۲۱٬۱۴۹
ویرایش
شورای عالی دفاع ملی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (انتقال از رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه به رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی ردهانبوه) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
در [[رژیم پهلوی]] شورایی به نام شورای عالی ارتش وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس ستاد ارتش، وزیر جنگ و فرماندهان نیروهای سه‌گانه و دیگر فرماندهان رده اول ارتش. ۲۷ نفر از فرماندهان ارتش با همین نام در [[۲۲ بهمن|روز ۲۲ بهمن]] ۱۳۵۷ با صدور اطلاعیه‌ای اعلام بی‌طرفی کردند و دست از حمایت رژیم پهلوی برداشتند.<ref>قره‌باغی، اعترافات ژنرال، ۳۴۹–۳۵۶؛ عاقلی، نخست‌وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ۱۲۴۵–۱۲۴۶؛ لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۲۷۷.</ref> همچنین شورای دیگری به نام شورای امنیت کشور ـ که نام آن بعدها به شورای عالی هماهنگی تغییر یافت ـ وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس اداره دوم ارتش، رئیس [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، رئیس شهربانی کل کشور، فرمانده ژاندارمری کل کشور، رئیس ستاد ارتش، رئیس «دفتر ویژه اطلاعات» و دبیر شورا.<ref>علی‌بابایی، تاریخ ارتش ایران از ۵۵۸ پیش از میلاد تا ۱۳۵۷ شمسی، ۳۳۹–۳۴۲.</ref> | در [[رژیم پهلوی]] شورایی به نام شورای عالی ارتش وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس ستاد ارتش، وزیر جنگ و فرماندهان نیروهای سه‌گانه و دیگر فرماندهان رده اول ارتش. ۲۷ نفر از فرماندهان ارتش با همین نام در [[۲۲ بهمن|روز ۲۲ بهمن]] ۱۳۵۷ با صدور اطلاعیه‌ای اعلام بی‌طرفی کردند و دست از حمایت رژیم پهلوی برداشتند.<ref>قره‌باغی، اعترافات ژنرال، ۳۴۹–۳۵۶؛ عاقلی، نخست‌وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، ۱۲۴۵–۱۲۴۶؛ لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۲۷۷.</ref> همچنین شورای دیگری به نام شورای امنیت کشور ـ که نام آن بعدها به شورای عالی هماهنگی تغییر یافت ـ وجود داشت که اعضای آن عبارت بودند از رئیس اداره دوم ارتش، رئیس [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، رئیس شهربانی کل کشور، فرمانده ژاندارمری کل کشور، رئیس ستاد ارتش، رئیس «دفتر ویژه اطلاعات» و دبیر شورا.<ref>علی‌بابایی، تاریخ ارتش ایران از ۵۵۸ پیش از میلاد تا ۱۳۵۷ شمسی، ۳۳۹–۳۴۲.</ref> | ||
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، اوضاع ارتش و نیروهای مسلح به‌شدت درهم‌ریخته و نابسامان بود.<ref>لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۳۷۱–۳۷۲.</ref> گروهی از سربازان و درجه‌داران به فرمان [[امام‌خمینی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۲.</ref> از ارتش جدا شده و به انقلابیون پیوسته بودند و برخی سران و فرماندهان ارتش، که از وابستگان حکومت پهلوی بودند یا در | پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، اوضاع ارتش و نیروهای مسلح به‌شدت درهم‌ریخته و نابسامان بود.<ref>لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۳۷۱–۳۷۲.</ref> گروهی از سربازان و درجه‌داران به فرمان [[امام‌خمینی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۹۲.</ref> از ارتش جدا شده و به انقلابیون پیوسته بودند و برخی سران و فرماندهان ارتش، که از وابستگان حکومت پهلوی بودند یا در زندان به سر می‌بردند یا به خارج از کشور فرار کرده یا [[اعدام]] شده بودند.<ref>لطفیان، ارتش و انقلاب اسلامی ایران، ۳۷۲–۳۸۰.</ref> | ||
برخی مراکز نظامی نیز به دست احزاب سیاسی افتاده بود و شعار انحلال ارتش از زبان برخی گروه‌های سیاسی به نابسامانی دامن می‌زد.<ref>سازمان عقیدتی، از ۲۹ فروردین تا ارتش حزب‌الله، ۱۵؛ امام‌خمینی، ۶/۱۵۵ و ۱۴/۴۷۵.</ref> با توجه به نابسامانی موجود و تهدیداتی که متوجه نظام نوپای اسلامی بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۳۵.</ref> بازسازی ارتش و ساماندهی نیروهای مسلح امری لازم و ضروری بود. | برخی مراکز نظامی نیز به دست احزاب سیاسی افتاده بود و شعار انحلال ارتش از زبان برخی گروه‌های سیاسی به نابسامانی دامن می‌زد.<ref>سازمان عقیدتی، از ۲۹ فروردین تا ارتش حزب‌الله، ۱۵؛ امام‌خمینی، ۶/۱۵۵ و ۱۴/۴۷۵.</ref> با توجه به نابسامانی موجود و تهدیداتی که متوجه نظام نوپای اسلامی بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۴۳۵.</ref> بازسازی ارتش و ساماندهی نیروهای مسلح امری لازم و ضروری بود. | ||
وزارت دفاع ملی در [[دولت موقت]] مهدی بازرگان پیشنهاد داد نهادی به نام شورای عالی دفاع ملی و امنیت با اعضایی مشخص تشکیل شود تا دربارهٔ ساماندهی ارتش و نیروهای مسلح تصمیم‌گیری کند. این پیشنهاد در جلسه هیئت دولت در ۲۲/۱/۱۳۵۸ تصویب شد. اساسنامه‌ای نیز برای آن شورا تنظیم و تصویب شد.<ref>مجموعه قوانین، تهران، ۹.</ref> برابر با این اساسنامه، اعضای شورای عالی دفاع مرکب از این شخصیت‌های حقوقی بودند: | وزارت دفاع ملی در [[دولت موقت]] مهدی بازرگان پیشنهاد داد نهادی به نام شورای عالی دفاع ملی و امنیت با اعضایی مشخص تشکیل شود تا دربارهٔ ساماندهی ارتش و نیروهای مسلح تصمیم‌گیری کند. این پیشنهاد در جلسه هیئت دولت در ۲۲/۱/۱۳۵۸ تصویب شد. اساسنامه‌ای نیز برای آن شورا تنظیم و تصویب شد.<ref>مجموعه قوانین، تهران، ۹.</ref> برابر با این اساسنامه، اعضای شورای عالی دفاع مرکب از این شخصیت‌های حقوقی بودند: نخست‌وزیر، وزیر دفاع، یکی از معاونان نخست‌وزیر، رئیس ستاد ارتش ملی و سه نفر از افسران عالی‌رتبه ارتش به پیشنهاد وزیر دفاع ملی. ریاست این شورا را نیز نخست‌وزیر بر عهده داشت.<ref>مجموعه قوانین، تهران، ۹.</ref> این شورا وظیفه داشت مسائل مربوط به سازمان ارتش، ژاندارمری و دفاع کشور را در محافظت از مرزها و [[امنیت]] داخلی بررسی کند، اطلاعات رسیده از اداره ضد [[جاسوسی]] را تجزیه و تحلیل کند و دربارهٔ آنها تصمیم بگیرد، مسائل اداری ـ مالی ارتش را اداره و فرمان‌های مربوط به ارتش و ژاندارمری را از طرف وزیر دفاع تهیه کند تا به تصویب نخست‌وزیر برسد.<ref>مجموعه قوانین، تهران، ۹.</ref> | ||
== جایگاه در قانون اساسی == | == جایگاه در قانون اساسی == | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
برابر اصل یکصدودهم، اعضای شورای عالی دفاع ملی عبارت بودند از: | برابر اصل یکصدودهم، اعضای شورای عالی دفاع ملی عبارت بودند از: | ||
# | # رئیس‌جمهور | ||
# | # نخست‌وزیر | ||
# | # وزیر دفاع | ||
# رئیس | # رئیس ستاد مشترک ارتش | ||
# فرمانده کل [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] | # فرمانده کل [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] | ||
# دو مشاور به تعیین رهبر. | # دو مشاور به تعیین رهبر. | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
با وجود نهاد شورای عالی دفاع در قانون اساسی، جلسات این شورا تا سال ۱۳۵۹ و آغاز [[جنگ عراق علیه ایران]] تشکیل نشد.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷؛ کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۰.</ref> با آغاز جنگ و لزوم فرماندهی واحد در جبهه و جنگ و تبلیغات، [[امام‌خمینی]] در ۲۰ مهر ۱۳۵۹ وظایف و اختیارات شورای عالی دفاع را در دوران دفاع تعیین و تبیین کرد و افزون بر وظایفی که در قانون اساسی آمده بود، همه امور مربوط به جنگ و هماهنگی تمام نیروهای مسلح را نیز به این شورا واگذار کرد. در این فرمان یک نماینده از جانب [[مجلس شورای اسلامی]] به شورای عالی دفاع افزوده شد و مقرر شد در غیاب [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[مصطفی چمران]]، [[مشاوران امام‌خمینی]] در شورا که شرایط اقتضا می‌کرد بیشتر در جبهه باشند، دو نماینده مجلس، که یکی از آنان رئیس مجلس است، در شورا شرکت کنند. طبق این دستور، مقرر شد اداره مناطق جنگی، سیاست خارجی مربوط به دفاع و تبلیغات صدا و سیما و مطبوعات زیر نظر این شورا باشد و دولت موظف شد متخلفان از دستورهای شورا را جلب کند و به دادگاه‌های انقلاب تحویل دهد و دادگاه‌ها با در نظر گرفتن شرایط دفاعی و انقلابی کشور به جرایم رسیدگی کنند. همچنین شورا نمایندگانی در مناطق جنگی تعیین کند تا زیر نظر آنها کارها بدون تأخیر انجام شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳–۲۶۴.</ref> | با وجود نهاد شورای عالی دفاع در قانون اساسی، جلسات این شورا تا سال ۱۳۵۹ و آغاز [[جنگ عراق علیه ایران]] تشکیل نشد.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷؛ کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۰.</ref> با آغاز جنگ و لزوم فرماندهی واحد در جبهه و جنگ و تبلیغات، [[امام‌خمینی]] در ۲۰ مهر ۱۳۵۹ وظایف و اختیارات شورای عالی دفاع را در دوران دفاع تعیین و تبیین کرد و افزون بر وظایفی که در قانون اساسی آمده بود، همه امور مربوط به جنگ و هماهنگی تمام نیروهای مسلح را نیز به این شورا واگذار کرد. در این فرمان یک نماینده از جانب [[مجلس شورای اسلامی]] به شورای عالی دفاع افزوده شد و مقرر شد در غیاب [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[مصطفی چمران]]، [[مشاوران امام‌خمینی]] در شورا که شرایط اقتضا می‌کرد بیشتر در جبهه باشند، دو نماینده مجلس، که یکی از آنان رئیس مجلس است، در شورا شرکت کنند. طبق این دستور، مقرر شد اداره مناطق جنگی، سیاست خارجی مربوط به دفاع و تبلیغات صدا و سیما و مطبوعات زیر نظر این شورا باشد و دولت موظف شد متخلفان از دستورهای شورا را جلب کند و به دادگاه‌های انقلاب تحویل دهد و دادگاه‌ها با در نظر گرفتن شرایط دفاعی و انقلابی کشور به جرایم رسیدگی کنند. همچنین شورا نمایندگانی در مناطق جنگی تعیین کند تا زیر نظر آنها کارها بدون تأخیر انجام شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۶۳–۲۶۴.</ref> | ||
نخستین جلسه شورای عالی دفاع سه روز پس از | نخستین جلسه شورای عالی دفاع سه روز پس از فرمان امام‌خمینی، در ۲۳ مهر ۱۳۵۹ با حضور همه اعضا و نیز [[سیداحمد خمینی]] برای باخبرکردن سریع‌تر امام‌خمینی از امور جبهه‌ها و تصمیم‌گیری‌های شورا تشکیل شد.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۱ و ۳۶.</ref> این زمانی بود که جنگ به‌شدت ادامه داشت و [[عراق]] در جبهه‌های جنوب و غرب ایران، پیشروی چشمگیری کرده و شهرها و روستاهای بسیاری را به اشغال درآورده بود.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۴.</ref> خامنه‌ای، نماینده امام‌خمینی در شورا، پس از تشکیل نخستین جلسه شورای عالی دفاع، فرمان امام‌خمینی را با توجه به اهمیت شورا و انجام گروهی کارها و حالت فوق‌العاده کشور، بسیار به‌جا و به‌موقع ارزیابی کرد و مهم‌ترین وظایف این شورا را طبق این فرمان، تنظیم سیاست دفاعی، تعیین خط مشی سیاست تبلیغاتی و به‌کارگیری دستگاه‌های اجرایی در جهت مصوبات شورا اعلام کرد.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷؛ کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۱ و ۳۸–۳۹.</ref> نیز نخست‌وزیر وقت، [[محمدعلی رجایی]]، این فرمان را یک ضرورت حساس زمانی دانست که هماهنگی نیروها در بخش تبلیغات و سیاست خارجی را به دنبال خواهد داشت.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۱.</ref> | ||
همچنین رئیس وقت مجلس، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، پس از تشکیل نخستین جلسه شورای عالی دفاع، هدف از تشکیل شورا را ایجاد هماهنگی در مسائل نظامی و اقتصادی و تبلیغاتی و سیاست خارجی دانست.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷.</ref> در پی بروز اختلاف جدی میان مسئولان نظام ازجمله مسئولان دفاعی، امام‌خمینی در ۲۵ اسفند ۱۳۵۹ طی بیانیه‌ای ده‌ماده‌ای، دربارهٔ مسائل جاری کشور مطالب مهمی بیان کرد؛ ازجمله اینکه معیار در اعمال نهادها قانون اساسی است، همه باید رئیس‌جمهور را به فرماندهی کل قوا بشناسند و فرماندهان نیروهای مسلح طبق مقررات از وی اطاعت کنند و تصمیم در اجرای مسائل دفاع کشور پس از طرح و رسیدگی در شورای عالی دفاع، با فرماندهی کل قواست و قوای مسلح باید دستورهای وی را اجرا کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۰۱–۲۰۲.</ref> شورای عالی دفاع برای اجرایی‌کردن وظایف خود، به صورت مستمر تشکیل جلسه می‌داد و گاهی جلسه در حضور امام‌خمینی تشکیل می‌شد.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۲۳۸–۲۳۹ و ۳۱۱؛ درودیان، ۱۳۴.</ref> اما نقش و عملکرد شورا در سطح عملیاتی را بیشتر از ۲۰ مهر ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۶۰ (پس از [[عملیات طریق‌القدس]]) می‌توان بازشناسی کرد و پس از آن با شکل‌گیری قرارگاه کربلا و تیم جدید فرماندهی در سپاه و ارتش، نقش شورا بیشتر جنبه ستادی و سیاست‌گذاری یافت.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۵.</ref> | همچنین رئیس وقت مجلس، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، پس از تشکیل نخستین جلسه شورای عالی دفاع، هدف از تشکیل شورا را ایجاد هماهنگی در مسائل نظامی و اقتصادی و تبلیغاتی و سیاست خارجی دانست.<ref>مرکز مطالعات، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴/۴۰۷.</ref> در پی بروز اختلاف جدی میان مسئولان نظام ازجمله مسئولان دفاعی، امام‌خمینی در ۲۵ اسفند ۱۳۵۹ طی بیانیه‌ای ده‌ماده‌ای، دربارهٔ مسائل جاری کشور مطالب مهمی بیان کرد؛ ازجمله اینکه معیار در اعمال نهادها قانون اساسی است، همه باید رئیس‌جمهور را به فرماندهی کل قوا بشناسند و فرماندهان نیروهای مسلح طبق مقررات از وی اطاعت کنند و تصمیم در اجرای مسائل دفاع کشور پس از طرح و رسیدگی در شورای عالی دفاع، با فرماندهی کل قواست و قوای مسلح باید دستورهای وی را اجرا کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۰۱–۲۰۲.</ref> شورای عالی دفاع برای اجرایی‌کردن وظایف خود، به صورت مستمر تشکیل جلسه می‌داد و گاهی جلسه در حضور امام‌خمینی تشکیل می‌شد.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۲۳۸–۲۳۹ و ۳۱۱؛ درودیان، ۱۳۴.</ref> اما نقش و عملکرد شورا در سطح عملیاتی را بیشتر از ۲۰ مهر ۱۳۵۹ تا آذر ۱۳۶۰ (پس از [[عملیات طریق‌القدس]]) می‌توان بازشناسی کرد و پس از آن با شکل‌گیری قرارگاه کربلا و تیم جدید فرماندهی در سپاه و ارتش، نقش شورا بیشتر جنبه ستادی و سیاست‌گذاری یافت.<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۲۵.</ref> | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
=== سال ۱۳۶۶ === | === سال ۱۳۶۶ === | ||
ترسیم راهبرد جنگ در جلسات مشترک با | ترسیم راهبرد جنگ در جلسات مشترک با هیئت دولت، طرح اعزام گسترده نیرو به جبهه‌ها، فعال‌ترشدن [[ستاد تبلیغات جنگ]] و تصمیم‌گیری دربارهٔ [[قطعنامه ۵۹۸]].<ref>کمالی، جنگ عراق و ایران، ۳۹۷.</ref> | ||
== جایگزینی شورای عالی امنیت ملی == | == جایگزینی شورای عالی امنیت ملی == | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
== پیوند به بیرون == | == پیوند به بیرون == | ||
* سیدعلی هاشمی نشلجی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/489/ شورای عالی دفاع ملی]، دانشنامه | * سیدعلی هاشمی نشلجی، [https://books.khomeini.ir/books/10006/489/ شورای عالی دفاع ملی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۶، ص۴۸۹–۴۹۴. | ||
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | [[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]] | [[رده:مقاله‌های جلد ششم دانشنامه امام‌خمینی]] | ||