۲۱٬۱۴۹
ویرایش
محاصره اقتصادی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
محاصره به معنای گرداگرد گرفتن، حصاری‌کردن در جنگ و گرفتن اطراف کسی یا چیزی است، به طوری که توان بیرون‌آمدن نداشته باشد.<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۱۲/۱۷۹۶۵.</ref> محاصره اقتصادی در اصطلاح به قطع یا محدودکردن مناسبات تجاری و سیاسی، به عنوان اقدامی تنبیهی به دست یک یا چند دولت علیه کشوری که | محاصره به معنای گرداگرد گرفتن، حصاری‌کردن در جنگ و گرفتن اطراف کسی یا چیزی است، به طوری که توان بیرون‌آمدن نداشته باشد.<ref>دهخدا، فرهنگ‌لغت دهخدا، ۱۲/۱۷۹۶۵.</ref> محاصره اقتصادی در اصطلاح به قطع یا محدودکردن مناسبات تجاری و سیاسی، به عنوان اقدامی تنبیهی به دست یک یا چند دولت علیه کشوری که قوانین بین‌المللی را نقض کرده‌است، اطلاق می‌شود.<ref>انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۶۳۵.</ref>. برخی کارشناسان، تحریم اقتصادی را واکنشی به رفتار سیاسی یک کشور و با هدف تغییر در ایستارها، رفتارهای داخلی و خارجی کشور تحریم‌شونده و مجازات آن کشور می‌دانند؛ <ref>هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۷؛ علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۴۱.</ref> البته استفاده از این ابزار، بدون توجه به منافع و خواست اعضای جامعه جهانی و بر خلاف اصول و موازین بین‌المللی، سیاستی است که برخی قدرت‌ها علیه برخی کشورهای در حال توسعه اعمال می‌کنند.<ref>حدادی، تحریم‌های بین‌المللی، ابزار سیاست ملی یا ضمانت اجرایی بین‌المللی، ۱۱۰.</ref> محاصره اقتصادی در ادبیات اقتصاد سیاسی و عرف سیاسی، معادل تحریم اقتصادی است و از قرن نوزدهم میلادی به بعد، در مبارزات سیاسی به کار گرفته می‌شود.<ref>طلوعی، فرهنگ جامع علوم سیاسی، ۳۴۹.</ref> امروزه تحریم با گستره بیشتر و هزینه کمتری که دارد، جایگزین مناسبی برای گزینه نظامی به شمار می‌آید.<ref>زهرانی، نظریه‌های تحریم اقتصادی، ۴.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
استفاده از روش محاصره اقتصادی سابقه‌ای طولانی در تاریخ دارد.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۴.</ref> نخستین مورد مستند تحریم در متون غربی، به سال ۴۳۲ پیش از میلاد و عصر یونان باستان و دستور «مگارین» برای تحریم اهالی شهر «مگارا»، به دلیل ربودن سه زن اسپازینی بر می‌گردد.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۴.</ref> در [[تاریخ اسلام]] نیز سران | استفاده از روش محاصره اقتصادی سابقه‌ای طولانی در تاریخ دارد.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۴.</ref> نخستین مورد مستند تحریم در متون غربی، به سال ۴۳۲ پیش از میلاد و عصر یونان باستان و دستور «مگارین» برای تحریم اهالی شهر «مگارا»، به دلیل ربودن سه زن اسپازینی بر می‌گردد.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۴.</ref> در [[تاریخ اسلام]] نیز سران قریش از محاصره همه‌جانبه، به‌ویژه اقتصادی علیه مسلمانان برای جلوگیری از نفوذ و پیشرفت اسلام استفاده کردند. این تحریم‌ها، علاوه بر جلوگیری از رسیدن مواد خوراکی به [[مسلمانان مکه]]، شامل [[ازدواج]] با آنان نیز می‌شد.<ref>سبحانی، فروغ ابدیت، ۳۴۲.</ref> تحریم در تاریخ [[امریکا]] از قرن هیجدهم میلادی به بعد بارها اجرا شده‌است.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۴.</ref> ساکنان مهاجر این کشور در سال ۱۷۶۵م/ ۱۱۴۴ش در اعتراض به اجرای قانون «استمپ» که تجارت امریکا با [[فرانسه]] را محدود می‌کرد، کالاهای انگلیسی را تحریم کردند که این اقدام به جنگ‌های داخلی انجامید.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۵.</ref> امریکا در سال ۱۸۲۲م/ ۱۲۰۱ش در واکنش به اقدام انگلیس در محدودکردن [[تجارت]] با فرانسه، مبادلات تجاری خود را با انگلستان متوقف کرد.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۵.</ref> | ||
تحریم اقتصادی تا سال ۱۹۱۸م/ ۱۲۹۷ش مکمل اقدامات نظامی به شمار می‌رفت؛ اما پس از [[جنگ جهانی اول]] به جای اقدامات نظامی، مورد توجه جدی قرار گرفت.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۵.</ref> پس از تشکیل جامعه ملل، قانون تحریم درباره برخی کشورها در سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۳۴ و ۱۹۳۶م اجرا شد.<ref>هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۸.</ref> قدرت‌های بزرگ از این ابزار علیه یکدیگر نیز استفاده کرده‌اند. در سال ۱۹۶۰م/ ۱۳۳۹ش دولت [[شوروی]] از تجارت خود با [[چین]] بسیار کاست. در سال ۱۹۸۰م/ ۱۳۵۹ش، امریکا، شوروی را به دلیل حمله به [[افغانستان]]، مورد مجازات‌های اقتصادی قرار داد.<ref>هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۷ و ۳۹۳.</ref> از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۰م بیشترین تحریم‌ها را امریکا اعمال کرده‌است.<ref>ولی‌زاده، تحریم منع گسترش در تئوری‌های بین‌الملل، ۲۷۸.</ref> اعمال تحریم تنها از سوی کشورهای قدرتمند علیه دیگر کشورها نبوده‌است، بلکه کشورهای دیگر نیز گاهی از این ابزار استفاده کرده‌اند و تحریم [[کشورهای عرب]] در سال ۱۹۷۳م/ ۱۳۵۲ش علیه حامیان [[رژیم اسرائیل]] از آن جمله است.<ref>طلوعی، فرهنگ جامع علوم سیاسی، ۳۴۹.</ref> گاهی نیز از تحریم به عنوان ابزاری برای حفظ منافع ملت‌ها در برابر استعمارگران استفاده شده‌است که نمونه شاخص آن | تحریم اقتصادی تا سال ۱۹۱۸م/ ۱۲۹۷ش مکمل اقدامات نظامی به شمار می‌رفت؛ اما پس از [[جنگ جهانی اول]] به جای اقدامات نظامی، مورد توجه جدی قرار گرفت.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۵.</ref> پس از تشکیل جامعه ملل، قانون تحریم درباره برخی کشورها در سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۳۴ و ۱۹۳۶م اجرا شد.<ref>هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۸.</ref> قدرت‌های بزرگ از این ابزار علیه یکدیگر نیز استفاده کرده‌اند. در سال ۱۹۶۰م/ ۱۳۳۹ش دولت [[شوروی]] از تجارت خود با [[چین]] بسیار کاست. در سال ۱۹۸۰م/ ۱۳۵۹ش، امریکا، شوروی را به دلیل حمله به [[افغانستان]]، مورد مجازات‌های اقتصادی قرار داد.<ref>هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۷ و ۳۹۳.</ref> از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۰م بیشترین تحریم‌ها را امریکا اعمال کرده‌است.<ref>ولی‌زاده، تحریم منع گسترش در تئوری‌های بین‌الملل، ۲۷۸.</ref> اعمال تحریم تنها از سوی کشورهای قدرتمند علیه دیگر کشورها نبوده‌است، بلکه کشورهای دیگر نیز گاهی از این ابزار استفاده کرده‌اند و تحریم [[کشورهای عرب]] در سال ۱۹۷۳م/ ۱۳۵۲ش علیه حامیان [[رژیم اسرائیل]] از آن جمله است.<ref>طلوعی، فرهنگ جامع علوم سیاسی، ۳۴۹.</ref> گاهی نیز از تحریم به عنوان ابزاری برای حفظ منافع ملت‌ها در برابر استعمارگران استفاده شده‌است که نمونه شاخص آن تحریم تنباکوست. پس از اعطای انحصاری امتیاز تولید، خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران به یک انگلیسی به مدت پنجاه سال، [[میرزامحمدحسن شیرازی]] با [[تحریم شرعی استعمال توتون و تنباکو]]، باعث لغو این امتیاز شد.<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱/۶۵ و ۷۴.</ref> | ||
{{ببینید|نهضت تحریم تنباکو}} | {{ببینید|نهضت تحریم تنباکو}} | ||
طبق قانون وضع‌شده در سازمان ملل، این نهاد بین‌المللی نیز حق تحریم کشورها را دارد.<ref>حدادی، تحریم‌های بین‌المللی، ابزار سیاست ملی یا ضمانت اجرایی بین‌المللی، ۱۱۰.</ref> نخستین تحریم سازمان ملل درباره حکومت اقلیت سفیدپوست رودزیا و دومین آن تحریم اقتصادی [[افریقای جنوبی]] در دوره آپارتاید در سال ۱۹۷۷م/ ۱۳۵۶ش بود.<ref>بنیس، سیطره امریکا بر سازمان ملل، ۲۲۷؛ هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۸.</ref> از سال ۱۹۹۰م/ ۱۳۶۹ش تاکنون، کشورهای مختلفی ازجمله [[عراق]]، یوگسلاوی، سومالی، [[لیبی]]، لیبریا، هائیتی و [[افغانستان]] به دست | طبق قانون وضع‌شده در سازمان ملل، این نهاد بین‌المللی نیز حق تحریم کشورها را دارد.<ref>حدادی، تحریم‌های بین‌المللی، ابزار سیاست ملی یا ضمانت اجرایی بین‌المللی، ۱۱۰.</ref> نخستین تحریم سازمان ملل درباره حکومت اقلیت سفیدپوست رودزیا و دومین آن تحریم اقتصادی [[افریقای جنوبی]] در دوره آپارتاید در سال ۱۹۷۷م/ ۱۳۵۶ش بود.<ref>بنیس، سیطره امریکا بر سازمان ملل، ۲۲۷؛ هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ۳۷۸.</ref> از سال ۱۹۹۰م/ ۱۳۶۹ش تاکنون، کشورهای مختلفی ازجمله [[عراق]]، یوگسلاوی، سومالی، [[لیبی]]، لیبریا، هائیتی و [[افغانستان]] به دست شورای امنیت سازمان ملل تحریم شده‌اند.<ref>بنیس، سیطره امریکا بر سازمان ملل، ۲۳۲.</ref> | ||
[[ایران]] نیز در دویست سال گذشته با تحریم‌های اقتصادی روبه‌رو بوده‌است. در [[دوره قاجاریه]]، به علت وابستگی اقتصاد شمال ایران به ساختار اقتصادی [[روسیه]]، به‌ویژه شبکه حمل‌ونقل آن، این کشور از تحریم اقتصادی علیه [[ایران]] استفاده می‌کرد.<ref>سجادپور، ارزیابی مهار دوگانه، چهار نگاه متفاوت، ۷.</ref> انگلیس نیز در سال ۱۳۳۱ به منظور تضعیف [[دولت محمد مصدق]]، ایران را مورد محاصره اقتصادی همه‌جانبه، ازجمله [[تحریم نفتی]] قرار داد.<ref>مهدوی، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی (۱۳۲۴ ـ ۱۳۵۷)، ۸۹.</ref> | [[ایران]] نیز در دویست سال گذشته با تحریم‌های اقتصادی روبه‌رو بوده‌است. در [[دوره قاجاریه]]، به علت وابستگی اقتصاد شمال ایران به ساختار اقتصادی [[روسیه]]، به‌ویژه شبکه حمل‌ونقل آن، این کشور از تحریم اقتصادی علیه [[ایران]] استفاده می‌کرد.<ref>سجادپور، ارزیابی مهار دوگانه، چهار نگاه متفاوت، ۷.</ref> انگلیس نیز در سال ۱۳۳۱ به منظور تضعیف [[دولت محمد مصدق]]، ایران را مورد محاصره اقتصادی همه‌جانبه، ازجمله [[تحریم نفتی]] قرار داد.<ref>مهدوی، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی (۱۳۲۴ ـ ۱۳۵۷)، ۸۹.</ref> | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مبانی نظری و رفتاری جدیدی در ایران شکل گرفت که در بسیاری از موارد با اهداف امریکا مغایر بود؛ از این‌رو امریکا سیاستش را در برابر ایران تغییر داد و با استفاده از [[دیپلماسی فشار]]، تحریم اقتصادی را در الگوی رفتاری خود با ایران گنجاند که در واقع واکنشی به تغییر رفتار و برنامه‌ها و اهداف ایران در عرصه بین‌المللی بود.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۴۵ ـ ۴۶؛ مشیرزاده و جعفری، قدرت هژمون و دولت‌های انقلابی، مطالعه موردی امریکا و جمهوری اسلامی ایران، ۵۵ ـ ۵۶.</ref> | پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مبانی نظری و رفتاری جدیدی در ایران شکل گرفت که در بسیاری از موارد با اهداف امریکا مغایر بود؛ از این‌رو امریکا سیاستش را در برابر ایران تغییر داد و با استفاده از [[دیپلماسی فشار]]، تحریم اقتصادی را در الگوی رفتاری خود با ایران گنجاند که در واقع واکنشی به تغییر رفتار و برنامه‌ها و اهداف ایران در عرصه بین‌المللی بود.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۴۵ ـ ۴۶؛ مشیرزاده و جعفری، قدرت هژمون و دولت‌های انقلابی، مطالعه موردی امریکا و جمهوری اسلامی ایران، ۵۵ ـ ۵۶.</ref> | ||
[[امام‌خمینی]] ماهیت نهضت اسلامی ایران را موجب تقابل قدرت‌های بزرگ با ایران و توطئه‌چینی‌های گوناگون، ازجمله محاصره اقتصادی کشور می‌دانست.<ref> | [[امام‌خمینی]] ماهیت نهضت اسلامی ایران را موجب تقابل قدرت‌های بزرگ با ایران و توطئه‌چینی‌های گوناگون، ازجمله محاصره اقتصادی کشور می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۶۵.</ref> ایشان برخی دیگر از اهداف محاصره اقتصادی را ایجاد مانع در راه تحقق عدالت در ایران،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴.</ref> ناتوان‌سازی [[دولت اسلامی]] در رسیدگی به محرومان،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۴۱.</ref> بازداشتن ملت ایران از حقوق مسلّم خود، همچون استرداد و محاکمه [[محمدرضا پهلوی]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۰۹.</ref> برمی‌شمرد. | ||
نخستین تحریم [[جمهوری اسلامی ایران]] پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی امریکا، در پی [[تسخیر لانه جاسوسی آمریکا|تسخیر سفارت]] این کشور در ایران (۱۳ آبان ۱۳۵۸)، در واکنش به گروگان‌گیری اعضای سفارت و با هدف آزادی گروگان‌ها صورت گرفت.{{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}} اصلی‌ترین موارد تحریم در آن زمان، ممنوعیت واردات نفت از ایران، جلوگیری از صادرات قطعات یدکی و ابزارهای نظامی به ایران و مسدودکردن تمام دارایی‌های ایران در بانک‌های امریکایی بود.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۳.</ref> موج دوم تحریم علیه ایران زمانی شکل گرفت که دولت امریکا به دلیل بمب‌گذاری در پایگاه نظامی این کشور در [[لبنان]] در اول آبان ۱۳۶۲، ایران را در فهرست کشورهای حامی [[تروریسم]] قرار داد و در پی آن، صادرات کلیه تجهیزات نظامی و کالاهای دارای مصارف دوگانه نظامی و غیر نظامی را به ایران ممنوع کرد و موجب محدودیت کمک‌های مالی، ازجمله اعطای وام بانک جهانی به ایران شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۰؛ متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۵.</ref> در سال ۱۳۶۶ پس از درگیری مستقیم نظامی امریکا با ایران در [[خلیج فارس]]، تحریم‌های امریکا ضد ایران وارد مرحله جدیدی شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاریایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۱.</ref> در این مرحله، امریکا در صدد کاهش [[صادرات نفت ایران]] به کشورهای غربی و محدودکردن تجارت آنها با ایران برآمد<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۱.</ref> و به برخی کشورها، مانند ژاپن نیز فشار آورد تا از روابط تجاری خود با ایران بکاهند.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۸ ـ ۵۹.</ref> روند تحریم‌های اقتصادی علیه ایران از سال ۱۳۶۸ به بعد نیز ادامه داشت. | نخستین تحریم [[جمهوری اسلامی ایران]] پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی امریکا، در پی [[تسخیر لانه جاسوسی آمریکا|تسخیر سفارت]] این کشور در ایران (۱۳ آبان ۱۳۵۸)، در واکنش به گروگان‌گیری اعضای سفارت و با هدف آزادی گروگان‌ها صورت گرفت.{{ببینید|تسخیر لانه جاسوسی امریکا}} اصلی‌ترین موارد تحریم در آن زمان، ممنوعیت واردات نفت از ایران، جلوگیری از صادرات قطعات یدکی و ابزارهای نظامی به ایران و مسدودکردن تمام دارایی‌های ایران در بانک‌های امریکایی بود.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۳.</ref> موج دوم تحریم علیه ایران زمانی شکل گرفت که دولت امریکا به دلیل بمب‌گذاری در پایگاه نظامی این کشور در [[لبنان]] در اول آبان ۱۳۶۲، ایران را در فهرست کشورهای حامی [[تروریسم]] قرار داد و در پی آن، صادرات کلیه تجهیزات نظامی و کالاهای دارای مصارف دوگانه نظامی و غیر نظامی را به ایران ممنوع کرد و موجب محدودیت کمک‌های مالی، ازجمله اعطای وام بانک جهانی به ایران شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۰؛ متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۵.</ref> در سال ۱۳۶۶ پس از درگیری مستقیم نظامی امریکا با ایران در [[خلیج فارس]]، تحریم‌های امریکا ضد ایران وارد مرحله جدیدی شد.<ref>نوازنی، الگوهای رفتاریایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۱.</ref> در این مرحله، امریکا در صدد کاهش [[صادرات نفت ایران]] به کشورهای غربی و محدودکردن تجارت آنها با ایران برآمد<ref>نوازنی، الگوهای رفتاری ایالات متحده امریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی (۱۳۵۷ ـ ۱۳۸۰)، ۲۴۱.</ref> و به برخی کشورها، مانند ژاپن نیز فشار آورد تا از روابط تجاری خود با ایران بکاهند.<ref>متقی، تأثیر تحریم‌های امریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، ۵۸ ـ ۵۹.</ref> روند تحریم‌های اقتصادی علیه ایران از سال ۱۳۶۸ به بعد نیز ادامه داشت. | ||
[[امام‌خمینی]]، با مغایردانستن تحریم اقتصادی با قوانین بین‌المللی<ref> | [[امام‌خمینی]]، با مغایردانستن تحریم اقتصادی با قوانین بین‌المللی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۸.</ref> و ادعاهای بشردوستانه امریکا،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۸۶ و ۲۲۴</ref> به‌گرمی از آن استقبال کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۰.</ref> و تحریم را مایه بیداری و تلاش جوانان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۱۳۲.</ref> و تحفه‌ای الهی نامید که افکار و توان نیروهای داخلی را به کار انداخت و از [[دولت]] و [[ارتش]] خواست در اقدامی پیش‌دستانه، دیگر کالاهای قدرت‌های استکباری را تحریم کنند تا کشور به [[خودکفایی]] برسد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۳.</ref> | ||
==آثار و پیامدهای محاصره اقتصادی== | ==آثار و پیامدهای محاصره اقتصادی== | ||
تحریم‌های اقتصادی بی‌تأثیر نبوده و مشکلاتی، مانند محدودیت تجارت بین‌المللی ایران، سقوط ارزش ریال، قطع کمک نهادهای بین‌المللی و دشواری وضع اقتصادی و معیشتی مردم را به دنبال داشته‌است؛ اما بیشتر کارشناسان بر این نکته تأکید کرده‌اند که تحریم‌های امریکا تأثیری در تغییر رفتار ایران در جهت اهداف امریکا نداشته‌است.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۳۷.</ref> برخی سیاست‌مداران نیز، تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران را موفق و برخی دیگر ناموفق ارزیابی کرده‌اند.<ref>برژینسکی و دیگران، گزارش شورای روابط خارجی ایالات متحده، ضرورت بازنگری در سیاست امریکا در قبال ایران، ۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref> | تحریم‌های اقتصادی بی‌تأثیر نبوده و مشکلاتی، مانند محدودیت تجارت بین‌المللی ایران، سقوط ارزش ریال، قطع کمک نهادهای بین‌المللی و دشواری وضع اقتصادی و معیشتی مردم را به دنبال داشته‌است؛ اما بیشتر کارشناسان بر این نکته تأکید کرده‌اند که تحریم‌های امریکا تأثیری در تغییر رفتار ایران در جهت اهداف امریکا نداشته‌است.<ref>علیخانی، تحریم ایران، شکست یک سیاست، ۳۳۷.</ref> برخی سیاست‌مداران نیز، تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران را موفق و برخی دیگر ناموفق ارزیابی کرده‌اند.<ref>برژینسکی و دیگران، گزارش شورای روابط خارجی ایالات متحده، ضرورت بازنگری در سیاست امریکا در قبال ایران، ۱۴۶ ـ ۱۴۷.</ref> | ||
امام‌خمینی با وجود اینکه فشار محاصره اقتصادی و تحریم‌ها را کمرشکن شمرده،<ref> | امام‌خمینی با وجود اینکه فشار محاصره اقتصادی و تحریم‌ها را کمرشکن شمرده،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۴۴.</ref> آن را هدیه‌ای الهی به شمار آورد و معتقد بود تحریم‌ها با وجود سختی‌هایی که پدیدآورده، باعث پرورش فکرها و تلاش در راه خودکفایی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۱۵ ـ ۱۱۶.</ref> فعالیت متفکران و رفع مشکلات کشور با کوشش دانشمندان داخلی <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲۵۱ و ۱۶/۱۰۴.</ref> و ابتکارات مختلف متخصصان ایرانی (حتی در دوران [[جنگ تحمیلی|جنگ]])<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۱۴ ـ ۱۱۶</ref> شده‌است. ایشان حفظ استقلال، پدیدآمدن روحیه خودباوری، تبدیل‌کردن تهدیدِ تحریم به فرصتِ پیداکردن شخصیت خود و فعال‌شدن مغزهای راکد داخلی را از برکات محاصره اقتصادی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۱۴ ـ ۱۱۶</ref> و معتقد بود با [[ایمان]] راسخ ملت ایران و توکلی که به خداوند، یگانه مدبّر عالم دارد، تهدیدها و تحریم‌ها کارساز نخواهد بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، (۱۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۱۲/۳۷۸ ـ ۳۷۹.</ref> ایشان بر این باور بود که همه ملت‌ها و دولت‌ها از ایران رویگردان نشده‌اند و با تحریم امریکا همراهی نخواهند کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۸۹، ۲۰۷ و ۳۲۷.</ref> و همراهی برخی دولت‌های قدرتمند و مدعی تمدن و استقلال را نشانه عدم استقلال واقعی و ترس آنها از امریکا می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۷۷.</ref> | ||
برخی مخالفان تحریم معتقد بودند نفت ایران در هر صورت، حتی با هزینه بیشتر به فروش می‌رسد<ref>تیمرمن، گزارش تحریم اقتصادی ایران، ۱۸۲.</ref> و سیاست تحریم به نفع امریکا نبوده‌است؛<ref>برژینسکی و دیگران، زبیگنیو و اسکو کرافت و ریچارد مورفی، گزارش شورای روابط خارجی ایالات متحده، ضرورت بازنگری در سیاست امریکا در قبال ایران، ۱۵۱.</ref> چنان‌که پس از سال‌ها تحریم ایران به دست امریکا، حسابرسی این کشور اعلام کرد تأثیر تحریم‌های اقتصادی امریکا علیه ایران ناپیدا و تعیین میزان موفقیت آن دشوار است و همچنین گره‌خوردن روابط تجاری ایران با جهان و نقش تعیین‌کننده آن در بازار نفت جهان، کار امریکا را در انزوای اقتصادی ایران مشکل کرده‌است.<ref>قاسمی، تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران و آثار آن، ۱۹۶.</ref> | برخی مخالفان تحریم معتقد بودند نفت ایران در هر صورت، حتی با هزینه بیشتر به فروش می‌رسد<ref>تیمرمن، گزارش تحریم اقتصادی ایران، ۱۸۲.</ref> و سیاست تحریم به نفع امریکا نبوده‌است؛<ref>برژینسکی و دیگران، زبیگنیو و اسکو کرافت و ریچارد مورفی، گزارش شورای روابط خارجی ایالات متحده، ضرورت بازنگری در سیاست امریکا در قبال ایران، ۱۵۱.</ref> چنان‌که پس از سال‌ها تحریم ایران به دست امریکا، حسابرسی این کشور اعلام کرد تأثیر تحریم‌های اقتصادی امریکا علیه ایران ناپیدا و تعیین میزان موفقیت آن دشوار است و همچنین گره‌خوردن روابط تجاری ایران با جهان و نقش تعیین‌کننده آن در بازار نفت جهان، کار امریکا را در انزوای اقتصادی ایران مشکل کرده‌است.<ref>قاسمی، تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران و آثار آن، ۱۹۶.</ref> | ||
==راهکارهای مقابله با تحریم== | ==راهکارهای مقابله با تحریم== | ||
[[امام‌خمینی]] با نگاه عمیق دینی خود، به راهکارهایی برای مقابله با محاصره و تحریم اقتصادی و ناکارامدکردن آن سفارش می‌کرد که | [[امام‌خمینی]] با نگاه عمیق دینی خود، به راهکارهایی برای مقابله با محاصره و تحریم اقتصادی و ناکارامدکردن آن سفارش می‌کرد که ایمان و توکل بر خدا<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۱۱ و ۲۰/۳۲۶.</ref> استقلال فکری و فرهنگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۱۶ و ۱۱/۱۸۷.</ref> کسب علم و دانش،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۰.</ref> تلاش در جهت [[خودکفایی]] و عدم وابستگی اقتصادی کشور و تحمل سختی‌ها،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۰۱، ۴۱۴ و ۲۱/۴۱۷.</ref> از آن جمله است. ایشان در راه مبارزه با تحریم اقتصادی، بر محور خودکفایی، به‌ویژه در امور [[کشاورزی]] و صنعتی تأکید بسیار می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۳۳ و ۱۳/۳۳۶.</ref> و معتقد بود خودکفانبودن کشور موجب تحقیر ملت و تسلط [[اجانب|بیگانگان]] بر آنان خواهد شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۳ ـ ۴۲۴.</ref> ایشان راه رسیدن به خودکفایی را کار و تلاش در تمامی زمینه‌ها و فعالیت دانشمندان می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۱.</ref> | ||
امام‌خمینی با اشاره به سختی‌های دوره [[پیامبر(ص)]] و | امام‌خمینی با اشاره به سختی‌های دوره [[پیامبر(ص)]] و محاصره مسلمانان در شعب ابی‌طالب که از نگاه ایشان به‌مراتب سخت‌تر از این دوران بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۳۰۸.</ref> مردم را به تأسی به آن بزرگوار و تحمل مشکلات در راه رسیدن به اهداف عالی توصیه می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۲ و ۱۹/۵۴.</ref> همچنین [[مصرف‌گرایی]]، رفاه‌طلبی و بی‌بندوباری را نقطه مقابل استقلال می‌دانست و بر تشویق متخصصان داخلی و واردنکردن کالاهای تجملی و مصرفی سفارش می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۳ و ۴۱۷.</ref> و به دشمن نیز گوشزد می‌کرد ملتی که اهل روزه و پذیرش [[شهادت]] است، ترسی از محاصره اقتصادی به خود راه نمی‌دهد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۹۸ ـ ۳۹۹.</ref> | ||
{{ببینید| استقلال | تولید و صنعت}} | {{ببینید| استقلال | تولید و صنعت}} | ||
==استفاده مثبت از ابزار تحریم== | ==استفاده مثبت از ابزار تحریم== | ||
امام‌خمینی در سال‌های آغاز نهضت و در هشدار نسبت به ضرورت مبارزه با [[رژیم اسرائیل]]، از کشورهای اسلامی می‌خواست برای دفاع از | امام‌خمینی در سال‌های آغاز نهضت و در هشدار نسبت به ضرورت مبارزه با [[رژیم اسرائیل]]، از کشورهای اسلامی می‌خواست برای دفاع از مظلومان فلسطین و پیروزی بر دشمن [[رژیم اشغالگر قدس|صهیونیستی]]، همواره از همه ابزارها استفاده کنند؛ ازجمله با نبرد اقتصادی به مقابله اسرائیل بروند و با تحریم همه‌جانبه نفتی و تجاری و غیره، ریشه این ماده فساد را که تهدیدی علیه [[ممالک اسلامی]] است، از قلب ممالک اسلامی درآورند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۱۳۹ و ۲۰۱.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||