confirmed، emailconfirmed، templateeditor
۱٬۱۸۸
ویرایش
کاربر:Salar/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
←پیشینه
(←پیشینه: اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام) |
(←پیشینه) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''دادگاه ویژه روحانیت'''، نهادی قضایی برای رسیدگی به اتهام‌ها و تخلف‌های روحانیان. | '''دادگاه ویژه روحانیت'''، نهادی قضایی برای رسیدگی به اتهام‌ها و تخلف‌های روحانیان. | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
در تمدن باستانی ایران و روم، افزون بر دادگاه‌های عمومی برای رسیدگی به جرم‌ها، دادگاه‌های اختصاصی نیز وجود داشته‌است. این محکمه‌ها به جهت نوع جرم یا به جهت موضوع یا اشخاص تقسیم می‌شدند و شرایط و دادرسان ویژه خود را داشتند. دادگاه ویژه کودکان، دادگاه ویژه ارتش و محاکم موبدان در ایران عصر ساسانی،<ref>احمدی، قانون و دادگستری در شاهنشاهی ایران باستان، ۱۰۶ ـ ۱۰۹.</ref> دادگاه خانواده<ref>منتسکیو، روح القوانین، ۷۳۵/۲.</ref> و تجارت در روم باستان<ref>منتسکیو، روح القوانین، ۶۱۳/۱.</ref> و دادگاه مظالم و دیوان لشکر در تمدن اسلامی<ref>میراحمدی، نظام حکومت در دوران اسلامی، ۶۵ ـ ۶۶.</ref> ازجمله دادگاه‌های اختصاصی یا تخصصی‌اند. | |||
در تمدن باستانی ایران و روم، افزون بر دادگاه‌های عمومی برای رسیدگی به جرم‌ها، دادگاه‌های اختصاصی نیز وجود داشته‌است. این محکمه‌ها به جهت نوع جرم یا به جهت موضوع یا اشخاص تقسیم می‌شدند و شرایط و دادرسان ویژه خود را داشتند. دادگاه ویژه کودکان، دادگاه ویژه ارتش و محاکم موبدان در ایران عصر | |||
در ایران معاصر نیز پس از مشروطه با وجود ارجاع جرم‌های حقوقی به عدلیه در متن قانون اساسی چندین دادگاه ویژه پیش‌بینی شده بود.<ref>متین دفتری، آیین دادرسی مدنی، ۵۷/۱ ـ ۶۱.</ref> دادگاه عشایر، محکمه تجارت<ref>دریاباری، دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت، ۶۲ ـ ۶۳.</ref> و دادگاه نظامی از آن جمله بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز چند دادگاه اختصاصی تأسیس شد؛ ازجمله دادگاه مدنی خاص،<ref>اداره کل قوانین، مجموعه قوانین اولین دوره مجلس شورای اسلامی، ۱۰۱.</ref> دادگاه انقلاب اسلامی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۷۰/۱۰؛ خلخالی، خاطرات آیت‌الله خلخالی، ۲۹۰ و ۲۹۱.</ref> دادگاه انقلاب ارتش،<ref>فارسی، فرهنگ واژه‌های انقلاب اسلامی، ۳۶۲؛ رازینی، ناگفته‌هایی درباره مهدی هاشمی، ۱۳۹۳/۱۰/۱.</ref> دادگاه ویژه تخلفات جنگ<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰۲/۲۱.</ref> و دادگاه ویژه روحانیت. | |||
==روند تأسیس== | ==روند تأسیس== | ||
امام‌خمینی در سوم خرداد ۱۳۵۸ طی حکمی دستور داد هیئت‌هایی مرکب از سه تن از اهل علم و مورد وثوق و نیز دو نفر از معتمدان محل به اتهام روحانیان یا اهل منبر هر شهر رسیدگی کنند و پس از ثابت‌شدن جرم، مجرمان تحت نظر دادگاه انقلاب به مجازات برسند. ایشان در این حکم افراد و گروه‌ها را از تعرض به روحانیان منع کرد و هشدار داد که در صورت تخلف، شخص خاطی مورد پیگرد قضایی قرار گیرد (همان، ۷/۴۶۶). این محکمه در قم آغاز به کار کرد. از احمد آذری قمی (← مقاله آذری قمی، احمد) در این مرحله به عنوان سرپرست دادگاه ویژه یادشده است (محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۳/۲۴۱) و نیز از علی‌اکبر مشکینی (← مقاله مشکینی، علی‌اکبر) به عنوان رئیس این دادگاه و از محمد مؤمن (← مقاله مؤمن، محمد) به عنوان منشی دادگاه نام‌برده شده‌است (مؤمن)؛ البته در گزارشی دیگر محمد مؤمن رئیس دادگاه ویژه شمرده شده‌است (جمهوری اسلامی، ۹/۷/۱۳۵۸، ۸) که می‌تواند ناظر به دو زمان باشد. در این مرحله بیشتر به جرم‌ها و تخلف‌های روحانیان وابسته به دربار پهلوی و مرتبط با سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) رسیدگی می‌شد. بسیاری از این افراد از لباس روحانیت خلع و از سخنرانی در میان مردم منع می‌شدند (دریاباری، ۸۱؛ مؤمن). افزون بر قم هیئت‌های یادشده در دیگر شهرهای بزرگ ایران نیز تشکیل شد. سیدعبدالحسین دستغیب که از علمای شیراز بود، فردی را برای اداره دادگاه ویژه شیراز انتخاب کرد (دریاباری، ۸۱). دادگاه روحانیان در این مرحله با فشار برخی از جناح‌ها و عمدتاً با مخالفت بیت حسینعلی منتظری از شخصیت‌های بارز انقلاب (← مقاله منتظری، حسینعلی) تعطیل شد (روحانی، ۱۱۹ ـ ۲۲۱؛ محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۳/۲۴۲)؛ چنان‌که گفته شده امام‌خمینی در آن مقطع با وجود دادگاه انقلاب ضرورتی برای دادگاه ویژه نمی‌دید (مهرپور، ۴۱). | امام‌خمینی در سوم خرداد ۱۳۵۸ طی حکمی دستور داد هیئت‌هایی مرکب از سه تن از اهل علم و مورد وثوق و نیز دو نفر از معتمدان محل به اتهام روحانیان یا اهل منبر هر شهر رسیدگی کنند و پس از ثابت‌شدن جرم، مجرمان تحت نظر دادگاه انقلاب به مجازات برسند. ایشان در این حکم افراد و گروه‌ها را از تعرض به روحانیان منع کرد و هشدار داد که در صورت تخلف، شخص خاطی مورد پیگرد قضایی قرار گیرد (همان، ۷/۴۶۶). این محکمه در قم آغاز به کار کرد. از احمد آذری قمی (← مقاله آذری قمی، احمد) در این مرحله به عنوان سرپرست دادگاه ویژه یادشده است (محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۳/۲۴۱) و نیز از علی‌اکبر مشکینی (← مقاله مشکینی، علی‌اکبر) به عنوان رئیس این دادگاه و از محمد مؤمن (← مقاله مؤمن، محمد) به عنوان منشی دادگاه نام‌برده شده‌است (مؤمن)؛ البته در گزارشی دیگر محمد مؤمن رئیس دادگاه ویژه شمرده شده‌است (جمهوری اسلامی، ۹/۷/۱۳۵۸، ۸) که می‌تواند ناظر به دو زمان باشد. در این مرحله بیشتر به جرم‌ها و تخلف‌های روحانیان وابسته به دربار پهلوی و مرتبط با سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) رسیدگی می‌شد. بسیاری از این افراد از لباس روحانیت خلع و از سخنرانی در میان مردم منع می‌شدند (دریاباری، ۸۱؛ مؤمن). افزون بر قم هیئت‌های یادشده در دیگر شهرهای بزرگ ایران نیز تشکیل شد. سیدعبدالحسین دستغیب که از علمای شیراز بود، فردی را برای اداره دادگاه ویژه شیراز انتخاب کرد (دریاباری، ۸۱). دادگاه روحانیان در این مرحله با فشار برخی از جناح‌ها و عمدتاً با مخالفت بیت حسینعلی منتظری از شخصیت‌های بارز انقلاب (← مقاله منتظری، حسینعلی) تعطیل شد (روحانی، ۱۱۹ ـ ۲۲۱؛ محمدی ری‌شهری، خاطره‌ها، ۳/۲۴۲)؛ چنان‌که گفته شده امام‌خمینی در آن مقطع با وجود دادگاه انقلاب ضرورتی برای دادگاه ویژه نمی‌دید (مهرپور، ۴۱). | ||