سینما: تفاوت میان نسخه‌ها

در سال‌های آغازین قرن بیستم به‌تدریج سالن‌های متعددی در شهرهای اروپا و امریکا دایر شد و پدیده‌ای نو در جهان بین علم، هنر و صنعت پدید آمد. کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمایی، نیروهای انسانی و مادی را در هم آمیختند و پدیده‌ای پویا، خلّاق و تأثیرگذار به نام فیلم را پدید آوردند و عمومی کردند <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۶۲.</ref>. در نخستین دهه پیدایش سینما، در بسیاری از کشورهای جهان، فیلم نمایش داده می‌شد؛ اما تولید فیلم به طور عمده در سه کشور فرانسه، انگلستان و ایالات متحده بود <ref>بوردول و تامسون، تاریخ سینما، ۳۷.</ref>. در سال ۱۹۲۷م سینما از مرحله فیلم‌های صامت گذشت و عصر فیلم‌های ناطق شروع شد <ref>بوردول و تامسون، تاریخ سینما، ۲۵۱ ـ ۲۵۲.</ref>.

ورود فن‌آوری سینما به ایران نیز در سال ۱۲۷۹/ ۱۹۰۰م مقارن با دوران حکومت قاجار و سلطنت مظفرالدین‌شاه است که به دستور او یک دستگاه دوربین تصویربرداری از اروپا برای تهیه فیلم‌های خصوصی و خانوادگی و پخش در کاخ خریداری شد <ref>امید، تاریخ سینمای ایران، ۲۰ ـ ۲۱.</ref>. نخستین سالن سینما نیز در سال ۱۲۸۴ (۱۹۰۵م) در تهران پدید آمد <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۶۹.</ref> و نخستین فیلم ناطق به زبان فارسی به نام «دختر لُر» در سال ۱۳۱۱ ساخته شد <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۷۰.</ref>. پیدایش صنعت سینما در ایران پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۵ بود <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۷۰.</ref>. پس از جنگ، فیلم‌های امریکایی بازار جهانی را در اختیار داشتند <ref>بوردول و تامسون، تاریخ سینما، ۲۴.</ref>، شاید در آن دوران سینما مهم‌ترین ابزار امریکا جهت نفوذ و سیطره فرهنگی بر ملل جهان ازجمله ایران بود <ref>رزاقی، عوامل فساد و بدحجابی، ۴۱.</ref>.  

سینما هنر هفتم به شمار می‌رود؛ هنری که اسلوب، روش و گاه محتوای خود را از شش هنر قبل خود (نقاشی، موسیقی، معماری، ادبیات، تئاتر و تندیس‌گری) گرفته و به شکل هنری مستقل با زبان و اسلوب خود حرف می‌زند <ref>رفیعا، ماهیت سینما، ۱/۱۰.</ref>. در حقیقت سینما هنری فنّاورانه <ref>آوینی، آینه جادو، ۱/۱۴۶.</ref> و پدیده‌ای ارتباطی و القاگر، متشکل از ۲۴ تصویر در ثانیه، از حضور، حرکت و تحول واقعیت بکر یا پیش پرداخته شده به انتخاب فیلمساز برای ایجاد ارتباط با انسان‌های دیگر است <ref>رفیعا، ماهیت سینما، ۱/۳۳.</ref>. سینما یکی از ابزارهای مهم ارتباطی، تبلیغی، تفریحی و اطلاع‌رسانی شناخته می‌شود <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۶۱.</ref> که با استفاده از تکنیک‌های گوناگون و ابزارهای پیشرفته <ref>بازن، سینما چیست؟، ۷۱ ـ ۷۳.</ref>، نقش مؤثری در پیدایی و پرورش افکار و در تعیین خط مشی‌ها و رفتارهای مخاطبان دارد <ref>معتمدنژاد، وسایل ارتباط جمعی، ۱/۹۴.</ref> و می‌توان از آن همچون عنصری فرهنگ‌ساز در جامعه بهره‌برداری کرد <ref>ناول اسمیت، تاریخ تحلیلی سینمای جهان، ۸.</ref>؛ زیرا تماشاگران با تأثیرپذیری از فیلم‌ها و از طریق فرآیندی روان‌شناختی با شخصیت‌ها و قهرمانان فیلم هم‌ذات‌پنداری می‌کنند <ref>بازن، سینما چیست؟، ۶۹؛ ایندیک، سینما و روح بشر، ۲۰.</ref>، امیال ناخودآگاه آنان بروز می‌یابد <ref>ایندیک، سینما و روح بشر، ۲۰.</ref> و حتی گاه احساسات تماشاگران یکدست و همگون می‌شود <ref>بازن، سینما چیست؟، ۶۹.</ref>. به این دلایل، کاربرد نادرست از سینما می‌تواند آثار نامطلوب و حتی خطرناکی بر اخلاق و حیات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جوامع داشته باشد <ref>ساروخانی، جامعه‌شناسی ارتباطات، ۱۶۱.</ref>.

امام‌خمینی با توجه به جایگاه و اهمیت سینما و تأثیرگذاری آن بر جامعه، با سینما با این عنوان که ابزاری ارتباطی است و می‌تواند با استفاده صحیح منافع عُقلایی داشته و برای جامعه و رشد و تربیتی فرزندان مفید باشد، موافق بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۴ ـ ۳۵، ۵۴، ۴۲۷ و ۶/۱۵.</ref>. در واقع ایشان برای تمام رسانه‌های ارتباطی ازجمله سینما و تئاتر جایگاه آموزشی و ماهیت تربیتی قائل بود و حتی آن را در کنار دیگر ابزارهای تربیتی همچون مدرسه و معلم قرار می‌داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۵ و ۹/۱۵۴.</ref>.

به اعتقاد امام‌خمینی رسانه‌های گروهی مراکز آموزش و پرورش عمومی‌اند و می‌توانند خدمات ارزنده‌ای به فرهنگ اسلام و ایران کنند؛ بنابراین باید از ابتذال و بدآموزی دور باشند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۷۶.</ref>. ایشان به عمق ضررهای عملکرد سوء رسانه‌های گروهی همچون سینما واقف بود و این ضررها را از تخریب بمب‌ها بسیار بدتر و ویرانگرتر می‌دانست؛ زیرا ضررهای فرهنگی ماندگارترند و به نسل‌های بعدی نیز انتقال می‌یابند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۸ و ۱۹/۱۵۹.</ref>. مخالفت امام‌خمینی با سینمایی بود که در خدمت بیگانگان و برای عقب نگه‌داشتن جوانان و از میان‌بردن نیروی انسانی باشد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۴؛ ۵/۵۰۰، ۵۲۴ و ۶/۱۵.</ref>.

خاندان پهلوی در طول بیش از نیم قرن حکمرانی در ایران با حمایت بیگانگان دست به غربی‌سازی نهادهای قدیمی و ایجاد نهادهای مدرن به سبک غربی زد <ref>بیات، سیاست‌های خیابانی، ۷۲.</ref>. یکی از این پدیده‌های نوظهور سینما بود که رژیم پهلوی برای انحراف اذهان عمومی و تثبیت پایه‌های فرهنگی و سیاسی حکومت خود برای نفی ارزش‌های دینی، بیشترین بهره را از این وسیله تبلیغی و فرهنگی می‌برد <ref>نگارش، راه‌های تقویت باورهای دینی پاسداران و خانواده‌ها، ۱۳۶.</ref>. سینما بستر مناسبی را برای تغییر باورهای سنتی و اعتقادی جامعه فراهم کرده بود <ref>سالار سمنانی، نقش سینما در عصرما، ۸۴.</ref> و آن سال‌ها شاهد اوج حضور زنان در عرصه سینما <ref>بهارلو، تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، ۷۶.</ref> و ورود رقص و موسیقی به فیلم‌های سینمایی است <ref>رهبری و محمدزاده، سینما و وقوع انقلاب اسلامی در ایران، ۹۱.</ref> و به‌ویژه پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دولت از سینما همچون وسیله‌ای بی‌درد سر و سرگرم‌کننده بهره برد <ref>بهارلو، تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، ۱۲۵.</ref>. با ورود به دهه چهل و پنجاه شمسی، فیلم‌های سینمایی بی‌حجابی را در طبقه اعیان، مجاز نشان دادند و زن مثبت در فیلم‌های فارسی، زنی نشان داده شد که در هر صحنه لباس‌های مختلف و نامناسب می‌پوشید و مشروب می‌خورد <ref>بهارلو، تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، ۹۰ و ۱۰۲.</ref> که از آن جمله می‌توان به فیلم‌های سینمایی عشق کولی، ازدواج ایرانی، تهران می‌رقصد، شراره و هوس اشاره کرد <ref>رهبری و محمدزاده، سینما و وقوع انقلاب اسلامی در ایران، ۹۳.</ref>. در سال ۱۳۵۱، حدود ۴۳۷ سینما در ایران فعالیت می‌کردند که ۱۱۹سینما در تهران و ۳۱۸ سینما در شهرستان‌ها وجود داشت و در آنها تعداد زیادی از فیلم‌های خارجی نیز نمایش داده می‌شد <ref>پهلوان، برنامه‌ریزی فرهنگی در ایران، ۶۴.</ref>.

در دوره پهلوی سینما یکی از مراکز مهم ترویج فساد و فحشا بود <ref>نظرپور، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲۲۹.</ref> و دو نوع سینمای روشنفکرزده بی‌توجه به اوضاع مردم و سینمای تجاری در آن دوره مشغول فعالیت بودند <ref>آوینی، آینه جادو، ۳/۵.</ref>. یکی از ویژگی‌های مورد اذعان صاحب‌نظران سینمایی در این دوره، سطحی‌بودن و ابتذال در آثار سینمایی آن دوره است <ref>کشانی، فرایند تعامل، ۱۱۴.</ref>. سینمای ایران واردکننده فیلم‌های خارجی بود و برای جذب تماشاگر، فیلم‌های مستهجن ‌فرانسوی و ایتالیایی را انتخاب و به زبان فارسی دوبله و پخش می‌کرد <ref>معتضد، شب ژنرال‌ها ارتشبد قره‌باغی، ۳۸۷.</ref>.

به باور امام‌خمینی، رژیم پهلوی با توسل به وسایل تبلیغی مانند سینما عامل انحراف جوانان بود و با سرگرم‌کردن آنان به این مقوله، امکان تفکر درباره مسائل مهم کشوری را از آنان سلب می‌کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۰.</ref>. در آن رژیم محتوای همه چیز به‌ویژه فرهنگ و هنر عوض شده بود و سینما و تئاتر هم ازجمله این موارد بود؛ به همین دلیل سینمای رژیم پهلوی تداعی‌گر مرکز فساد و سوء اخلاق بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۱۵ ـ ۲۱۶.</ref>. به باور ایشان استفاده بی‌محابای رژیم از سینما برای تخریب فرهنگ کشور باعث مخالفت مردم مسلمان ایران با سینما شده بود و مردم به نقش تخریبی سینما و اهداف دولت برای سرگرم‌کردن و انحراف توجه جوانان از مسائل مهم کشور، آگاه شده بودند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۵۸.</ref>؛ از این‌روست که امام‌خمینی ویژگی بارز سینمای دوره پهلوی را جنبه ضد فرهنگی آن می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۳.</ref>؛ البته جریان‌ها و کارگردان‌های معدودی در همان زمان بودند که راهی متفاوت از سینمای رایج طی می‌کردند <ref>دهباشی، یادنامه سهراب شهید ثالث، ۱۵و ۱۸؛ محقق، بزرگداشت علمی حاتمی، ۸۴.</ref>؛ چنان‌که برای نمونه امام‌خمینی فیلم «گاو» ساخته داریوش مهرجویی در پیش از انقلاب را فیلمی خوب و آموزنده خواند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۹۱ ـ ۲۹۲.</ref>.

یکی دیگر از ویژگی‌های سینما در عصر پهلوی همسویی آن با برنامه‌های استعماری بود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۷۱ و ۵/۲۶۲.</ref>، تا آنجا‌که فیلم‌های مبتذل امریکایی و اروپایی، سینماهای ایران را اشغال کرده <ref>بهارلو، تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، ۱۰۷.</ref> و گروهی از فیلم‌سازان امریکایی برای تعلیم ایرانی‌ها در زمینه فیلم‌سازی و تأسیس لابراتوارهای ظهور فیلم به ایران آمده بودند <ref>ناول اسمیت، تاریخ تحلیلی سینمای جهان، ۷۹۰.</ref>. به اعتقاد امام‌خمینی سینما به نام آزادی، به محلی برای تباهی جوانان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۸۷.</ref> و تخدیر ملت‌ها به‌ویژه نسل جوان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۴.</ref> تبدیل شده بود تا جوانانی از خود بیگانه و غافل از وضع کشور به‌وجود بیاورند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۷۱.</ref>؛ برای مثال در دوره انقلاب سفید که سیاست‌های رژیم پهلوی باعث بیکاری جوانان شده بود، دولت تلاش کرد از سینما در جهت تخدیر افکار جوانان و سرگرم‌سازی آنان استفاده کند <ref>کشانی، فرایند تعامل، ۸۱ ـ ۸۲.</ref>. به باور امام‌خمینی، سینما و تئاتر دوران پهلوی در صدد نابودی اسلام و تسلط امریکا بر کشور <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۵۰ و ۲۱/۴۳۴.</ref> و مبلّغ و خدمتگزار استعمارگران شرق و غرب و به دنبال درست‌کردن بازاری برای کالاهای تجملی آنان و رواج غرب‌گرایی بود؛ به طوری که فرنگی‌مآبی در تمام شئون زندگی، افتخاری بزرگ به شمار می‌رفت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۳ و ۲۱/۴۳۴.</ref>. بر اساس اسناد موجود، سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، بر نظارت و ممیزی فیلم‌های سینمایی بسیار حساس بود و مقرراتی مرتبط با مسائل امنیتی برای جلوگیری از نمایش فیلم‌های انتقادی و مخالف حکومت تدوین کرده بود و در عوض مانع نمایش فیلم‌هایی مبتذل و بی‌محتوا نمی‌شد <ref>شاهدی، ساواک، ۴۹۲ ـ ۴۹۶.</ref>.

امام‌خمینی دو عامل مهم را بر انحراف سینمای دوران پهلوی مؤثر می‌دانست. به اعتقاد ایشان نقش بیگانگان در انحراف سینما بسیار پررنگ بود. غربی‌ها برای جلوگیری از رشد نیروهای انسانی دست به اقدامات زیادی می‌زدند؛ ازجمله اینکه سعی داشتند با تسلط بر این مراکز و ابزارهای آن و گماشتن نیروهای موافق خود، به اهداف خود برسند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۵۵ ـ ۱۵۶.</ref>. ایشان هدف این نوع سینما را انحراف جوانان و غارت منابع کشور می‌دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۵؛ شیرمحمدی، سیاست‌گزاران یا سیاست‌بازان سینمای بعد از انقلاب، ۸۲ ـ ۸۳ و ۱۰۵؛ میرسلیم، جریان‏شناسی فرهنگی بعد از انقلاب، ۲۵۶.</ref>. به باور ایشان با اینکه مظاهر تمدن و تجدد مانند سینما، در ممالک پیشرفته، برای مقاصد صحیح هم به کار می‌رود، اما همین ابزارها وقتی به ممالک دیگری مانند ایران وارد می‌شد، ابزاری در جهت گسترش فساد با هدف مهار و تباهی نسل‌ها و خیانت به مملکت می‌گردید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۲۶۲؛ ۶/۱۵ و ۸/۴۹۶.</ref>.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سینما نخست آثار خارجی با مضمون فکری و عقیدتی و به طور عمده ضد امریکایی رواج یافت <ref>کشانی، سینمای دینی، ۱۶۷.</ref>؛ سپس آثاری با جهت‌گیری محتوایی بر ضد سیاست‌های رژیم پهلوی ساخته شد <ref>کشانی، سینمای دینی، ۱۶۹.</ref>؛ اما پس از سخنان مکرر امام‌خمینی درباره هنر، به‌ویژه سینما <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۱۳۷ و ۱۵۵.</ref> سیاست‌گذاری در این عرصه نمود دیگری یافت.

۱. مبارزه با فساد و فحشا: امام‌خمینی تاکید داشت در حکومت اسلامی باید مبارزه با فساد و فحشا در همه زمینه‌ها ازجمله سینما انجام شود و دستگاه‌ها و ابزارهایی از قبیل سینما و تئاتر در خدمت اسلام و تربیت صحیح اسلامی و دینی جوانان قرار گیرند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۷۶ و ۱۰/۲۱ ـ ۲۲.</ref>.

۳. داشتن استقلال فکری و نفی غرب‌زدگی: امام‌خمینی در راستای تأکید بر ضرورت استقلال فکری و نفی غرب‌زدگی در عرصه‌های مختلف، بر داشتن سینمای مستقل نیز تأکید می‌کرد و معتقد بود در تولید فیلم‌ها باید استقلال فکری داشت و مقلد روش‌های غربی نبود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۹۶.</ref>. کمبود نیروی انسانی در این عرصه را نیز به دلیل وجود افکار وابسته می‌دانست و معتقد بود باید ذهن‌ها را به گونه‌ای تغییر داد که وابسته نباشند و باور کنند که خود دارای یک فرهنگ بزرگ انسانی با ارزش‌های اسلامی هستند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۱۵ ـ ۲۱۸.</ref>. به اعتقاد ایشان فیلم‌های ایرانی اغلب بهتر از فیلم‌های خارجی‌اند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۹۱ ـ ۲۹۲.</ref>.

به دنبال سخنان امام‌خمینی درباره سینمای مطلوب، پس از پیروزی انقلاب اسلامی جوانانِ علاقه‌مند به سینما تلاش‌هایی را برای ساختن سینمایی باهویت و بر اساس رهنمودهای امام‌خمینی آغاز کردند و در ادامه، مراکز هنری مانند حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد سینمایی فارابی تولد یافتند <ref>آذین، چشم‌انداز سینمای ایران، ۳۲۷.</ref>. قانون‌گذاران نیز بر اساس رهنمودهای امام‌خمینی، در پاکسازی فضای رسانه‌ها از مطالب خلاف اخلاق و عفت عمومی و اشاعه فحشا تلاش کردند و مجازات‌هایی برای آن در نظر گرفتند <ref>فخار طوسی، ۱۲۴ ـ ۱۲۵.</ref>.