اعتبار: تفاوت میان نسخه‌ها

اعتبار از ریشه «عبر» در اصل به معنای نفوذ و گذشتن است، <ref>ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، ۴/۲۰۷.</ref> و اعتبار در معنای [[تفکر]] و پند گرفتن به‌کار رفته است، <ref>فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ۳۹۰؛ طریحی، مجمع البحرین، ۳/۳۹۳.</ref> زیرا در تفکر از ظاهر به باطن عبور می‌کنند، <ref>← مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۸/۱۸.</ref> از این‌رو اعتبار به حالتی معنی شده است که با آن، از شناخت امور قابل مشاهده به امور غیر قابل مشاهده می‌رسند. <ref>راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۵۴۳.</ref>

۱. اعتباری در مقابل [[اصیل]]: به معنای غیرواقعی که در بحث [[اصالت وجود]] یا [[ماهیت]] از این اصطلاح استفاده می‌شود. <ref>طباطبایی، نهایة الحکمه، ۲۵۸.</ref>

۲. اعتباری در مقابل ماهیت: مفهومی که در خارج مصداق ندارد. این اصطلاح برای معقولات ثانیه فلسفی به کار می‌رود. <ref>حیدری، دروس فی الحکمة المتعالیه، ۱/۴۶۸.</ref>

۳. اعتباری به معنای غیرمجزا در وجود خارجی: در مقابل ماهیاتی که دارای وجود منحاز هستند و از این اصطلاح برای بیان ماهیات و مفاهیم نسبی استفاده می‌شود. <ref>طباطبایی، مجموعه رسائل، ۲/۱۴۳.</ref> برخی به لوازم اعتباری اشاره کرده، آن را امری می‌دانند که وجود خارجی نداشته، تنها در [[عقل]] تحقق دارد و به عمل اعتبارکننده وابسته است. <ref>جرجانی، التعریفات، ۱۶.</ref>

در [[اصول فقه]] واژه «اعتباری» به معنایی آمده است که بر مصادیق پرشماری از مفاهیم مورد استفاده در این علوم منطبق می‌گردد؛ مانند [[حق]]، [[حکم]]، [[ملکیت]]، [[زوجیت]]، [[سلطنت]]، [[ریاست]]، [[وجوب]] و [[حرمت]]. درباره حقیقت این امور اعتباری و چگونگی پیدایش این امور، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه شده است. [[امام‌خمینی]] از این عناوین، با تعبیر «جعلی»، یعنی اموری قراردادی یاد می‌کند که به دست عقلا یا کسی که نظرش نزد آنان پذیرفته است، وضع می‌شود. <ref>امام‌خمینی، الاستصحاب، ۶۹.</ref>

بحث از اعتبار در کتاب‌های فلسفی یا اصول فقه پیشینه طولانی ندارد و با وجود اهمیت آن، در بیشتر کتاب‌ها، فصل مستقلی به خود اختصاص نداده است؛ بلکه گاهی در ضمن تحقیق درباره برخی مصادیق آن، به حقیقت آن نیز توجه شده است. <ref>جرجانی، التعریفات، ۱۶؛ ← ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه، ۴/۲۷۰ و ۶/۱۷۳.</ref> عالمان دانش اصول فقه نیز ضمن بحث از حکم و برخی آثار و ویژگی‌های آن و یا امارات عقلایی به مناسبت، به بیان اعتبار و حقیقت آن پرداخته‌اند. <ref>← آشتیانی، بحرالفوائد فی شرح الفرائد، ۳/۶۵؛ اصفهانی، نهایة الدرایة، ۳/۱۳۵.</ref>

[[سیدمحمدحسین طباطبایی]] نخستین کسی است که مقاله‌ای مستقل به ادراکات اعتباری اختصاص داده، به حقیقت فلسفی ادراکات اعتباری پرداخته است؛ اما بیشتر همت وی به معنایی غیر از اعتبارات عقلایی ـ که آن را نوعی اعتبارات بعد الاجتماع می‌نامد ـ صرف شده است. <ref>طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۳۸.</ref> [[مرتضی مطهری]] نیز در شرح تبیین نظر استاد خود، به تبیین این بحث پرداخته است. طباطبایی در حاشیه بر [[کفایه]] نیز اشاره‌ای به این بحث دارد. <ref>طباطبایی، حاشیة الکفایه، ۱/۱۱، ۱۵۱ و ۲/۲۴۶.</ref>

[[اعتبار عمومی]] که از آن به اعتبار پیش از اجتماع نیز یاد می‌کند، اموری است که هر کسی در انجام فعل اختیاری خود نیازمند آن است؛ مانند وجوب؛ زیرا علم انسان برای برانگیختن وی به انجام کار، کافی نیست؛ بلکه انسان پس از علم به فواید عمل و پیش از [[اراده]]، لازم است آن عمل را بر خود لازم بداند. در این صورت، نخستین مفهوم اعتباری که برای [[انسان]] وجود دارد، مفهوم «باید» است. این اعتبار مربوط به همه انسان‌ها و افعال آنان است؛ حتی اگر هیچ اجتماعی وجود نداشته باشد؛ از این‌رو وی از آن به اعتبار عمومی و پیش از اجتماع یاد می‌کند. <ref>طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۹۹ ـ ۲۰۰.</ref> وی افزون بر وجوب، چهار اعتبار حسن و قبح، انتخاب اخفّ و اسهل (سبک‌تر و آسان‌تر)، اصل استخدام و اجتماع، اصل متابعت علم را نیز با عنوان اعتبارات قبل الاجتماع یا عمومی ذکر می‌کند؛ سپس تصریح می‌کند اعتبارات عمومی به این پنج عنوان اختصاص نداشته، ممکن است شمار فراوانی از اعتبارات عمومی را کشف کرد. <ref>طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۹۹ و ۲۰۴.</ref>

[[اعتبار خصوصی]]، همان مفاهیم اعتباری است که در حقوق به کار می‌رود و مورد نظر این مقاله است. در اعتبارات خصوصی که پس از اجتماع پدید می‌آید نیز لازم است همیشه یک ضرورت (باید) فرض شود؛ اما به دلیل آنکه اعتباریات تابعی از احساسات اعتبارکنندگان هستند، در جوامع مختلف، اعتبارات مختلفی پدید می‌آید. به همین جهت، این گونه اعتباریات اموری خصوصی بوده، در خصوص انسان عمومیت ندارند. <ref>طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۹۵.</ref>

به باور برخی، دو نوع اعتبار وجود دارد: اول، اعتباری محض که تنها در [[ذهن]] اعتبارکننده وجود داشته، هیچ واقعیتی در خارج تحقق نمی‌یابد. دوم، اعتباری عقلایی که امری است میان امور ذهنی و واقعیات خارجی. <ref>عراقی، مقالات الاصول، ۱/۶۲.</ref> در اعتباری محض، معنای ذهنی وابسته به اعتبارکننده بوده، با انصراف ذهنی او، معنای ذهنی نیز از میان می‌رود و هیچ حقیقتی باقی نمی‌ماند؛ اما در اعتبارات عقلایی، پس از تحقق اعتبار، حقیقتی خارجی و مستقل به وجود می‌آید که دیگر تحت اختیار اعتبارکننده نیست. <ref>عراقی، نهایة الافکار، ۱/۲۶ و ۴/۱۰۱.</ref>

این تقسیم‌بندی پس از امام‌خمینی مطرح شده است. <ref>← سیستانی، الرافد فی علم الاصول، ۴۷.</ref> اعتبار ادبی عملی است که در مجاز رخ داده، امری شخصی بوده، دادن حد (تعریف) یک شیء به دیگری است و هیچ امر متأصّلی محقق نمی‌شود؛ مانند شیر خواندن مرد شجاع، با این هدف که هیبت و بزرگی او در دل‌های دیگران ایجاد شود. اعتبار قانونی همواره در آغاز پیدایش وابسته به یک اعتبار ادبی است و پس از تأیید و اقرار عقلا، قرارداد توافقی عقلایی است که در آن مصلحت فرد یا جامعه در نظر گرفته می‌شود؛ در این اعتبار، [[اراده استعمالی]] و [[اراده جدی]] یکی بوده، از آنجاکه قراردادی جمعی است، اصالت می‌یابد و در میان جامعه تحقق پیدا می‌کند و حقیقتی خارجی است که افراد خود را به آن مسئول می‌دانند و در به‌کارگیری آن، مجازی اتفاق نمی‌افتد. <ref>سیستانی، الرافد فی علم الاصول، ۴۷ ـ ۴۸.</ref>

امام‌خمینی در تقسیم دیگری، اعتبار را به [[اعتبار انشایی|انشایی]] و [[اعتبار حقیقی|حقیقی]] تقسیم می‌کند. اعتبار انشایی عملی است که افراد بر اساس موازین اعتبار عقلایی، انجام می‌دهند تا موضوع آن را محقّق کنند؛ برای نمونه اگر [[اعتبار عقلایی]] آن باشد که دو شخص با الفاظ مشخص و قصد خاص، عقدی میان خود جاری کنند، در این صورت عقدی که آنها جاری می‌کنند، اعتبار انشایی و شخصی بوده، تنها همین اعتبار تحت اختیار و قدرت مستقیم متعاقدان است، و اعتباری که عقلا بر اساس آن عملی انجام می‌دهند یا اثری را مترتب می‌سازند، عقلایی و حقیقی است. به اعتقاد ایشان، میان اعتبارات انشایی و حقیقی تفاوت وجود دارد. در اعتبار انشایی، اعتبارکننده معنایی را با انشا جعل می‌کند. بنابراین، انشا وسیله خلق مفهوم اعتباری در ذهن معتبر است. اعتبار انشایی ازجمله اعتبارات شخصی است؛ اما اعتبار حقیقی عقلا، وابسته به پذیرش آنان و ترتیب اثری است که عقلا در خصوص اعتبار شخصی یا یک موضوع حقیقی دیگر انجام می‌دهند. موضوع اعتبار عقلایی حتماً لازم نیست یک اعتبار انشایی باشد؛ بلکه ممکن است موضوع اعتبار عقلایی، امری حقیقی و خارجی باشد؛ برای نمونه گاهی عقلا بر عقدی که متعاقدان جاری می‌کنند، اثر مترتّب می‌کنند. در این صورت، اعتبار انشایی متعاقدان، موضوع برای اعتبار عقلا می‌گردد. گاهی بر رفتاری که از یک شخص سر می‌زند، مثل [[قتل]]، [[حکم قصاص]] ـ که از اعتبارات عقلایی است ـ جاری می‌کنند. در این صورت، یک رفتار موضوع برای اعتبار عقلا می‌گردد. گاهی با پدیدآمدن وضعیتی و وقوع اتفاقی مثل [[مرگ]]، حکم [[ارث]] و انتقال اموال را جاری می‌کنند. در همه این موارد، اعتبار حقیقی عقلا امری ذهنی بوده، ظرف تحقق آن عالم اعتبار یا ذهن است. <ref>امام‌خمینی، البیع، تقریر قدیری، ۴۲۲ ـ ۴۲۳ و ۴۴۲.</ref>

از گفته‌های برخی ‌اندیشمندان به دست می‌آید اعتباریات، اموری برآمده از [[تشبیه]] و استعاره‌اند <ref>اصفهانی، نهایة الدرایه، ۳/۱۳۵ ـ ۱۳۶؛ ← طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۵۴و ۱۵۸.</ref> از بسیاری تعبیرات امام‌خمینی نیز استنباط می‌شود اعتبار، نوعی [[تنزیل]] و تشبیه است، <ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۲/۳۷۵؛ امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۳۲۰.</ref> به این معنی که درون هر اعتبار عقلایی، نوعی تشبیه و ملاحظه شباهت وجود دارد؛ اگرچه مؤلفه‌های دیگری نیز برای تحقق اعتبار عقلایی وجود دارد. اما با مراجعه به دیگر کلمات ایشان، در کلیت این نظر تردید وجود دارد.

برخی اصولیان، دیدگاه‌هایی بیان کرده‌اند که لازمه آن شخصی‌بودن اعتبارات است؛ ‌چنان‌که برخی آن را امری نفسانی دانسته‌اند که با الفاظ از آن حکایت می‌شود، <ref>حائری یزدی، درر الفوائد، ۷۱.</ref> و برخی قائل‌اند امور اعتباری با اعتبار معتبر تحقق پیدا کرده، متقوم به آن است <ref>رشتی، بدائع الأفکار، ۱۵۵؛ آشتیانی، بحرالفوائد فی شرح الفرائد، ۳/۶۸؛ نایینی، فوائد الاصول، ۴/۳۸۲.</ref> و اگر کسی در تحلیل اعتبار عقلایی، از تأیید عقلا نامی نبرد، آن را شخصی می‌داند. <ref>طباطبایی، حاشیة الکفایه، ۲/۲۴۶؛ ← طباطبایی، اصول فلسفه، ۲/۱۶۷.</ref>

جمعی از اصولیان، امور اعتباری را امری حقیقی و خارجی یا امری میان ذهنی و خارجی می‌دانند. همان‌گونه که [[میرزامحمدحسن آشتیانی]] به بیشتر محققان نسبت می‌دهد که امور اعتباری را دارای حظی از وجود می‌دانند. <ref>آشتیانی، بحرالفوائد فی شرح الفرائد، ۳/۶۵.</ref> [[سیدمحسن حکیم]] [[انشا]] را امری اعتباری دانسته، آنچه به سبب انشا ‌جعل و قرارداد می‌شود (مجعولات) را اموری حقیقی می‌داند. <ref>حکیم، حقائق ‌الاصول، ۱/۲۸ و ۱۵۸.</ref> [[عبدالکریم حائری یزدی]] معتقد است معنا ندارد کسی جزئیات را با [[جعل]] و انشا، فرد برای مفهومی قرار دهد که واقعاً مصداق آن نیست؛ بنابراین لازم است همواره یک مفهوم جامعی باشد که مصادیق جزئی اعتباری، مصداق واقعی آن باشد، <ref>حائری یزدی، درر الفوائد، ۷۳ ـ ۷۴.</ref> به این بیان که اعتبارات دارای حقیقت هستند؛ برای نمونه [[زوجیت]] از ارتباط خاص دو شخص و ملکیت از ارتباط خاص شخص و ملک انتزاع می‌شود. بر این اساس، امکان ندارد هر آنچه که عقلا بخواهند و اراده کنند، با جعل و قرارداد ایشان، پدید آید. <ref>گلپایگانی، افاضة العوائد تعلیق علی درر الفوائد، ۱/۹۴ و ۲۱.</ref>

در مقابل، امام‌خمینی و برخی دیگر از علمای اصولی بر این باورند که [[وعاء]] و ظرف اعتباریات یا محل تحقق اعتبار، نفس انسانی است. بنابراین، از امور حقیقی خارجی نبوده، امری نفسانی و ذهنی است، <ref>امام‌خمینی، الاستصحاب، ۲۹۰؛ امام‌خمینی، البیع، ۱/۸۰.</ref> اگر اعتباراتی که از انسان صادر می‌شود، اموری حقیقی می‌بود، در پی اعتباراتی که ادبا و شعرا به کار می‌گیرند، باید تمام کائنات هر لحظه دگرگون می‌شد و بر اساس شعر ایشان، همه چیز تغییر می‌کرد، <ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۲۴۵.</ref> در نتیجه، اعتباریات با از میان‌رفتن اعتبارکنندگان آن از میان می‌رود؛ البته نفسانی‌بودن اعتبارات عقلایی به این معنا نیست که اگر یک فرد از میان برود، اعتبار عقلایی نیز از میان برود، بلکه همان‌گونه که اعتبار عقلایی امری عقلایی و غیرشخصی است، وعاء اعتبار نیز نفس و ذهن عقلا است که با آن اعتبار سر و کار داشته، آن را اعتبار کرده‌اند، <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۲/۳۱۸؛ امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۴/۳۲۹.</ref> در این صورت، تنها با از میان‌رفتن همه آنان و آثار آنان، اعتبار نیز از میان می‌رود. <ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۱/۵۷؛ امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۱/۲۳.</ref>

۱. در اعتبارات عقلایی، وجود آثار شخصی برای پدیدآمدن آن، ملاک نیست؛ بلکه معیار وجود آثار مورد نظر در محیط قانون و عقلا است، <ref>امام‌خمینی، البیع، تقریر قدیری، ۳۴۱.</ref> بنابراین، عقلا برای انتظام روابط اجتماع و بر اساس مصالح و نیازهای تمدن و [[جامعه]]، اموری را اعتبار می‌کنند. <ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۱۲۳.</ref>

۲. در اعتبارات عقلایی، این گونه اعتبار همواره برآمده از تشبیه به امور حقیقی نیست تا تنها آثار آن امور حقیقی، در اعتبار لحاظ شود؛ بلکه اثری که مورد نیاز عقلا است، برای اموری که می‌خواهند اعتبار کنند، در نظر گرفته، آن را اعتبار می‌کنند، و معیار جعل آثار برای یک موضوع که مورد قبول عقلا قرار بگیرد، تنها اعتبار عقلایی است و لازم نیست آن اثر، مخصوص شیء خاصی باشد و از راه تشبیه به آن، اثر مذکور مترتّب شده، اعتبار گردد، <ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۱/۲۴۶.</ref> در نتیجه، اعتبار عقلایی، جعل اثر به دست عقلا برای موضوعی است که دارای آن اثر نیست، به این معنی که عقلا موضوعی را اعم از اشیا یا افعال یا افراد، دارای صفت و خصوصیتی بر می‌شمرند که در حقیقت فاقد آن است. ممکن است در این عمل، تشابه میان امور نیز ملاحظه شده باشد و ممکن است هیچ تشبیهی ملاحظه نشده باشد.

الف) [[اعتبار عقلایی حقیقی]]: آنچه عقلا با عنوان یک قاعده (قانون) اعتبار می‌کنند و پس از آن، تنها در صورتی اعتبارات افراد را به رسمیت می‌شناسند که مطابق نظر آنها عمل شده باشد، آن اعتبار عقلایی حقیقی است؛ مانند قرارداد فروش که موجب جابه‌جایی اموال است.

ب) [[اعتبار عقلایی انشایی]]: اعتباری که یک شخص مطابق قانون عقلا انجام می‌دهد تا موضوع برای حکم عقلا واقع شود، اعتبار عقلایی انشایی است. حال افرادی که می‌خواهند یک اعتبار عقلایی ایجاد کنند (مانند جابه‌جایی و فروش مال خود به دیگری که در اختیار یک رفتار فردی و مستند به خود ایشان است)، اگر این اعتبار عقلایی انشایی، مطابق قانون عقلا باشد، به واسطه قانون جعل‌شده عقلا، موضوع برای اعتبار عقلایی بوده، باعث ایجاد یک مصداق از اعتبار عقلایی حقیقی می‌شود و در صورتی که مطابق قانون عقلا نباشد، اعتبار عقلایی حقیقی تحقق پیدا نمی‌کند، <ref>امام‌خمینی، البیع، تقریر قدیری، ۴۲۲.</ref> در تحقق این امر، لازم نیست در هر واقعه‌ای، عقلا از آن مطلع باشند و بالفعل اعتباری ایجاد کنند؛ بلکه عقلا تنها قاعده کلی را اعتبار می‌کنند، <ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۱۴.</ref> در این صورت، اعتبارکننده قاعده کلی همان عقلا هستند و اعتبارکننده مصادیق جزئی، همان شخصی است که طبق نظر عقلا، عمل کرده است. البته ممکن است در اعتبار قاعده کلی، عقلا به طور مستقل کاری انجام ندهند، بلکه اعتباری که شخص ذی‌نفوذ انجام داده، بپذیرند؛ در این صورت آن شخص نیز ایجادکننده اعتبار عقلایی است که پیش از پذیرش آن از سوی عقلا، اعتباری انشایی ایجاد کرده است؛ نه آنکه تابع نظر عقلا باشد.

الف) امر و نهی: در جمله‌هایی مثل [[امر]] و [[نهی]]، گوینده به کمک آنها، شنونده را به سمت انجام کاری بر می‌انگیزد یا او را از انجام یک عمل باز می‌دارد، <ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۱/۲۴۳.</ref> [[بعث حقیقی|بعث]] و [[زجر حقیقی]]، حرکت‌دادن تکوینی و ایجاد موانع تکوینی برای دیگران است؛ امّا [[زجر اعتباری|بعث]] و [[زجر اعتباری]]، تحریک‌کننده و منع‌کننده مخاطب است؛ بدون آنکه بعث و زجر حقیقی بر آن صادق باشد. <ref>امام‌خمینی، البیع، تقریرات خرم‌آبادی، ۳۲۲.</ref>

ب) [[استفهام]]، [[تمنی]] و مانند آن: یکی از اقسام انشا آن است که به واسطه‌اش، مفهومی محقّق می‌شود که حقیقتی جز همان انشا ندارد و مصداق آن، معنای حقیقی نفسانی نیست؛ به این معنا که آن مفهوم را نمی‌توان دارای مصادیق حقیقی و اعتباری دانست؛ بلکه استفهام، تمنّی، تشکر و مفاهیم مشابه دیگری وجود دارند که اعتباری بوده، تنها به واسطه به‌کارگیری الفاظ خاصی محقّق می‌شوند و بر آن الفاظ صدق می‌کند. <ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۶۴ و ۷۰؛ آخوند خراسانی، فوائد الاصول، ۱۷.</ref> افزون بر آن، این الفاظ برای معانی نفسانی نیز به کار می‌روند و صدق آنها بر جملات نیز در صورتی است که این گونه الفاظ در صورت وجود معانی نفسانی مانند تمنّی و قدردانی حقیقی به کار گرفته شوند. <ref>آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۶۴ و ۷۰؛ آخوند خراسانی، فوائد الاصول، ۱۷.</ref>

ج) الفاظ معاملات: در معاملات، [[متکلّم]] به کمک الفاظ، معانی‌ای محقّق می‌کند که دارای هویتی اعتباری هستند و پس از آنکه با الفاظ حادث می‌شوند، به وجود اعتباری خود ادامه می‌دهند و ثبوت اعتباری دارند. از سوی دیگر، برای تفهیم معاملات، مانند [[بیع]]، از صیغه‌هایی استفاده می‌شود که دارای ترکیب إخباری بوده، معمولاً از [[صیغه ماضی]] (بعتُ، ملّکتُ) برای انشای آن استفاده می‌شود. <ref>شیخ‌الشریعه، رساله فی تحقیق معنی البیع، ۲۳۴؛ نایینی، المکاسب و البیع، ۱/۱۲۲؛ امام‌خمینی، البیع، ۱/۳۲۹.</ref>

بر اساس دیدگاه مشهور، انشا، ایجاد معنی به دست لفظ در عالم اعتباریات است، <ref>حسینی میلانی، تحقیق الاصول، ۲/۳۱۴.</ref> البته در میان گذشتگان، بحث اعتباریات به صورت امروزی مطرح نبوده است؛ امّا این نظریه که در انشا، معنایی به وسیله لفظ ایجاد می‌شود، مورد توجه قرار داشته و گاهی از عالم اعتباریات به [[نفس‌الامر]] هم تعبیر کرده‌اند. <ref>شهید اول، القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، ۱/۲۵۲؛ فاضل مقداد، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیه، ۱۳۷؛ شهید ثانی، تمهید القواعد الاصولیة و العربیة لتفریع قواعد الأحکام الشرعیه، ۲۴۴؛ احسایی، الأقطاب الفقهیة علی مذهب الامامیه، ۶۰.</ref> [[آخوند خراسانی]] نیز انشا را ایجاد معنی توسط لفظ در نفس‌الامر دانسته است و تفسیری که از آن ارائه داده، موجب گردیده برخی میان نظر او و مشهور فرق بگذارند. به نظر وی، در انشا، متکلم معنایی را به وجود انشایی ایجاد می‌کند که غیر از وجود خارجی و ذهنی آن است؛ به این صورت که متکلم معنای انشایی را در نفس خویش ایجاد می‌کند. <ref>آخوند خراسانی، فوائد الاصول، ۱۷.</ref>

طبق دیدگاه [[محمدحسین اصفهانی]]، [[حقایق نفسانی]] و [[وجود انشایی]] طلب و تمنی و استفهام و مانند آن، مخلوق نفس انسانی است و محال است الفاظ خارجی [[علّت]] و سبب ایجاد آنها باشند؛ بنابراین، تحقق معنا توسط لفظ، نظریه‌ای باطل است. در انشا وجود حقیقی لفظ، اگرچه بالذات وجود لفظی است، بالعرض می‌توان آن را وجود معنا دانست؛ زیرا معنای یک لفظ نیز همراه با آن لفظ محقّق می‌شود؛ نه آنکه لفظ علّت تحقق معنا باشد و دو وجود جداگانه برای آنها در نظر گرفته شود. بنابراین، وجود انشایی به معنای وجود بالعرض معناست که همراه با لفظ ایجاد شده است. <ref>اصفهانی غروی، بحوث فی الاصول، ۱/۲۷.</ref>

نظریه امام‌خمینی درباره اعتبار عقلایی، دارای اجزا و ویژگی‌هایی است که در بحث‌هایی از [[فقه]] و [[اصول فقه]] تأثیر دارد. نظریه ایشان در تفسیر معانی اعتباری، مانند ملکیت، [[عهد]] و [[غصب]] با نظرهای متعارف اصولیان متفاوت است، <ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۱۰۳ و ۱۵۱؛ امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۲/۱۲۱.</ref> زیرا طبق این نظریه، الزامی برای ارجاع معانی اعتباری به معانی حقیقی نیست و اگر عقلا بدون هیچ معنای حقیقی، معانی جدیدی اعتبار کنند، صحیح خواهد بود.

این نظریه در درک [[حکم شرعی]] که نوعی اعتبار است و شارع به واسطه نفوذ کلام خود برای [[اهل شریعت]] انجام می‌دهد، روشی مشابه دیگر اعتبارات عقلایی تبیین می‌کند که یکی از عقلا، اعتباری اختراع کرده و دیگر عقلا از اعتبار او پیروی می‌کنند تا اعتبار عقلایی پدید آید، <ref>امام‌خمینی، البیع، ۳/۴۲۳؛ امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۲/۳۲۳.</ref> بر اساس این نظریه، زبان‌ها تا هنگامی که آثارشان موجود باشد و عده‌ای آن را به کار بندند، موجود است و اگر آثارشان و اهل زبان از میان بروند، آن زبان نیز منقرض می‌گردد، <ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۱/۵۷.</ref> همچنین علوم که مجموعه‌ای از قضایای هم‌سنخ‌اند و با اعتبار عقلا وجود دارند، <ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۱/۳۵.</ref> با از میان‌رفتن آثار و کسانی که آن علوم را معتبر می‌شمرند، از میان می‌روند. <ref>امام‌خمینی، مناهج الوصول، ۱/۵۶.</ref>

این نظریه، با تفکیک اعتبار عقلایی و شرعی، [[عقود و ایقاعات]] مسببی را به صحیح و فاسد تقسیم می‌کند و اطلاق را در ادله مربوط به آنها در عقود و ایقاعات عقلایی جاری می‌داند، <ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۷۸؛ امام‌خمینی،مناهج الوصول، ۱/۱۶۹.</ref> همچنین طبق این نظریه، علل و اسباب شرعی، تنها برای حکم شارع موضوع هستند و در حکم تأثیر واقعی ندارند، و رابطه علیت و معلولیت در احکام شرعی جریان ندارد و میان اسباب و مسببات شرعی رابطه سببیت اعتباری جاری بوده، قواعد خاص اعتباریات را دارد. <ref>امام‌خمینی، انوار الهدایه، ۲/۳۱۸ ـ ۳۲۳؛ امام‌خمینی، الاستصحاب، ۶۸.</ref>

مسیح بروجردی، «اعتبار»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]] [[رده:مقاله‌های بدون لینک دانشنامه]]