سربازگیری طلاب: تفاوت میان نسخه‌ها

لایحه نظام اجباری در سال ۱۳۰۴ در مجلس پنجم به تصویب رسید. در این قانون علمای روحانی، حکام شرع و مدرسان و طلاب از سربازی معاف شناخته شده بودند <ref>بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۹۴ ـ ۲۹۶.</ref>. پس از تصویب قانون نظام اجباری برخی از علما به رهبری آقانورالله اصفهانی با اجتماع در قم ضمن ابراز خواسته‌هایشان با سربازی مخالفت کردند و خواستار لغو آن شدند؛ اما سیدحسن مدرس ضمن تأیید نهضت اصفهانی در نشستی که با آنان داشت سربازی را مشروع و برای کشور ضروری دانست و یادآور شد درباره مسائل کوچک بحث نکنند و ریشه فساد را که رضاخان پهلوی است نشانه بگیرند <ref>مزینانی، سر گذشت، ۷۷۶ ـ ۷۷۸.</ref>. در عین حال، پهلوی در راستای مبارزه با روحانیت، تدابیری قانونی برای در فشار قراردادن روحانیان در نظر گرفت؛ ازجمله در سال ۱۳۰۷ طرح آزمون طلاب را برای معافیت آنان از سربازی مطرح کرد <ref>کریمی، رژیم شاه و آزمون‌گیری از طلاب، ۱۱ ـ ۱۷؛ قرشی بنایی، خاطرات آیت‌الله سیدعلی‌اکبر قرشی، ۲۴ ـ ۲۵.</ref>. عبدالکریم حائری یزدی که در آن زمان ریاست حوزه علمیه قم را بر عهده داشت، نخست با این کار مخالفت کرد؛ ولی بعداً با شرایطی ازجمله برگزاری امتحانات از سوی حوزه و با نظارت وزارت معارف موافقت کرد. افزون بر آن حائری یزدی مجوزهایی صادر می‌کرد که مورد تأیید بود. بیشتر طلاب برای معافیت از سربازی و پوشیدن لباس روحانیت در این آزمون‌ها شرکت می‌کردند <ref>کریمی، رژیم شاه و آزمون‌گیری از طلاب، ۱۲ ـ ۱۷.</ref>.

این موضوع در زمان محمدرضا پهلوی نیز به جدیت پیگیری می‌شد <ref>کریمی، رژیم شاه و آزمون‌گیری از طلاب، ۱۷.</ref>. در زمان سیدحسین بروجردی حوزه علمیه قم برای طلبه‌ها همانند دانشگاه گواهینامه تحصیلی صادر می‌کرد که مورد تأیید وزارت فرهنگ نیز بود <ref>روحانی، حسن، خاطرات، ۱/۱۶۷.</ref>؛ اما گفته شده هرگاه پهلوی از سوی بروجردی زیر فشار و اعتراض قرار می‌گرفت، زمزمه سربازی‌بردن طلاب را بر سر زبان‌ها می‌انداخت و کم و بیش از آن نتیجه می‌گرفت <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۲.</ref>؛ از این‌رو با آغاز نهضت اسلامی ایران آن‌گاه که امام‌خمینی لبه تیز حمله را به سوی دربار و شخص پهلوی گرفت، او که از حربه‌های گوناگون استفاده کرده و نتوانسته بود نتیجه‌ای بگیرد، طرح سربازگیری طلاب را برای مقابله با نهضت به اجرا گذاشت <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۲.</ref>. از گزارش‌های سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بر می‌آید رژیم پهلوی چند ماه پیش از حمله مستقیم به حوزه‌های دینی، برای فراخوان روحانیان به سربازی، برنامه‌ریزی کرده بود و در فکر به‌ دست ‌آوردن اسامی طلاب جوان بود <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۳.</ref>. طبق گزارش ۱۵/۱۲/۱۳۴۱ ساواک، به شهربانیِ قم دستور داده شد صورت اسامی طلابِ مشمول را به مرکز ارسال کند. شهربانی قم هم صورت افراد مزبور را از مدارس حوزه خواست <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۲ ـ ۴۲۳.</ref>.

در سال ۱۳۴۲ به دنبال اعلامیه تاریخی و انقلابی امام‌خمینی با عنوان «شاه دوستی یعنی غارتگری» <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۷۸.</ref> رژیم پهلوی که نتوانسته بود با حمله به مدرسه فیضیه و ضرب و جرح طلاب {{ببینید|حمله به مدرسه فیضیه}} نتیجه‌ای به دست آورد، از حربه نظام وظیفه استفاده <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۲؛ دریّ نجف‌آبادی، خاطرات، ۶۳.</ref> و تهدید کرد طلبه‌ها را به سربازی اعزام خواهد کرد <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱/۱۸۹.</ref>. از بیستم فرودین سال ۱۳۴۲ اعزام روحانیان قم و اصفهان به سربازی آغاز شد. مأموران رژیم در کوچه‌ها و خیابان‌ها به دستگیری روحانیان پرداختند و کارت تحصیلی آنان را که از طرف وزارت فرهنگ صادر شده بود پاره و آنان را به مراکز سربازگیری اعزام کردند <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۴.</ref>.

واکنش حوزه در برابر سربازی طلاب متفاوت بود. برخی از طلاب از این خبر وحشت کردند؛ با این گمان که پس از دو سال سربازی، میان تحصیلات‌شان فاصله می‌افتد و چه بسا برای خانواده‌های‌شان مشکلاتی پیش آید <ref>گرامی، خاطرات، ۲۴۰ ـ ۲۴۲.</ref>. سیدمحمد بهبهانی در ۲۶/۱/۱۳۴۲ دو نامه مفصل برای سیدمحسن حکیم و سیدمحمود شاهرودی به کشور عراق فرستاد. بهبهانی در این نامه‌ها اعلام کرد دولت ایران نهایت فشار را به طبقه روحانیون وارد می‌سازد و او منتظر است مخاطبان نامه اقدامات بازدارنده‌ای برای جلوگیری از دستگیری طلاب برای خدمت نظام و خلع آنان از لباس روحانیت انجام دهند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۳۶.</ref>. علما و مراجع این اقدام دولت را عملی خصمانه علیه روحانیت و تضعیف اسلام دانستند و در اعلامیه‌ها و در نامه‌های خود به نجف و کربلا نیز این موضوع را مبارزه رژیم پهلوی علیه اسلام و روحانیت شمردند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۵۶.</ref>. سیدمحمدرضا گلپایگانی از مراجع تقلید نیز در تلگرامی که در ۲۸ فروردین ۱۳۴۲ به نجف مخابره کرد، اعزام طلاب به سربازی را دسیسه رژیم برای برچیدن بساط حوزه علمیه و روحانیت تفسیر کرد و افزود به اسم نظام وظیفه، طلابِ دارنده کارت تحصیلی را با وضع بسیار موهنی در قم و شهرستان‌ها دستگیر و به سربازخانه‌ها اعزام می‌کنند <ref> مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۱/۸۹.</ref>.

روح‌الله کمالوند از روحانیان خرم‌آباد {{ببینید|کمالوند، روح‌الله}} در دیداری با مأمور ویژه دولت در ۲۸/۱/۱۳۴۲ در قم، با اشاره به برخورد ناشایست و غیر قانونی مأموران با طلاب به بهانه سربازی و با تشریح پیامدهای منفی این عمل حتی برای رژیم، به‌شدت با آن مخالفت کرد <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۲۱.</ref>. گزارش این دیدار برای ریاست ساواک فرستاده شد و او در حاشیه گزارش دستور داد تا ۱۵ ـ ۲۰ روز طلاب را دستگیر نکنند. اگر ساکت شدند، به‌کلی از سربازگیری طلاب صرف نظر شود وگرنه دو مرتبه شروع شود <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۲۳.</ref>. ساواک نیز از جمع‌بندی مجموع واکنش‌ها و اطلاعات و اخبار، به این نتیجه رسید که پس از واقعه مدرسه فیضیه قم، جلب طلاب به سربازخانه‌ها، افکار روحانیان و اشخاص متدین را بیش از هر چیز علیه دولت تحریک کرده و طبقه روحانیان و معتقدان به آنان این عمل را نوعی کینه‌توزی و به دور از عدالت تلقی کرده‌اند و طبقه روشنفکر نیز چنین اعمالی را لجبازی و دور از شأن دولت می‌دانند و سرانجام مخالفان دولت از این‌گونه تصمیمات سوء استفاده کرده و سعی دارند این عمل را مؤید مخالفت مقامات عالیه و دولت با جامعه روحانیت جلوه دهند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۲۳.</ref>. محمدتقی فلسفی در سخنرانی شب عاشورای سال ۱۳۴۲ یادآور شد وزارت فرهنگ، طلاب را با عنوان محصل از سربازی معاف کرده است با این حال، چرا برخلاف قانون، طلاب را به سربازی برده‌اند؟ این عمل، نه سربازگیری که جنگ مستقیم با امام‌صادق(ع) است <ref>فلسفی، خاطرات، ۲۸۲.</ref>.

رویارویی امام‌خمینی با این سیاست رژیم، واکنشی متفاوت و شگفت‌آور بود. ایشان انگیزه اصلی رژیم را از این کار نادرست می‌دانست و در نامه‌ای به نماینده خود در کرمانشاه از وی خواست، با طرح رژیم در برگذاری امتحانات حوزوی و به دنبال آن اعزام طلاب مبارز به سربازی پاسخ ندهد؛ زیرا بالاتر از این نیست که آنان سرانجام بخواهند به اجبار برنامه خود را اجرا کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۴۰۶.</ref>؛ اما ایشان این کار را که ممکن بود موجب یأس و دلسردی طلاب شود، به حرکتی سازنده علیه رژیم مبدل ساخت <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱/۱۸۹.</ref>. ایشان حتی در اواسط اسفند ۱۳۴۱ هنگامی که زمزمه بردن طلاب به سربازی آغاز شد، در مجلسِ درس خود در ۱۳/۱۲/۱۳۴۲ از سربازی آنان استقبال کرد و آن را فرصتی برای ارشاد و راهنمایی دانست و به طلاب توصیه کرد از این محدودیت‌ها نترسند که دشمنان امام‌حسین(ع) هرچه بیشتر می‌شدند، شهامت و پایداری او نیز زیادتر می‌شد <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۳.</ref>. ایشان در سخنرانی روز ۲۹/۱۲/۱۳۴۱ در جمع روحانیان و مردم قم یادآور شد زندگی در سایه حکومت جباران و ستمکاران را نمی‏خواهد و برای هر گونه حادثه‌ای آماده است. به طلاب نیز یادآور شد برای حبس، تبعید، سربازی‌رفتن و ناسزاشنیدن خود را آماده کنند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۳.</ref>. وقتی برخی از طلاب جوان از حمله مأموران به طلاب، پس از درس علی‌اکبر مشکینی و دستگیری آنان ازجمله اکبر هاشمی رفسنجانی، به امام‌خمینی گزارش دادند، ایشان به جای ناراحتی، با این ماجرا به سادگی برخورد کرد و یادآور شد آنان هرجا باشند سرباز امام ‌زمان(ع) هستند و باید به وظیفه سربازی عمل کنند و هاشمی رفسنجانی هم باید با اسلحه آشنا شود <ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۳/۳۰۹.</ref>. ایشان در جای دیگر اشاره می‌کند مبارزه با رژیم پهلوی چنین پیامدهای نیز دارد <ref>یزدی، خاطرات، ۳۱۰.</ref>. امام‌خمینی طی اعلامیه‌ای در دوازدهم اردیبهشت ۱۳۴۲ که به مناسبت چهلم شهدای فیضیه صادر شده بود، اعلام کرد آنان از سربازی طلاب ترسی ندارند و دست برادری به سوی پرسنل نجیب ارتش دراز می‌کنند و می‌دانند درجه‌داران با وجدان از این جنایات و وحشی‌گری‌ها راضی نیستند و ایشان از تحت فشار بودن آنان نیز آگاه و از این بابت متأسف است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۹۸.</ref>.

به دنبال اعزام طلاب به نظام وظیفه، در اول اردیبهشت ۱۳۴۲، امام‌خمینی پیامی را به پادگان‌هایی که طلاب به آنها اعزام شده بودند فرستاد و طلاب اعزامی را سربازان امام ‌زمان(ع) خواند و از آنان خواست تزلزل به خود راه ندهند و با کمال رشادت و سربلندی، با قدرت بایستند و وظیفه سربازی خود را به انجام برسانند و ضمن آگاهی‌دادن به سربازان و درجه‌داران، آموزش‌های نظامی را با کمال جدیت و پشتکار دنبال کنند و خود را از نظر روحی و جسمی قوی سازند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۸۸، روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۴.</ref>. در گزارش ساواک پیام‌های دیگری از امام‌خمینی منعکس شده است؛ ازجمله اینکه به همه طلابی که به سربازخانه‌ها اعزام شده بودند، غیر مستقیم پیغام داده شد ایشان از مدت‌ها پیش مترصد چنین کاری بوده است تا از این فرصت برای تبلیغات اسلامی در ارتش استفاده کند. در ضمن به طلاب سرباز اطلاع داده شده که برای هزینه‌های آنان هر ماه هزارریال فرستاده خواهد شد و خانواده آنان نیز تحت مراقبت قرار گرفته و هزینه زندگی آنان تأمین خواهد شد <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱/۱۹۰؛ روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۴ ـ ۴۲۵.</ref>.

طلاب بنا به سفارش امام‌خمینی ضمن انجام وظایف سربازی، به روشنگری و افشاگری در میان سربازان پرداختند و اوضاع نابسامان کشور و خطرهایی که استقلال سیاسی و اقتصادی ایران را تهدید می‌کرد برای سربازان بیان کردند. رژیم پهلوی در برابر دستور داد، روحانیان در محیط سربازی از هر گونه برنامه تبلیغی و ارتباط با دیگران در غیر چارچوب وظایف سربازی خودداری کنند <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۵.</ref>؛ ولی روحانیان از هر فرصتی استفاده و خود را به سربازان و حتی افسران نزدیک می‌کردند و وظایف آنان در قبال کشور و ملت را به آنان یادآوری و معایب ارتش را تبیین و در مواقع مقتضی احکام شرع را برای آنان بیان می‌کردند <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۰.</ref>. در گزارشی از اسناد ساواک به ۲۳/۲/۱۳۴۲ نیز درباره فعالیت‌های طلاب در پادگان‌ها آمده گزارش شده است که چند نفر از طلاب قم که در پادگان باغ شاه که دوره سربازی را می‌گذرانند، گزارشی از تبلیغات خود به امام‌خمینی و محمدتقی فلسفی واعظ ارائه کرده‌اند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۲۰۹.</ref>.

در آن زمان سربازان را بدون لنگ به حمام می‌بردند که طلاب در برابر این کار غیر شرعی ایستادند. برخی از دیگر سربازها نیز از آنان پیروی کردند. هاشمی رفسنجانی که در باغ شاه دوران سربازی‌اش را طی می‌کرد و به واسطه محمدتقی فلسفی به پیروزنیا فرمانده لشکر معرفی شده بود <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۰ ـ ۱۵۱.</ref>، در ملاقاتی با فرمانده لشکر، این موضوع و غیر قانونی‌بودن اعزام طلبه‌ها به سربازی، دزدی در پادگان و برخورد بد افسران با سربازان را یادآور شد که او را تحت تأثیر قرار داد. پیروزنیا به افسران اعلام کرد فرماندهی که سربازان را لخت به حمام ببرد جریمه می‌شود. هر افسری که به سربازی فحش بدهد بازداشت و در هر واحدی دزدی شود فرمانده‌اش تنبیه می‌شود <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۲.</ref>. هاشمی رفسنجانی پیامی از پادگان برای امام‌خمینی ارسال کرد که نشانه روحیه بالای طلاب سرباز بود. وی در این پیام وضعیت طلاب را خوب و سربازی را دنیایی جدید خواند که طلاب در آن با سلاح آشنا می‌شوند. وی برنامه‌های نظامی و ورزش‌های صبحگاهی را برای طلبه‌ها مفید خواند و اشاره کرد حتی اگر بتوان در حوزه هم این برنامه‌ها را اجرا کرد، بسیار مفید خواهد بود <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۳.</ref>. از همه مهم‌تر تأثیری بود که روحانیانِ مبارز بر افسران و درجه‌داران می‌گذاشتند و اگر در سطح گسترده‌ای طلبه‌ها را به سربازخانه می‌بردند، چه بسا در ارتش زمینه تحولی اساسی ایجاد می‌شد <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۳.</ref>.

از دیگر فعالیت‌های طلاب در پادگان‌ها تهیه و توزیع و حتی نوشتن اعلامیه بود. در همین‌باره یکی از طلبه‌ها به نام علی‌اکبر مجیدی دستگیر و هفت ماه زندانی شد <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۱/۴۲۵.</ref>. اعلامیه‌های امام‌خمینی در آن روزها در همه جای پادگان باغ شاه در تهران دیده می‌شد و بر بدنه چادرهای میدان تیر، شعار «درود بر خمینی» و «مرگ بر شاه» فراوان به چشم می‌خورد <ref>هاشمی رفسنجانی، شهید مطهری، ۲۱.</ref>. طلاب اعزامی از مناسبت‌های مذهبی بیشترین استفاده را می‌کردند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۲۰۹.</ref>. با فرارسیدن ماه محرم و هم‌زمان با گسترش اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها در میان دانشگاهیان و بازاریان، طلاب اعزامی به خدمت سربازی نیز در پادگان‌ها مجالس روضه‌خوانی برپا ‌کردند <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۶ ـ ۱۵۷.</ref> و با سخنرانی‌های متعدد در پادگان‌ها روحیه مذهبی را در محیط‌های ‌نظامی تقویت می‌کردند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۲۰۹.</ref>؛ ازجمله در عاشورای سال ۱۳۴۲ سخنرانی‌های متعددی در فضای پادگان‌ها انجام شد. هاشمی رفسنجانی و دیگر طلاب اعزامی برای سربازها سخنرانی می‌کردند. باغ شاه یکپارچه عزاداری بود. صبح‌ها نظام‌جمع و برنامه‌های روزمره و شب‌ها هم روضه و عزاداری برقرار بود. طلاب با استفاده از فرصت پیش‌آمده مسائل لازم را بیان و حتی جریان مبارزه را شرح می‌دادند؛ چنان‌که عظیمی فرمانده نیروی زمینی، عصر عاشورا در باغ شاه با بیش از بیست جلسه سخنرانی توسط طلاب در هر گوشه‌ای از باغ شاه روبه‌رو شده بود. وی واکنش نشان داده و برنامه‌ها را تعطیل کرده بود <ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۱۵۷.</ref>.

رژیم پهلوی برای اینکه روحانیان مبارز را تحت فشار قرار دهد و آنان دست از مبارزه بردارند، افزون بر تبعید و زندانی‌کردن آنان، سربازگیری طلاب را در دستور کار خود قرار داد <ref>صابری همدانی، خاطرات، ۱۶۴ ـ ۱۶۵؛ استادی، ۱۶۱.</ref>؛ اما برخورد امام‌خمینی رژیم پهلوی را در عقب‌نشینی روحانیت از مبارزه ناکام کرد. طلبه‌ها با سربازی‌رفتن کنار آمدند و فهمیدند سربازی‌رفتن اشکالی ندارد. کاری که باید هنگام تبلیغ در شهرها و روستاها انجام دهند، اکنون در پادگان‌ها انجام می‌دادند؛ بدین ترتیب حربه حکومت به سوی خودش برگشت و رژیم نتوانست طلبه‌ها را در پادگان‌ها نگه دارد؛ از این‌رو با همان شتابی که تصمیم گرفت آنان را به سربازی ببرد، با همان سرعت نیز آنان را رها کرد و با صحنه‌سازی و برنامه‌ریزی، بسیاری از آنان را وادار به فرار یا خروج از پادگان‌ها کرد <ref>خامنه‌ای، شرح اسم، ۱۲۴ ـ ۱۲۵.</ref>. بعضی از طلاب دستگیرشده، از سربازی گریختند. برخی هم دوره دوساله سربازی را طی کردند و با نشاط بیشتر دوباره لباس روحانی پوشیده و به حوزه بازگشتند و تحصیلات خود را ادامه دادند <ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۳/۳۱۰.</ref>. ساواک پس از بررسی موضوع پیشنهاد کرد برای خنثی‌کردن هر نوع تبلیغی علیه رژیم به وضع طلابِ سرباز رسیدگی و به‌تدریج روابط حسنه برقرار گردد، مشروط به اینکه آنان در سیاست دخالت نکنند <ref>مرکز بررسی اسناد، قیام ۱۵ خرداد، ۲/۱۵۶ ـ ۱۵۷.</ref>. شدت دستگیری طلبه‌ها و اعزام آنان به سربازی یکی دو روز بیشتر طول نکشید. با وجود آرامش نسبی، رعب و وحشت در میان طلبه‌های جوانی که در سن سربازی بودند، همچنان وجود داشت؛ زیرا رژیم پهلوی تحصیلات حوزوی را به رسمیت نمی‌شناخت <ref>طاهری خرم‌آبادی، خاطرات، ۱/۱۹۳.</ref>.  

طبق پیش‌بینی امام‌خمینی، سربازی طلاب به نفع رژیم تمام نشد و با وجود جنگ روانی علیه روحانیت و امام‌خمینی، هر روز بر محبوبیت ایشان افزوده شد، بلکه پس از مدتی رژیم پهلوی متوجه شد این اقدامات نتیجه عکس داده است <ref>حسینیان، در آمدی بر انقلاب اسلامی ایران، ۳۱۵؛ صابری همدانی، خاطرات، ۱۶۵.</ref>؛ ولی رژیم دوباره در سال‌های بعد، ازجمله در سال ۱۳۵۱ نیز برای مقابله با نهضت اسلامی و روحانیت مبارز برخی از روحانیان جوان را به سربازخانه‌ها فرستاد <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۳/۹۲۸.</ref>. امام‌خمینی در بیستم شهریور ۱۳۵۱ در پیامی این کار رژیم را انتقام از اسلام و هواداران آن دانست و به طلاب با این عنوان که سربازان امام ‌زمان(ع) هستند، سفارش کرد از این اهانت‌ها و آزارها نهراسند و با کمال شجاعت آموزش نظامی را فرا گیرند و به وظایف دینی خود عمل کنند و چون موسی(ع) در آغوش فرعون ذخیره‌ای برای قطع ریشه ستم و فساد باشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۵۰ ـ ۴۵۲.</ref>. در سال ۱۳۵۴ نیز پس از حمله مأموران رژیم به فیضیه و دستگیری بسیاری از طلاب، نعمت‌الله نصیری رئیس ساواکِ به دستور محمدرضا پهلوی شماری از آنان را به سربازی فرستاد و توصیه کرد آنان تحت مراقبت شدید و خدمت سخت باشند <ref>روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی ۴/۴۹۹ ـ ۵۰۰ و ۵۰۴؛ بدیعی، خاطرات، ۵۷.</ref> {{ببینید|هفده خرداد}}.