صفحهٔ اصلی: تفاوت میان نسخه‌ها

عزای عمومی یا سوگ همگانی، روز یا روزهایی مشخص است که برای سوگواری و گرفتن مراسم یادبود درگذشتگان، در میان اکثریت مردم یک کشور برگزار می‌شود. از قدیم رسم بر این بود که در روزهای عزای عمومی، بازارها بسته می‌شد و دستجات عزا به حرکت درمی‌آمد (ذهبی، تاریخ الإسلام، حوادث و وفیات 571-580ق، ص 236؛ مهربانی، «سوگواری»، دانشنامه جهان اسلام، ج 25، ص 234-238). اعلام رسمی عزای عمومی از جانب حکومت‌ها با نیمه‌افراشته شدن پرچم کشورها همراه است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های سوگواری عمومی، نمود اجتماعی آن و ایجاد حس همبستگی است (اربابی، شعائر دینی در اسلام، ص ۶۲–۶۳)؛ چنان‌که اقامۀ عزای سیدالشهدا(ع)، به یکی از مقومات اصلی هویت شعائری تشیع تبدیل شده (مظاهری، رسانه شیعه، ص 180-184) و در طول تاریخ، موجب احیای روحیۀ شهادت‌طلبی، فداکاری و مبارزه با ظلم بوده است (مهرابی، «تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین»، مجموعه مقالات، ص ۲۷۴–۲۷۵). از همین رو است که بسیاری از اعتراضات سیاسی نیز در بستر همین سوگواری عمومی شکل گرفته یا تقویت می‌شود (درویش‌زاده، «عزاداری»، دانشنامه امام خمینی، ج 7، ص 307-315).

امام خمینی در نهضت اسلامی ایران، با تشخیص ظرفیت عزای عمومی برای تهییج عواطف انسانی و حفظ مقاصد اسلامی، به خوبی از آن بهره گرفت (امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۰، ص ۱۲۱؛ ج۱۱، ص۱۰۰ و ج ۱۵، ص۳۳۱). ایشان نخستین بار در 22 اسفند 1341 و در پی تصویب لایحۀ موسوم به انقلاب سفید، در اطلاعیه‌ای نوروز 1342 را عزای عمومی اعلام کرد و دربارۀ خطر اقدامات رژیم برای اسلام، به علما و مردم هشدار داد (امام خمینی، صحیفه، ج1، ص 156). همچنین در نخستین سالگرد قیام 15 خرداد 1342، در اعلامیه مشترکی با چند تن از مراجع تقلید، 15خرداد را روز عزای ملی اعلام کرد (امام خمینی، صحیفه، ج 1، ص 335- 338). پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این روز را برای همیشه عزای عمومی خواند (امام خمینی، صحیفه، ج 8، ص50ـ51). مطالعۀ روند رخدادهای بعدی انقلاب، اهمیت اعلام عزای عمومی از جانب امام خمینی را در بزنگاه‌های نهضت و حفظ هیجان و حضور مردم نشان می‌دهد. برجسته‌ترین رخدادهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی که موجب اعلام عزای عمومی از سوی امام خمینی گردید، از این قرار است: تصویب لایحۀ مصونیت مستشاران و تبعه آمریکا در مجلس شورای ملی (آبان 1343) (امام خمینی، صحیفه، ج1، ص415-424)، هفتمین روز شهدای 17شهریور و تأکید بر ادامۀ اعتصابات (امام خمینی، صحیفه، ج 3، ص 426)، اربعین شهدای تبریز در فروردین 1357 (امام خمینی، صحیفه، ج3، ص 359-362)، سالگرد کشتار مردم قم، کشتار در شهرهای مختلف ایران و نیز در آستانۀ خروج شاه از کشور در دی 1357 (امام خمینی، صحیفه، ج 5، ص 227-228؛ 283-284؛ ص 350-351) و به مسلسل بستن بارگاه قدس امام رضا(ع) (امام خمینی، صحیفه، ج5، ص93).

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی فقط در شهادت مرتضی مطهری در اردیبهشت 1358 (امام خمینی، صحیفه، ج7، ص 178-179) و شهادت سيدمحمدباقر صدر و خواهر او بنت الهدى،‌ در اردیبهشت 1359، عزای عمومی اعلام کرد (امام خمینی، صحیفه، ج 12، ص 253-254).

اربابی، حسین (1394). «شعائر دینی در اسلام، مفهوم‌شناسی، ویژگی‌ها و کارکردها». مجله معرفت، شماره ۲۱۱. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.  

درویش‌زاده کاخکی، صدیقه، «عزاداری». دانشنامه امام خمینی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

مهرابی، راضیه (1381). «تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش امام‌حسین. ج۷. تهران: مجمع جهانی اهل بیت.