قاسمعلی ظهیرنژاد: تفاوت میان نسخه‌ها

قاسمعلی ظهیرنژاد، فرمانده ژاندارمری، فرمانده نیروی زمینی و رئیس ستاد مشترک ارتش و نماینده امام‌خمینی در شورای عالی دفاع.

قاسمعلی ظهیرنژاد در سال ۱۳۰۳ در شهر اردبیل به دنیا آمد. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سال ۱۳۳۰ وارد دانشکده افسری نیروی زمینی ارتش شد و پس از فارغ‌التحصیلی با درجه ستوان‌دومی در لشکر ۱۷ ارومیه مشغول به کار شد <ref>کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۴/۲۱۷.</ref>. وی با تکیه بر نظم و وظیفه‌شناسی خود توانست به‌سرعت پیشرفت کند؛ اما مقاومت او در برابر تخلفات برخی همکاران و فرماندهان ارتش در رژیم پهلوی باعث بدخواهی آنان درباره وی شد و این مسئله تا جایی پیش رفت که او با درجه سرهنگ دومی در سال ۱۳۵۲ از خدمت در ارتش بازنشسته و در یک شرکت خصوصی مشغول به کار شد <ref>کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۴/۲۱۷ و ۲۶/۱۹۱.</ref>. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل اینکه سرسپردگی سران ارتش به رژیم پهلوی، باعث شده بود، ارتش با کمبود نیروهای باتجربه و متعهد روبه‌رو شود، او احساس وظیفه کرد و در سال ۱۳۵۸ به خدمت بازگشت و با یک درجه ترفیع به فرماندهی لشکر ۶۴ پیاده ارومیه منصوب شد <ref>کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۴/۲۱۷.</ref>.

ظهیرنژاد توانست در کنار فرماندهانی چون ولی‌الله فلاحی، رئیس ستاد مشترک ارتش، یوسف کلاهدوز، قائم‌مقام سپاه پاسداران و سیدموسی نامجو وزیر دفاع، مشکلات ناشی از خلأ فرماندهان متعهد ارتش را برطرف کرده، آن را بازسازی کند <ref>عزیزی، ۲۱۰.</ref>. در شرایطی که پادگان‌های ارتش، به‌ویژه در بخش‌های جنوبی آذربایجان غربی از تجاوز نیروهای ضد انقلاب در امان نبود، ظهیرنژاد با بهره‌گیری از سابقه خدمت در لشکر ۱۷ ارومیه اقدامات خوبی انجام داد <ref>کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۴/۲۱۷.</ref> و فعالیت‌های وی باعث شد امام‌خمینی در سخنان خود در جمع فرماندهان نظامی ارتش در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۸ از او تجلیل کند و خواستار ادامه فعالیت‌ها و خدمات وی شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۲۷۸ ـ ۲۷۹.</ref>. او در دی ۱۳۵۸ که فرماندهی لشکر ارومیه را عهده‌دار بود، به فرماندهی ژاندارمری کشور منصوب شد <ref>حسینی، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی، ۱۱۱؛ کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۴/۲۱۷.</ref> و در خرداد ۱۳۵۹ با ترفیع درجه، از فرماندهی ژاندارمری کشور به فرماندهی نیروی زمینی ارتش گمارده شد <ref>حسینی، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی، ۱۶۸.</ref>.

در ۲۴ مرداد ۱۳۵۹ بالگرد حامل ظهیرنژاد و سیدابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور وقت، در نزدیکی اسلام‌آباد غرب، بر اثر نقص فنی سقوط کرد؛ ولی با شجاعت و مهارت ظهیرنژاد به سرنشینان بالگرد آسیبی نرسید <ref>اطلاعات در ۸۰ سال، ۸۰ سال حضور مستمر در صحنه اطلاع رسانی کشور، ۲/۳۵۱.</ref>. امام‌خمینی در پی این سانحه در پیامی به بنی‌صدر، نجات از این حادثه را نشانه‌ای از الطاف الهی برشمرد و این عنایت الهی را دلیل بر صداقت او و همراهان در خدمت به کشور دانست <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰۹.</ref> {{ببینید|سیدابوالحسن بنی‌صدر}}.

در آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، ظهیرنژاد در شیوه جنگ با ولی‌الله فلاحی، رئیس ستاد مشترک ارتش و چند تن از فرماندهان ارتش اختلاف داشت. او تمایل به احتیاط و سریع حرکت‌نکردن و تأکید بر شیوه کلاسیک در جنگ داشت؛ ولی بیشتر فرماندهان، به دلیل فرسایشی‌شدن جنگ، ‌خواهان حرکت سریع بودند. این اختلافات در شورای عالی دفاع نیز حل نشد و اختلاف نظر بنی‌صدر با دیگر مسئولان نیز دلیل اضافه‌ای شد تا تحرک نظامی در آن برهه زمانی کم شود <ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۳/۷۱؛ هاشمی رفسنجانی، روزهای پایداری، ۱/۳۱۹.</ref>.

در مهر ۱۳۶۰ پس از عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل‌قوا نخستین پیروزی بزرگ رزمندگان در جنگ تحمیلی در عملیات ثامن‌الائمه(ع) به وقوع پیوست و حصر آبادان شکسته شد. در این عملیات منطقه آبادان به طور کامل به تصرف رزمندگان درآمد و محاصره این شهر شکسته شد <ref>صفوی، از جنوب لبنان تا جنوب ایران، ۱/۱۷۹ ـ ۱۸۰؛ خامه‌یار، اولین‌های دفاع مقدس، ۱۱۰ ـ ۱۱۱.</ref>. ظهیرنژاد فرمانده نیروی زمینی ارتش، محسن رضایی فرمانده کل سپاه و ولی‌الله فلاحی رئیس ستاد مشترک، در تلگرامی خبر این پیروزی را به امام‌خمینی اعلام کردند. در این تلگرام به نقش نیروی زمینی ارتش در طراحی این عملیات و عملکرد خوب لشکر ۷۷ خراسان اشاره شده است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۵۴.</ref>. امام‌خمینی این موفقیت را به همه فرماندهان نیروهای مسلح و سربازان و مردم ایران تبریک گفت <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۵۵.</ref> {{ببینید|شکست حصر آبادان}}.

پس از آنکه فلاحی در ۷/۷/۱۳۶۰ به همراه جمعی از فرماندهان عالی‌رتبه نظامی بر اثر سقوط هواپیما در منطقه کهریزک تهران به شهادت رسید <ref>خرم‌دل، روایتی از سانحه‌ای که به شهادت فلاحی منجر شد، ۷۸؛ حسینی و دیگران، ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت ‌سال دفاع مقدس، ۱۸۸.</ref>، اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت شورای عالی دفاع، ظهیرنژاد را برای ریاست ستاد مشترک ارتش پیشنهاد کرد که پس از تصویب سران قوا <ref>هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران، ۳۰۹.</ref>، امام‌خمینی در نهم مهر ۱۳۶۰، وی را بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی به ریاست ستاد مشترک ارتش منصوب کرد. ایشان در این حکم، از خدمات وی قدردانی کرد و طراحی عملیات ثامن‌الأئمه(ع) را مدبرانه برشمرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۶۵.</ref>؛ همچنین ایشان در ۲۳/۷/۱۳۶۰ در حکمی ظهیرنژاد را برای انجام مأموریت‌ و وظایف، پس از مشورت با رئیس‌جمهور، مجاز به استفاده از اختیارات رهبری کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۰۸.</ref>.

امام‌خمینی در پاسخ تلگرام‌های پیروزی رزمندگان در عملیات طریق‌القدس، در ۸/۹/۱۳۶۰ در پیامی به سیدعلی خامنه‌ای، رئیس‌جمهور وقت، قاسمعلی ظهیرنژاد و دیگر فرماندهان، ضمن قدردانی از زحماتشان، آنان را فرماندهان شجاع خواند و پیروزی‌ها را به آنان تبریک گفت و یادآور شد تکیه بر مسلسل و تانک و غفلت از خداوند قادر و جنود الهی، انسان‌ها را به ورطه هلاکت و فضاحت می‏کشاند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۹۴ ـ ۳۹۵.</ref>. همچنین ایشان پس از پیروزی رزمندگان در عملیات فتح‌المبین، در پیامی در دهم فروردین ۱۳۶۱ به ظهیرنژاد و دیگر فرماندهان، پیام آنان را آرام‌بخش و افتخارآمیز دانست و ضمن تشکر از تلاش‌های آنان، موفقیت‌های آنان را کم‌سابقه یا بی‌سابقه خواند که با الفاظ و عبارات نمی‌توان وصف کرد. ایشان از آنان و کار بزرگشان با تعبیرات بلندی ستایش کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۴۹ ـ ۱۵۱.</ref>.

پس از آزادی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ و مطرح‌شدن موضوع پایان جنگ، فرماندهان برای ادامه جنگ استدلال‌هایی آوردند. ظهیرنژاد معتقد بود برای دفاع از زمین‌های آزادشده، ماندن در پشت مرز مناسب نیست؛ زیرا این مواضع قابل دفاع نیست و حضور در پشت اروند (خاک عراق) را پیشنهاد کرد که محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز با این پیشنهاد موافقت کرد و عملیات‌های بعدی در داخل خاک عراق انجام گرفت <ref>درودیان، نقد و بررسی جنگ ایران و عراق، ۳/۱۳۷.</ref> {{ببینید|آزادسازی خرمشهر}}.

ظهیرنژاد در مهر ۱۳۶۳ از سمت خود استعفا کرد و امام‌خمینی در اول آبان‌ ۱۳۶۳ او را به نمایندگی خود در شورای عالی دفاع منصوب کرد و از وی خواست تا در کنار انجام وظایف خود در این شورا، نظارتی بر قسمت‌های مختلف ارتش داشته باشد و پس از رسیدگی امور، گزارش‌های لازم را به ایشان بدهد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۸۷.</ref>. ایشان همچنین در حکم انتصاب جانشین ظهیرنژاد (اسماعیل سهرابی) از زحمات صادقانه و تلاش‌های پیگیر وی تشکر کرد <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۸۸.</ref>.

ظهیرنژاد که مردی متدین، شجاع، غیور، بااخلاص و وطن‌دوست بود، در برابر ارتش و نظامیانِ تا بن دندان مسلحِ عراق ایستادگی کرد؛ مانع از سقوط شهر دزفول و تسخیر خوزستان شد؛ چنان‌که در حفظ آذربایجان غربی از تعرض‌های گروه‌های ضد انقلاب نقش اساسی داشت <ref>جمهوری اسلامی ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۱/۳/۱۳۹۳ش.</ref>؛ در مقاطع حساسی چون شکستن حصر آبادان نیز نقش سرنوشت‌سازی را ایفا کرد <ref>حسینی و دیگران، ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت ‌سال دفاع مقدس، ۱۸۷ ـ ۱۸۸.</ref>. سیدعلی خامنه‌ای، رئیس شورای عالی دفاع وقت، در اردیبهشت ۱۳۶۶ از امام‌خمینی خواست به دلیل خدمات ارزنده ظهیرنژاد و تعدادی از فرماندهان برای آنان ترفیع درجه در نظر گرفته شود و ایشان با آن درخواست موافقت کرد و ظهیرنژاد با حکم ایشان به درجه سرلشکری رسید <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵۷؛ اطلاعات در ۸۰ سال، ۸۰ سال حضور مستمر در صحنه اطلاع رسانی کشور، ۲/۶۶۲.</ref>.

ظهیرنژاد که به‌ گفته همسرش، لطیفه اکبری امام‌خمینی را خیلی دوست می‌داشت <ref>اکبری)، مصاحبه، ۳.</ref>، برجسته‌ترین ویژگی ایشان را در پیروزی انقلاب، قاطعیت و سازش‌ناپذیری و عداوت و دشمنی مطلق با رژیم پهلوی می‌دانست و نفوذ معنوی ایشان در دل‌های مردم را باعث بسیج همه امکانات مالی‌شان برای پیروزی انقلاب بر می‌شمرد <ref>کریمی و بهروزی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۴۳۲.</ref>.

امام‌خمینی نیز صداقت، صراحت و دوری از تظاهرِ ظهیرنژاد را تحسین می‌کرد؛ چنان‌که در دیدار گروهی از فرماندهان ارتش با امام‌خمینی، وقتی فرمانده نیروی هوایی، در آغاز گزارش خود شروع به خواندن دعای فرج کرد، ظهیرنژاد تذکر داد «آقا عوام نیستند اصل حرفت را بزن» و امام‌خمینی در واکنش به این سخن لبخند زد <ref>توسلی، خاطره، ۳/۲۶۲ ـ ۲۶۳.</ref>. در دیداری دیگر، امام‌خمینی دست او را در دست خود گرفته و با بیان جمله «می‌دانی من چقدر شما را دوست دارم، شدت علاقه خود را به وی ابراز کرد <ref>ظهیرنژاد، خاطره، ۲/۲۰۴.</ref>.

قاسمعلی ظهیرنژاد سرانجام پس از سال‌ها تلاش و خدمت به کشور در ۲۱ مهر ۱۳۷۸ در ۷۵سالگی بر اثر سکته مغزی درگذشت و پس از تشییع، در بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد <ref>کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس، ۲۱۸؛ اطلاعات، روزنامه، ۲۲/۷/۱۳۷۸ش، ۳.</ref>.