جشن هنر شیراز: تفاوت میان نسخه‌ها

رژیم پهلوی در دهه پایانی عمر خود جشن‌های سالانه و پرهزینه‌ای را در شیراز با عنوان جشن هنر برگزار کرد. این برنامه در سال ۱۳۴۵ از سوی [[فریده دیبا]]، مادر [[فرح دیبا]]، همسر [[محمدرضا پهلوی]]، پیشنهاد شد و از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ در شیراز برگزار گردید. به گفته فریده دیبا، وی و دوستانش در حالی‌که در رستوران گل‌سرخ شیراز در حال تفریح بودند، به اندیشه برپایی این محفل افتادند و در بازگشت به [[تهران]] دخترش فرح را در جریان این موضوع قرار داده و فرح و مشاوران وی به‌ویژه [[فرخ غفاری]] از فیلم‌سازان مورد توجه فرح، به سازمان‌دهی آن پرداختند.<ref>دیبا، دخترم فرح، ۹۹–۱۰۱.</ref> در پی این تصمیم سازمانی به نام [[سازمان هنر شیراز]] تشکیل و اساسنامه‌ای برای آن در نظر گرفته شد. هیئت امنای سازمان را ۳۱ تن از مقامات بلندپایه کشور شامل [[نخست‌وزیر]]، چند وزیر، چند [[استاندار]] و [[شهردار]] شیراز تشکیل می‌داد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۵–۱۰؛ نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۱۷–۴۱۸.</ref>

فرح دیبا هدف این جشن را گسترش هنر، بزرگداشت [[هنر اصیل ملی|هنرهای اصیل ملی]] و بالابردن سطح [[فرهنگ]] و نکوداشت هنرمندان ایران خواند. وی شناساندن [[هنر ایران|هنر ایرانیان]] به مردم جهان و شناساندن هنرمندان خارجی به ایرانیان و آشناکردن مردم ایران با آخرین تحولات جهانی<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، پنج و ۴؛ نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۱۸.</ref> و ارتباط با توده مردم و ترویج فرهنگ بومی را از دیگر هدف‌های این جشن شمرده‌است؛ به همین جهت مسئولان جشن در ادامه کار بیست کتاب در عرصه [[موسیقی]] و [[سینما]] در [[کشور ایران|ایران]] و جهان منتشر کردند (کریمان). طرفداران محمدرضا پهلوی برنامه‌های انجام‌شده در جشن هنر را نمونه روشنفکری و استفاده از [[آزادی]] و نماد [[پیشرفت]] و [[تمدن]] وانمود می‌کردند و مخالفان آن را به افکار ارتجاعی متهم می‌ساختند.<ref>اللهیاری، خوک بچه در آتش، ۸.</ref>

نخستین جشن هنر شیراز در بیستم شهریور ۱۳۴۶ آغاز و تا سی‌ام همان ماه به کار خود ادامه داد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، پنج ـ ده؛ نظافتی، کلاه فرنگی بر سر فرهنگ ایران، ۵.</ref> افرادی به عنوان هنرمند شامل [[رقاصه]]‌ها، [[موزیسین]]‌ها، [[خواننده|خوانندگان]] و [[بازیگر|بازیگران]] فیلم‌های عموماً غیر اخلاقیِ [[سینمای غرب|سینماهای غربی]] از [[آمریکا]] و [[کشورهای اروپایی]] برای شرکت در این جشن به ایران دعوت شدند.<ref>نظافتی، کلاه فرنگی بر سر فرهنگ ایران، ۵.</ref> برنامه‌های جشن هنر از آغاز تا پایان [[مبتذل]] و خلاف [[اخلاق عمومی]] بود؛ اما در سال ۱۳۵۶ به اوج ابتذال رسید. افزون بر آن از آغاز تا سال ۱۳۵۶ در مکان‌هایی خاص و با دعوت از افراد خاص و بلیت‌های گران‌قیمت برگزار می‌شد.{{سخ}}

بیشتر شرکت‌کنندگان از تهران به شیراز می‌آمدند. زنان چادری نیز در آن راه نداشتند؛ اما در سال ۱۳۵۶ رژیم پهلوی در راستای حرمت‌شکنی، این جشن‌ها را در مکان‌های عمومی برگزار کرد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، هفت ـ هشت.</ref> در این جشن‌ها افراد سرشناس بسیاری از سراسر ایران و جهان دعوت می‌شدند. در جشن سال ۱۳۵۶، ۲۱ تن از [[سناتور]]های ایرانی و نمایندگان [[مجلس شورای ملی]] با همسران خود حضور داشتند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۷۰–۳۷۱.</ref> برای جمع‌آوری متکدیان و نیز امنیت مراسم، تشریفات سنگینی در نظر گرفته می‌شد؛<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۵۵–۳۵۶ و ۳۵۹–۳۶۲.</ref> و هزینه سنگین آن از [[بودجه]] [[وزارت دربار شاهنشاهی]] به‌ویژه دفتر فرح دیبا و اشخاص حقیقی و حقوقی و بودجه [[شهرداری]] و [[استانداری شیراز]] پرداخت می‌شد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۱۹۰ و ۱۹۸.</ref> فرح دیبا نیز برای [[هدیه]] به مهمانان خارجی و برخی از رجال ایرانی برای این‌گونه مراسم سکه‌های طلای گران‌قیمتی تهیه کرده بود.<ref>صمیمی، پشت پرده تخت طاووس، ۲۶۲.</ref>

از زمان [[رضاخان پهلوی]] که مبارزه با فعالیت‌های مذهبی و مقابله با [[حجاب]] در دستور کار [[دولت]] قرار گرفت تا دوره محمدرضا، رژیم پهلوی به عناوین مختلف بر سر راه ترویج [[شعائر دینی|شعائر]] و مسائل دینی مردم مانع ایجاد می‌کرد و دولتیان در صدد کم‌رنگ جلوه‌دادن [[فرهنگ اصیل اسلامی]] بودند و در پوشش جشن‌های ۲۵۰۰ ساله {{ببینید|متن=ببینید|جشن‌های ۲۵۰۰ساله}} و جشن هنر شیراز، در صدد بودند فرهنگ برهنگی، بی‌هویتی دینی و [[فرهنگ غربی]] را جایگزین [[فرهنگ ایرانی ـ اسلامی]] کنند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، هفت؛ نظافتی، کلاه فرنگی بر سر فرهنگ ایران، ۵.</ref>{{سخ}}

[[سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد]] نیز در ۲۸/۱/۱۳۵۰ ضمن سخنرانی در [[رفسنجان]] به‌شدت به برگزاری این جشن‌ها حمله کرد.<ref>نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۲۲.</ref> در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ نیز در محافل گوناگون به برگزاری این جشن‌ها اعتراض شد و هدف از این جشن‌ها را محو [[تعصبات ملی]] و فراخوانی به فرهنگ غرب و مخالفت با متدینان و [[اصول مذهب]] دانستند.<ref>نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۲۴.</ref>{{سخ}}

از سال ۱۳۵۲ این جشن‌ها علاوه بر شیراز در بسیاری از دیگر شهرها ازجمله تهران برگزار شد.<ref>نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۲۴–۴۲۵.</ref> از نمایش‌های مبتذل سال ۱۳۵۳ این جشن، نمایش نمایشنامه‌نویس اسپانیولی ([[کالدرون ده لابارکا]]) به ریاست ([[ویکتور گارسیا]]) کارگردان اسپانیایی بود. بر اساس خواست کارگردان این اثر، قرار بود بازیکنان به صورت عریان بر روی صحنه بروند. در نخستین اجرای تمرینی برنامه، بازیگران بدون لباس و عریان به اجرای نقش پرداختند که با مخالفت کارکنان [[هتل]] محل اقامت این نمایش روبه‌رو شدند و در شیوه اجرای عمومی آن اختلاف افتاد و قرار شد این نمایش تنها یک بار بدون [[سانسور]] به صحنه بیاید.<ref>کیهان، ۸/۱۲/۱۳۸۸، ۸.</ref>

ابتذال جشن هنر شیراز در سال ۱۳۵۵ (دوره دهم) و ۱۳۵۶ (دوره یازدهم) به اوج رسید. در سال ۱۳۵۵، فیلم هنجارشکنِ ([[هزار و یک شب]]) در [[سینما آریانا|سینما آریانای]] شیراز که روابط جنسی میان زنان و مردان را به‌گونه کاملاً عریان نشان می‌داد و فیلم ([[فیلم کشتی جنون|کشتی جنون]]) در سرای مشیر، انتهای [[بازار وکیل]] شیراز، که طی آن زنی برهنه توجه تماشاگران را به خود معطوف کرد و برنامه زشت دیگری در [[باغ جهان‌نما|باغ جهان‌نمای]] شیراز، واقع در خیابان حافظ که آن هم دربارهٔ مسائل جنسی بود، نشان داده شد.<ref>حسینیان، چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، ۴۲۴.</ref>{{سخ}}

رژیم پهلوی در جشن هنر سال ۱۳۵۶ ماهیت ضد دینی خود را آشکارتر کرد. این جشن در ۲۷ مرداد ۱۳۵۶/ با دوم رمضان ۱۳۹۷ق به دست فرح دیبا افتتاح شد.<ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۱/۴۸۵؛ مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، هشت ـ نُه.</ref> در ضمن نمایش ([[خوک، بچه، آتش]]) به کارگردانی آربی آوانسیان کارگردان سینما و تئاتر و نمایش‌نویس ایرانی ارمنی‌تبار، در پیاده‌روهای شهر شیراز، زن و مردی در ملأ عام به انجام اعمال قبیح پرداختند و نمایش به گونه‌ای طراحی شده بود که این حرکات [[تجاوز به عنف]] به نظر آید.<ref>دستغیب، سیدعبدالحسین، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۴۷۹–۴۸۰؛ اللهیاری، خوک بچه در آتش، ۸.</ref> در نمایش ([[ساعت ششم]])، افزون بر برهنگی هنرپیشگان در انظار مردم، در نمایش [[عروسی حضرت مریم(س)]]، مریم «س» در شب عروسی‌اش [[شراب]] می‌نوشد و [[حاجی فیروز]] با دایره زنگی همراه زنی ترانه می‌خواند و در بخشی از نمایش دست‌ها را به صورت هفت‌تیر درآورده [[مسیح]] را می‌کشند.<ref>کیهان، ۶/۶/۱۳۵۶.</ref>{{سخ}}

به گزارش [[ویلیام شوکراس]]، روزنامه‌نگار و نویسنده انگلیسی، جنجال‌های جشن هنر وقتی به اوج خود رسید که در سال ۱۳۵۶ش/ ۱۹۷۷م، یک گروه هنرپیشه در یکی از خیابان‌های اصلی شیراز در نزدیکی [[مسجد]] در داخل و در پیاده‌روی مغازه‌ای نمایشی اجرا کردند که شامل هتک ناموس تمام‌عیار و اعمال شهوت‌انگیز میان هنرپیشگان زن و مرد بود. اجرای چنین نمایشی در خیابان‌های هر شهر انگلیسی یا آمریکایی نیز جنجال برپا می‌کرد و هنرپیشگان بازداشت می‌شدند.<ref>شوکراس، آخرین سفر شاه، ۱۱۵.</ref>{{سخ}}

این حرمت‌شکنی با ستایش محمدرضا پهلوی روبه‌رو شد؛ چنان‌که بعدها خود را ضد [[ارتجاع]] و همسرش فرح دیبا را نیروی محرکه هنر مدرن و جشنواره‌هایی شمرد که توانسته بود جسورترین و پیشروترین هنرمندان را گرد هم بیاورد<ref>پهلوی، پاسخ به تاریخ، ۲۲۵.</ref> آنتونی پارسونز، سفیر انگلیس به محمدرضا پهلوی یادآور شد اگر چنین نمایشی به‌طور مثال در شهر منچستر انگلیس اجرا می‌شد کارگردان و هنرپیشگان آن جان سالم به در نمی‌بردند، که پهلوی مدتی خندید و چیزی نگفت<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، مقدمه، نه.</ref> سفیر انگلیس این نمایش را یکی از جرقه‌های انقلاب ایران شمرده‌است؛<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، مقدمه، هشت.</ref> و فرح دیبا صحنه‌گردان اصلی برنامه در دفاع از برنامه‌های جشن ابراز داشت این جشن، هنر اصیل و سنتی تمام نقاط جهان را به ایران آورد و نیز در دفاع از صحنه‌های زشت نمایش گفت در هر جشنواره‌ای محدودکردن آزادی هنرمندان وکسب رضایت همه گروه‌ها مشکل است.<ref>شوکراس، آخرین سفر شاه، ۱۱۵.</ref>

سلسله جشن‌های هنر شیراز در سال‌های آغازین به دلیل شرکت قشرهای ویژه‌ای از مردم، در میان توده‌های مذهبی بازتاب چندانی نداشت؛ اما در سال‌های منتهی به [[انقلاب اسلامی]] به دلیل حساسیت و آگاهی بیشتر مردم از برنامه‌های ضد مذهبی و نمایش‌های هتاکانه و وهن‌آور آن، خشم و آزردگی فراوانی را برانگیخت.<ref>شوکراس، آخرین سفر شاه، ۱۱۵.</ref> نخستین اعتراض عمومی در سال ۱۳۵۶، از سوی مردمی بود که به تماشای جشن رفته بودند. آنان با پرتاپ آجر اعتراض خود را اعلام کردند؛ ولی اعتراض جدی را روحانیان مبارز شیراز ازجمله [[سیدعبدالحسین دستغیب]] و [[بهاءالدین محلاتی]] نشان دادند. آن دو عالم {{ببینید|متن=ببینید|سیدعبدالحسین دستغیب|بهاءالدین محلاتی}}به اهانت به [[مقدسات دینی]] شدیداً اعتراض کردند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، نه؛ دستغیب، سیدعبدالحسین، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۴۷۹.</ref>{{سخ}}

محلاتی در [[مسجد مولا]] در ماه رمضان ۱۳۵۶ طی سخنانی، به مسببان و برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان این جشن به‌شدت تاخت و بر آنان [[لعنت]] فرستاد و مردم نیز آمین گفتند<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۸۳.</ref> و نیز با حضور محلاتی، [[سیدمحمدکاظم آیت‌اللهی]]، [[سیداحمد پیشوا]]، سیدعبدالحسین دستغیب، [[محمدخادمی]]، [[رضی شیخ‌الاسلامی]]، [[مجدالدین مصباحی]]، [[مجدالدین محلاتی]] و عده‌ای دیگر تصمیم گرفته شد همه ائمه جماعات و واعظان از روز شنبه، ۵/۶/۱۳۵۶ برای اعتراض، نماز جماعت را تعطیل کنند و به تهران مخابره شود این جشن را در سال‌های آینده برگزار نکنند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۸۸–۳۸۹.</ref> دستغیب در سوم رمضان در [[مسجد جامع شیراز]] [[منبر]] رفت و از جشن هنر به‌شدت انتقاد کرد و با بیان اینکه عوامل رژیم پهلوی با برگزاری چنین جشن‌هایی، جوانان مملکت را گمراه کرده، آنان را به سوی [[استعمار]] سوق می‌دهند، این عوامل را به‌شدت نکوهش کرد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۸۳، ۳۸۵ و ۴۸۱.</ref>{{سخ}}

دستغیب در ۳/۶/۱۳۵۶ در مسجد جامع شیراز شرکت‌کنندگان در نمایشنامه «خوک، بچه، آتش» و جشن هنر را از خوک پست‌تر شمرد و به صحنه‌گردان اصلی ماجرا (فرح دیبا)، لعنت فرستاد و از دست‌اندرکاران این برنامه پرسید تا کی می‌خواهند جوانان این مملکت را گمراه و آنان را به مثابه ابزاری در خدمت استعمار قرار دهند. وی در ادامه از بی‌توجهی مردم شیراز به سرنوشت جوانان خود و سعی دولت در ترویج بی‌بند و باری و مبارزه با آزادی بیان انتقاد کرد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۳۹۱.</ref> [[سیدعلی‌اصغر دستغیب]] نیز بر منبر به این [[برنامه مستهجن]] اعتراض کرد. جوانی نیز در اعتراض به هتک حرمت به مقدسات دینی در پی آن بود تا یکی از کانون‌های نمایش‌های مستهجن را به آتش بکشد که دستگیر شد.<ref>دستغیب، سیدعلی‌اصغر، ۳۲.</ref> احمد پیشوا در [[مسجد نو]]، به این جشن‌ها اعتراض کرد.<ref>{{سخ}}

نصیری طیبی، انقلاب اسلامی در شیراز، ۴۳۱.</ref> برخی از روحانیان [[اصفهان]] نیز ضمن تماس تلفنی با سیدعبدالحسین دستغیب پشتیبانی خود را از روحانیان شیراز اعلام کردند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، نه.</ref> برخی از مطبوعات داخلی ایران نیز از این‌گونه نمایش‌ها انتقاد کردند. [[مریم خوارزمی]] از نویسندگان [[روزنامه کیهان اینترنشنال]]، به این برنامه‌ها انتقاد کرد<ref>کیهان، ۳۱/۵/۱۳۵۶ و ۱/۶/۱۳۵۶؛ اطلاعات، ۱/۶/۱۳۵۶.</ref> و به گزارش دیگر، [[آوانسیان]] کارگردان سینمایی ارمنی‌تبار این نمایش را اثر بزرگ هنری خواند و به خبرنگار معترض حمله کرد و او را مورد آزار قرار داد و در پی آن بود که او را خفه کند.<ref>کیهان، ۱/۶/۱۳۵۶.</ref> [[روزنامه اطلاعات]] نیز در ۱۲/۶/۱۳۵۶ از این برنامه به‌شدت انتقاد کرد و آن را برنامه‌ای کثیف و حرمت‌شکن و مورد لعنت مردم شمرد.<ref>دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۱/۵۱۱.</ref>

گزارش جشن هنر سال ۱۳۵۶ به‌سرعت به [[نجف]] منتقل شد. امام‌خمینی طی سخنانی در [[مسجد شیخ انصاری]] نجف در ۷/۶/۱۳۵۶، ضمن برشمردن اقدامات غیراخلاقی رژیم پهلوی با اشاره به فاصله مردم و دولت از یکدیگر، تأکید کرد چنان شکافی میان مردم و دولت ایجاد کرده‌اند که در صورت سقوط دولت، همه چراغانی خواهند کرد. ایشان سپس با اشاره به اجرای این جشن در شیراز، آن را مقدمه اجرای این برنامه در تهران دانست و از سکوت مردم و برخی از [[علما]] در برابر این فاجعه بزرگ به‌شدت انتقاد کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۲۹.</ref> ایشان هدف رژیم از این کارها را تخدیر افکار عمومی معرفی کرد و افزود این کارها با رضایت محمدرضا پهلوی انجام می‌شود و انتقاد روزنامه‌های طرفدار رژیم نیز با هدف آرام‌کردن اوضاع و جلوگیری از انفجار درونی مردم صورت گرفته‌است و هشدار داد اگر از این موارد جلوگیری نشود، ممکن است دامنه آن به دیگر نقاط ایران نیز کشانده شود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۳۰.</ref> ایشان با تأکید بر جامعیت اسلام در تأمین نیازهای مادی و معنوی بشر از مردم خواست برای اجرای آن متحد شوند و همه مردم اعم از روحانیان و پزشکان و مهندسان و سیاست‌مداران در برابر این پدیده‌ها واکنش نشان دهند که فعالیت‌های ضداسلامی با اعتراض همگانی امکان وقوع پیدا نمی‌کند. ایشان خاطرنشان کرد نمایش‌های مبتذل از ضعف و سستی روحانیان در عمل به [[قانون اسلام]] سرچشمه می‌گیرد. ایشان در ادامه مردم را پشتیبان علمای دین دانست که با پیش‌قدمی روحانیان، مردم به میدان خواهند آمد و در صورت بی‌توجهی روحانیان مردم نیز آنان را رها خواهند کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۲۳۰.</ref>

[[آنتونی پارسونز]]، سفیر وقت [[انگلیس]]، آن را یکی از نخستین جرقه‌های انقلاب ایران شمرد. پارسونز بر این باور بود (فستیوال بین‌المللی) جشن هنر شیراز که هر ساله برگزار می‌شد، به علت نوآوری‌ها و نمایش‌هایی که مطابق با روحیات جامعه سنتی و اسلامی ایران نبود، موجب تضادها و مباحثاتی شد.<ref>پارسونز و سولیوان، خاطرات دو سفیر، ۳۲۷.</ref>چنان‌که روحانی سرشناس، [[محمد صدوقی]] در [[یزد]] در ۲۱/۵/۱۳۵۷ در [[مسجد حظیره]] سخنرانی پرشوری علیه جشن هنر شیراز و رواج [[مشروبات الکلی]] و [[فحشا]] انجام داد و از سکوت برخی از واعظان دراین‌باره انتقاد کرد.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۴۴۹.</ref>{{سخ}}

در [[تظاهرات|تظاهراتِ]] مردم شیراز در ۲۱/۵/۱۳۵۷ برای بیان مخالفت خود با جشن هنر شیراز، نیروهای امنیتی سه نفر از تظاهرکنندگان را [[شهید]] و صدها نفر را زخمی و دستگیر کردند و این باعث شد علمای شیراز این روز را [[عزای عمومی]] اعلام کنند. در ۲۵/۵/۱۳۵۷ سازمان جشن هنر اعلام کرد به جهت اعتراضات و وقایع اخیر شیراز و اصفهان، امسال جشن هنر در شیراز و اصفهان برگزار نمی‌شود.<ref>کرباسچی، هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، ۲/۸۸۱؛ دفتر ادبیات، روزشمار انقلاب اسلامی، ۴/۲۷۲.</ref> علمای شیراز به‌ویژه سیدعبدالحسین دستغیب از تعطیلی این مراسم استقبال و دوباره مفاسد آن را برای مردم بازگو کردند.<ref>مرکز بررسی اسناد، جشن هنر شیراز به روایت اسناد ساواک، ۴۲۳.</ref> البته فرح دیبا در خاطرات خود انتقاد مخالفان از جشن‌های مکرر دربار و زیاده‌روی در مصرف لباس و غذای خارجی را در کشوری که مردم آن نیازمند نان و مدرسه‌اند، عوام‌فریبی خوانده و با این حال، این فستیوال‌ها را بستری برای واکنش مذهبی‌ها و یکی از دلایل فروپاشی [[سلطنت]] از نظر منتقدان شمرده‌است.<ref>دیبا، کهن دیارا، ۲۱۰ و ۲۲۴–۲۲۵.</ref>