مسجد جمکران

مسجد جمکران، یا مسجد صاحب الزمان(عج)، از مهم‌ترین مساجد شیعه و منسوب به امام دوازدهم شیعیان است که در منطقه جمکران واقع شده است.

بنای مسجد جمکران

در منابع تاریخی اطلاعات کمی دربارۀ زمان ساخت مسجد جمکران وجود دارد. بنا به گفته میرزا حسین نوری، محدث شیعه در قرن سیزدهم قمری، این مسجد به دستور امام مهدی(عج) و به دست یکی از علمای قم به نام سیدابوالحسن بنا شد. میرزا حسین نوری، سال وقوع این رخداد را ۳۷۳ یا ۳۹۳ق دانسته و نقل روایت مذکور را به کتاب مونس الحزین اثر شیخ صدوق نسبت داده است. (نوری، نجم الثاقب، ج2، ص454-458) این روایت از چند جهت مورد تردید محققان قرار گرفته است. در عین‌ حال‌ در دهه‌های اخیر بسیاری از مراجع‌ تقلید و علما برای این‌ مسجد احترام‌ و قداست‌ ویژه‌ قائل‌ شده‌اند‌ و عبادت‌ در آن مکان را توصیه‌ كرده‌اند. مسجد جمکران در دوره‌های مختلف تعمیر و بازسازی شده است. تا پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، مسجد جمکران ساختمان کوچکی داشت، اما پس از آن توسعه زیادی یافت. مجموعه مسجد جمکران را محوطه بیرونی، صحن اصلی، شبستان‌ها، مسجد مقام و ساختمان‌های اداری تشکیل می‌دهد.(مسجد جمکران 1072ساله شد، ایسنا)

نام‌های دیگر مسجد

مسجد جمکران، مسجدی منسوب به حضرت مهدی(عج)، در حاشیه شهر قم و در فاصله حدود ۸ کیلومتری حرم حضرت معصومه(س) (خان‌محمدی، «چاه عریضه جمکران؛ از خرافه تا واقعیت»، ص۱۶۲) است. این مسجد به سبب نزدیکی به روستای جمکران، به این نام شهرت یافته است. مسجد در گذشته با اتکا به سنگ مرمری که قدمگاه امام دوازدهم شیعیان دانسته می‌شد، به «‌مسجد قدمگاه‌» مشهور بود. (ناصرالشریعه، تاریخ قم، ص۲۳۳) مسجد جمکران به دلیل انتساب به امام زمان، «مسجد صاحب‌الزمان‌» نیز نامیده شده است.

اعمال عبادی مسجد جمکران

برای مسجد جمکران دو نماز دو رکعتی ذکر شده است؛ نماز تحیت مسجد و نماز امام زمان(عج). محدث نوری، صدور اعمال مسجد جمکران را به امام زمان(عج) نسبت داده است. (نوری، جنة‌المأوی، ص۵۶) نویسنده تاریخ جامع قم، رونق گرفتن مسجد جمکران و زیارت آن در شب‌های چهارشنبه را مدیون توجه محمدتقی یزدی بافقی شمرده که عصرهای سه‌شنبه به همراه گروهی از طلاب با پای پیاده به مسجد جمکران می‌رفت و تا صبح در آن‌جا به عبادت می‌پرداخت. (فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۲۷۳-۲۷۴) امروز بسیاری از مراسم مذهبی، از جمله جشن نیمه شعبان در مسجد جمکران برگزار می‌شود.

امام‌خمینی و مسجد جمکران

امام‌خمینی در هیچ یک از آثار خود نامی از مسجد جمکران نبرده است. دربارۀ رفتن ایشان به مسجد جمکران هم تنها در خاطرات آیت‌الله توسلی و آیت‌الله موسوی اردبیلی آمده است که ایشان پیش از انقلاب، به مناسبتی در روستای جمکران بود و هنگام رسیدن وقت نماز فقط برای اقامه نماز واجب به آن مسجد رفته است. (نظر امام دربارۀ مسجد جمکران، پرتال امام‌خمینی) در عین حال ایشان طرح‌های هیئت امنای مسجد را برای توسعۀ مسجد تأیید کرده است. (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج7، ص195-196)

مسجد جمکران یکی از مکان‌های پیشنهادی برای محل مزار امام‌خمینی بود که در نهایت مورد قبول واقع نشد. (سلیمانی، خاطرات حاج‌حسین سلیمانی، ص۱۰۵)

منابع

امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، 1389.

خان‌محمدی، کریم و محمدرضا انواری، «چاه عریضه جمکران از خرافه تا واقعیت»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره۳۷، ۱۳۹۲.

سلیمانی، حسین، خاطرات حاج‌حسین سلیمانی از محافظان حضرت امام، تدوین رضا شیخ‌محمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷.

فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم؛ بخش اول از کتاب تاریخ جامع قم، قم، زائر، ۱۳۸۶.

مسجد جمکران 1072ساله شد، ایسنا، تاریخ بازدید: 28فروردین1404.

ناصر الشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، تحقیق علی دوانی، تهران، رهنمون، ۱۳۸۳.

نظر امام دربارۀ مسجد جمکران، پرتال امام‌خمینی، تاریخ بازدید: 28 فروردین 1404.

نوری، حسین ‌بن‌‌محمدتقی، ‌ نجم الثّاقب‌، قم، بی نا،‌ 1412ق.

نوری، حسین، جنة المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة، تحقیق مرکز الدراسات التخصصیه فی لامام المهدی، قم، مؤسسه السیدة المعصومة، ۱۴۲۷ق.