Image-reviewer، confirmed، templateeditor
۷۲۱
ویرایش
←شرایط استحقاق
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
==شرایط استحقاق== | ==شرایط استحقاق== | ||
قرآن و روایات از شرایط استحقاق ثواب سخن به میان آورده‌اند که عبارت‌اند از: | قرآن و روایات از شرایط استحقاق ثواب سخن به میان آورده‌اند که عبارت‌اند از: | ||
# ایمان و تداوم آن.<ref>بقره، ۶۲ و ۲۱۷؛ نساء، ۱۶۲؛ مائده، ۵؛ انعام، ۸۸؛ محمد(ص)، ۹ و ۳۲؛ کلینی، الکافی، ۱/۷۰.</ref> | |||
# اخلاص و تسلیم؛<ref>بقره، ۱۱۲؛ ← طوسی، التبیان، ۱/۴۱۳</ref> بعضی روایات شرایط مکانی یا زمانی را نیز در استحقاق کمال ثواب دخیل دانسته‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۴/۹۱ ـ ۹۴؛ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۷۰ ـ ۱۷۱.</ref> برخی متکلمان معتقدند اگر انسان در افعال خویش مختار و صاحب اراده نباشد، مدح و ذم و ثواب و عقاب برای او بی‌معنا خواهد بود و تکلیف‌کردن او خلاف عقل است.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۸/۱۵۴.</ref> در برابر، اشاعره نظریه کسب را مطرح کرده‌اند و تأکید دارند که ثواب و عقاب از باب «عادة الله» است و شرط آن اختیار نیست.<ref>جرجانی، شرح المواقف، ۸/۱۵۴.</ref> | |||
برخی متکلمان علاوه بر ایمان که شرط اصلی استحقاق ثواب است، شروط دیگری نیز برای آن لازم دانسته‌اند؛ ازجمله: | برخی متکلمان علاوه بر ایمان که شرط اصلی استحقاق ثواب است، شروط دیگری نیز برای آن لازم دانسته‌اند؛ ازجمله: | ||
# فعل علاوه بر حسن، منفعت هم داشته باشد. | |||
# فاعل از منفعت آن آگاه باشد. | |||
# فعل از روی میل باشد تا قابل ثواب یا عقاب باشد.<ref>قاضی‌عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، ۴۱۴ ـ ۴۱۵.</ref> | |||
# انگیزه عمل‌کردن، حسنِ فعل باشد و مقدمات و لوازم آن فعل نیز دشوار باشد.<ref>سید مرتضی، الذخیرة فی علم الکلام، ۲۷۸ ـ ۲۷۹؛ حلی، کشف المراد، ۴۱۰.</ref> اکثر اصولیان شرط استحقاق ثواب را قصد قربت می‌دانند.<ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۷۲؛ خویی، محاضرات فی اصول الفقه، ۱/۵۵۰ ـ ۵۵۲؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۴۲۱.</ref> در مقابل برای استحقاق عقوبت نیز شرایطی ذکر شده است؛ مانند اینکه شخص بر انجام فعل قدرت داشته باشد و از روی [[اکراه]]، [[نسیان]]، خطا و جهل نباشد.<ref>شهید ثانی، روض الجنان، ۲/۵۹۸ ـ ۵۹۹.</ref> | |||
در مقابل برای استحقاق عقوبت نیز شرایطی ذکر شده است؛ مانند اینکه شخص بر انجام فعل قدرت داشته باشد و از روی [[اکراه]]، [[نسیان]]، خطا و جهل نباشد.<ref>شهید ثانی، روض الجنان، ۲/۵۹۸ ـ ۵۹۹.</ref> | |||
===شرایط صحت ثواب و عقاب از منظر امام=== | ===شرایط صحت ثواب و عقاب از منظر امام=== | ||
امام‌خمینی نیز شرایطی برای صحت ثواب و عقاب ذکر می‌کند: | امام‌خمینی نیز شرایطی برای صحت ثواب و عقاب ذکر می‌کند: | ||
# فاعل دارای قوه ادراک باشد و قدرت آگاهی و اطلاع بر عالم آخرت داشته باشد و معتقد باشد برای این عالم خالق و مدبّری است. | |||
# تکالیف الهی به او رسیده باشد. | |||
# صدور فعل از فاعل با اراده، اختیار و بدون هیچ‌گونه اجباری باشد.<ref> امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۱/۲۳۵.</ref> ایشان شرط سوم را با دو رویکرد کلامی و فلسفی بررسی کرده و معتقد است از دیدگاه کلامی هر فعلی که از روی علم و اختیار صادر شود، منتسب به فاعلش خواهد بود و از نظر فلسفی، اختیار انسان شرط ثواب و عقاب است، لکن شرط کافی نیست؛ در حیوانات نیز این اختیار و اراده موجود است؛ بلکه شرط دیگری لازم است و آن قوه تمییز [[حسن و قبح افعال]] می‌باشد.<ref> امام خمینی، انوار الهدایه، ۱/۶۴ ـ ۶۵؛ امام خمینی، الطلب و الاراده، ۷۸ ـ ۷۹؛ امام خمینی، تقریرات، ۲/۳۲۸.</ref> | |||
==عوامل زوال ثواب و عقاب== | ==عوامل زوال ثواب و عقاب== | ||
در آیات و روایات پیرامون عوامل زوال استحقاق ثواب و عقاب سخن به میان آمده است. برخی از اموری که استحقاق ثواب را زایل می‌کند، عبارت‌اند از: | در آیات و روایات پیرامون عوامل زوال استحقاق ثواب و عقاب سخن به میان آمده است. برخی از اموری که استحقاق ثواب را زایل می‌کند، عبارت‌اند از: | ||