مدینه
مدینه، یثرب یا مَدینَةُ النَّبی، دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان پس از مکه است که در کشور عربستان قرار دارد. این شهر تا سال ۳۶ق پایتختِ نخستین حکومت اسلامی بود. امام‌خمینی فقط یک‌بار در سال 1312ش در سفر حج به مدینه سفر کرده است.
موقعیت و اهمیت مدینه
مدینه در شمال‌غربی شبه‌جزیره عربستان در دشتی هموار واقع است. (قره‌چانلو، حرمین شریفین، ص۱۱۶) آب و هوای مدینه در مقایسه با مکه بسیار بهتر است چرا که زمین‌های حاصل‌خیز و آب نسبتاً مکفی دارد. (جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص182) این شهر در طول تاریخ از نظر پیشرفت شهری همواره سیر صعودی داشته است. وجود مرقد مطهر رسول خدا(ص) و مزار شریف ائمه بقیع(ع) و سایر اصحاب بزرگ پیامبر(ص)، این شهر را به یکی از مقدس‌ترین شهرهای جهان اسلام و به ویژه دنیای تشیع تبدیل کرده است.
پیامبر(ص) در مدینه
رسول خدا(ص) در سال چهاردهم بعثت از مکه به مدینه هجرت کرد و نخستین حکمرانی اسلامی را تشکیل داد. ایشان پس از استقرار در مدینه، افزون بر دعوت از توده مردم، دعوت جهانی خود را نیز آغاز کرد و از مدینه به برخی از سران و امپراتوری‌های مطرح آن زمان نامه نوشت و آنان را به مکتب توحید دعوت کرد. (حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌نامه‌های سیاسی، ص۱۴۶، ۱۵۵ و ۱۸۹–۱۹۱)
از نخستین اقدامات رسول خدا(ص) در مدینه، برقراری پیوند برادری بود که پس از هجرت به مدینه باعث تقویت روحیه جمعی و برادری میان مسلمانان گردید.(جعفریان، تاریخ ایران اسلامی، ص۷۸–۷۹) همچنین نظامنامه‌ای به عنوان قانون اساسی دولت نوپای اسلامی، میان قبایل مدینه تدوین کرد که در آغاز آن از تعبیر «امت واحده» برای مسلمانان استفاده شد. این تعبیر از مبنایی‌ترین مفاهیم سیاسی ـ دینی اسلام بود و چارچوب اساسی سیاست اسلامی را معین می‌کرد. (جعفریان، تاریخ ایران اسلامی، ص۸۰)
مدینه، مبدأ حوزه‌های علمیه
با هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه، این شهر به مرکز علمی، فکری و سیاسی اسلام تبدیل شد و مسجدالنبی(ص)، بزرگ‌ترین مرکز تعلیم و تدریس مسائل و معارف اسلامی گردید.(صافی گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، ص۲۱) نزول آیه ۱۲۲ توبه، که مؤمنان را به تبلیغ و انذار مردم فرامی‌خواند، موجب شکل‌گیری مرکز آموزش دینی برای تفقه در دین گردید و به تدریج زمینه تأسیس نهاد عالمان دین و مدارس و حوزه‌های علمیه در اسلام فراهم شد. (علم‌الهدی، درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، ص۱۳۹ ـ ۱۴۷) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهر مدینه با حضور امام‌علی(ع) و تنی چند از صحابه، مرکزیت علمی خود را حفظ کرد و در ادامه، مبدأ همه حوزه‌های علمیه شیعه، بلکه جهان اسلام بود.(صافی گلپایگانی، سیر حوزه‌های علمی شیعه، ص۲۹ ـ ۳۰)
تسلط وهابیان بر مدینه
در سال ۱۲۲۰ق/ ۱۱۸۴ش وهابیان با اتحاد آل‌سعود به مدینه‌النبی حمله و این شهر را تصرف کردند.(بنگرید به وهابیت) پیروان فرقۀ وهابیت افزون بر منع مردم از زیارت مرقد مطهر پیامبر(ص)، بارگاه ائمه(ع) مدفون در بقیع را نیز تخریب کردند.(عمر عبدالسلام، مخالفة الوهابیة، ص۸۳؛ امین، کشف الارتیاب، ص۳۲–۳۳) پس از پیروزی دولت عثمانی بر آل‌سعود و تصرف مدینه، قبور ائمه(ع) در بقیع در حدود سال ۱۲۲۷ق بازسازی شد؛(هاجری، البقیع،ص۸۹–۹۱) اما در سال ۱۳۴۴ق/ ۱۳۰۴ش و پس از تسلط دوباره آل‌سعود، برای بار دوم تخریب گردید.(هاجری، البقیع، ص۱۴۰–۱۴۱)
سفر امام‌خمینی به مدینه
امام‌خمینی تنها یک‌بار در سال 1312ش و پس از تولد دومین فرزند خود به سفر حج و زیارت مکه و مدینه مشرف شد(پرتال امام‌خمینی، محل سکونت و سفرهای امام خمینی). ایشان پس از پیروی انقلاب اسلامی، در تبیین بزرگداشت نماز جماعت به عنوان سنت سیاسی اسلام، به سفر خود در مدینه و مکه اشاره کرد که وقت نماز ظهر همه مردم در مدینه و مکه، کار را رها کرده، به مسجد می‌رفتند. (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج13، ص21)
مدینه در سخنان امام‌خمینی
امام‌خمینی معتقد بود هجرت رسول اکرم(ص) از مکه به مدینه برای نشان دادن راه هجرت به بشر بود؛ هجرتی که از خود و ظلمات و تاریکی‌ها به سمت خدا باشد.(امام‌خمینی، صحیفه امام، ج12، ص59) ایشان همچنین بارها دربارۀ مشکلات رسول خدا(ص) در مدینه سخن گفته،(امام‌خمینی، صحیفه امام، ج17، ص476؛ ج18، ص279) بر ارادت خود و سایر ایرانیان نسبت به پیامبر(ص) و مدینه‌النبی تأکید کرده است. (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج21، ص82)
امام‌خمینی همچنین پس از پیروزی انقلاب اسلامی در پیامی به مناسبت تشکیل جهاد سازندگی، مشارکت در سازندگی را بالاترین عبادت دانست و از کسانی که به سفر استحبابی مدینه و مکه می‌روند خواست توان خود را به جای زیارت مستحبی، برای سازندگی به کار گیرند. (امام‌خمینی، صحیفه امام، ج8، ص180)
منابع
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، 1389.
امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کشف اسرار، تهران، محمد، بی‌تا.
امین، سیدمحسن، کشف الارتیاب فی اتباع محمدبن‌عبدالوهاب، دارالکتاب الاسلامی، بی‌تا.
پرتال امام‌خمینی، محل سکونت و سفرهای امام خمینی، تاریخ بازدید: 19/1/1404.
جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، 1382.
جعفریان، رسول، تاریخ ایران اسلامی، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶.
حمیدالله، محمد، نامه‌ها و پیمان‌نامه‌های سیاسی حضرت محمد(ص) و اسناد صدر اسلام، ترجمه سیدمحمد حسینی، تهران، سروش، ۱۳۷۷.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله، سیر حوزه‌های علمی شیعه، قم، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۵۷.
علم‌الهدی، منصور، درآمدی بر شناخت حوزه و روحانیت، قم، هاجر، ۱۳۸۵.
عمرعبدالسلام، مخالفة الوهابیة للقرآن و السنه، بیروت، دارالهدایه، ۱۴۱۶ق.
هاجری، یوسف، البقیع قصة تدمیر آل السعود للآثار الاسلامیة فی الحجاز، بیروت، مؤسسة البقیع لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.