شهادت: تفاوت میان نسخه‌ها

[[یهودیان]] پیش از [[میلاد مسیح(ع)]] با فرهنگ شهادت آشنا شدند. [[خشم]]، شورش و آمادگی یهودیان برای مقابله و کشته‌شدن در برابر [[ظلم]] پادشاه سلوکی (سوریه)<ref>خیراندیش، عشق و شهادت در عرفان، ۲۹.</ref> تا آنجا رسید که یک زن و هفت پسر او در معبد کشته شدند.<ref>دقیقیان، نردبانی به آسمان، ۱۶۳.</ref> یهودیان این زن و پسرانش را همچون «شهید» دانستند و بیان کردند شهیدان پس از [[مرگ]] به زندگی جاوید می‌رسند.<ref>خیراندیش، عشق و شهادت در عرفان، ۲۹–۳۰.</ref>

در مسیحیت نیز مفهوم شهادت با عروج [[حضرت عیسی(ع)]] شکل گرفت. مسیحیان که معتقد به ایستادگی مسیح (ع) در برابر ظلم، انتخاب [[مرگ]] در راه خدا<ref>تنهایی، جامعه‌شناسی در ادیان، ۱/۳۸۰.</ref> و رستاخیز و بازگشت حضرت عیسی (ع) هستند،<ref>ویر، جهان مذهبی ادیان در جهان امروز، ۲/۶۹۸.</ref> آویختن صلیب را به معنای انکار خویشتن و اعلام آمادگی برای فداکاری و [[ایثار]] تا حد کشته‌شدن در راه خدا می‌دانند و باور دارند مسیح (ع) واژه «[[تعمید]]» را برای بیان آرزوی شهادت در راه خدا (تعمید در خون) به کار می‌برد.<ref>جمعی از نویسندگان، ادیان‌شناسی، ۱۰۳.</ref> بعدها این مفهوم تکامل بیشتری یافت. شهیدان مسیحی خود را مقلد عیسی (ع) می‌دانستند و در تحمل رنج و مشقت و پذیرش شهادت از او تقلید می‌کردند. در نظر آنان، شهید کسی بود که در تحمل مشقت از عیسی (ع) تقلید کند.<ref>عزتی، مقایسه بین مفهوم شهادت در اسلام و مسیحیت، ۱۶۷–۱۶۸.</ref>

با ظهور [[اسلام]] و با شهادت تازه‌مسلمانان مانند [[سمیه]] و [[یاسر]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۲/۶۷.</ref> و [[حمزه]] عموی پیامبر (ص)<ref>واقدی، المغازی، ۱/۲۸۶–۲۸۸.</ref> به دست کفار، مردم با واژه‌هایی چون شهادت و شهید بیشتر آشنا شدند.<ref>نوروزی، فرهنگ شهادت از دیدگاه قرآن و سنت، ۱۸۴.</ref> با شروع حکومت اسلامی و جنگ‌های صدر اسلام می‌شد فرهنگ شهادت‌طلبی را در شهادت یاران نزدیک پیامبر (ص) مانند [[حارث‌بن‌عدی]]، [[ابی‌امیه]]، [[قیس]] و [[عبدالله‌بن‌عامر]]<ref>ابن‌هشام، عبدالملک، ۲/۴۸۶–۴۸۷.</ref> به‌خوبی مشاهده کرد.

در فرهنگ‌های غیر دینی نیز شهادت با مفهوم کشته‌شدن در راه وطن معنا پیدا می‌کند. آنان شهادت را مرگ سرخ قهرمانان، سربازان و فداکارانی می‌دانند که در نبردهای خونین به دست دشمن کشته شده و قربانی عقیده و مرام خود یا فدایی آرمان و سرزمین خویش گردیده‌اند.<ref>رضوانی، فلسفه شهادت، ۱۱۶.</ref>

با ورود اسلام به ایران صفات پهلوانی که در میان ایرانیان ارزش بود، با مفهوم شهادت در دو حوزه مفهومیِ کشته‌شدن در راه خدا و [[دین]]<ref>شاعری، جامعه‌شناسی شهادت‌طلبی و انگیزه‌های شهیدان، ۳۶.</ref> و از جان گذشتگی و آمادگی برای شهادت به منظور [[دفاع]] از [[استقلال]] و رسیدن به [[آزادی]] کشور در هم آمیخته شد و به‌آسانی جامعه ایران آن را پذیرفت.<ref>شاعری، جامعه‌شناسی شهادت‌طلبی و انگیزه‌های شهیدان، ۳۶.</ref> حضور مردم برای دفاع از استقلال کشور و [[مبارزه]] با [[استبداد]] و [[استعمار]] در قیام‌ها و نهضت‌هایی که گاه منجر به شهادت گروهی می‌شد، در تاریخ به چشم می‌خورد؛ ازجمله این قیام‌ها [[نهضت تنباکو]] (۱۲۶۷)،<ref>رحمتی، نقش مجتهد فارس در نهضت تنباکو، ۹۴–۹۵.</ref> [[انقلاب مشروطه]] (۱۲۸۴)، قیام [[محمدتقی خان پسیان]] (۱۲۹۶) و قیام تنگستانی‌ها (۱۳۰۰)<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۱/۱۶۲.</ref> است. پس از روی‌کارآمدن [[رضاخان پهلوی]]، می‌توان به شهادت [[سیدحسن مدرس]] نماینده [[مجلس شورای ملی]] به دستور وی<ref>مرکز بررسی اسناد، زنده تاریخ شهید آیت‌الله سیدحسن مدرس، ۲۶.</ref> و شهادت عده‌ای از مردم در [[مسجد گوهرشاد مشهد]] پس از مخالفت با قانون یکسان‌سازی لباس<ref>قاسم‌پور، قیام مسجد گوهرشاد، ۷۷.</ref> اشاره کرد.

در زمان [[محمدرضا پهلوی]] و با شروع [[نهضت اسلامی]] به [[رهبری امام‌خمینی]] روحیه شهادت‌طلبی گسترش یافت؛ از نمونه‌های آن، [[قیام ۱۵ خرداد]] ۱۳۴۲ و تظاهرات بعدی آن،<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۱/۱۵۰–۱۵۱.</ref> تظاهرات ۱۷ [[شهریور]] ۱۳۵۷ و ۱۳ [[آبان]] ۱۳۵۷<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۳۵۰ و ۳۸۹.</ref> است {{ببینید|تظاهرات}}. میل به شهادت که در دوران [[انقلاب اسلامی]] به شکل ارزش اجتماعی مطرح بود با پیروزی انقلاب و آغاز دوران [[دفاع مقدس]] تبدیل به [[فرهنگ جهاد]] و شهادت شد.<ref>شاعری، جامعه‌شناسی شهادت‌طلبی و انگیزه‌های شهیدان، ۳۷–۳۸.</ref> امام‌خمینی که مقابله با ستمکاران و به‌شهادت‌رسیدن را در دوران پهلوی مایه خوشبختی می‌دانست،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۶۳.</ref> پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] شهادت را احیاکننده اسلام شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۵۷–۲۵۸.</ref> این موضع‌گیری‌های ایشان در سال‌های سخت اوایل پیروزی انقلاب و [[جنگ تحمیلی]]، عامل مهمی در جهت گسترش فرهنگ شهادت‌طلبی در میان ملت بود.

== شهادت در اسلام[[بهشت]] ==

اسلام نگاه ویژه‌ای به شهادت دارد. اندیشمندان مسلمان، فداکردن جان در کمال هوشیاری و آزادی برای رسیدن به هدفی والاتر و بهتر از زندگی دنیوی را شهادت می‌نامند.<ref>جعفری، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ۶/۳.</ref> از منظر اسلام مرگی شهادت خوانده می‌شود که انسان تنها برای هدفی مقدس و به تعبیر قرآن کریم «فی سبیل الله» انتخاب کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۹.</ref> در این حالت کسی که به درجه شهادت می‌رسد، چنان‌که در برخی روایات آمده<ref>کلینی، الکافی، ۲/۳۴۸.</ref> به عالی‌ترین و راقی‌ترین مراتبی دست پیدا کرده که انسان می‌تواند در سیر صعودی خود به آن برسد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۴.</ref> علمای دین منشأ قداست شهدا را جهاد در راه خدا<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۰ و ۴۹۷.</ref> و آگاهانه‌بودن عمل آنان<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۲۴/۴۴۸.</ref> می‌دانند. در این راه نویددادن قرآن به «اجر عظیم»،<ref>نساء، ۷۴.</ref> «بهشت ابدی»،<ref>توبه ۸۹.</ref> «رضایت الهی»،<ref>توبه، ۲۱.</ref> «فوز عظیم»<ref>توبه، ۱۱۱.</ref> و رسیدن به «إِحْدَی الْحُسْنَیینِ»<ref>توبه، ۵۲.</ref> مؤمنان را مشتاق شهادت می‌کند.<ref>ملامحمدعلی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، ۱۲.</ref>

«شهید و شهادت» به معنای «کشته‌شدن در راه خدا»، در تعدادی از [[آیات قرآن]] به‌کار رفته‌است. این کلمات غالباً ذیل آیات جهاد به‌کار رفته‌اند.<ref>بقره، ۲۱۶؛ آل عمران، ۱۶۹؛ توبه، ۱۹–۲۲.</ref> قرآن تأکید دارد که کشته‌شدگان در راه خدا را نباید مرده پنداشت<ref>آل عمران، ۱۶۹.</ref> و به جهادگران وعده می‌دهد اگر در راه خدا کشته شوند مورد رحمت و عنایت او قرار خواهند گرفت.<ref>آل عمران، ۱۵۷–۱۵۸.</ref> قرآن پاداش آنان را<ref>محمد، ۶.</ref> و شهادت را مایه بخشش گناهان می‌داند<ref>آل عمران، ۱۹۵.</ref>؛ زیرا آنان جان و مال خود را با متاع برتر معامله کرده‌اند.<ref>توبه، ۱۱۱.</ref>

در روایات نیز شهادت در راه خدا بسی بزرگ داشته شده‌است؛ چنان‌که شرافتمندانه‌ترین [[مرگ]] خوانده شده‌است<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۹۷/۸.</ref> و محبوب‌ترین قطره در نزد خداوند قطرات خون شهید شمرده شده‌است<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۴.</ref> و [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] هزار ضربه شمشیر را که در راه خدا بر او فرود آید، گواراتر از مرگ در بستر دانسته‌است.<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۳.</ref> شهادت کفاره [[گناهان]] و عامل از میان‌بردن آنهاست.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۸/۳۲۶.</ref> در فقه اسلامی شهید میدان جنگ، با لباس خود و بدون غسل به خاک سپرده می‌شود {{ببینید|شهدا}}. از سوی دیگر، در فرهنگ اسلامی کسی که در راه شناخت حق یا در حال [[صدقه‌دادن]]<ref>کلینی، الکافی، ۵/۵۲.</ref> یا برای دفاع از خانواده و مالش کشته شود نیز در شمار شهدا شمرده شده‌است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۵/۱۲۰.</ref>

مردم مسلمان ایران همواره و در طول تاریخ با فرهنگ شهادت و جان‌فشانی در راه اعتقاداتشان آشنا بوده‌اند. در بطن فرهنگ شهادت‌طلبی الگوپذیری مردم از اسطوره‌های مذهبی [[شیعه]] مانند [[حضرت امیرالمؤمنین(ع)]] و [[امام‌حسین(ع)]] کاملاً وابسته به اعتماد بالایی است که آنان به این الگوها داشتند<ref>بشیریه و حسینی، فرهنگ شیعی و کاریزما در انقلاب ایران، ۱۳۷–۱۳۸.</ref>؛ ولی در [[انقلاب اسلامی]] این موضوع تجلی تازه‌ای پیدا کرد. پیش از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، مردم مسلمان ایران در مبارزات خود علیه رژیم پهلوی از مذهب و شعائر مذهبی بهره می‌گرفتند.<ref>قادری، قرائت‌ها و چالش‌های سیاسی فکری دوران گذار، ۶.</ref> تأثیر مذهب بر نگاه جامعه به شهادت چنان عمیق بود که حتی برخی مبارزان چپ‌گرا نیز شهادت را نماد زندگی می‌دانستند.<ref>گلسرخی، دفاعیات، ۱۳۶۴.</ref> به باور میشل فوکو، هم‌زمانی [[ماه محرم]] که ایرانیان به [[عزاداری]] برای امام خود می‌پردازند با تحرکات انقلابی، عامل مهمی بود تا انقلابیان برای شهادت و ازخودگذشتگی در راه هدفشان باکی نداشته باشند.<ref>نظری و سازمند، گفتمان هویت و انقلاب اسلامی ایران، ۱۶۹–۱۷۰.</ref> انقلاب ایران برای رسیدن به پیروزی نیاز به ازخودگذشتگی و ازجان‌گذشتگی در مقابل [[ظلم]] داشت که این تنها از عهده مردمی ساخته بود که به زندگی جاودان معتقد بودند و خود را پس از شهادت زنده می‌دانستند.<ref>کاتوزیان، گذری بر انقلاب ایران، ۵۴–۵۵.</ref> جسارت و شجاعت انقلابیان در تظاهرات برای پیروزی انقلاب اسلامی، شهادت بسیاری را در پی داشت و این شهادت‌ها خود عامل بسیاری از رخدادهای بعدی شد؛ از آن جمله می‌توان به قیام ۱۹ دی مردم [[قم]] {{ببینید|نوزده دی}}، تظاهرات‌های چهلم برای شهدای قم {{ببینید|بیست و نه بهمن}} و شهدای [[یزد]] در ۹ و ۱۰ [[فروردین]] ۱۳۵۷<ref>مدنی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ۲/۳۲۵–۳۲۷.</ref> اشاره کرد {{ببینید|تظاهرات}}.

در فاصله کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، [[رژیم بعث عراق]] به [[ایران]] حمله کرد {{ببینید|جنگ تحمیلی}}. برجستگی جایگاه دفاع و جهاد و به‌کاربردن واژه «دفاع مقدس» برای جنگ تحمیلی در جبهه‌های ایران حکایت از پیوند [[اندیشه‌های اسلامی]] با جنگ در ایران داشت. در جنگ تحمیلی رزمندگان ایران با الهام‌گرفتن از مفاهیم [[کربلا]] و عاشورا دامنه قدرت خود را گسترش دادند و با تکیه بر مفاهیم ایثار و شهادت‌طلبی که در متن رفتار جامعه انقلابی کشور بود، تحمل شرایط جنگ را آسان‌تر کردند.<ref>درزی کلایی و آقاحسینی، جنگ تحمیلی و شکل‌گیری هویت جدید معنوی، ۱۶.</ref> امام‌خمینی شهادت را نشانه عنایت خداوند به ملت ایران می‌خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۰۲.</ref> و مرگ سرخ را بهتر از زندگی سیاه می‌نامید و با آغاز جنگ تحمیلی از ملت دعوت کرد تا خود را آماده جنگ تا پیروزی کامل کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۰۸.</ref> ایشان جهاد فی سبیل اللَّه، دفاع از حریم [[قرآن کریم]]، اسلام و میهن اسلامی تا مرز شهادت را وظیفه‌ای الهی و آرمانی می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۳۱.</ref> و باور داشت [[عشق]] به شهادت و لقاءاللَّه پیروزی می‌آورد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۹۰.</ref>

امام‌خمینی معتقد بود دشمنان مفهوم شهادت را نمی‌فهمند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶.</ref>؛ ولی ملت ایران خوگرفته با شهادت و فداکاری است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۸۷.</ref> و هیچ قدرتی نمی‌تواند با ملتی که برای جانفشانی آماده است و طلب شهادت می‌کند مقابله کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۲۸.</ref> ایشان با الگودانستن [[سیّدالشهدا(ع)]] اظهار می‌کرد در میدان نبرد نباید از تعداد دشمنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۵.</ref> و کمک‌های مادی و نظامی ابرقدرت‌ها به دشمن<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۹۶.</ref> ترسید. ایشان پشتیبانی مردم ایران از قوای مسلح و پیشی‌گرفتن آنان را در ایثارگری، فداکاری و شهادت در دنیا بی‌سابقه می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۰۳.</ref> و باور داشت فریاد شهادت‌طلبی مردم، فضای ایران و جهان را به هیجان و لرزه درآورده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۶۶.</ref> و ملتی که استوار بر بام بلند شهادت و ایثار ایستاده، هر روز تحرکش برای ادامه راه بیشتر می‌شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۳۳۲.</ref>