سیدمحمدباقر صدر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سیدمحمدباقر صدر'''، فقیه متفکر و مبارز شهید و پشتیبان انقلاب اسلامی.

سیدمحمدباقر صدر در ۲۵ ذیقعده ۱۳۵۳ق/ اسفند ۱۳۱۴ش در شهر کاظمین عراق به دنیا آمد. خاندان صدر از سادات موسوی‌اند و در طول بیش از دو سده بر اساس شرایط زمانی با عناوینی چون «آل‌ابی‌سبحه»، «آل‌حسین القطعی»، «آل‌عبدالله»، «خاندان شرف‌الدین» و «خاندان صدر» شناخته شده‌اند. در سلسله اجداد سیدمحمدباقر، سیدصالح از مراجع بزرگ زمان خود بود که پس از تسلط احمد جزار بر جبل عامل، مورد هجمه این فرد قرار گرفت؛ فرزندش شهید و خود زندانی شد و پس از مدتی از زندان به عراق فرار کرد و در این کشور درگذشت. از وی چهار فرزند باقی ماند. ازجمله فرزندان او سیدصدرالدین صدر بود که از مفاخر تشیع به حساب می‌آید و فرزند او سیداسماعیل صدر است <ref>حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۱۵؛ جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۱۵ ـ ۱۷.</ref> و او پدربزرگ سیدمحمدباقر و از علمای مبارز و فرزندش سیدحیدر، پدر سیدمحمدباقر نیز از علمای نامدار عراق بوده است <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۱۸؛ رجبی، علمای مجاهد، ۲۹۳.</ref>. مادر سیدمحمدباقر بتول، دختر عبدالحسین آل‌یاسین از علمای سرشناس این کشور بود <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۲۷ ـ ۲۸.</ref>.

سیدمحمدباقر صدر در سه‌سالگی پدر را از دست داد و در پنج‌سالگی به مدرسه رفت و دروس ابتدایی را در منتدی النشر در محله کاظمیه بغداد گذراند و به سبب هوش سرشار خود، توجه و احترام معلمان را جلب کرد <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۲۷ ـ ۲۹؛ حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۳۶.</ref>. وی در ده‌سالگی آموزش ابتدایی را پشت سرگذاشت و پس از آن به سفارش مادر و دایی‌های خود، به علوم حوزوی روی آورد. در یازده‌سالگی منطق را آموخت و هم‌زمان رساله‌ای نقادانه در این موضوع نگاشت <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۲۲.</ref>. او حتی در دوازده‌سالگی که کتاب معالم الاصول را نزد برادر خود، سیداسماعیل صدر می‌آموخت، ایرادهایی، مشابه اشکالات محمدکاظم خراسانی، بر این کتاب وارد می‌کرد <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۳ ـ ۳۴.</ref>؛ چنان‌که در نوجوانی کتاب العقیدة الالهیة فی الاسلام را نوشت و در سیزده‌سالگی برای ادامه تحصیل به حوزه نجف رفت <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۲۴ ـ ۲۵؛ جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۴ ـ ۳۵.</ref> و در مدت کوتاهی بیشتر کتاب‌های سطح حوزه را بدون استاد آموخت <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۲۴.</ref> و کفایة الاصول را نزد محمدتقی جواهری و صدرا بادکوبه‌ای فرا گرفت <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۵ ـ ۳۶.</ref>.

صدر در نوجوانی در درس خارج اصول و فقه سیدابوالقاسم خویی و محمدرضا آل‌یاسین و دروس فلسفه صدرا بادکوبه‌ای شرکت می‌کرد <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۵ ـ ۳۶؛ حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۴۶ ـ ۴۷.</ref>. نبوغ علمی و اجتهاد وی در نوجوانی، او را زبانزد مراکز علمی نجف کرده بود <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۲۶ ـ ۲۹.</ref>. از سیدابوالقاسم خویی نقل شده است که صدر در چهارده‌سالگی به درجه اجتهاد رسید. این سخن از خود صدر و از برادر او سیداسماعیل صدر نیز نقل شده است <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۶؛ ← عاملی، السیدمحمدباقر الصدر السیرة و المسیرة فی حقائق و وثائق، ۱/۱۶۱.</ref>. صدر با همکاری عباس رمیثی بر رساله عملیه مرتضی آل‌یاسین تعلیقه نوشت و در حالی‌که هفده سال بیشتر نداشت، رمیثی تقلید را بر او حرام دانست <ref>حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۴۸.</ref>. او در ۲۳سالگی غایة الفکر فی علم اصول الفقه را نگاشته است <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۳۶.</ref>. وی در ۲۵سالگی، تدریس درس خارج اصول را آغاز کرد و سه سال بعد به تدریس خارج فقه پرداخت <ref>حسینی حائری، زندگی و افکار شهید صدر، ۴۹.</ref>. سیدکاظم حسینی حائری، سیدمحمدباقر حکیم، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، سیدعبدالغنی اردبیلی، سیدمحمدباقر مهری، محمدرضا نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، سیدعبدالعزیز حکیم، سیدحسین و سیدمحمد صدر، سیدعزالدین و سیدصدرالدین قبانچی و محمدجعفر شمس‌الدین، از شاگردان او بوده‌اند <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۳۳ ـ ۳۴.</ref>.

صدر در کنار تحصیل و تدریس، فعالیت سازمان‌یافته سیاسی را با تأسیس «حزب الدعوة الاسلامیه» در سال ۱۳۳۶ آغاز کرد؛ ولی به سبب جو سنتی حاکم بر حوزه علمیه نجف که وابستگی به حزب سیاسی در آن زمان، برای بزرگان حوزه علمیه نجف، نقص تلقی می‌شد و از سوی دیگر، رژیم بعث عراق با استفاده از متحجران، علیه صدر به توطئه و تهمت دست می‌زد، او به صورت علنی دراین‌باره اظهار نظر نمی‌کرد؛ ولی دوستان خود را بر فعالیت جدی در قالب تشکل سیاسی تشویق و راهنمایی می‌کرد <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۱۲۷ ـ ۱۲۹ و ۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref>. در سال ۱۳۳۷ که عبدالکریم قاسم، حاکمیت عراق را به دست گرفت، میدان برای کمونیست‌ها باز شد و موجی از الحادگرایی و مخالفت با اسلام، دامنگیر مردم عراق شد. صدر همراه شخصیت‌هایی مانند مرتضی و محمدرضا آل‌یاسین، محمدرضا مظفر، محمدمهدی آصفی و سیدمحمدمهدی حکیم در مقابله با این موج انحرافی در مرکز علمی ـ فرهنگی «جماعة العلماء فی النجف الاشرف» همکاری جدی و هدایت‌کننده داشت <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۴۳ ـ ۴۴؛ حسینی حائری، مجله حوزه، ۲۵.</ref>. دیدگاه‌های این گروه درباره مسائل اعتقادی، اجتماعی و سیاسی در مجله «الاضواء»، منتشر می‌شد و ایشان خود، سرمقاله‌های آن را با عنوان «رسالتنا» می‌نوشت <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۱۳۵ ـ ۱۳۷؛ حسینی حائری، مجله حوزه، ۲۵.</ref>.

از سوی دیگر، صدر به پیشنهاد مرجع تقلید وقت، سیدمحسن حکیم، کتاب فلسفتنا را در ۲۵سالگی در برابر این موج کمونیستی نگاشت و در سال ۱۳۷۹ق/ ۱۳۳۹ش آن را منتشر کرد که به‌سرعت در میان اهل علم جا باز کرد و تبلیغات کمونیست‌ها را در عراق خنثی ساخت. این کتاب به عنوان درس جنبی، در مدارس و حوزه‌های علمی کشورهای اسلامی مورد توجه بوده است <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۴۵ ـ ۴۶؛ حسینی حائری، مجله حوزه، ۲۶.</ref>. پس از آن صدر کتاب اقتصادنا را تألیف و آن را در سال ۱۳۸۱ق/ ۱۳۴۱ش منتشر کرد که آن نیز زود مانند کتاب فلسفتنا کتاب درسی شد یا به صورت گسترده در میان ملت‌های اسلامی جا باز کرد <ref>قلی‌زاده، شهید صدر بر بلندای ‌اندیشه و جهاد، ۴۶ ـ ۴۸.</ref>. به صدر که برخلاف جو سنتی حوزه نجف به علوم جدید پرداخته بود، تهمت‌های زیادی زده می‌شد؛ چنان‌که او در نامه‌ای به سیدمحمدباقر حکیم، از این تهمت‌ها گلایه کرده است <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۱۳۷ ـ ۱۳۹.</ref>. وی برای تحرک‌بخشی به حوزه علمیه نجف، «مدرسه علوم اسلامی» را زیر نظر مرجع تقلید، سیدمحسن حکیم تأسیس کرد و در این راه نیز از ناحیه دو جبهه متحجران و نیروهای دولت عراق، رنج‌های زیادی را تحمل کرد <ref>نعمانی، سال‌های رنج، ترجمه مهرداد آزاد، ۱۴۱ ـ ۱۴۲.</ref>. وی حیات سیاسی خود را منحصر به عراق و جامعه شیعی نکرد بلکه برای بیداری و نجات امت اسلامی تلاش می‌کرد. وی تلاش گسترده‌ای را در جهت تحقق امت اسلامی آغاز کرد؛ به همین دلیل بر مشترکات امت اسلامی تأکید می‌کرد تا وحدت و انسجام میان طیف‌های مختلف امت اسلامی پدید آید؛ زیرا از نظر وی مبنای شکل‌گیری امت بر اساس آرمان‌ها، عقاید و افکار مشترک است <ref>جمشیدی، زندگانی سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، ۲۶۸ ـ ۲۶۹.</ref>.