کاربر:H.Ahmadi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخهها
imported>H.Ahmadi |
imported>H.Ahmadi اصلاح ارقام، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح نویسههای عربی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
مصاحبهها، گزارش گفتوگوهای امامخمینی با رسانههای جمعی. | |||
با پیدایش مطبوعات، رادیو و تلویزیون و دیگر رسانههای ارتباطی و اطلاعرسانی، مصاحبه با عنوان روشی برای بیان و انتشار اندیشهها و آرا به خدمت گرفته شد (کیبل، ۱۳۸). نخستین مصاحبه با امامخمینی مربوط به سال ۱۳۳۱ است که مجله «ترقی» درباره «ضرب و شتم مردم قم توسط مأموران شهربانی» انجام دادهاست (مصاحبههای امام (۱۳۶۸)، ۷). دومین مصاحبه ایشان در سال ۱۳۴۷ با نماینده «الفتح» صورت پذیرفتهاست (صحیفه، ۲/۱۹۹). پس از این تاریخ، بیشتر مصاحبههای ایشان با مجلات، روزنامهها، شبکههای رادیو و تلویزیون و خبرگزاریهای پرشمار داخلی و خارجی، در سالهای ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۹ صورت گرفتهاست و مجموعاً شامل ۱۳۵ مصاحبه است (← ادامه مقاله). | |||
دو عامل در اندکبودن شمار مصاحبههای امامخمینی تا پیش از سال ۱۳۵۷ نقش داشتند: ۱. باور ایشان به اینکه مطبوعات موجود بیشتر به تشریفات رسمی و ظواهر، مانند کاخها و مراسم پرهزینه شاهان توجه میکنند، و به رنجها و مصائب مردم نمیپردازند؛ از اینرو مصاحبه با آنان بیفایده است (همان، ۳/۳۷۳؛ نوربخش، ۱/۷۳ و ۷۸)، ۲. مانعتراشیهای دولت عراق (در سالهای تبعید در عراق) و فضای طرفداری امریکا از رژیم پهلوی (مؤسسه تنظیم، ۱/۴۱۶ ـ ۴۱۷). | |||
پس از انجام مصاحبه امامخمینی با روزنامه لوموند، در چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ در نجف اشرف (صحیفه، ۳/۳۶۶ ـ ۳۷۳) و استقبال از آن، ایشان به درخواستهای بعدی خبرنگاران پاسخ مثبت داد و در ۲۳ شهریور ۱۳۵۷ در نجف اشرف با رادیو و تلویزیون فرانسه مصاحبه دیگری انجام داد که در روزنامه فیگارو چاپ شد (همان، ۳/۴۶۶). ایشان در زمان اقامت در پاریس از طرف دولت فرانسه اجازه سخنرانی و مصاحبه نداشت، اما چون روزنامه فیگارو به دولت فرانسه نزدیک بود، توانست دیداری با امامخمینی ترتیب دهد و جریان این دیدار را تحت عنوان مذاکره در روزنامه چاپ کند که همین امر باعث اعتراض دیگر روزنامههای فرانسوی شد و عملاً ممنوعیت مصاحبه با امامخمینی لغو شد (مؤسسه تنظیم، ۱/۵۳۹ ـ ۵۴۰) و ایشان از طریق مصاحبه با بنگاههای خبری و اطلاعرسانی دنیا، از این روش برای اطلاعرسانی، ابلاغ آرمانها، مبارزه با رژیم شاهنشاهی و پیشبرد اهداف سیاسی و فرهنگی استفاده میکرد (پیام انقلاب (۱۳۶۲)، ۱/۳۳ ـ ۳۴). با وجود محدودیتها و سختگیریها، مصاحبهها با بازتاب گستردهای در داخل ایران پخش میشد و تأثیری فکری و روانی در گسترش و عمق بخشی به جنبش مردم بر جای میگذاشت (مرکز نشر دانشگاهی، یادداشت ناشر). با توجه به نقش مهم امامخمینی در نهضت اسلامی روزنامهنگاران سرشناس و مهم جهان و مهمترین شبکههای خبری و نشریات دنیا، برای مصاحبه با ایشان اشتیاق شدیدی نشان میدادند (نجاتی، ۲/۳۲۱ و ۳۲۷؛ طباطبایی، ۳/۴۱؛ مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳). | |||
گستره مصاحبهها و بنگاههای خبری: مصاحبههای امامخمینی با شیوههای مختلف دیداری و شنیداری ثبت و ضبط شدهاست. گاهی نیز ایشان به صورت کتبی به پرسشهای خبرنگاران پاسخ میداد (طباطبایی، ۳/۴۲ ـ ۴۳). در مدت اقامت امامخمینی در پاریس سؤالات برای ایشان ترجمه میشد و ایشان به آنها پاسخ میداد. گاه به سبب تکراریبودن سؤالات، جوابهایی که ایشان پیشتر داده بود، با اطلاع ایشان به خبرنگاران داده میشد. گاه نیز ایشان نکته جدیدی به پاسخهای قبلی خود اضافه میکرد (همان). | |||
آمار مصاحبههای امامخمینی از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ بدینگونه است: در سال ۱۳۵۷، اردیبهشت یک مصاحبه؛ شهریور یک مصاحبه؛ مهر، دو مصاحبه؛ آبان، چهل مصاحبه؛ آذر، ۲۸ مصاحبه؛ دی، ۴۲ مصاحبه؛ بهمن تا پیش از دوازده بهمن و عزیمت به ایران، پنج مصاحبه. پس از بازگشت به ایران و سکونت در تهران و قم شمار مصاحبههای ایشان کاهش یافت. در اسفند ۱۳۵۷ و فروردین ۱۳۵۸ مصاحبهای از ایشان ثبت نشدهاست. مصاحبههای امامخمینی در سال ۱۳۵۸ به این ترتیب است؛ اردیبهشت، یک مصاحبه؛ مهر، یک مصاحبه؛ آبان، سه مصاحبه؛ آذر، هفت مصاحبه؛ دی، یک مصاحبه و سرانجام مهر ۱۳۵۹، یک مصاحبه داشتهاست. بر مبنای ماهشمار، بیشترین مصاحبهها در دی ۱۳۵۷، یک ماه پیش از بازگشت به ایران با ۴۲ مصاحبه و بر مبنای روزشمار، بیشترین مصاحبه در ۱۸ دی ۱۳۵۷ در یک روز با هفت مصاحبه بودهاست (صحیفه، جم). | |||
از نظر تحلیلی و استدلالیبودن، مصاحبه با روزنامه لوموند در چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ (همان، ۳/۳۶۶ ـ ۳۷۳)، طولانیترین و تحلیلیترین مصاحبه ایشان است و بقیه مصاحبهها کوتاه است (← همان، ۴/۵۱۱). پاسخها بیشتر اقناعی و گاه جدلی است که با لحنی قاطع و بدون تردید بیان شدهاست (همان، ۴/۱۷۲). | |||
پراکندگی مصاحبهها با توجه به مکانهایی که امامخمینی در آنجا سکونت داشته، عبارت است از: سه مصاحبه در نجف اشرف، ۱۱۸ مصاحبه در نوفللوشاتو (پاریس) و دو مصاحبه در تهران (یکی در مدرسه علوی و یکی در جماران) و دوازده مصاحبه در قم (یکی پیش از انقلاب و یازده مصاحبه پس از پیروزی انقلاب اسلامی) (همان، جم). تنوع شبکههای خبری و نشریاتی که با ایشان مصاحبه داشتهاند، از نظر ملیت و ماهیت رسانه بسیار است. روزنامههای اروپایی مانند ابزرور، فیگارو و گاردین انگلستان و مجلات مشهوری مانند ساندیتلگراف و اشپیگل (همان، ۴/۱ ـ ۴۴۲). غیر از روزنامهنگاران، خبرگزاریها و رادیو و تلویزیونهای اروپایی نیز حدود چهل مصاحبه با ایشان داشتهاند (همان). اروپاییها در تعداد مصاحبهها پیشقدم بودند و پس از آن رسانههای عمومی امریکا همچون تلویزیون سی. بی. اس، بالغ بر بیست مصاحبه با امامخمینی ضبط و پخش کردهاند (← همان، ۵/۱۴۶ ـ ۳۴۳). | |||
بنگاههای خبری و اطلاعرسانی کشورهای عربی و خاورمیانه، اعم از رسانههایی که با مدیریت مسلمانان یا پیروان دیگر ادیان اداره میشد، مانند روزنامه «النهار» چندین مصاحبه با امامخمینی داشتهاند. در میان کشورهای عربی، لبنانیها فعالتر بودهاند (همان، ۴/۴۴۳ و ۵/۷۹، ۱۸۵). از چند بنگاه آسیایی ـ آفریقایی که مصاحبههایی با ایشان داشتهاند، از ژاپنیها شمار بیشتری مصاحبه ثبت شدهاست (همان، ۱۱/۱۲۳ ـ ۱۳۴). از میان مصاحبههای امامخمینی با خبرنگاران غیر ایرانی، نام پنج تن از خبرنگاران برده شدهاست که عبارتاند از: لوسین ژرژ، خبرنگار روزنامه لوموند؛ اوریانا فالاچی، روزنامهنگار ایتالیایی؛ محمد حسنین هیکل، سردبیر روزنامه الاهرام؛ الیزابت تارگود، خبرنگار روزنامه گاردین؛ جورجی گایر از روزنامه لسآنجلس تایمز (نجاتی، ۲/۳۳۶؛ مرکز نشر دانشگاهی، ۱، ۳۷ و ۱۸۱؛ مصاحبه و گفتگوها، ۱۱، ۵۷، ۹۵، ۱۹۷ و ۲۸۹؛ صحیفه، ۳/۳۶۶؛ ۴/۲۴۵ و ۵/۱۸۱، ۲۶۶). در دیگر مصاحبهها نیز تنها نام کلی خبرگزاری آمدهاست. امامخمینی خود یک روز پس از مصاحبه با اوریا فالاچی که در تاریخ ۲۱/۶/۱۳۵۸ در قم صورت گرفت ـ در صحیفه امام، بر خلاف صحیفه نور، به اشتباه تاریخ ۲/۷/۱۳۵۸ شمرده شدهاست ـ ، در سخنرانی عمومی خود در مدرسه فیضیه به این مصاحبه و بخشی از محتوای آن درباره تبلیغات سوء علیه ایشان در غرب است، اشاره کردهاست (صحیفه، ۹/۵۰۸ ـ ۵۰۹). | |||
رسانههای ایرانی به دلیل خفقان موجود در زمان حکومت پهلوی، فعالیت کمتری داشتهاند و تنها روزنامههای اطلاعات و کیهان یک مصاحبه در سوم بهمن ۱۳۵۷ (صحیفه، ۵/۵۱۹) داشتهاند. پس از پیروزی انقلاب نیز دو مصاحبه کوتاه در پاسخ خبرنگار روزنامه اطلاعات در ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ (همان، ۶/۱۶۷) و دیگری در پاسخ به رادیو و تلویزیون آموزشی در ۷ اردیبهشت ۱۳۵۸ (همان، ۷/۱۴۳) داشتهاست. | |||
مصاحبهگران معمولاً دریافتها و حوادث برجسته و نکات جذابی را که پیش یا هنگام یا پس از مصاحبه داشتهاند، در مقدمه میآوردند؛ از اینرو آنان نکاتی درباره زندگی امامخمینی مطرح کردهاند که بر اهمیت و تأثیر مصاحبهها افزودهاست. لوسین ژرژ، خبرنگار لوموند، در مقدمه خود، مطالبی درباره سادگی خانه امامخمینی و کوچکبودن خانه و اتاق مصاحبه (همان، ۳/۳۶۷ ـ ۳۶۸) و نیز عالیبودن روحیات ایشان و تسلط بر رفتار خود و خردمندانهبودن منش ایشان بیان کردهاست (همان، ۳/۳۶۶ ـ ۳۶۸). نیز برخی گفتهاند امامخمینی با روش نگاه نافذ، به تفهیم اعتقادات خود به مخاطبانش میپرداخت (نوربخش، ۱/۷۱). | |||
موضوعات مصاحبهها: بیشترین حجم مصاحبهها به اقتضای مسائل جاری ایران، سیاسی و ناظر به حوادث داخل ایران است. دامنه این موضوعات بدینگونه است: ۱. نقد نظام سلطنت و رفتار و عملکرد شاه؛ ۲. مسائل جاری در عرصه بینالمللی مانند عملکرد دولت اسرائیل؛ ۳. ترسیم حکومت اسلامی و ساختار آن؛ ۴. جنبش عمومی و انقلاب اسلامی در ایران؛ ۵. سیاست خارجی حکومت اسلامی؛ ۶. تبیین برخی از مفاهیم سیاسی و مسائل و حوادث سیاسی عرصه بینالملل (صحیفه، جم). | |||
پس از مسائل سیاسی، مباحث مرتبط با مسائل اجتماعی و فرهنگی، مانند تمدن اسلامی، جوانان، زنان، ماه محرم، مدرنیزهکردن ایران و نقش بازار، درصد کمتری از حجم مصاحبهها را به خود اختصاص دادهاست. در مرتبه بعد، مباحث شخصی مانند علت ترک عراق و مهاجرت به فرانسه، اقامت در فرانسه و زندگی روزانه قرار دارد. دیگر موضوعات به ترتیب درصد، عبارتاند از: فقه و حقوق، اقتصاد، کلام، اقلیتهای دینی و ادیان (همان). | |||
فضا و مناسبات مصاحبهها: مصاحبهها تابع شرایط خاص و اقتضائات زمانی و مکانی بودهاست؛ مثلاً در پی اجتماع مردم قم و اعتراض آنها به سیدعلیاکبر برقعی و تیراندازی مأموران و کشتهشدن یک نفر در دی ۱۳۳۱، امامخمینی از سوی سیدحسین بروجردی برای پیگیری و تهیه گزارش مأموریت یافته بود و در جریان این پیگیری، نخستین مصاحبه ایشان در پاسخ به پرسش خبرنگار مجله ترقی رقم میخورد (همان، ۱/۳۱ ـ ۳۲)؛ همچنین در پی تشدید بحران فلسطین و نیاز آنها به کمک، در ۱۹ مهر ۱۳۴۷ در نجف به پرسشهای نماینده «الفتح» پاسخ گفت (همان، ۲/۱۹۹). موضوعات آن، مسائلی نظیر پرداخت وجوه شرعی به جنبش فتح، تداوم پیکار با اسرائیل، کمک مسلمانان جهان به مردم فلسطین و سرانجام نکوهش همکاری با صهیونیستها است (پیام انقلاب (۱۳۶۰)، ۱/۱۳۲ ـ ۱۳۵). تنها همین یک مصاحبه از امامخمینی، ویژه فلسطین و صهیونیسم گزارش شدهاست. البته ایشان در میانه دیگر مصاحبهها به این موضوع پرداختهاست (← دفتر سیاسی، ۳۰ و ۴۰). آخرین مصاحبه درباره تجاوز رژیم بعثی عراق به ایران اسلامی، در ۱۷ مهر ۱۳۵۹ در جماران انجام شدهاست که خبرنگاران خارجی تنها یک سؤال درباره نظر امامخمینی در مورد جنگ و آینده آن پرسیدند (صحیفه، ۱۳/۲۶۱ ـ ۲۶۲). | |||
امامخمینی در رویارویی با پرسشهای خبرنگاران در نوفللوشاتو و حتی در نجف اشرف، نظام آینده ایران را بسیار آزاد ترسیم کردهاست؛ برای نمونه در مصاحبه با خبرنگار مجله آلمانی اشپیگل در شانزدهم آبان ۱۳۵۷ درباره جانشین نظام شاهنشاهی، تعیین نظام سیاسی آینده را منوط به آرای مردم دانست (همان، ۴/۳۵۸). در گفتوگو با «راسل کر»، بر آزادی و دموکراسی همهجانبه در حکومت اسلامی تأکید ورزید و تساوی شخص اول حکومت اسلامی با پایینترین فرد جامعه اسلامی و آزادی زنان در این حکومت و تساوی حقوق آنها با مردان را مطرح کرد (همان، ۵/۷۰). | |||
کتابشناسی: متن کامل همه مصاحبههای امامخمینی در صحیفه امام موجود است؛ مگر متن پرسش و پاسخ دو مصاحبه در موضوعات «کنفرانس اسلامی» در رباط و «تجدید بنای مسجد الاقصی» که تنها گزارش خبری آن در برخی منابع اولیه، دیده میشود و متن مصاحبه در دسترس نیست (مجموعهای از، ۱۵۴). «ندای حق» عنوان کتابی است که اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان اروپا، امریکا و کانادا گردآوری و منتشر کردهاست و شامل ۳۳ مصاحبه در فاصله سوم آبان تا ۲۶ آبان ۱۳۵۷ است و به دلیل انتشار آن در ۱۳۵۷، قدیمیترین منبع در این زمینه به شمار میرود (ندای حق، ۱/۳۱ ـ ۱۱۳). همچنین دو کتاب «مجموعهای از مکتوبات، سخنرانیها، پیامها و فتاوای امامخمینی» در سال ۱۳۶۰ و «پیام انقلاب» در سال ۱۳۶۱، مصاحبهها را در کنار سخنرانیها و پیامها در فصلی مستقل چاپ کردهاند که دربردارنده مصاحبههای امامخمینی تا پایان اسفند ۱۳۵۷ است (همان، ۱/۳۱ ـ ۱۱۳)؛ نیز مجموعهای دیگر، در کنار سخنرانیها و پیامها، مصاحبهها را آورده که قلمرو زمانی آن از آغاز تا هجرت به پاریس در چهاردهم مهر ۱۳۵۷ میباشد (← مجموعهای از). همچنین، کتابی با عنوان «مصاحبههای امامخمینی» بدون شناسنامه و ذکر نام گردآورنده انتشار یافتهاست که شکل ظاهری آن همانند کتابهای منتشرشده در اروپا توسط تشکلهای اسلامی ایرانیان مقیم آن کشورها بودهاست. در این کتاب ۶۵ مصاحبه از ۲۳ شهریور تا ۲۱ آذر ۱۳۵۷ موجود است. این اثر ترتیب زمانی یا الفبایی و مانند آن ندارد (← مصاحبههای امام، بیتا، بخش فهرست، ۱۵۲ ـ ۱۵۴). | |||
مصاحبههای امامخمینی را نشر دانشگاهی، وابسته به ستاد انقلاب فرهنگی در یک مجلد با عنوان «طلیعه انقلاب اسلامی» در سال ۱۳۶۲ منتشر ساخت. این کتاب در مجموع ۱۲۵ مصاحبه از چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ تا ۲۸ آذر ۱۳۵۸ را دربردارد. ناشر آن مدعی است همه مجموعههای پیش از این اثر ناقص هستند و این کتاب کاملترین آنهاست و پنجاه مصاحبه در آن وجود دارد که تا آن زمان، در مجموعه دیگری نشر نیافته بود (مرکز نشر دانشگاهی، یادداشت ناشر). با چاپ صحیفه امام، کاملترین مجموعه مصاحبههای امامخمینی در اختیار پژوهشگران قرار گرفتهاست. در این مجموعه، مصاحبهها به ترتیب تاریخی در کنار سخنرانیها، بیانیهها و دیگر مکتوبات ایشان آمدهاست (صحیفه، جم) (← مقاله صحیفه امام). در کتابهای «کوثر» (← مقاله کوثر)، «در جستجوی راه از کلام امام» (← مقاله در جستجوی راه از کلام امام) و «تبیان» (← مقاله تبیان) نیز در کنار سخنرانیهای امامخمینی از مصاحبهها هم استفاده شدهاست (← کوثر، ۱/۳۷۰؛ در جستجو، ۲/۱۳۰ و ۲۲۹). | |||
مجموعه مصاحبههای امامخمینی به اهتمام رسول سعادتمند و بر اساس آنچه در صحیفه امام موجود است، در سال ۱۳۸۶ توسط انتشارات تسنیم با عنوان «مصاحبههای امامخمینی» منتشر شدهاست. خلاصهای از این کتاب با عنوان «مصاحبه و گفتگوهای برگزیده امامخمینی» در سال ۱۳۸۹ با همت رسول سعادتمند و توسط همین ناشر به چاپ رسیدهاست. | |||
مصاحبه امامخمینی با نماینده سازمان الفتح که در ۱۹ مهر ۱۳۴۷ در نجف اشرف انجام گرفتهاست، به چهار زبان عربی، ترکی، انگلیسی و فرانسوی ترجمه شده و همراه با اظهار نظر جمعی از علمای اهل سنت و شیعه، ازجمله سیدمحسن حکیم درباره موضوع فلسطین، در سطحی گسترده منتشر گشتهاست (صحیفه، پانوشت، ۲/۲۰۱). با ترجمه «صحیفه امام» به زبانهای عربی و انگلیسی، تمامی مصاحبههای امامخمینی نیز به این دو زبان ترجمه شدهاند. | |||
منابع: امامخمینی، سیدروحالله، پیام انقلاب، با مقدمه امامی کاشانی، به کوشش م. د. قاجار، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۶۲ش؛ همو، پیام انقلاب، گردآورنده م. د. قاجار، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش؛ همو، در جستجوی راه از کلام امام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ ـ ۱۳۶۳ش؛ همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش؛ همو، مجموعهای از مکتوبات، سخنرانیها، پیامها و فتاوی امامخمینی، به کوشش م. دهنوی، تهران، چاپخش، ۱۳۶۰ش؛ همو، مصاحبهها و گفتگوهای برگزیده امامخمینی، گردآورنده رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۸۹ش؛ همو، مصاحبههای امامخمینی، تهران، سعید، بیتا؛ همو، مصاحبههای امامخمینی، تهیه و تنظیم رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۶۸ش؛ همو، ندای حق مجموعهای از پیامها، مصاحبهها و سخنرانیهای امامخمینی، گردآوری اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا و آمریکا، تهران، قلم، ۱۳۵۷ش؛ دفتر سیاسی سپاه پاسداران، امام در برابر صهیونیسم، تهران، بیتا؛ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر صادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش؛ کیبل، ریچارد، راهنمای روزنامهنگاری، ترجمه مریم تاجفر، تهران، همشهری، ۱۳۷۹ش؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، کوثر، مجموعه سخنرانیهای امامخمینی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش؛ مرکز نشر دانشگاهی، طلیعه انقلاب اسلامی مصاحبههای امامخمینی در نجف و پاریس و قم، تهران، ۱۳۶۲ش؛ نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی بیست و پنجساله ایران، تهران، رسا، چاپ ششم، ۱۳۷۹ش؛ نوربخش، سیدحسن، یادواره نهضت اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۹ش. | |||
نسخهٔ ۲۷ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۳۶
مصاحبهها، گزارش گفتوگوهای امامخمینی با رسانههای جمعی. با پیدایش مطبوعات، رادیو و تلویزیون و دیگر رسانههای ارتباطی و اطلاعرسانی، مصاحبه با عنوان روشی برای بیان و انتشار اندیشهها و آرا به خدمت گرفته شد (کیبل، ۱۳۸). نخستین مصاحبه با امامخمینی مربوط به سال ۱۳۳۱ است که مجله «ترقی» درباره «ضرب و شتم مردم قم توسط مأموران شهربانی» انجام دادهاست (مصاحبههای امام (۱۳۶۸)، ۷). دومین مصاحبه ایشان در سال ۱۳۴۷ با نماینده «الفتح» صورت پذیرفتهاست (صحیفه، ۲/۱۹۹). پس از این تاریخ، بیشتر مصاحبههای ایشان با مجلات، روزنامهها، شبکههای رادیو و تلویزیون و خبرگزاریهای پرشمار داخلی و خارجی، در سالهای ۱۳۵۷ ـ ۱۳۵۹ صورت گرفتهاست و مجموعاً شامل ۱۳۵ مصاحبه است (← ادامه مقاله). دو عامل در اندکبودن شمار مصاحبههای امامخمینی تا پیش از سال ۱۳۵۷ نقش داشتند: ۱. باور ایشان به اینکه مطبوعات موجود بیشتر به تشریفات رسمی و ظواهر، مانند کاخها و مراسم پرهزینه شاهان توجه میکنند، و به رنجها و مصائب مردم نمیپردازند؛ از اینرو مصاحبه با آنان بیفایده است (همان، ۳/۳۷۳؛ نوربخش، ۱/۷۳ و ۷۸)، ۲. مانعتراشیهای دولت عراق (در سالهای تبعید در عراق) و فضای طرفداری امریکا از رژیم پهلوی (مؤسسه تنظیم، ۱/۴۱۶ ـ ۴۱۷). پس از انجام مصاحبه امامخمینی با روزنامه لوموند، در چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ در نجف اشرف (صحیفه، ۳/۳۶۶ ـ ۳۷۳) و استقبال از آن، ایشان به درخواستهای بعدی خبرنگاران پاسخ مثبت داد و در ۲۳ شهریور ۱۳۵۷ در نجف اشرف با رادیو و تلویزیون فرانسه مصاحبه دیگری انجام داد که در روزنامه فیگارو چاپ شد (همان، ۳/۴۶۶). ایشان در زمان اقامت در پاریس از طرف دولت فرانسه اجازه سخنرانی و مصاحبه نداشت، اما چون روزنامه فیگارو به دولت فرانسه نزدیک بود، توانست دیداری با امامخمینی ترتیب دهد و جریان این دیدار را تحت عنوان مذاکره در روزنامه چاپ کند که همین امر باعث اعتراض دیگر روزنامههای فرانسوی شد و عملاً ممنوعیت مصاحبه با امامخمینی لغو شد (مؤسسه تنظیم، ۱/۵۳۹ ـ ۵۴۰) و ایشان از طریق مصاحبه با بنگاههای خبری و اطلاعرسانی دنیا، از این روش برای اطلاعرسانی، ابلاغ آرمانها، مبارزه با رژیم شاهنشاهی و پیشبرد اهداف سیاسی و فرهنگی استفاده میکرد (پیام انقلاب (۱۳۶۲)، ۱/۳۳ ـ ۳۴). با وجود محدودیتها و سختگیریها، مصاحبهها با بازتاب گستردهای در داخل ایران پخش میشد و تأثیری فکری و روانی در گسترش و عمق بخشی به جنبش مردم بر جای میگذاشت (مرکز نشر دانشگاهی، یادداشت ناشر). با توجه به نقش مهم امامخمینی در نهضت اسلامی روزنامهنگاران سرشناس و مهم جهان و مهمترین شبکههای خبری و نشریات دنیا، برای مصاحبه با ایشان اشتیاق شدیدی نشان میدادند (نجاتی، ۲/۳۲۱ و ۳۲۷؛ طباطبایی، ۳/۴۱؛ مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳). گستره مصاحبهها و بنگاههای خبری: مصاحبههای امامخمینی با شیوههای مختلف دیداری و شنیداری ثبت و ضبط شدهاست. گاهی نیز ایشان به صورت کتبی به پرسشهای خبرنگاران پاسخ میداد (طباطبایی، ۳/۴۲ ـ ۴۳). در مدت اقامت امامخمینی در پاریس سؤالات برای ایشان ترجمه میشد و ایشان به آنها پاسخ میداد. گاه به سبب تکراریبودن سؤالات، جوابهایی که ایشان پیشتر داده بود، با اطلاع ایشان به خبرنگاران داده میشد. گاه نیز ایشان نکته جدیدی به پاسخهای قبلی خود اضافه میکرد (همان). آمار مصاحبههای امامخمینی از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ بدینگونه است: در سال ۱۳۵۷، اردیبهشت یک مصاحبه؛ شهریور یک مصاحبه؛ مهر، دو مصاحبه؛ آبان، چهل مصاحبه؛ آذر، ۲۸ مصاحبه؛ دی، ۴۲ مصاحبه؛ بهمن تا پیش از دوازده بهمن و عزیمت به ایران، پنج مصاحبه. پس از بازگشت به ایران و سکونت در تهران و قم شمار مصاحبههای ایشان کاهش یافت. در اسفند ۱۳۵۷ و فروردین ۱۳۵۸ مصاحبهای از ایشان ثبت نشدهاست. مصاحبههای امامخمینی در سال ۱۳۵۸ به این ترتیب است؛ اردیبهشت، یک مصاحبه؛ مهر، یک مصاحبه؛ آبان، سه مصاحبه؛ آذر، هفت مصاحبه؛ دی، یک مصاحبه و سرانجام مهر ۱۳۵۹، یک مصاحبه داشتهاست. بر مبنای ماهشمار، بیشترین مصاحبهها در دی ۱۳۵۷، یک ماه پیش از بازگشت به ایران با ۴۲ مصاحبه و بر مبنای روزشمار، بیشترین مصاحبه در ۱۸ دی ۱۳۵۷ در یک روز با هفت مصاحبه بودهاست (صحیفه، جم). از نظر تحلیلی و استدلالیبودن، مصاحبه با روزنامه لوموند در چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ (همان، ۳/۳۶۶ ـ ۳۷۳)، طولانیترین و تحلیلیترین مصاحبه ایشان است و بقیه مصاحبهها کوتاه است (← همان، ۴/۵۱۱). پاسخها بیشتر اقناعی و گاه جدلی است که با لحنی قاطع و بدون تردید بیان شدهاست (همان، ۴/۱۷۲). پراکندگی مصاحبهها با توجه به مکانهایی که امامخمینی در آنجا سکونت داشته، عبارت است از: سه مصاحبه در نجف اشرف، ۱۱۸ مصاحبه در نوفللوشاتو (پاریس) و دو مصاحبه در تهران (یکی در مدرسه علوی و یکی در جماران) و دوازده مصاحبه در قم (یکی پیش از انقلاب و یازده مصاحبه پس از پیروزی انقلاب اسلامی) (همان، جم). تنوع شبکههای خبری و نشریاتی که با ایشان مصاحبه داشتهاند، از نظر ملیت و ماهیت رسانه بسیار است. روزنامههای اروپایی مانند ابزرور، فیگارو و گاردین انگلستان و مجلات مشهوری مانند ساندیتلگراف و اشپیگل (همان، ۴/۱ ـ ۴۴۲). غیر از روزنامهنگاران، خبرگزاریها و رادیو و تلویزیونهای اروپایی نیز حدود چهل مصاحبه با ایشان داشتهاند (همان). اروپاییها در تعداد مصاحبهها پیشقدم بودند و پس از آن رسانههای عمومی امریکا همچون تلویزیون سی. بی. اس، بالغ بر بیست مصاحبه با امامخمینی ضبط و پخش کردهاند (← همان، ۵/۱۴۶ ـ ۳۴۳). بنگاههای خبری و اطلاعرسانی کشورهای عربی و خاورمیانه، اعم از رسانههایی که با مدیریت مسلمانان یا پیروان دیگر ادیان اداره میشد، مانند روزنامه «النهار» چندین مصاحبه با امامخمینی داشتهاند. در میان کشورهای عربی، لبنانیها فعالتر بودهاند (همان، ۴/۴۴۳ و ۵/۷۹، ۱۸۵). از چند بنگاه آسیایی ـ آفریقایی که مصاحبههایی با ایشان داشتهاند، از ژاپنیها شمار بیشتری مصاحبه ثبت شدهاست (همان، ۱۱/۱۲۳ ـ ۱۳۴). از میان مصاحبههای امامخمینی با خبرنگاران غیر ایرانی، نام پنج تن از خبرنگاران برده شدهاست که عبارتاند از: لوسین ژرژ، خبرنگار روزنامه لوموند؛ اوریانا فالاچی، روزنامهنگار ایتالیایی؛ محمد حسنین هیکل، سردبیر روزنامه الاهرام؛ الیزابت تارگود، خبرنگار روزنامه گاردین؛ جورجی گایر از روزنامه لسآنجلس تایمز (نجاتی، ۲/۳۳۶؛ مرکز نشر دانشگاهی، ۱، ۳۷ و ۱۸۱؛ مصاحبه و گفتگوها، ۱۱، ۵۷، ۹۵، ۱۹۷ و ۲۸۹؛ صحیفه، ۳/۳۶۶؛ ۴/۲۴۵ و ۵/۱۸۱، ۲۶۶). در دیگر مصاحبهها نیز تنها نام کلی خبرگزاری آمدهاست. امامخمینی خود یک روز پس از مصاحبه با اوریا فالاچی که در تاریخ ۲۱/۶/۱۳۵۸ در قم صورت گرفت ـ در صحیفه امام، بر خلاف صحیفه نور، به اشتباه تاریخ ۲/۷/۱۳۵۸ شمرده شدهاست ـ ، در سخنرانی عمومی خود در مدرسه فیضیه به این مصاحبه و بخشی از محتوای آن درباره تبلیغات سوء علیه ایشان در غرب است، اشاره کردهاست (صحیفه، ۹/۵۰۸ ـ ۵۰۹). رسانههای ایرانی به دلیل خفقان موجود در زمان حکومت پهلوی، فعالیت کمتری داشتهاند و تنها روزنامههای اطلاعات و کیهان یک مصاحبه در سوم بهمن ۱۳۵۷ (صحیفه، ۵/۵۱۹) داشتهاند. پس از پیروزی انقلاب نیز دو مصاحبه کوتاه در پاسخ خبرنگار روزنامه اطلاعات در ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ (همان، ۶/۱۶۷) و دیگری در پاسخ به رادیو و تلویزیون آموزشی در ۷ اردیبهشت ۱۳۵۸ (همان، ۷/۱۴۳) داشتهاست. مصاحبهگران معمولاً دریافتها و حوادث برجسته و نکات جذابی را که پیش یا هنگام یا پس از مصاحبه داشتهاند، در مقدمه میآوردند؛ از اینرو آنان نکاتی درباره زندگی امامخمینی مطرح کردهاند که بر اهمیت و تأثیر مصاحبهها افزودهاست. لوسین ژرژ، خبرنگار لوموند، در مقدمه خود، مطالبی درباره سادگی خانه امامخمینی و کوچکبودن خانه و اتاق مصاحبه (همان، ۳/۳۶۷ ـ ۳۶۸) و نیز عالیبودن روحیات ایشان و تسلط بر رفتار خود و خردمندانهبودن منش ایشان بیان کردهاست (همان، ۳/۳۶۶ ـ ۳۶۸). نیز برخی گفتهاند امامخمینی با روش نگاه نافذ، به تفهیم اعتقادات خود به مخاطبانش میپرداخت (نوربخش، ۱/۷۱). موضوعات مصاحبهها: بیشترین حجم مصاحبهها به اقتضای مسائل جاری ایران، سیاسی و ناظر به حوادث داخل ایران است. دامنه این موضوعات بدینگونه است: ۱. نقد نظام سلطنت و رفتار و عملکرد شاه؛ ۲. مسائل جاری در عرصه بینالمللی مانند عملکرد دولت اسرائیل؛ ۳. ترسیم حکومت اسلامی و ساختار آن؛ ۴. جنبش عمومی و انقلاب اسلامی در ایران؛ ۵. سیاست خارجی حکومت اسلامی؛ ۶. تبیین برخی از مفاهیم سیاسی و مسائل و حوادث سیاسی عرصه بینالملل (صحیفه، جم). پس از مسائل سیاسی، مباحث مرتبط با مسائل اجتماعی و فرهنگی، مانند تمدن اسلامی، جوانان، زنان، ماه محرم، مدرنیزهکردن ایران و نقش بازار، درصد کمتری از حجم مصاحبهها را به خود اختصاص دادهاست. در مرتبه بعد، مباحث شخصی مانند علت ترک عراق و مهاجرت به فرانسه، اقامت در فرانسه و زندگی روزانه قرار دارد. دیگر موضوعات به ترتیب درصد، عبارتاند از: فقه و حقوق، اقتصاد، کلام، اقلیتهای دینی و ادیان (همان). فضا و مناسبات مصاحبهها: مصاحبهها تابع شرایط خاص و اقتضائات زمانی و مکانی بودهاست؛ مثلاً در پی اجتماع مردم قم و اعتراض آنها به سیدعلیاکبر برقعی و تیراندازی مأموران و کشتهشدن یک نفر در دی ۱۳۳۱، امامخمینی از سوی سیدحسین بروجردی برای پیگیری و تهیه گزارش مأموریت یافته بود و در جریان این پیگیری، نخستین مصاحبه ایشان در پاسخ به پرسش خبرنگار مجله ترقی رقم میخورد (همان، ۱/۳۱ ـ ۳۲)؛ همچنین در پی تشدید بحران فلسطین و نیاز آنها به کمک، در ۱۹ مهر ۱۳۴۷ در نجف به پرسشهای نماینده «الفتح» پاسخ گفت (همان، ۲/۱۹۹). موضوعات آن، مسائلی نظیر پرداخت وجوه شرعی به جنبش فتح، تداوم پیکار با اسرائیل، کمک مسلمانان جهان به مردم فلسطین و سرانجام نکوهش همکاری با صهیونیستها است (پیام انقلاب (۱۳۶۰)، ۱/۱۳۲ ـ ۱۳۵). تنها همین یک مصاحبه از امامخمینی، ویژه فلسطین و صهیونیسم گزارش شدهاست. البته ایشان در میانه دیگر مصاحبهها به این موضوع پرداختهاست (← دفتر سیاسی، ۳۰ و ۴۰). آخرین مصاحبه درباره تجاوز رژیم بعثی عراق به ایران اسلامی، در ۱۷ مهر ۱۳۵۹ در جماران انجام شدهاست که خبرنگاران خارجی تنها یک سؤال درباره نظر امامخمینی در مورد جنگ و آینده آن پرسیدند (صحیفه، ۱۳/۲۶۱ ـ ۲۶۲). امامخمینی در رویارویی با پرسشهای خبرنگاران در نوفللوشاتو و حتی در نجف اشرف، نظام آینده ایران را بسیار آزاد ترسیم کردهاست؛ برای نمونه در مصاحبه با خبرنگار مجله آلمانی اشپیگل در شانزدهم آبان ۱۳۵۷ درباره جانشین نظام شاهنشاهی، تعیین نظام سیاسی آینده را منوط به آرای مردم دانست (همان، ۴/۳۵۸). در گفتوگو با «راسل کر»، بر آزادی و دموکراسی همهجانبه در حکومت اسلامی تأکید ورزید و تساوی شخص اول حکومت اسلامی با پایینترین فرد جامعه اسلامی و آزادی زنان در این حکومت و تساوی حقوق آنها با مردان را مطرح کرد (همان، ۵/۷۰). کتابشناسی: متن کامل همه مصاحبههای امامخمینی در صحیفه امام موجود است؛ مگر متن پرسش و پاسخ دو مصاحبه در موضوعات «کنفرانس اسلامی» در رباط و «تجدید بنای مسجد الاقصی» که تنها گزارش خبری آن در برخی منابع اولیه، دیده میشود و متن مصاحبه در دسترس نیست (مجموعهای از، ۱۵۴). «ندای حق» عنوان کتابی است که اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان اروپا، امریکا و کانادا گردآوری و منتشر کردهاست و شامل ۳۳ مصاحبه در فاصله سوم آبان تا ۲۶ آبان ۱۳۵۷ است و به دلیل انتشار آن در ۱۳۵۷، قدیمیترین منبع در این زمینه به شمار میرود (ندای حق، ۱/۳۱ ـ ۱۱۳). همچنین دو کتاب «مجموعهای از مکتوبات، سخنرانیها، پیامها و فتاوای امامخمینی» در سال ۱۳۶۰ و «پیام انقلاب» در سال ۱۳۶۱، مصاحبهها را در کنار سخنرانیها و پیامها در فصلی مستقل چاپ کردهاند که دربردارنده مصاحبههای امامخمینی تا پایان اسفند ۱۳۵۷ است (همان، ۱/۳۱ ـ ۱۱۳)؛ نیز مجموعهای دیگر، در کنار سخنرانیها و پیامها، مصاحبهها را آورده که قلمرو زمانی آن از آغاز تا هجرت به پاریس در چهاردهم مهر ۱۳۵۷ میباشد (← مجموعهای از). همچنین، کتابی با عنوان «مصاحبههای امامخمینی» بدون شناسنامه و ذکر نام گردآورنده انتشار یافتهاست که شکل ظاهری آن همانند کتابهای منتشرشده در اروپا توسط تشکلهای اسلامی ایرانیان مقیم آن کشورها بودهاست. در این کتاب ۶۵ مصاحبه از ۲۳ شهریور تا ۲۱ آذر ۱۳۵۷ موجود است. این اثر ترتیب زمانی یا الفبایی و مانند آن ندارد (← مصاحبههای امام، بیتا، بخش فهرست، ۱۵۲ ـ ۱۵۴). مصاحبههای امامخمینی را نشر دانشگاهی، وابسته به ستاد انقلاب فرهنگی در یک مجلد با عنوان «طلیعه انقلاب اسلامی» در سال ۱۳۶۲ منتشر ساخت. این کتاب در مجموع ۱۲۵ مصاحبه از چهارم اردیبهشت ۱۳۵۷ تا ۲۸ آذر ۱۳۵۸ را دربردارد. ناشر آن مدعی است همه مجموعههای پیش از این اثر ناقص هستند و این کتاب کاملترین آنهاست و پنجاه مصاحبه در آن وجود دارد که تا آن زمان، در مجموعه دیگری نشر نیافته بود (مرکز نشر دانشگاهی، یادداشت ناشر). با چاپ صحیفه امام، کاملترین مجموعه مصاحبههای امامخمینی در اختیار پژوهشگران قرار گرفتهاست. در این مجموعه، مصاحبهها به ترتیب تاریخی در کنار سخنرانیها، بیانیهها و دیگر مکتوبات ایشان آمدهاست (صحیفه، جم) (← مقاله صحیفه امام). در کتابهای «کوثر» (← مقاله کوثر)، «در جستجوی راه از کلام امام» (← مقاله در جستجوی راه از کلام امام) و «تبیان» (← مقاله تبیان) نیز در کنار سخنرانیهای امامخمینی از مصاحبهها هم استفاده شدهاست (← کوثر، ۱/۳۷۰؛ در جستجو، ۲/۱۳۰ و ۲۲۹). مجموعه مصاحبههای امامخمینی به اهتمام رسول سعادتمند و بر اساس آنچه در صحیفه امام موجود است، در سال ۱۳۸۶ توسط انتشارات تسنیم با عنوان «مصاحبههای امامخمینی» منتشر شدهاست. خلاصهای از این کتاب با عنوان «مصاحبه و گفتگوهای برگزیده امامخمینی» در سال ۱۳۸۹ با همت رسول سعادتمند و توسط همین ناشر به چاپ رسیدهاست. مصاحبه امامخمینی با نماینده سازمان الفتح که در ۱۹ مهر ۱۳۴۷ در نجف اشرف انجام گرفتهاست، به چهار زبان عربی، ترکی، انگلیسی و فرانسوی ترجمه شده و همراه با اظهار نظر جمعی از علمای اهل سنت و شیعه، ازجمله سیدمحسن حکیم درباره موضوع فلسطین، در سطحی گسترده منتشر گشتهاست (صحیفه، پانوشت، ۲/۲۰۱). با ترجمه «صحیفه امام» به زبانهای عربی و انگلیسی، تمامی مصاحبههای امامخمینی نیز به این دو زبان ترجمه شدهاند. منابع: امامخمینی، سیدروحالله، پیام انقلاب، با مقدمه امامی کاشانی، به کوشش م. د. قاجار، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۶۲ش؛ همو، پیام انقلاب، گردآورنده م. د. قاجار، تهران، پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۶۰ش؛ همو، در جستجوی راه از کلام امام، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ ـ ۱۳۶۳ش؛ همو، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش؛ همو، مجموعهای از مکتوبات، سخنرانیها، پیامها و فتاوی امامخمینی، به کوشش م. دهنوی، تهران، چاپخش، ۱۳۶۰ش؛ همو، مصاحبهها و گفتگوهای برگزیده امامخمینی، گردآورنده رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۸۹ش؛ همو، مصاحبههای امامخمینی، تهران، سعید، بیتا؛ همو، مصاحبههای امامخمینی، تهیه و تنظیم رسول سعادتمند، قم، تسنیم، چاپ اول، ۱۳۶۸ش؛ همو، ندای حق مجموعهای از پیامها، مصاحبهها و سخنرانیهای امامخمینی، گردآوری اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا و آمریکا، تهران، قلم، ۱۳۵۷ش؛ دفتر سیاسی سپاه پاسداران، امام در برابر صهیونیسم، تهران، بیتا؛ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر صادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۷ش؛ کیبل، ریچارد، راهنمای روزنامهنگاری، ترجمه مریم تاجفر، تهران، همشهری، ۱۳۷۹ش؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، کوثر، مجموعه سخنرانیهای امامخمینی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش؛ مرکز نشر دانشگاهی، طلیعه انقلاب اسلامی مصاحبههای امامخمینی در نجف و پاریس و قم، تهران، ۱۳۶۲ش؛ نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی بیست و پنجساله ایران، تهران، رسا، چاپ ششم، ۱۳۷۹ش؛ نوربخش، سیدحسن، یادواره نهضت اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۹ش.