرایی از وجود روحانیت را به مثابه سقوط کشور در دامن بیگانگان می‌دانست و تصریح می‌کرد از نظر گذشته خود مبنی بر واردنشدن روحانیت در مناصب اجرایی و دولتی، هرچند به قیمت متهم‌شدن نظام به حکومت «آخوندیسم»، عدول کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۶۲–۴۶۴ و ۱۶/۳۴۹–۳۵۱.</ref> ایشان هشدار داد مبادا سخنان بی‌مورد ساده‌اندیشان (مبنی بر شایسته‌نبودنِ درگیرشدنِ علما در امور اجرایی) موجب دست‌کشیدن روحانیت برجسته از کارهای مهم و بازگشت انقلابی‌نماها به آن شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۵.</ref> [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] نیز خاطرنشان کرده است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تصدی مسئولیت‌های اجرایی به دست روحانیت در جمهوری اسلامی، وظیفه‌ای بود که امام‌خمینی بر دوش این قشر نهاد؛<ref>حسینی بهشتی، جاودانه تاریخ، ۵/۵۳–۵۴.</ref> حتی خود وی نیز از امام‌خمینی خواسته بود که اجازه دهد روحانیان مسئولیت‌ها را به دیگران واگذار کنند و سراغ بحث و درس خود بروند؛ ولی امام‌خمینی با اشاره به اینکه باید هر روحانی مسئولیت و وظیفه خود را انجام دهد، نپذیرفت و تکلیف کرد وی با دوستان خود در صحنه بمانند.<ref>حسینی بهشتی، جاودانه تاریخ، ۵/۵۴.</ref> امام‌خمینی همچنین تأکید کرده است باید روحانیان در امور قضایی و دیگر فعالیت‌ها خدمت کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۳.</ref>

== کارنامه روحانیت ==

# تولید علم: به باور امام‌خمینی حفظ میراث مکتوب اسلام و جمع‌آوری و نگهداری علوم [[قرآن]] و اسلام و آثار و [[احادیث]] پیامبر اکرم(ص) و [[سنت]] و [[سیره معصومان(ع)]] و ثبت و باب‌بندی و اصلاح و پیراسته‌کردن آن در شرایطی که امکانات بسیار کم بوده و سلاطین و ستمگران در محو آثار رسالت، همه امکانات خود را به کار می‌گرفتند، از کارهای روحانیت است که امروز نتیجه آن زحمات را در آثار و کتاب‌های بابرکتی همچون کتاب‌های چهارگانه حدیثی (کافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و استبصار) و کتاب‌های دیگران در فقه، اصول، فلسفه، ریاضیات، نجوم، کلام، حدیث رجال، تفسیر، ادب، عرفان، لغت و تمامی رشته‌های متنوّع علوم دیده می‌شود و همه این زحمات و مرارت‌ها نامی جز «جهاد فی سبیل‌اللّه» ندارد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۴–۲۷۵.</ref> و روحانیت حافظ تاریخ اسلام و تشیع و مهم‌ترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجروی‌ها بوده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۵.</ref> همچنین روحانیان برای عمل به وظایف خود اقدام به تأسیس مدارس و حوزه‌های علوم در شهرهای مختلف ازجمله در شهرهای [[نجف]] و [[قم]] و [[مشهد]] کردند و به تدریس درس‌های مختلف و تعلیم و تربیت طلاب دینی مشغول شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۴.</ref>

# رشد اخلاقی: امام‌خمینی با اشاره به نقش علمای اخلاق در تهذیب نفوس مردم یادآور شده است علمای اخلاق مردم و اهل علم را دعوت به مسائل اخلاقی می‌کردند و [[اهل معنویت]] و [[عرفان]] مردم را به خودسازی فرا می‌خواندند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳.</ref> و نقش روحانیت در تهذیب جامعه و مبارزه با مفاسد و شرارت‌ها و ناامنی‌ها بیشتر از هر سازمان و نهاد دیگر بوده است و همواره علما جوانان را متحول و از سقوط آنان در دامن فحشا جلوگیری کرده‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۳۷؛ امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۷۱.</ref> به عنوان نمونه ایشان با اشاره به رواج فضایل انسانی در شهرهایی مانند شهر محلات در استان مرکزی، دلیل آن را وجود علمای عامل و فعالیت آنان در رواج ارزش‌های انسانی در آن شهر شمرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۴.</ref>

== منشور روحانیت ==

[[امام‌خمینی]] در سوم اسفند ۱۳۶۷ خطاب به روحانیان، [[مراجع]]، مدرسان، [[طلاب]] و [[ائمه جمعه]] و جماعات پیام مهمی صادر کرد که به «منشور روحانیت» معروف شده است. ایشان در این پیام مبسوط که بیست صفحه است، به ابعاد مختلف روحانیت، خدمات، وظایف و مسئولیت‌هایی که بر عهده آنان است، پرداخته است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۳–۲۹۳.</ref> و خاطرنشان کرده است که علمای اصیل اسلام هرگز زیر بار سرمایه‌داران و پول‌پرستان و خان‌ها نرفته‌اند و همواره این شرافت را برای خود حفظ کرده‌اند و این ظلم فاحشی است که کسی بگوید دست روحانیت اصیل و طرفدار اسلام ناب محمدی با سرمایه‌داران در یک کاسه است. روحانیان متعهد به خون سرمایه‌داران زالوصفت تشنه‌اند و هرگز با آنان سر آشتی نداشته و نخواهند داشت. آنان با [[زهد]] و [[تقوا]] و [[ریاضت]] درس خوانده‌اند و پس از کسب مقامات علمی و معنوی نیز به همان شیوه زاهدانه و با [[فقر]] و تهیدستی و تعلق‌نداشتن به تجملات دنیا زندگی کرده‌اند و هرگز زیر بار ذلت و منت نرفته‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۳–۲۹۳.</ref>

امام‌خمینی همچنین یادآور شده است از آغاز نهضت اسلامی از سال ۱۳۴۲ دست‌های پیدا و پنهان [[آمریکا]] و رژیم پهلوی در همراهی با این مقدس‌نماها چه تهمت‌ها و شایعاتی را دربارهٔ روحانیت اصیل پخش کرده‌اند که همین امر باعث رنجش مبارزین می‌شده است؛ اما طلاب جوان باید بدانند که این متحجران دیروز سیاست‌بازان امروز شده‌اند و در [[انقلاب اسلامی]] رنگ عوض کرده‌اند و با عدم ورود در سیاست در همراهی با افرادی که قصد کودتا داشتند از هیچ امری فروگذار نکرده‌اند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۷۹–۲۸۱.</ref>

در نگاه امام‌خمینی در تمام مراحل نهضت و انقلاب اسلامی روحانیت و [[مساجد]] نقش نخست را بر عهده داشتند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۶۰ و ۱۱/۴۵۹–۴۶۰.</ref> و اگر در انقلاب اسلامی، روحانیت جلودار نبود جز ننگ و ذلت و عار در برابر آمریکا و جهانخواران و جز گذر از همه معتقدات اسلامی و انقلابی، چیزی نمانده بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۸.</ref> و بر همین اساس ایشان تضعیف روحانیت را موجب شکست [[اسلام]] و شکست [[جمهوری اسلامی]] می‌دانست و اصلاح کشور را بدون روحانیت ممکن نمی‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۶۶.</ref>

== آسیب‌شناسی ==

روحانیت مانند هر نهاد ارزشی دیگر آسیب‌پذیر است و در صورت مراقبت‌نکردن از آن به ناتوانی و انحطاط دچار می‌شود. [[امام‌خمینی]] در آسیب‌شناسی روحانیت ازجمله در «منشور روحانیت» به نکاتی اشاره کرده و نسبت به ضرورت حراست روحانیت از آسیب‌ها هشدار داده است که مهم‌ترینِ آنها عبارت‌اند از:

# بی‌نظمی: از عوامل مهم موفقیت هر فرد و جامعه‌ای نظم است و امیرالمؤمنین علی(ع) در آخرین وصیت خود، فرزندان و هواداران خود را به رعایت نظم در کارها سفارش کرده است.<ref>نهج البلاغه، ن۴۷، ۴۴۶.</ref> امام‌خمینی به ضرورت و اهمیت نظم در امور اجتماعی و نیز نظم روحانیت توجه داشت و روحانیان را به نظم و برنامه‌ریزی برای آینده خود و جامعه سفارش می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۶۱.</ref> ایشان خود نیز در زندگی بسیار منظم بود و [[عبادت]]، [[دعا]]، مطالعه، [[تدریس]]، گوش‌کردن به اخبار، ورزش، ملاقات، انس با خانواده و خوراک و نظافت را به موقع و منظم انجام می‌داد.<ref>← رجایی، برداشتهایی از سیره امام‌خمینی، ۳/۴، ۶، ۱۰، ۲۷، ۳۳ و ۳۵.</ref> ایشان از سال‌ها پیش به‌ویژه در دوره زعامت و مرجعیت [[سیدحسین بروجردی]]، در اندیشه نظم و ساماندهی بهتر [[حوزه]] بود و در همین راستا طرح و برنامه‌ای را پیشنهاد کرد و به کسانی که می‌گفتند نظم حوزه در بی‌نظمی آن است، انتقاد کرد و یادآور شد این‌گونه سخنان موجب می‌شود روحانیت به بی‌نظمی متهم شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۶.</ref>{{ببینید|حفظ نظام|اخلاق و سیره امام‌خمینی|سیدحسین بروجردی|حوزه علمیه قم|شورای مدیریت حوزه علمیه قم}}

# اختلاف: امام‌خمینی که [[وحدت]] را برای همه قشرهای جامعه اسلامی امری ضروری می‌شمرد به صورت خاص بر این باور بود که اختلاف در میان روحانیان و هتک حرمت یکدیگر بر سر مسائل دنیوی، مایه بدبینی مردم به روحانیت و شکست [[اسلام]] می‌شود.<ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۲۷–۲۸.</ref> ایشان ضمن هشداردادن دربارهٔ برخی اختلاف‌ها و صف‌بندی‌ها در [[حوزه‌های علمیه]]، آن را باعث ازدست‌دادن پایگاه مردمی و آسیب‌پذیری حوزه می‌دانست<ref>امام‌خمینی، جهاد اکبر، ۲۵–۲۷.</ref> و با اشاره به اینکه در [[نهضت مشروطه]] روحانیان بزرگ [[نجف]] و نیز علمای خود [[ایران]] و اهل منبر عده‌ای طرفدار مشروطه و عده‌ای مخالف آن بودند، آن را نقشه دشمنان می‌دانست که تأثیر هم کرد و نگذاشت مشروطه آن‌گونه که علمای بزرگ طرح آن را ریخته بودند، عملی شود و کار را به آنجا رساندند که آنانی که مشروطه‌خواه بودند، به دست عده‌ای دیگر کوبیده شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۷۱.</ref>{{ببینید|وحدت|وحدت حوزه و دانشگاه}} بر همین اساس امام‌خمینی در آغاز نهضت اسلامی خود در تأکید بر لزوم وحدت و پرهیز از اختلاف، در یک راهکار عملی در بیشتر شهرهای کشور و حتی بیرون از ایران، از علما و روحانیان خواست که شب‌های یکشنبه هر هفته گرد هم آیند تا افزون بر طرح مسائل از پراکندگی و تفرقه که به سود [[رژیم پهلوی]] است، جلوگیری کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۴۷، ۳۴۹، ۳۷۰ و ۴۰۷.</ref> ایشان ریشه اختلاف و جبهه‌بندی‌های کاذب را توطئه دشمن و [[هوای نفس]] می‌شمرد و تأکید فراوانی بر لزوم [[تهذیب نفس]] و پرهیز روحانیان از اختلاف داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۴–۱۶.</ref> ایشان پس از پیروزی و در سال‌های پایانی عمر خود نیز بارها بر این مهم تأکید می‌ورزید؛ چنان‌که با اشاره به شکاف و اختلاف در «جامعه روحانیتِ تهران» و تبدیل آن به دو گروه مجمع روحانیون مبارز و جامعه روحانیت مبارز در سال ۱۳۶۶،<ref>ناطق نوری، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، ۲/۱۰۴–۱۰۸.</ref> ضمن باارزش‌شمردن اصل [[آزادی]] آرا و نظر همه جناح‌ها، آنان را از مقابله با یکدیگر و رویارویی برحذر داشت و نتیجه رویارویی روحانیان به نام فقه سنتی و پویا را به سود دشمن شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۸۷.</ref>{{ببینید|مجمع روحانیون مبارز تهران|جامعه روحانیت مبارز تهران}}

== اصلاح و بازسازی ==

از مسائل مهم و مطرح در اندیشه امام‌خمینی مسئله اصلاح روحانیت است. ایشان بر آن بود که روحانیت نیز همانند دیگر اقشار جامعه نیازمند اصلاح بوده و است؛ ولی این کار از هر فردی ساخته نیست و تنها کسانی می‌توانند پرچم اصلاح روحانیت را در دست گیرند که دارای شرایط و ویژگی‌های لازم باشند.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۰۱–۲۰۲.</ref> ایشان برای اصلاح و نیز حفظ و مراقبت از حریم روحانیت، برنامه‌های سازنده‌ای را در دستور کار داشت؛ ازجمله تدریس اخلاق برای طلاب حوزه علمیه در سال ۱۳۱۷ که از نخستین برنامه‌های عملی امام‌خمینی در این راستا بود.<ref>ذاکری، طلوع خورشید، ۱۰۲.</ref> ایشان به استادان دیگر حوزه نیز توصیه و تأکید می‌کرد [[درس اخلاق]] را از یاد نبرند و به درس‌های اخلاقِ موجود بسنده نکنند؛ زیرا لازم است در حوزه افزون بر بیست درس اخلاق باشد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۳۵۶.</ref> همچنین به نظر ایشان علاوه بر درس‌های اخلاق لازم است استادان در آغاز یا پایان درس‌های خود به طلاب، مسائل ارزشی و اخلاقی را یادآوری کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۱.</ref>

:{{ببینید|دادگاه ویژه روحانیت}}

== پیوند به بیرون ==

[[رده:شخصیت‌های حوزوی]]