کاربر:Salehi/صفحه تمرین۵: تفاوت میان نسخه‌ها

قصه، شکلی ساده و ابتدایی دارد. ساختار روایتی و زبان آن بیشتر نزدیک به گفتار و محاوره عامه است<ref>ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۹ ـ ۳۵.</ref> و قدیمی‌ترین نوع قالب در بیان حوادث است؛ در حالی‌که داستان کوتاه و داستان بلند، صورت جدیدی در ادبیات داستانی جهان، برای بیان حوادث هستند.<ref>مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۰۵۴ ـ ۲۰۵۵؛ میرصادقی، ادبیات داستانی، ۳۲.</ref> آنچه قالب قصه را از داستان کوتاه و بلند جدا می‌کند، حوادث خارق‌العاده، پیرنگ ضعیف و کلی‌گرایی است.<ref>میرصادقی، داستان و ادبیات، ۱۳۲.</ref> در قصه، عناصر روان‌شناختی مانند خصوصیات اخلاقی افراد وجود ندارد؛ در صورتی که داستان بلند و رمان دارای این خصوصیت‌اند.<ref>میرصادقی، ادبیات داستانی، ۲۵۵.</ref> قصه‌ها از لحاظ محتوا به دو بخش عمده: تفریحی ـ تخیلی و تحلیلی تقسیم می‌شوند که قصه‌های تخیلی با استفاده از رویدادهای غیر طبیعی شگفتی می‌آفرینند و قصه‌های تحلیلی برگرفته از زندگی واقعی انسان‌ها هستند.<ref>سلیمانی، تأملی دیگر در باب داستان، ۱۴ ـ ۱۵.</ref>

قصه‌گویی، از فنون ادبی است که پیشینه‌ای به درازای تاریخ آدمی دارد.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۶؛ حکیمی، ادبیات و تعهد، ۵۶؛ نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۱۱.</ref> قصه با پیدایش خط و زبان برای ایجاد ارتباط میان انسان‌ها، به وجود آمد؛<ref>حسینی، ریخت‌شناسی قصه‌های قرآن، ۷؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۱؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۴ ـ ۲۶ و ۴۹ ـ ۵۰.</ref> به ‌طوری‌ که از مصادر تاریخ تمدن‌هاست.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۶؛ تفضلی، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ۲۹۶ ـ ۲۹۷؛ مصاحب، دایرةالمعارف فارسی، ۲/۲۰۵۵.</ref> قصه در قدیمی‌ترین تمدن‌ها، چون سومر، بابل، یونان، پارس و هند به صورت شعر و در قالب داستان‌ها و حکایات آمده است.<ref>دورانت، تاریخ تمدن، مشرق‌زمین گاهواره تمدن، ۱/۲۰۸ ـ ۲۱۰ و ۳۸۳ ـ ۳۸۴؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۲۷ ـ ۴۸.</ref> قصه‌ها و افسانه‌ها در متون دینی سایر ادیان نیز به چشم می‌خورند؛ چنان‌که قصه‌های قرآنی میان اعراب متقدم، مصریان، ایرانیان، یهودیان و عیسویان وجود داشته است که به سبب فلسفه و بینش دینی هر یک از ادیان، به طور گوناگون نقل شده‌اند.<ref>رضی، ادیان بزرگ جهان، ۴۳۵ ـ ۴۴۴ و ۴۵۱ ـ ۶۴۱؛ توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ جهان، ۷۲ ـ ۸۲ و ۱۱۱ ـ ۱۱۲؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۳۶ ـ ۳۷.</ref> در ادبیات دینی زرتشت (اوستا)،<ref>ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۳۹ ـ ۴۰؛ رضی، ادیان بزرگ جهان، ۱۵۴ ـ ۱۶۳.</ref> همچنین در آیین بودا،<ref>رضی، ادیان بزرگ جهان، ۲۳۰ ـ ۲۳۳.</ref> از افسانه‌ها و قصه‌ها استفاده شده است.

اعراب مسلمان نیز در قصه‌سرایی مهارت بسیاری داشته‌اند و از قصه در سرودن اشعار خود استفاده کرده‌اند.<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۵۷۱ ـ ۵۷۸.</ref> کاربرد قصه‌های عامیانه در ایران، چیز تازه‌ای نیست. این قصه‌ها را می‌توان در اوستا و پس از آن در آثار منظوم و منثور دوره اسلامی (فارسی جدید) از قرن نهم میلادی مشاهده کرد. در این میان، می‌توان به قصه‌های کلیله و دمنه اشاره کرد.<ref>لوبون، تمدن اسلام و عرب، ۲۹۲ ـ ۲۹۳ و ۳۰۲.</ref>

جریان قصه‌نویسی با قالب رمان در ادبیات غرب، از حدود چهارصد سال پیش آغاز شده و داستان کوتاه نزدیک به ۱۶۰ سال است در ادبیات غرب پدیدار شده است.<ref>سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۲۲.</ref> در ایران رمان‌نویسی از دوره‌ قاجار و جریان مشروطه با شکل‌گیری تحولات عمیق سیاسی و اجتماعی به وجود آمد.<ref>اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۷۰؛ یاسمی، ادبیات معاصر، ۱۰۹؛ نفیسی، رمان و رمان‌نویسی در ایران، ۲۱۱؛ آرین‌پور، از صبا تا نیما، ۲/۲۳۷ ـ ۲۳۹.</ref> جریان قصه‌نویسی در ادبیات معاصر ایران با داستان کوتاه آغاز شده است.<ref>سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۲۲.</ref> این جریان در دوره پهلوی تا حدودی دچار رکود شده بود و پس از انقلاب اسلامی تحول عمیقی در آن رخ داد.<ref>اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۱۱ ـ ۱۴۴؛ سرشار، منظری از ادبیات داستانی پس از انقلاب، ۱۲ ـ ۱۸.</ref> داستان‌های دفاع مقدس نیز بخشی از ادبیات داستانی ایران را تشکیل می‌دهد که نقش بسیاری در انتقال ارزش‌های دفاع مقدس در دوران جمهوری اسلامی در ذهن و دل مخاطبان داشته است.<ref>امامی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، ۷/۱۶۷ ـ ۱۷۲؛ نجف‌زاده، داستان‌های کوتاه، ۱۳ ـ ۱۵.</ref> امام‌خمینی نیز در بسیاری از آثار خود از قصه‌های قرآنی و مذهبی برای تفهیم اهداف و مقاصد خویش بهره برده است.<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۹۱؛ ۵/۳۵؛ ۱۶/۲۱۷ و ۱۹/۱۱۵؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۵۱ و ۱۷۸؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۹۷.</ref>

قصه‌ها به عنوان عنصری محرک، در ثبت واقعیت‌ها، زندگی انسان‌ها، موعظه‌ها و حکمت‌ها نقش به‌سزایی دارند؛ چنان‌که در کلام الهی نیز از آن استفاده شده است.<ref>اکبری، درآمدی بر ادبیات داستانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۲۱.</ref> قصه‌گویی، الگوی نافذی در میان اقوام و فرهنگ‌های گوناگون برای عبرت‌آموزی بوده است و به علت جاذبه فوق‌العاده، تمام عمر انسان را دربر می‌گیرد و به دلیل قابل فهم بودن برای انسان‌ها، از آن با عنوان مثال حسی برای تفهیم مسائل عقلی استفاده می‌شود.<ref>شریفانی، تحلیل قصص، ۳۱ ـ ۳۲.</ref> در مجموع، داستان‌ها تأثیر بسیاری در هدایت و عبرت انسان‌ها دارند و یکی از عوامل تعلیم و تربیت به شمار می‌آیند؛<ref>اسحاقی، سلوک علوی، ۱۴۰ ـ ۱۴۱.</ref> چنان‌که کتاب‌های داستان، مؤثرترین وسیله برای اعتلای روح، فکر و اعتقادات کودک هستند.<ref>امیری، چگونگی رشد و تطور ادبیات کودکان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ۳۸ ـ ۴۱.</ref> قصه‌های تحریک‌آمیز و منفی نیز اثر زیان‌بخشی در تربیت و روح کودکان دارند.<ref>کریمی‌نیا، الگوهای تربیت، ۳۰۸ ـ ۳۰۹.</ref> از دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامی، می‌توان به راه‌یافتن گسترده مفاهیم معنوی و ارزشمند در داستان‌ها و به‌خصوص داستان‌های کودکان<ref>فراست، انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی، ۱۵۷ ـ ۱۶۰.</ref> و رشد چشم‌گیر انتشار کتاب‌های داستانی برای کودکان اشاره کرد.<ref>میرکیانی، رشد مفاهیم اخلاقی و ارزشی در قصه‌های کودکان و نوجوانان بعد از انقلاب اسلامی، ۶۰۵ ـ ۶۰۹؛ مؤسسه فرهنگی، کرانه‌های نور، ۱/۴۷۹.</ref> امام‌خمینی نیز از بیان حکایت و قصه، به عنوان روشی برای بیان مطالب خود استفاده می‌کرد؛<ref>نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۲۲ ـ ۲۸.</ref> چنان‌که از این روش در تربیت کودکان و نوجوانان نیز بهره برد.<ref>منفرد، تربیت دینی با الهام از سیره تربیتی حضرت امام‌خمینی، ۳۹۴؛ مدبر، امام‌خمینی، اسوه تعلیم و تربیت، ۵۴۸.</ref>

قصه‌های قرآنی در زمره قصص مکتوب و به دلیل برخورداری از حوادث واقعی، قصه‌هایی مستند و به دور از وهم و خیال‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۷/۱۶۵ ـ ۱۶۶؛ بستانی، اسلام و هنر، ۱۵۹ ـ ۱۶۰؛ بستانی، پژوهشی، ۱/۱۳ ـ ۱۴.</ref> از آنجاکه قرآن کتاب هدایت است، محتوای آن نیز برای عبرت‌آموزی و هدایت بندگان است و مخاطب آن عموم مردم هستند؛ از همین‌رو، قصه‌های قرآن به دلیل دارابودن ویژگی‌های ذکرشده، بهترین روش برای تفهیم و هدایت عامه‌اند.<ref>ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۱۰۰؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۴؛ بستانی، پژوهشی، ۲/۸؛ اسحاقی، سلوک علوی، ۱۴۰ ـ ۱۴۱.</ref>

اعجاز در فصاحت و بلاغت داستان‌های قرآنی نیز سبب کامل‌شدن قصه‌ها می‌شود. تکرار قصه‌ها خود درجه‌ای از اعجاز قرآن است. به سبب تکرار اغراض در قرآن، تفهیم مطلب برای مخاطبان و تربیت انسان‌ها به‌سهولت رخ می‌دهد.<ref>محمدزاده، قصص قرآن، ۱۳/۱۹۰ ـ ۱۹۶؛ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۷؛ مهدوی، نگاهی به قصه و نکات تربیتی آن در قرآن، ۲۲ ـ ۵۷؛ ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۹۸ ـ ۱۰۳ و ۱۴۳ ـ ۱۴۵؛ شریفانی، تحلیل قصص، ۳۳ ـ ۳۷.</ref> آنچه قصه‌های قرآنی را از سایر داستان‌های بشری جدا می‌کند، یکی، واقع‌گرایی و راستی، عدم کسالت و تأثیرگذاری بر نفوس است که ممکن است تمام این وجوه در داستان‌های بشری جای نگیرند<ref>ملبوبی، تحلیل نو از قصص قرآنی، ۱۲۷ ـ ۱۲۹.</ref> و دیگری، محصورنبودن قصه‌های قرآنی به زمان و مکان خاص است.<ref>خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۲/۱۷۶۷ ـ ۱۷۶۸.</ref>

امام‌خمینی قصه‌های قرآنی را از شاهکارهای این کتاب مقدس<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۶۲.</ref> و بهترین راه برای بیداری انسان‌ها<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۹۸.</ref> می‌داند. ایشان قرآن را کتاب قصه و بازگوکردن تاریخ ندانسته، محتوای قصه‌های قرآن را معارف الهیه<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۶ ـ ۱۸۷.</ref> و دربردارنده احکامی می‌داند که فهم بشر از وصول به همه معانی آن ناتوان است.<ref>امام‌خمینی، تفسیر حمد، ۱۳۴ ـ ۱۳۵.</ref> ایشان هدف قصه‌های قرآنی را تربیت، هدایت، سیر و سلوک، رسیدن به سعادت، بیان مباحث اخلاقی و درمان رذایل نفسانی می‌داند<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۲؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۲۸۸ و ۳۷۸؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۶ ـ ۱۸۸ و ۲۰۵.</ref> و سبب تکرار قصص را انسان‌سازی‌،<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۹؛ ۱۵/۵۰۴ و ۱۷/۳۸۱ ـ ۳۸۲؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۶۲.</ref> تقویت بلاغت قرآن و تهذیب نفوس انسانی<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۰۴ ـ ۵۰۵؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۷؛ ریعان، بررسی سیمای قرآن در ‌اندیشه امام‌خمینی، ۱۳۰ ـ ۱۳۱</ref> می‌‌شمارد؛ چنان‌که با بیان داستان حضرت موسی(ع) و فرعون، هدف از تکرار این قصه را آموزش شیوه حکومتداری، ظلم‌ستیزی و انذار انسا‌ن‌‌ها می‌داند.<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۸ ـ ۳۴۹؛ ۶/۲۳۶ ـ ۲۳۷ و ۹/۱۶۸ ـ ۱۷۰.</ref> ایشان ویژگی قصه‌های قرآنی را در شیرینی و قابل تعقیب بودن و ملال‌آور نبودن آن معرفی می‌‌کند که مخاطب را با وجود تکرار قصه‌ها به سبب واقعی‌بودن آن، به سوی خود جذب می‌کند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۸۷ ـ ۱۸۸؛ ریعان، بررسی سیمای قرآن در ‌اندیشه امام‌خمینی، ۱۳۲ ـ ۱۳۳.</ref>

امام‌خمینی از گونه‌های مختلف داستان به عنوان ادبیات خلاق، در آثارش استفاده می‌کند. موضوع این داستان‌ها به عرفانی، سیاسی، تاریخی، اجتماعی و دینی تقسیم می‌گردد و همگی در خدمت هدایت و ارشاد انسان‌ها هستند.<ref>نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۲۲ ـ ۲۸؛ صفری، نگاهی به دیدگاه امام درباره زبان و ادبیات، ۱۷۵ ـ ۱۸۳.</ref> ادبیات داستانی در اشعار امام‌خمینی نیز به دو گونه صریح و غیر مستقیم آمده است که اشاره صریح آن بیشتر است؛<ref>نجف‌زاده، داستان‌های امام، ۶۲.</ref> چنان‌که در بعضی ابیات خود به داستان‌هایی چون شق‌القمر پیامبر(ص)، تعلیم اسما به آدم(ع) و داستان خضر نبی(ع) اشاره می‌کند.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۷۹، ۱۲۷ و ۱۳۹.</ref> داستان‌های انبیا(ع)، در زمره داستان‌های قرآنی است که امام‌خمینی از آنها در آثار خود بهره گرفته، اهدافی از بازگویی آنها دنبال کرده است؛ برای نمونه، با طرح قصه حضرت آدم(ع)، عجب و خودبینی شیطان را سبب هلاکت او می‌داند<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۵۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۲۰۶؛ ‌امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۳۲.</ref> و با طرح قصه حضرت موسی(ع) و فرعون، ظلم‌ستیزی و شیوه حکومت‌داری را بیان می‌کند<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۴۹ و ۹/۱۶۸.</ref> و با بیان قصه سلیمان نبی(ع)، حقارت انسان را در برابر عظمت پروردگار به تصویر می‌کشد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۴۵؛ امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۳۹۷.</ref> چنان‌که در آثار خود به سایر قصه‌های دینی و قرآنی نیز اشاره می‌کند.(‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۱۹۶ ـ ۱۹۸، ۳۲۶ ـ ۳۲۸؛ ۱۱/۲۹۹؛ ۱۳/۳۸۴ ـ ۳۸۵؛ ۱۴/۱۸ و ۱۹/۱۳۲.)

امام‌خمینی افزون بر قصه‌های دینی، با طرح داستان‌های سیاسی، اجتماعی و تاریخی در مسیر انقلاب، ظلم‌ و بیداد رژیم پهلوی و تحول روحی ملت را ترسیم می‌کند.(امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۱۹؛ ۶/۱۱۸؛ ۱۰/۴۶۰ ـ ۴۶۱؛ ۱۱/۲۷۹؛ ۱۲/۴۶۵ ـ ۴۶۶ و ۱۶/۲۷۰ ـ ۲۷۱.) در این میان قصه‌های ادبی نیز در زمره داستان‌هایی هستند که ایشان در آثار خود به آنها اشاره کرده است. این مسئله نشان‌دهنده مطالعه این‌گونه قصه‌ها به دست امام‌خمینی است. برای نمونه ایشان در آثار خود به داستان کلیله و دمنه،<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۴۱۲ ـ ۴۱۳ و ۵۴۴.</ref> موش و گربه<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۳۴۱ و ۱۱/۱۴۳.</ref> اشاره کرده است.

امام‌خمینی خود اهل مطالعه کتاب‌های داستانی نیز بوده است؛ چنان‌که سیدمصطفی خمینی گفته است، ایشان بیشتر کتاب‌های داستانی معروف جهان را مطالعه کرده‌ است.<ref>کشوردوست، ماه تابان، ۴۳.</ref> سیداحمد خمینی نیز گفته است امام‌خمینی داستان‌هایی چون بینوایان (ویکتور هوگو) و شوهر آهوخانم (علی‌محمد افغانی) را مطالعه کرده‌ است.<ref>خمینی، دلیل آفتاب، ۱۶۳؛ خمینی، برداشتهایی از، ۲/۳۳۳ ـ ۳۳۴.</ref> این امر نشان می‌دهد امام‌خمینی با قصه‌های تخیلی مخالف نبوده است؛ امّا اگر رمان و داستانی دروغ باشد، از دیدگاه ایشان باید از آن پرهیز شود.<ref>امام‌خمینی، استفتائات، ۲/۶۱۶.</ref> ایشان سلمان رشدی را به دلیل نگارش و انشای کتاب کفرآمیز آیات شیطانی که رمانی سراپا اهانت به پیامبر(ص) و دشمنی با اسلام و عقاید و مقدسات مسلمانان است، محکوم به اعدام دانسته است.<ref>‌امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۶۳؛ طلاس، رد علی الشیطان، ۱۷؛ رضوانی، بررسی حکم امام‌خمینی درباره سلمان رشدی، ۱۷۰.</ref>