امام جعفر صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

{{ جعبه اطلاعات امام شیعه

| نام =امام جعفر صادق(ع)

| نقش = امام ششم(ع)

| پدر =[[امام محمد بن علی(ع)]]

| مادر =ام‌فروه  

'''جعفر بن محمد''' یا '''امام‌صادق(ع)''' یا جعفربن‌محمد، زندگی، جایگاه و نقش امام ششم(ع).

از ایشان با عنوان ذریه، [[وصی]] و [[وارث]] پیامبر(ص) و در شمار عترت پیامبر(ص) یادشده است.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۳۶۸ـ۴۶۶.</ref>

آوازه علم امام‌صادق(ع) در میان مردم چنان فراگیر شد که مردم از همه طوایف برای استفاده از حضرت به ایشان مراجعه می‌کردند.<ref>مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۸۴.</ref> [[مالک‌بن‌انس]] از رهبران مذاهب اسلامی و شاگرد امام‌صادق(ع)<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> آن حضرت را معتبرترین و موثق‌ترینِ مردم خواند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۳ـ۳۰۴.</ref> وی گفته است افضل از جعفربن‌محمد در علم و عبادت و پارسایی، نه چشمی به خود دیده و نه گوشی شنیده و نه به قلب بشری خطور کرده است.<ref>حیدر، الامام‌الصادق و المذاهب الاربعه، ۸/۳۷۱.</ref> [[ابوحنیفه]] نیز امام‌صادق(ع) را آگاه‌ترینِ مردم شمرده<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۶/۲۵۷ـ۲۵۸.</ref> و با اشاره به دو سال شاگردی خود نزد ایشان اعتراف کرده است اگر آن دو سال نبود، هلاک می‌شد.<ref>مرعشی، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ۲۸/۴۴۳ و ۴۶۷؛ مظفر، الامام‌الصادق(ع)، ۱/۱۴۷ و ۲/۱۳۳.</ref><br>

[[منصور خلیفه عباسی]] نیز با وجود دشمنی با امام‌صادق(ع)، ایشان را وارث پیامبر(ص) می‌خواند و در برابر مردم به ایشان احترام بسیار می‌گذاشت.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۶۲ـ۱۶۸.</ref> امام‌صادق(ع) در میان [[شیعیان]] نیز به عنوان معیار [[مذهب شیعه]] شناخته شد و به تعبیر [[ابان‌بن‌تغلب]] راویان و فقهای مشهور شیعه، در وقت اختلاف در سخنان پیامبر(ص)، سخنان علی(ع) را معیار و در وقت اختلاف در سخنان علی(ع)، سخنان جعفر‌بن‌محمد(ع) را معیار شمردند.<ref>نجاشی، رجال النجاشی، ۱۲.</ref> از این‌رو شیعیان به (جعفری) شهره شدند.<ref>مفید، الاختصاص، ۲۰۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|شیعه}}

[[امام‌خمینی]] خود را از وصف و شناساندن جایگاه امام‌صادق(ع) عاجز دیده و تأکید کرده است باید امام‌ معصوم(ع) را پس از معرفی پیامبر(ص)، از گفته‌ها و سیرت خود آن امام شناخت. ایشان آگاهی‌های امام‌صادق(ع) درباره [[کتاب]] و [[سنت پیامبر(ص)]] را معرّف شخصیت آن حضرت شمرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹ـ۴۱۰.</ref> همچنین از ایشان به عنوان ذریه پیامبر(ص) و مبیّن [[احکام اسلام]] و اهداف رسول خدا(ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> حجت خداوند بر مردم و امام‌ هدایت‌شده<ref>امام‌خمینی، توضیح المسائل، ۹۸.</ref> بیان‌کننده احکام اسلام و تجلی مقاصد پیامبر(ص)<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۷.</ref> ولی‌الله الاعظم، ولی‌الله الاکرم، مظهر تام حق‌تعالی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۸.</ref> و آگاه به [[علم تأویل قرآن|علم تأویل]] و [[علم تنزیل قرآن|تنزیل قرآن]]<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۵۰.</ref> یاد کرده و ایشان را دارای [[ولایت مطلق]] بر مردم شمرده و تأکید کرده است چنان‌که [[امیرالمؤمنین(ع)]] در دوران حکومت ظاهرى خود [[حاکم]] و والى و [[قاضى]] تعیین می‌‏کرد و عموم [[مسلمانان]] موظف به اطاعت از ایشان بودند، امام‌صادق(ع) نیز (ولىّ امر) مطلق بود و بر همه علما، فقها و مردم جهان [[ولایت]] داشت و توانایی داشت که براى زمان حیات و نیز برای دوره پس از خود نیز حاکم و قاضى تعیین کند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref><br>

ایشان در تعبیری دیگر جایگاه امام‌صادق(ع) را در نزد [[خداوند]] عالی و بلند و ولادت و [[شهادت]] ایشان را موجب تحکیم و پیشرفت [[اسلام]] شمرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۷.</ref> و در [[شعر|اشعار]] خود فیض و جوشندگی [[دانش امام ‌زمان(ع)]] را مانند جدش امام‌صادق(ع) دانسته است.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۷۶.</ref><br>

امام‌صادق(ع) در همه صفات اخلاقی و علمی سرآمد مردم روزگار خود بود. ایشان در علم و تقوا، [[اخلاص]]، [[عقل و خرد]]، راستی و درستی، خدمت به مردم، [[بخشش]] به [[نیازمندان]]، رفع نیاز‌های مردم و پیروی از [[اوامر و نواهی الهی]] نمونه بود.<ref>مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ۵/۴۵۰ـ۴۹۸.</ref> ایشان اهل [[عبادت]] و [[تلاوت قرآن]] و انسانی کامل بود، به گونه‌ای که همه ارزش‌ها وکمالات الهی و انسانی در آن حضرت گرد آمده بود.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۶۷ـ۳۶۸.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان کرده است که امام‌صادق(ع) خدا را در همه جا حاضر و ناظر می‌دید.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۸۲.</ref> و در مناجات مانند انسانی است که غرق در [[معصیت]] بوده و نشانگر مناجات کسی است که خود را چیزی نشمرده و همه چیز را از آنِ خدا دانسته است و خود را در برابر خدا هیچ می‌بیند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۵۳.</ref> ایشان که به نقل از استاد خود [[محمدعلی شاه‌آبادی]]، این‌گونه عبادت را از خواص ائمه(ع) شمرده، این نوع عبادت را از مقامات معمولی آن حضرت دانسته است.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۴.</ref><br>

امام‌خمینی تحصیل دستاوردهای معنوی ـ عبادی امام‌صادق(ع) را برای دیگران ممکن ندانسته و افزوده است آن حضرت [[آیات قرآن]] را در [[نماز]] می‌خواند و از حال می‌رفت؛ زیرا در تکرار آیه‌های قرآن به مرحله‌ای می‌رسید که گویا خدا را مشاهده و آیات قرآن را مستقیم شنیده است. [[عظمت خداوند]] سبب از حال رفتن او بود.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۳۶ـ۴۳۷.</ref> ایشان به نقل از [[شهاب‌الدین سهروردی]] یادآور شده است زبان امام‌صادق(ع) در آن هنگام مانند [[درخت موسی(ع)]] بود که خداوند از طریق آن ندای (إِنّی أَنَا اللَّهُ)<ref>قصص، ۳۰.</ref> سر داد.<ref>امام‌خمینی، سرّ الصلاة، ۷۵.</ref><br>

حضرت به اصلاح رابطه‌ها و ایجاد آشتی میان مؤمنان اهمیت می‌داد و اموالی به این کار اختصاص داده بود.<ref>کلینی، الکافی، ۲/۲۰۹؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۵۷.</ref> نیز به [[صله رحم]] اهتمام داشت و به خویشاوندان کمک می‌کرد.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۶۰.</ref> امام‌خمینی [[صداقت]] و امانتداری امام‌صادق(ع) را در حدی می‌دانست که اگر کشنده علی(ع) بر شمشیری که حضرت را با آن به قتل رسانده، امین قرار می‌داد و از ایشان خیرخواهی می‌طلبید، امانت را به وی بر می‌گرداند و از خیرخواهی به او دریغ نمی‌کرد.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۸.</ref>

در میان شاگردان امام‌صادق(ع) افراد خبره در رشته‌های گوناگون دانش‌ها به‌ویژه ادبیات و لغت<ref>صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ۶۱ـ۶۴ و ۱۴۰.</ref> [[تاریخ]]، [[سیره]] و [[رجال]]،<ref>صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ۲۳۵ و ۲۳۸.</ref> [[علم کلام|کلام]] و [[علم فقه|فقه]] وجود داشت و مناظرات آنان با برجستگان دیگر مذاهب، شاهد آن است.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۴ـ۱۹۹.</ref> بخش عمده نویسندگان کتاب‌های گوناگون در معارف اسلامی از دست‌پروردگان امام‌صادق(ع) بودند.<ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۱/۲۵۷ و ۲۷۱.</ref> و حضرت ‌با استفاده از فضای مناسب برای طرح مسائل عقلانی، مسائل فلسفی را مطرح کرد.<ref>علی، مختصر تاریخ العرب، ۱۹۳.</ref> احیای بخش‌های دیگر [[علم اسلامی|علوم اسلامی]] و تشویق افراد به کندوکاو در آن، در مدرسه امام‌صادق(ع) پررنگ بوده است ازجمله دانش بهداشت و [[طب اسلامی|طب]]،<ref>مظفر، الامام‌الصادق(ع)، ۱/۱۷۹ـ۱۸۱؛ شهیدی، ۲۵۴.</ref> [[نجوم]]<ref>کلینی، الکافی، ۸/۱۹۵.</ref> و زیست‌شناسی<ref>مفضل‌بن‌عمر، توحید المفضل، ۱۳۸ و ۱۶۳.</ref>

===شاگردان امام صادق(ع) از منظر امام‌خمینی===

امام‌خمینی به برخی از اصحاب و شاگردان امام‌صادق(ع) نیز ازجمله [[ابان‌بن‌تغلب]]،<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۴۷.</ref> [[زراره]]، [[محمد‌بن‌مسلم]]، [[ابوبصیر]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۶۸.</ref> [[اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۳۱؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴.</ref> [[هشام‌بن‌حکم]]<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۳/۲۴۱.</ref> [[هشام‌بن‌سالم]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۷۰.</ref> [[سماعة‌بن‌مهران]]،<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۱۱۵.</ref> [[جمیل‌بن‌دراج]]،<ref>امام‌خمینی، تنقیح الاصول، ۳/۳۰۱.</ref> [[محمدبن‌حمران]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۱۶۲.</ref> [[عبدالله‌بن‌بکیر]]،<ref>امام‌خمینی، الطهاره، ۲/۲۲۳.</ref> [[ابان‌بن‌عثمان]]<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۳۰۹.</ref> و [[برید‌بن‌معاویه]]<ref>امام‌خمینی، البیع، ۳/۴۲۹.</ref> اشاره و استناد کرده است و نیز یادآور شده است برخی از راویان حدیث ازجمله [[مسعدة‌بن‌صدقه]]<ref>امام‌خمینی، الاستصحاب، ۲۷۸.</ref> از [[اهل سنت]] بودند و به جهت [[وثاقت]]، [[روایات]] آنان نیز پذیرفته می‌شود.<ref>امام‌خمینی، الطهاره، تقریر فاضل لنکرانی، ۵۳۶.</ref>

تبیین و توسعه فقه اسلام از اولویت‌های علمی امام‌صادق(ع) بود و بخش عمده مسائل فقهی را ایشان بیان کرده است؛ چنان‌که دانش همه فقهای مذاهب اسلامی مدیون ایشان است.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۲۳۸ و ۳۷۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۱۸.</ref> و ابوحنیفه گفته است اگر جعفربن‌محمد(ع) نبود مردم به [[مناسک حج]] آگاه نمی‌شدند.<ref>صدوق، من ‌لایحضره الفقیه، ۲/۵۱۹.</ref>

امام‌خمینی نیز فقه اسلام را متبلور در [[فقه جعفری]] می‌داند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱ و ۲۱/۳۹۷.</ref> و تأکید می‌کند آیین و شرایع اسلام و مکتب اهل بیت(ع) به دست امام‌صادق(ع) گسترش پیدا کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۳ و ۱۹/۸، ۱۱۸.</ref> و همه مسائل مورد نیاز بشر از گذشته و مسائل جدید و مسائلی که بعداً مورد نیاز بشر خواهد بود، بدون نیاز به تفسیر و تأویل به وسیله حضرت بیان شده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۰۹.</ref>

ایشان همچنین خاطرنشان کرده است امام‌صادق(ع) روش فهم پاره‌ای از آیات قرآن و سخنان پیامبر(ص) را به اصحاب آموزش می‌داد؛<ref>امام‌خمینی، تهذیب الاصول، ۳/۶۱۵ـ۶۱۶.</ref> و نیز روش [[اجتهاد]] و شیوه استنباط در [[احکام دین]] را به یاران می‌آموخت؛ چنان‌که [[حکم مسح بر جبیره]] و مرهم زخم در [[وضو]] را به [[عبدالاعلی]] آموزش داد.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۷۷.</ref> از نگاه ایشان نقش پررنگ امام‌ششم(ع) در بیان احکام دینی چنان بود که فقه اهل بیت(ع) به فقه جعفری شهرت پیدا کرد.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۵۶؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱؛ مؤسسه تنظیم، مقدمه کتاب الاجتهاد و التقلید، ۱۰.</ref>

امام‌خمینی به تبعیت از فقه جعفری و استفاده از دریای بی‌پایان دانش این فقه افتخار کرده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱؛ ۱۹/۱۹۱ و ۲۱/۳۹۷.</ref> و از عملکرد [[حوزه علمیه|حوزه]] و [[روحانیت]] در نگهداشت فقه جعفری با مجاهدت‌های خود قدردانی کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۷۱.</ref> ایشان در کتاب‌های فقهی خود در ابواب گوناگون فقه به احادیث زیادی از امام‌صادق(ع) درباره احکام به‌ویژه مسائل مورد ابتلا استناد؛<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، الاجتهاد و التقلید، ۳۸؛ امام‌خمینی، البیع، ۳/۳۳۲ و ۴/۲۹۹؛ امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۳۶۸.</ref> و به فلسفه برخی از مسائل شرعی از زبان امام‌صادق(ع) اشاره کرده است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات، ۳/۵۴۷.</ref>

زندگی امام‌صادق(ع) با ده تن از حاکمان بنی‌امیه و بنی‌عباس، [[عبدالملک‌بن‌مروان]] (۶۵ـ۸۶ق)، [[ولید‌بن‌عبدالملک]] (۸۶ـ۹۶ق)، [[سلیمان‌بن‌عبدالملک]] (۹۶ـ۹۹ق)، [[عمر‌بن‌عبدالعزیز]] (۹۹ـ۱۰۱ق)، [[یزید‌بن‌عبدالملک]] (۱۰۱ـ۱۰۶ق) پیش از دوره امامت و با [[هشام‌بن‌عبدالملک]] (۱۰۶ـ۱۲۵ق)، [[ولید‌بن‌یزید بن‌عبدالملک]] (۱۲۵ـ۱۲۶ق)، [[یزید‌بن‌ولید بن‌عبدالملک]] (۱۲۶ق)، [[ابراهیم‌بن‌ولید بن‌عبدالملک]] (دو ماه و ده روز)، [[مروان‌بن‌محمد]] (۱۲۶ـ۱۳۲ق) همه از بنی‌امیه و نیز [[ابوالعباس سفاح]]، [[عبدالله‌بن‌محمد]] (۱۳۲ـ۱۳۷ق) و [[ابوجعفر منصور دوانیقى]] (۱۳۷ـ۱۴۸ق)<ref>قزوینی، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، ۴۸۱ـ۵۳۳ و ۵۶۵.</ref> از بنی‌عباس، در دوران امامت هم‌زمان بود. آن حضرت حکومت‌های بنی‌امیه<ref>کلینی، الکافی، ۵/۱۰۶؛ قزوینی، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، ۴۷۲ـ۴۷۷.</ref> و بنی‌عباس<ref>قزوینی، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، ۵۴۱ـ۵۴۲.</ref> را مشروع نمی‌دانست.

بنی‌عباس که در آغاز با نیروی شیعیان و با شعار دعوت مردم برای یاری خاندان پیامبر(ص) به قدرت رسیدند، پس از پیروزی، شیعیان را کنار زدند.<ref>مدرسی، امامان شیعه و جنبش‌های مکتبی، ۱۳۸ـ۱۴۳؛ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ۳۰۴ـ۳۰۵.</ref>

امام‌صادق(ع) منصور دوانیقی خلیفه مقتدر عباسی را جبار و [[مستبد]] می‌دانست<ref>ابن‌صباغ ۲/۹۱۵ـ۹۱۷؛ مجلسی، ۴۷/۱۶۶ و ۱۸۵.</ref> ولی در مجموع سیاست امام‌صادق(ع) با حاکمان ستمگر و خونریز بنی‌امیه و بنی‌عباس، بر اساس [[تقیه]] استوار بود.<ref>خامنه‌ای، پیشوای صادق، ۷۰.</ref> شرایط برای مبارزه آشکار با حاکمان ستمگر در زمان ایشان فراهم نبود و اگر شرایط اجازه می‌داد، ایشان نیرو تهیه می‌کرد و حکومت را نیز در دست می‌گرفت.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۱۰ـ۳۱۲.</ref> چنان‌که امام‌صادق(ع) همراهی آشکار با نهضت‌های ضد استبدادی علویان علیه بنی‌امیه و نیز همراهی آشکار با [[نهضت سادات حسنی]] در زمان بنی‌عباس را به [[مصلحت]] نمی‌دید.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۹۰ـ۱۹۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۷/۲۷۷ـ۲۷۸.</ref> ولی از هدایت و همدردی و کمک به آنان نیز خودداری نمی‌کرد.<ref>قزوینی، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، ۵۱۵ـ۵۲۱.</ref>

ایشان به خانواده‌های کسانی که همراه [[زید‌بن‌علی]] در مبارزه با امویان کشته شده بودند، کمک می‌کرد<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۷۳.</ref> و با سادات بنی‌حسن که علیه بنی‌عباس قیام کردند، ابراز همدردی کرد.<ref>قزوینی، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، ۶۲۴ـ۶۲۶.</ref>

منصور دوانیقی که امام‌صادق(ع) را رقیب خود برای خلافت می‌شمرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۳۷۱ـ۳۷۲.</ref> جایگاه ایشان در میان مردم<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱۸۷؛ مطهری، مجموعه آثار، ۱۸/۸۰.</ref> و رجوع مردم به ایشان و عمل حضرت در گرفتن [[خمس]]<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۹۳/۱۸۶.</ref> را نمی‌توانست تحمل کند؛ از این‌رو ایشان را بسیار آزار می‌داد؛ ازجمله یک بار خانه حضرت را آتش زدند؛<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۳.</ref> و بارها نیز منصور ایشان ‌را احضار کرد و حضرت تا آستانه کشته‌شدن پیش رفت.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۲ـ۱۸۳؛ ابن‌صباغ ۲/۹۱۵ـ۹۱۷.</ref>

در نگاه امام‌خمینی، امام‌صادق(ع) خلافت را حق اهل بیت پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) می‌دانست و حکومت خلفای ستمکار (بنی‌امیه و بنی‌عباس) را مشروع نمی‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۳.</ref> به نظر ایشان آن حضرت با استفاده از اختیارات ولایی برای جامعه اسلامی برنامه‌ریزی و برای آینده آن حاکم تعیین کرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref> ایشان به‌صراحت یادآور شده است تعبیر (حَکَم) به کار رفته در روایات برای فقها عام است و [[قضاوت]] و همه امور حکومتی را دربر می‌گیرد<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref> و امام‌صادق(ع) با نصب [[قاضی]] و حاکم شرعی و ارجاع مردم به آنان در حقیقت با حاکمان غاصب و ستمگر زمان خود مبارزه کرد و مردم را به مخالفت با آنان فرا خواند.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۲.</ref>

امام‌خمینی با استناد به منابع روایی<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۶/۲۱۹.</ref> یادآور شده است امام‌صادق(ع) به [[ابوخدیجه]] از اصحاب مورد اعتماد خود سفارش کرد تا به پیروان اهل بیت(ع) یادآور شود برای حل اختلافات میان خود به حاکمان ستمکار و [[فاسق]] مراجعه نکنند و به جای آن افراد آشنای با [[حلال]] و[[حرام]] از میان شیعیان را به عنوان [[حکم|حَکَم]] و قاضی برگزینند و برای حل منازعات خود به آنان مراجعه کنند. به نظر ایشان مراد از ستمکاران و فاسقان در روایت ابی‌خدیجه<ref>کلینی، الکافی، ۷/۴۱۲.</ref> فرمانروایان وقت بوده و همه کارگزاران حکومت‌های ستمگر و قاضیان و قانون‌گذاران و مجریان را دربر می‌گیرد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۹۳.</ref>

ایشان افزوده است تعیین قاضی و حاکم از سوی حضرت آن هم در شرایط تقیه و به‌دوربودن از منصب قدرت و محاصره مأموران عباسی، کاری بیهوده نبود؛ زیرا مردان بزرگ و آینده‌نگر هیچ‌گاه در مبارزه با دشمن مأیوس نمی‌شوند و به وضع فعلی خود از [[زندان]] و [[اسارت]] رضایت نمی‌دهند و برای پیشبرد هدف و به‌کرسی‌نشاندن مقاصد خود هرچند به کمک آیندگان، برنامه دارند. امام‌صادق(ع) نیز در اندیشه آینده جامعه اسلامی، بلکه در اندیشه اصلاح همه بشریت و اجرای قانون [[عدالت]] برای همه انسان‌ها بود. ایشان خود را موظف می‌دید که هزار و چند صد سال پیش طرح و برنامه تهیه کند و برای مردم قاضی و حاکم معرفی و نصب کند تا در وقت آگاهی و قیام ملت اسلام برای اجرای اسلام و عدالت متحیر نمانند و شیوه تشکیل حکومت اسلامى و رئیس اسلام بر مردم روشن باشد.<ref>امام‌خمینی، ولایت فقیه، ۱۳۵ـ۱۳۶.</ref> با این حال، امام‌صادق(ع) در مواردی که مصلحت بود همکاری با حاکمان جور را جایز می‌شمرد.<ref>امام‌خمینی، کشف اسرار، ۲۲۸.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|ولایت فقیه(۱)|حکومت اسلامی|ولایت جائر}}

امام‌خمینی دفاع از مکتب جعفری(ع) را از اولویت‌های حوزه علمیه می‌داند. هنگامی که [[سیداحمد کسروی]]، یکی از نویسندگان، در دهه بیست، با بهره جستن از فضای ناآرام و اشغال ایران به دست [[قوای متفقین]] با ادعای روشنفکری<ref>بهشتی، سه سال در محضر استاد، ۲۲ـ۲۳.</ref> به مقدسات مذهبی ازجمله به امام‌صادق(ع) توهین می‌کرد<ref>کسروی، گفت و شنید، ۱۶ـ۱۹.</ref> و مردم را به اسلام و روحانیت بدبین می‌ساخت.<ref>بهشتی، سه سال در محضر استاد، ۲۲.</ref><br>

امام‌خمینی در ۱۵/۲/۱۳۲۳ در نامه‌ای به علمای حوزه توصیه کرد از مقدسات دینی بیشتر دفاع کنند و از سکوت برخی از روحانیون در برابر توهین افراد به مقام شامخ امام‌صادق(ع) و امام ‌زمان(ع) شِکوه کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۳.</ref> ایشان خود در ضمن [[کتاب کشف اسرار]] که در رد شبهه‌های [[علی‌اکبر حکمی‌زاده]] نوشت، به شبهه‌های کسروی نیز پاسخ داد {{ببینید|متن=ببینید|کشف اسرار}}<br>

امام‌خمینی در برابر تلاش استعمارگران و عوامل آنان ازجمله [[رژیم پهلوی]] برای تحریف و دگرگون‌کردن آیین و احکام اسلام، اسلام و مذهب جعفری را سدی در برابر توطئه‌های آنان شمرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۰۳ـ۲۰۴.</ref> ایشان با تأکید بر اینکه نباید مذهب جعفری در ایران از رسمیت بیفتد رژیم پهلوی را متهم کرد به نام امام‌صادق(ع) در صدد است تا مکتب آن حضرت را از میان ببرد و قرآن را مهجور کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۵۹ـ۱۶۱.</ref> ایشان شهر [[قم]] را مرکز مذهب امام‌صادق(ع) و طلاب حوزه را فرزندان جسمی و معنوی آن حضرت خواند و مأموران رژیم پهلوی را به دلیل هجوم به طلاب فیضیه در سالروز شهادت امام‌صادق(ع) سخت نکوهش کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۱۷۷ـ۱۷۸.</ref> چنان‌که در سخنرانی تیر ۱۳۵۰ در [[نجف]] با یادکرد از جسارت مأموران رژیم به امام‌صادق(ع) با [[حمله به مدرسه فیضیه]] [[جشن‌های ۲۵۰۰ساله شاهنشاهی]] را بی‌معنا خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۶۶ـ۳۶۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|مدرسه فیضیه}}

امام‌خمینی ایران را کشور امام‌صادق(ع) می‌خواند و در مقابله با توطئه‌ها و مفاسد رژیم پهلوی به مردم سفارش می‌کرد با حفظ شعائر و دفاع از حریم قرآن و اسلام مانع از توطئه‌های مخالفان مملکت امام‌صادق(ع) شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۲۶.</ref><br>

ایشان در سالروز [[ولادت پیامبر اکرم(ص)]] و امام‌صادق(ع) با اشاره به ماجرای مک فارلین و [[ذلت]] رئیس‌جمهور امریکا در برابر ملت ایران {{ببینید|متن=ببینید|مک فارلین}} تأکید کرد ایران کشور امام‌صادق(ع) است و همه برکت‌های حاصل برای پیروان اهل بیت(ع) که چشم دنیا را خیره کرده است و همچنین عزت مردم ایران در جهان، از برکت رسول اکرم(ع) و امام‌صادق(ع) است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۶۰ـ۱۶۱.</ref> ایشان در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] خود نیز مردم ایران را متعهد به پیروی از آیین فقه جعفری دانسته است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۹۷.</ref><br>

==توصیه به شیعیان==

امام‌خمینی با اشاره به وصایای امام‌صادق(ع) به شیعیان<ref>کلینی، الکافی، ۲/۷۸.</ref> توصیه کرده است در پارسایی سرآمد مردم باشند و یک شیعه در میان صد هزار نفر از غیر شیعیان باید از همه پارساتر باشد<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۵.</ref> و همچنین شیعیان را به مکارم اخلاق<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۱۲.</ref> به‌ویژه راستگویی و ادای امانت<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۴۷۷.</ref> فرا خوانده است و نام شیعه را شایسته افراد پاکدامن و تلاشگر در راه خدا و افرادی که برای خدا عمل کرده و از او امید [[ثواب]] و ترس از [[عقاب]] داشته باشند، دانسته است.<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۵۶۹.</ref> <br>

ایشان این سخن امام‌صادق(ع) را در مهم‌ترین کتاب فتوایی خود آورده است که به شیعیان سفارش کرده مراقب رفتار همدیگر باشند و افراد بزرگ‌تر و خردمند مراقب رفتار افراد نادان و ریاست‌طلب باشند و آنان را [[امر به معروف و نهی از منکر]] کنند وگرنه مشمول [[لعنت]] حضرت خواهند بود.<ref>امام‌خمینی، تحریر الوسیله، ۱/۴۴۰.</ref> همچنین در جای دیگر از ایشان نقل کرده که به شیعیان سفارش کرده است پشت سر غیر شیعیان نماز گزارند، از بیماران آنان عیادت و در [[تشییع جنازه]] مردگان آنان شرکت کنند.<ref>امام‌خمینی، الرسائل العشره، ۵۷.</ref> نیز حقوق غیر شیعیان را پاس دارند و از ضایع‌کردن اموال آنان بپرهیزند و همین توصیه‌ها موجب شد بعضی از اهل سنت نیز به امام‌صادق(ع) علاقه‌مند شوند<ref>امام‌خمینی، البیع، ۱/۵۹۸ـ۵۹۹.</ref><br>

امام‌خمینی به جوانان نیز توصیه می‌کرد پیروانی شایسته برای پیامبر(ص) و امام‌صادق(ع) و بر راه راست استوار باشند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱.</ref> در نگاه ایشان رفتار نیک و بد ایرانیان در گسترش یا رکود مکتب امام‌صادق(ع) در جهان مؤثر است؛ از این‌رو به حاجیان ایرانی سفارش می‌کرد اخلاق انسانى ـ اسلامى را پاس دارند و با همه زائران از هر طایفه و هر رنگ و هر زبان با رفتار اسلامی برخورد کنند و برای نشان‌دادن کشور امام‌صادق(ع) و خدمت شایان به اسلام و جمهوری اسلامی و مردم ایران در برابر درشتی‌ها، نرمی نشان دهند و در برابر بدرفتاری‌ها، خوبى و محبت کنند و براى رضاى خداوند تعالی در برابر دشواری‌ها با روى گشاده و سعه صدر روبه‌رو شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۶.</ref> ایشان به شیعیان سفارش کرده است روز ولادت امام‌صادق(ع) را عید بگیرند و گویندگان و نویسندگان، برکت‌های آن حضرت را برای امت اسلامی شرح دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۵۹.</ref>

==شهادت و آثار==

امام‌صادق(ع) بنا به مشهور به دست منصور دوانیقی مسموم شد<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ۴۷/۱.</ref> و در شوال ۱۴۸ق، در ۶۵سالگی به شهادت رسید.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۱۸۰.</ref> گفته‌های دیگری نیز درباره سال شهادت و سن ایشان وجود دارد<ref>سبط ا‌بن‌جوزی، ۳۰۶؛ عطاردی، مسند الامام‌الصادق، ۱/۳۹۷ـ۳۹۹.</ref> ایشان پس از شهادت در [[قبرستان بقیع|بقیع]] و درکنار پدر و جد خود به خاک سپرده شد<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۲۸.</ref> [[شیخ مفید]] برای امام‌صادق(ع) چند همسر و ده فرزند ازجمله [[امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)]] نوشته است.<ref>مفید، الارشاد، ۲/۲۰۹.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|امام‌ موسی کاظم(ع)}}<br>

امام‌خمینی روایتی از امام‌صادق(ع) نقل کرده است که در بیماری منجر به شهادت، فرزندان و بستگان را گرد آورد و به آنان یادآور شد با عمل در درگاه خدا حاضر شوند؛ زیرا حسب و نسب برای آنان کارساز نخواهد بود و در قیامت فرزندی یا همسری یا برادری سودی به حالشان نخواهد داشت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۲۲.</ref><br>

از امام‌صادق(ع) روایات بسیاری در عرصه‌های گوناگون عقاید، اخلاق و فقه و [[تفسیر]] و تاریخ و سیره به یادگار مانده است؛ ازجمله [[عزیزالله عطاردی]] مجموعه‌ای از سخنان و سیره آن حضرت را در ۲۲ جلد تدوین و منتشر کرده است و نیز [[سیدمحمدکاظم قزوینی]] [[موسوعة الامام‌الصادق‌(ع)]] را در حدود شصت مجلد تدوین کرده که تاکنون، بیش از نیمی از آن منتشر شده است. [[کتاب توحید المفضل]] و نیز [[رساله اهلیجیه]] از کتاب‌های منسوب به امام‌صادق(ع) است. کتاب [[مصباح الشریعه]] نیز منسوب به امام‌صادق(ع) است. برخی از علما چون سید‌بن‌طاووس، شهید ثانی و دیگران<ref>نوری، خاتمة مستدرک، ۱/۱۹۴ـ۲۱۵.</ref> به این کتاب استناد و اعتماد کرده‌اند و برخی مانند [[محمدباقر مجلسی]] و [[محمدحسن حر عاملی]] آن را معتبر ندانسته‌اند.<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ۲۱/۱۱۰.</ref><br>

امام‌خمینی در مباحث فقهی استناد به آن را درست نمی‌داند و این کتاب را کتاب روایی نمی‌شمرد و آن را برداشت عالمانی که گرایش‌های عرفانی داشته‌اند، از سخنان ائمه معصوم(ع) دانسته است.<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۱/۴۸۱؛ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲ـ۴۵۳.</ref> ولی در عین حال در آثار عرفانی و اخلاقی خود، در موارد بسیار از آن به عنوان روایت استفاده<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ۱۷۴، ۲۱۹، ۳۵۳، ۳۵۷، ۳۶۳ و ۳۶۷؛ امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۰۰.</ref> و خواندن آن را در خودسازی و مهیاکردن دل‌ها برای رسیدن به محبوب مؤثر دانسته است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۲ـ۴۵۳</ref> {{ببینید|متن=ببینید|حدیث}}

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴‌ق.

* ابوزهره، محمد، الامام‌‌الصادق(ع) حیاته و عصره، قاهره، دارالفکر العربی، چاپ اول، ۱۹۶۰م.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* سبط‌ ابن‌جوزی، یوسف، تذکرة الخواص من الامۀ من ذکر خصائص الائمه، قم، شریف رضی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

* شهیدی، جعفر، زندگانی امام‌صادق(ع)، جعفر‌بن‌محمد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هشتم، ۱۳۸۵ش.

* صدوق، محمد‌بن‌علی، من ‌لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، معروف به رجال کشی، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.

* قزوینی، سیدمحمدکاظم، الامام‌الصادق(ع) من المهد الی اللحد، قم، طبع اول، ۱۴۲۹ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مطهری،مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.

* مظفر، محمدحسین، الامام‌الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.

* مفضل‌بن‌عمر، توحید المفضل، تحقیق کاظم مظفر، الامام‌الصادق(ع)، قم، کتابفروشی داوری، چاپ سوم، بی‌تا.

* مفید، محمدبن‌محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* نجاشی، احمد‌بن‌علی، رجال النجاشی، تحقیق سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ق.

* نوری، میرزاحسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

[[رده:مقاله‌های آماده ارزیابی]]

[[رده:مقاله‌های بدون لینک دانشنامه]]

[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه]]