کاربر:Salehi/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: واگردانی دستی
 
(۵۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''مهدی کروبی'''، شاگرد [[امام‌خمینی]]، روحانی مبارز، نماینده [[مجلس شورای اسلامی]] و سرپرست [[بنیاد شهید]] و حجاج ایرانی.
محی‌الدین حائری شیرازی، روحانی مبارز، شاگرد و نماینده امام‌خمینی، امام جمعه شیراز، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو [[مجلس خبرگان رهبری]].  


مهدی کروبی در چهاردهم مهر ۱۳۱۶ در الیگودرز لرستان زاده شد. پدر او احمد کروبی از علاقه‌مندان امام‌خمینی و روحانی مبارز بود و با ایشان نامه‌نگاری‌هایی داشت.<ref>کروبی، احمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۴۳؛ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۳۴ و ۶۸۷.</ref> امام‌خمینی در نامه تاریخ ۳ مرداد ۱۳۴۳ به وی که نظر ایشان را درباره تأسیس [[مدرسه علمیه]] در الیگودرز پرسیده بود، آن را در صورت امکان ساخت، خیلی خوب شمرده بود و درباره اجازه [[امور حسبیه]] برای یک فرد، آن را منوط به تایید وی و یکی از فرزندانش دانسته است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۵۳۴.</ref> احمد کروبی اعلامیه‌های امام‌خمینی را در الیگودرز پخش می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۰.</ref> و به همین دلیل [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] ([[ساواک]]) در سال ۱۳۵۰ خانه او را بازرسی و وی را بازداشت کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۵۹.</ref> و پس از چند ماه آزاد شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۰۷.</ref> وی چند روز پیش از فرارسیدن پانزده خرداد ۱۳۵۴ از الیگودرز به [[قم]] رفت و در [[مدرسه فیضیه]] در جمع طلاب درباره غیر قانونی‌بودن نظام پادشاهی، ساختگی‌بودن [[حزب رستاخیز]] و بایستگی تلاش و کوشش در راه برپایی [[حکومت اسلامی]] به [[رهبری امام‌خمینی]] سخنرانی کرد و بازداشت شد. او پس از بازداشت نیز در بازجویی‌ها به برنامه‌های روشنگرانه خود ادامه داد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۴/۴۶۹.</ref> وی در سال ۱۳۶۳ درگذشت.<ref>کروبی، احمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ۲۲.</ref>
==معرفی و زندگی‌نامه==
محمدصادق حائری شیرازی، معروف به محی‌الدین حائری شیرازی، در ۱۳۱۵ در [[شیراز]] زاده شد.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۲۷.</ref> پدرش عبدالحسین تنها فرزند محمدطاهر، در [[کربلا]] به دنیا آمد و پس از تحصیل، به حکم [[میرزامحمدتقی شیرازی]] به شیراز، موطن پدری خود بازگشت و تا آخرین روزهای زندگی به تدریس، تربیت طلاب علوم دینی و ارشاد مردم پرداخت. وی از مجتهدان وارسته، عارف، مبارز و دارای حاشیه بر عروةالوثقی بود.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۲۷ ـ ۱۲۸؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۶ ـ ۷ و ۱۶؛ آزادی فقیه، جلوه‌های شخصیت آیت‌الله حائری شیرازی در آئینه کلام یاران و شاگردان، ۲۰.</ref> مادر وی از سادات و بانویی پارسا و شایسته بود که در دوران منع حجاب، از خانه بیرون نیامد.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۲.</ref> صدرالدین حائری شیرازی برادر بزرگ‌تر محی‌الدین پس از رحلت پدرش در ۱۳۳۰، تربیت و حمایت از محی‌الدین را بر عهده گرفت و برای وی جایگاه و حالت پدری داشت.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۱۰.</ref>


مهدی کروبی تحصیلات خود را در مکتب آغاز کرد و هم‌زمان با تحصیل در مدرسه دولتی، ادبیات عرب را نزد پدر آموخت. او تا کلاس ششم ابتدایی در شهرستان الیگودرز بود؛<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۲.</ref> اما در سال ۱۳۳۳ وارد [[حوزه علمیه قم]] شد و دروس سطح حوزه را نزد [[علی‌اکبر مشکینی]]، [[حسین نوری همدانی]]، [[سیدمصطفی خمینی]]، [[محمد فاضل لنکرانی]] و [[سیدمحمدباقر طباطبایی سلطانی]] فرا گرفت و پس از آن در دروس خارج [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی]]، امام‌خمینی و [[مرتضی حائری یزدی]] شرکت کرد.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۲.</ref> کروبی از سال ۱۳۴۰ که مقلد امام‌خمینی شد، به بیت ایشان رفت ‌و آمد داشت<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۶.</ref> و در زمان طلبگی از دوستان فرزند ایشان، [[سیداحمد خمینی]] بود.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۰.</ref> وی در سال ۱۳۴۲ در آزمون ورودی دانشگاه تهران برای تحصیل در رشته فقه و مبانی حقوق پذیرفته شد؛ ولی به دلیل بازداشت‌های مکرر، گرفتن مدرک کارشناسی او تا سال ۱۳۵۱ به طول انجامید.<ref>کروبی، سرو اصلاحات، ۳۲۴ و ۳۳۰.</ref>
حائری شیرازی تحصیلات ابتدایی تا پایان دوره متوسطه را در شیراز گذراند و به مطالعه کتاب‌های داستانی، تاریخی و ادبیات روز علاقه‌مند بود.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۵ ـ ۱۶.</ref> سیداحمد اثنی‌عشری از معلمان دوره ابتدایی وی، شاگردان را با دین آشنا می‌کرد و روش مبارزه با رژیم پهلوی را همراه با رویداد‌های زندگی خود، به شاگردانش می‌آموخت.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۷؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> وی در نوجوانی با «حاج‌مؤمن» و نیز محمداسماعیل دولابی از شاگردان [[محمدجواد انصاری همدانی]] که به شیراز آمده بود، آشنا شد و با همنشینی و گفتگو با آن دو تحت تأثیر شخصیت اخلاقی و عرفانی‌شان قرار گرفت.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۷ ـ ۸؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۶؛ حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۵.</ref> سیدحسین یعقوبی از شاگردان انصاری همدانی نیز از استادان اخلاق وی بود.<ref>حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۵.</ref>  


با آغاز نهضتِ امام‌خمینی کروبی بارها دستگیر و زندانی شد. او که در ماجرای [[انجمن‌های ایالتی و ولایتی]] و [[اعتراضات امام‌خمینی]] به آن، یک‌بار کتک خورده بود،<ref>کروبی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۸.</ref> نخستین‌ بار در همان سال ۱۳۴۲ و چهار روز پس از بازداشت امام‌خمینی در قم بازداشت شد که پنجاه روز طول کشید. وی در آذر ۱۳۴۳ برای دومین‌بار در قم بازداشت و به [[زندان قزل‌قلعه]] منتقل شد و به مدت ۲۵ روز همراه با سیدمصطفی خمینی و [[عبدالرحیم ربانی شیرازی]] در آن زندان بود؛<ref>کروبی، سرو اصلاحات، ۳۲۴.</ref> همچنین یک‌بار دیگر به دلیل پخش‌ [[اعلامیه‌های امام‌خمینی]] در کاشان بازداشت شد و بیست روز در زندان ماند؛<ref>کروبی، سرو اصلاحات، ۳۲۴.</ref> نیز در سال ۱۳۴۴ با فرارسیدن [[ماه محرم]] برای سخنرانی به کرمانشاه رفت و پس از انجام سخنرانی بازداشت و پس از چند روز، از آن شهر اخراج شد.<ref>کروبی، سرو اصلاحات، ۳۲۴.</ref>
حائری شیرازی، پس از گذراندن دوره متوسطه در ۱۳۳۵ برای ادامه تحصیل در دانشگاه، به تهران رفت؛ ولی به سبب انتقاد از وضعیت دولت وقت به وسیله ماموران [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک)، دستگیر و از ادامه تحصیل محروم شد.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۰ ـ ۱۳۱؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۸ ـ ۹.</ref> وی پس از آن به فراگیری علوم دینی روی آورد و مقدمات را نزد پدر در شیراز و سطح را در مدارس منصوریه، سیدعلاءالدین حسین و آقاباباخان، نزد استادانی چون محمدعلی موحد، و تقریرات اصول میرزای قمی را از [[بهاءالدین محلاتی]] فرا گرفت و این دوره را در سه سال به پایان برد.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۱؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰ ۱۱.</ref> پس از آن به [[حوزه علمیه قم]] رفت و شش ماه از درس خارج فقه [[سیدحسین بروجردی]] بهره برد و پس از درگذشت وی، از درس‌های خارج فقه و اصول امام‌خمینی، [[سیدمحمد محقق داماد]]، [[محمدعلی اراکی]] و [[میرزاهاشم آملی]] بهره گرفت.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۵.</ref>


در اسفند ۱۳۴۴ کروبی همراه با [[محمدعلی گرامی]]، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] و [[علی‌اکبر مسعودی]]، در دیدار با سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی در قم، خواستار حمایت مراجع و بزرگان از امام‌خمینی، بازگشت ایشان از تبعید و [[آزادی]] برخی از زندانیان شدند.<ref>هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، ۱/۵۶۱.</ref> او در سال ۱۳۴۵ به ‌دلیل انتشار نامه‌هایی در حمایت از مبارزان، تحت پیگرد قرار گرفت؛ ولی پنهانی از کشور خارج شد و به [[نجف]] رفت. وی در دیدار با امام‌خمینی، سبک زندگی شخصی ایشان را برای خود بسیار آموزنده دانست و با ستایش از ساده‌زیستی ایشان، معتقد بود امام‌خمینی حتی به اندازه طلاب معمولی هم از وسایل رفاهی بهره نمی‌برد. وی که زمستان همان سال و پس از بازگشت به ایران، بازداشت و به گنبد کاووس تبعید شد، ارتباط خود را به وسیله نامه و اعلامیه با امام‌خمینی حفظ کرد.<ref>کروبی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۶ ـ ۱۵۷ و ۱۶۱؛ مراد حاصل خامنه، کروبی، مهدی(حجت‌الاسلام)، ۳۱۴.</ref> امام‌خمینی در این زمان، نامه‌ای به او نوشت و با دلداری دادن او، رنج‌ها و مشقات او را در راه خدا شمرد.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref> کروبی پس از بازگشت از تبعید در سال ۱۳۴۶، باردیگر به دلیل پخش‌ نامه سرگشاده امام‌خمینی به نخست‌وزیر وقت، [[امیرعباس هویدا]] بازداشت شد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۷/۱۵ و ۱۷۶.</ref> وی در خرداد ۱۳۴۷ در امور حسبیه و شرعیه از امام‌خمینی اجازه گرفت<ref>← امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۸۴.</ref> و به عنوان یکی از نمایندگان ایشان در [[تهران]] و شهرستان‌ها، وجوه شرعی را به ایشان و اطرافیان ایشان می‌رساند.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۰/۲۸۶.</ref>
== ارتباط با امام‌خمینی ==
وی از تأثیر جدی [[امام‌خمینی]] بر زندگی و تغییر نظام ارزشی خود سخن گفته و از گفتار و رفتار ایشان با عنوان شاغول و معیار زندگی و مقتدای فکری خود یاد کرده است و در همه مسائل نگاه و رأی ایشان را بر نگاه خود مقدم داشته است.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۲/۱۳۳ ـ ۱۳۵.</ref> وی در حوزه قم افزون بر درس‌های حوزه، به تاریخ ملل، مسائل اقتصادی، کشاورزی، جامعه‌شناسی، تربیت و متون ادبیات فارسی به‌ویژه متون کهن ادبی، همچون گلستان، بوستان سعدی و دیوان حافظ علاقه داشت و چون با سه زبان عربی، انگلیسی و ترکی آشنایی کافی داشت، کتاب‌ها یا نوشته‌هایی که به این زبان‌ها بود، مطالعه می‌کرد.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref>


کروبی همچنین در سال ۱۳۴۸ به ‌دلیل توزیع کتاب‌‌های امام‌خمینی بازداشت شد و سه ماه در زندان قزل‌قلعه بود.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۸.</ref> در سال ۱۳۴۹ پس از شهادت [[سیدمحمدرضا سعیدی]]، [[رژیم پهلوی]] بسیاری از افراد را بازداشت کرد؛ اما کروبی پنهان شد و مدتی در مدرسه‌ای در شهر ری، با نام مستعار «اسلامی» تدریس می‌کرد. او در سال ۱۳۵۰ شناسایی و بازداشت و پس از مدت کوتاهی آزاد شد.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۸.</ref> در همین سال‌ها وی که به دلیل محکومیت‌های سیاسی، درصورت اعزام به سربازی، سرباز صفر محسوب می‌شد، دو بار ارائه پایان‌نامه را به تأخیر انداخت.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۸.</ref> او همچنین در ادامه مبارزات و فعالیت‌های تبلیغی، در سال ۱۳۵۳ نیز به دلیل طرفداری از امام‌خمینی، بازداشت شد.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱۷/۱۸۱.</ref> این دوره از زندان که بیش از سه سال طول کشید، دشوارترین دوره زندان برای او بود و شکنجه‌های سختی را نیز تحمل کرد. کروبی در اواخر سال ۱۳۵۶ آزاد شد و در کنار سایر مبارزان، به نهضت ادامه داد.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۳۲.</ref> از نخستین اقدامات او پس از آزادی، همراهی با گروهی از روحانیان در نگارش نامه‌ای خطاب به مراجع و اعتراض به عملکرد رژیم پهلوی در چاپ مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات و حمله به مسلمانان معترض در [[قیام نوزده دی]] قم بود.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۸۸ ـ ۱۸۹.</ref> او همچنین یک بار دیگر در رمضان ۱۳۹۸ق/ ۱۳۵۷ش، به دلیل شنود ساواک از قرار تجمعی که با برخی از روحانیان داشت، به مدت کوتاه دستگیر و زندانی شد. کسانی مانند [[محی‌الدین انواری]]، [[محمدجواد باهنر]] و [[سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی]] نیز از دستگیرشدگان بودند.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۳۲.</ref>
حائری شیرازی در دوران تحصیل، نزد امام‌خمینی با اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های روشنگر ایشان آشنا شد؛<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۴۱.</ref> همچنین همانند دیگر شاگردان تحت تأثیر نصایح اخلاقی ایشان قرار گرفت و به بهره‌گیری از ‌اندیشه‌های روشن و انقلابی ایشان پرداخت و قدم در عرصه فعالیت‌های سیاسی گذاشت.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۴۱ ـ ۱۴۲؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.</ref> وی و دیگر شاگردان امام‌خمینی وظیفه خود می‌دانستند رجوع مردم به امام‌خمینی حفظ شود و ایشان تحت‌الشعاع دیگران قرار نگیرد؛ زیرا به اعتقاد وی فعالیت مثبت دیگران تنها در سایه ایشان امکان‌پذیر بود؛ اما رژیم پهلوی عکس آن رفتار می‌کرد و می‌خواست نامی و یادی از ایشان نباشد. او که در جلسات سودمند و مبارزاتی شیراز حضور داشت، خود نیز با تشکیل جلسات مذهبی و سیاسی برای جوانان، به مبارزات فکری و عقیدتی با رژیم پهلوی می‌پرداخت.<ref>مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.</ref>
:{{ببینید|نوزده دی}}
کروبی در طول نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، اعلامیه‌های متعددی را امضا کرده است. بعضی از این اعلامیه‌ها عبارت‌اند از: نامه جمعی از فضلای حوزه علمیه قم به امام‌خمینی درباره انتقال امام‌خمینی از [[اقامتگاه‌های امام‌خمینی|ترکیه]] به نجف و اعلام همدردی با ایشان،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۷۳ ـ ۱۷۴.</ref> نامه اعتراضی برخی از فضلای حوزه علمیه قم به امیرعباس هویدا درباره تبعید امام‌خمینی به ترکیه و [[عراق]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۸۵ ـ ۱۸۷.</ref> اعلامیه به مناسبت سالگرد حمله به مدرسه فیضیه،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۹۲ ـ ۱۹۴.</ref> نامه فضلای حوزه قم به مراجع [[ایران]] و عراق درباره بازداشت جمعی از روحانیون به دست رژیم پهلوی،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۹۵ ـ ۱۹۷.</ref> اعلامیه روحانیان [[تهران]] در پی درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۳.</ref> نامه به [[مراجع تقلید]] درباره اهانت [[روزنامه اطلاعات]] به امام‌خمینی در سال ۱۳۵۶،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۶ ـ ۲۳۷.</ref> اعلامیه جمعی از علما به مناسبت چهلمین روز [[شهدای ۲۹ بهمن تبریز]]<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۶۴ ـ ۲۶۵.</ref> و بزرگداشت شهدای یزد،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۸۱ ـ ۲۸۳.</ref> نامه به مراجع تقلید درباره حمله عوامل رژیم پهلوی به خانه‌های گروهی از علمای تهران،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۸۹.</ref> [[اعلامیه]] روحانیان تهران در خرداد ۱۳۵۷ به مناسبت سالگرد [[حادثه پانزده خرداد ۱۳۴۲]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۰۸ ـ ۳۰۹.</ref> اعلامیه درباره حوادث ایران و اعلام [[عزای عمومی]] در روز ۲۵/۳/۱۳۵۷،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۱۲ ـ ۳۱۴.</ref> اعلامیه در حمایت از امام‌خمینی در تحریم چراغانی جشن پانزدهم شعبان ۱۳۵۷ به علت مصائب ناگوار و خونینی که بر [[شیعیان]] وارد شد،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۲۳ ـ ۳۲۴.</ref> اعلامیه درباره [[حادثه سینما رکس آبادان]] در مرداد ۱۳۵۷،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۶۸ ـ ۳۷۰.</ref> اعلامیه جمعی از علما در محکوم‌ساختن حصر بیت امام‌خمینی در نجف اشرف،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۸۷ ـ ۳۸۸.</ref> اعلامیه به مناسبت هجرت امام‌خمینی به [[اقامتگاه‌های امام‌خمینی|فرانسه]]،<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۹۶ ـ ۳۹۷ و ۴۰۶.</ref> تلگرام به رئیس‌جمهور فرانسه در پی هجرت امام‌خمینی به آن کشور<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۰۸.</ref> و اعلامیه علما درباره حمله رژیم پهلوی به [[حرم مطهر رضوی(ع)]].<ref>مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۴۳۵ ـ ۴۳۷.</ref> همچنین در زمانی که دولت [[شاپور بختیار]] با بستن فرودگاه مهرآباد، مانع ورود امام‌خمینی به ایران شد، روحانیان در اعتراض به این اقدام در [[دانشگاه تهران]] تحصن کردند<ref>کردی، جامعه روحانیت مبارز تهران از شکل‌گیری تا انشعاب، ۱۱۳.</ref> و کروبی نیز در میان تحصن‌کنندگان بود. وی در کمیته استقبال از امام‌خمینی نیز حضور داشت.<ref>کردی، جامعه روحانیت مبارز تهران از شکل‌گیری تا انشعاب، ۱۱۵.</ref>


پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، کروبی مسئولیت‌های مختلفی را که بیشتر از سوی امام‌خمینی بود، برعهده گرفت. او در اسفند ۱۳۵۷ از سوی ایشان مأمور شد به همراه [[حبیب‌الله عسکراولادی]] و [[حبیب‌الله شفیق]]، [[کمیته امداد]] را تشکیل دهند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۶/۳۶۷.</ref> وی در این مسئولیت، به همراه سایر اعضای شورای مرکزی کمیته امداد امام‌خمینی، از امام‌خمینی درباره استفاده از مازاد کمک‌های مردم به زلزله‌زدگان طبس برای جنگ‌زدگان، سؤال کرد که ایشان اجازه نداد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۳۷۵.</ref> همچنین در شهریور ۱۳۵۸، امام‌خمینی در حکمی او را مأمور بررسی و رفع مشکلات منطقه الیگودرز و ازنا کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۴۸۷.</ref> وی در نخستین دوره [[مجلس شورای اسلامی]]، به نمایندگی از مردم الیگودرز وارد مجلس شد.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۳۴.</ref>
== مبارزات ==
:{{ببینید|کمیته امداد امام‌خمینی}}
حائری شیرازی پس از تبعید امام‌خمینی به [[ترکیه]] در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ آشکارا به عرصه مبارزات سیاسی وارد شد و به علت شدت تعلق خاطر به استاد، نتوانست در [[قم]] بماند و به شیراز بازگشت و مبارزات خود را علیه رژیم پهلوی ادامه داد و طی جلسات گوناگونی که برای اقشار مختلف به‌ویژه جوانان در مسجد شمشیرگرها برگزار می‌کرد، مردم را با مسائل سیاسی روز، نقشه‌های استعمار، شخصیت امام‌خمینی و افکار ایشان آشنا می‌کرد و به ترویج مرجعیت ایشان می‌پرداخت.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش، ۹ و ۱۲؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> عوامل رژیم پهلوی برای وی و شرکت‌کنندگان در جلساتش محدودیت‌هایی فراهم آوردند. برخی از افراد را دستگیر، بازداشت و شکنجه کردند و جلسات را به‌تدریج تعطیل کردند. در این دوران مسجد شمشیرگرها از مراکز مهم فعالیت‌های انقلابی و از محورهای مبارزات در شیراز شده بود<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> و برای آینده انقلاب نیروهای مؤثری تربیت کرد.<ref>حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۴.</ref>
کروبی در اسفند ۱۳۵۸ به دستور امام‌خمینی مأمور تأسیس و سرپرستی [[بنیاد شهید انقلاب اسلامی]] شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۲/۱۸۵.</ref> وی در دوره تصدی مسئولیت بنیاد شهید، در پرسشی از امام‌خمینی در ۲۳/۶/۱۳۵۹، درباره عنوان [[شهید]] و مجروح به کشته‌شدگان خارج از مناطق جنگی، از ایشان کسب تکلیف کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۲۱۸.</ref> در آبان ۱۳۶۴ امام‌خمینی در پاسخ نامه کروبی به عنوان رئیس بنیاد شهید، با واگذاری بخشی از اموال مصادره‌ای به بنیاد شهید موافقت کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۰۴.</ref> و در ۶/۱/۱۳۶۵، در نامه‌ای رسیدگی جدی به امور فرهنگی فرزندان شهدا، اسرا و مفقودین (از کودکستان تا دانشگاه) را درخواست کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۲۸.</ref> ایشان در ۲/۱۰/۱۳۵۹، به کروبی مأموریت داد تا به امور بازماندگان و فرزندان شهدا و مشکلات ناشی از سرپرستی آنها، رسیدگی کند؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳/۴۲۵.</ref> همچنین در حکمی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۹/۳/۱۳۶۲.</ref> اجازه رسیدگی و نظارت بر اموال فرزندان صغار شهدا و مواردی که نیاز به اجازه [[ولی فقیه]] دارد را برای وی صادر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۴۶۵.</ref> کروبی در ۲/۷/۱۳۶۶ از امام‌خمینی خواست تا واحدهای تولیدی و اموال مصادره‌ای را که در اختیار بنیاد شهید بود، از واگذارشدن به صنایع ملی، استثنا کند و ایشان استثنای این اموال را با موافقت نخست‌وزیر پذیرفت.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۳۹۳.</ref> وی در ۲۸/۶/۱۳۶۷، گزارش مشروحی از عملکرد فرزندان شاهد و موفقیت‌های آنان به امام‌خمینی داد و ایشان در نامه‌ای، با تشکر از زحمات کروبی در رسیدگی به امور فرهنگی فرزندان شهدا، از وی خواست تا سلام ایشان را به سرمایه‌های گرانقدر انقلاب، برساند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۳۷.</ref> ایشان به خواست کروبی در ۳/۹/۱۳۶۷، در نامه به [[میرحسین موسوی]]، نخست‌وزیر، امور جانبازان را از مسئولیت‌های بنیاد شهید جدا کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۹۹.</ref> نیز در سال ۱۳۶۷ به وی به عنوان مسئول بنیاد شهید، دستور داد هزینه‌های دفتر اسناد انقلاب اسلامی را مانند گذشته پرداخت کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۳۰۳.</ref>
:{{ببینید|بنیاد شهید انقلاب اسلامی}}
[[امام‌خمینی]] در مواردی نیز، چنان‌که پیش از انقلاب هم سابقه داشت، برای کروبی اجازه‌نامه در تصدی امور حسبیه و شرعیه صادر کرده است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۸/۴۸۷ ـ ۴۸۸.</ref> ایشان در تیرماه ۱۳۶۴، در حکمی کروبی را به سرپرستی حجاج ایرانی انتخاب کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۳۲۱.</ref> و در پیامی که در این سال و سال‌های بعد خطاب به حجاج مسلمان صادر کرد، پیروی از دستور مستقیم کروبی به عنوان نماینده خود را در [[راهپیمایی برائت از مشرکان]] و انتخاب شعارهای آن، درخواست کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۳۴۰ و ۲۰/۹۷، ۳۱۴.</ref> و در مهر ۱۳۶۴، بار دیگر و برای سال‌های آینده، وی را در این سمت ابقا کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۳۹۴.</ref> ایشان پیش از برگزاری مراسم حج سال ۱۳۶۶، در دیدار کروبی و چند تن دیگر از مسئولان حج، ضمن تشکر از زحمات آنان، بر لزوم تفاهم و رعایت آداب شرعی و اخلاقی در [[حج]] تأکید کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۳۰۶.</ref>


کروبی در مصاحبه‌ای با خبرنگاران، هدف از سفر حج را تنها بعد عبادی آن ندانست و ابعاد سیاسی حج ازجمله دعوت از مسلمانان به [[وحدت]] و یکپارچگی، برائت از مشرکان و استکبار جهانی به سرکردگی [[امریکا]] و [[اسرائیل|اسرائیلِ]] غاصب و همه قدرت‌های شیطانی و الحادی را نیز از اهداف حج برشمرد. او بعدها توضیح داد که منظور وی از ابرقدرت، هردو ابرقدرت امریکا و [[شوروی]] بوده است؛ با این حال، امام‌خمینی که از سیمای جمهوری اسلامی شاهد آن مصاحبه بود، به‌واسطه سیداحمد خمینی به او تذکر داد که برای حفظ سیاست نه شرقی و نه غربی، باید به هر دو ابرقدرت، یکسان پرخاش شود و نباید درباره شوروی و سیاست‌های آن کشور در افغانستان سکوت شود و شعاری گفته نشود.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۶.</ref>
حائری شیرازی در ۱۳۴۵ به سبب تهیه نوار سخنرانی امام‌خمینی از قم و کشف آن در خانه برادر بزرگش صدرالدین، برای نخستین بار مدتی زندانی شد.<ref>حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۸؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.</ref> مهم‌ترین اقدام وی در زندان مناظره فکری با [[مارکسیسم|کمونیست‌ها]] بود؛ اما وقتی از هدایت آنان ناامید شد، حتی از دست‌دادن با آنان پرهیز کرد و آنان را ناپاک شمرد.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.</ref> وی همچنین در سال ۱۳۴۹ نیز دستگیر و به مدت سه ماه زندانی شد.<ref>دستغیب، خاطرات حجت‌الاسلام سیدعلی‌اصغر دستغیب، ۲۰.</ref> او پس از آزادی از زندان در مبارزه با رژیم پهلوی جدی‌تر شد و بر شمار سخنرانی‌های خود افزود و همچنان ارتباط خود را با دانشجویان و جوانان حفظ کرد.<ref>ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۲۶۱.</ref>  


از سوی دیگر، در سال ۱۳۶۶، دولت عربستان پس از ممانعت از برگزاری مراسم برائت از مشرکین و کشتار حجاج ایرانی در مکه، کروبی را نیز بازداشت و از عربستان بیرون کرد. امام‌خمینی پس از آگاهی از فاجعه کشتار، در نامه‌ مفصلی خطاب به کروبی، با ستایش از [[استقامت]] و مظلومیت وی و زائران [[خانه خدا]] و تشریح اقدام جنایتکارانه دولت سعودی، از وی خواست تا سلام ایشان را به همه کسانی که در کنار حرم امن الهی مورد گستاخی قرار گرفته‌اند برساند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۳۴۹ ـ ۳۵۴.</ref> ایشان همچنین در حکمی که شهریور همان سال صادر کرد، از مقاومت متعهدانه و شجاعانه کروبی با وجود گرفتاری در دست [[آل‌سعود]] ستایش کرد و او را که در صف نخست مجاهدان اسلام می‌شمرد، بار دیگر به این سمت منصوب کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۳۷۸.</ref> کروبی تا سال ۱۳۶۸ سرپرست حجاج بود.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۶.</ref>
پس از درگذشت مرجع تقلید وقت، [[سیدمحسن حکیم]] در سال ۱۳۴۹، حائری شیرازی در تثبیت و ترویج مرجعیت امام‌خمینی همراه با علمای شیراز فعالیت می‌کرد. در نامه ساواک فارس، خطاب به رئیس ساواک، از تأیید مرجعیت امام‌خمینی به دست [[سیدعبدالحسین دستغیب]]، سیداحمد پیشوا، سیدکرامت‌الله ملک‌حسینى، صدرالدین حائری شیرازی و محی‌الدین حائرى شیرازی گزارش شده است.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۹/۴۲ و ۱۰/۹۲.</ref> حائری شیرازی از سال ۱۳۵۰ میان قم و شیراز در رفت ‌و آمد بود و در [[مدرسه حقانی]] (منتظریه)، مکتب توحید (خواهران) و مدرسه رضویه، مباحث جامعه‌شناختی و مسائل تربیتی به‌ویژه [[نهج‌ البلاغه]] را تدریس می‌کرد.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref>. وی این دوره از زندگی خود، یعنی تدریس در حوزه‌های علمیه را از پرثمرترین مقاطع زندگی خود دانسته که به نیرو سازی برای انقلاب پرداخته است.<ref>حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۴.</ref>
:{{ببینید|کشتار حجاج ایرانی}}
از سوی دیگر، پیش از انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی (تیرماه ۱۳۶۶)، امام‌خمینی در پاسخ به نامه کروبی و سه نفر دیگر از نمایندگان مجلس، که درباره چگونگی معرفی نامزدها و [[تبلیغ]] برای آنها سؤال کرده بودند، با تأکید بر آزادی مردم در انتخابات، استفاده از [[وجوه شرعی]] و [[بیت‌المال]] را در امر تبلیغ، برای احدی جایز ندانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۲۹۴ ـ ۲۹۵.</ref> همچنین در آستانه سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۶، کروبی به همراه گروهی از روحانیان با گرفتن اجازه از امام‌خمینی، به انشعاب از [[جامعه روحانیت مبارز تهران]] و تأسیس تشکیلات روحانی مستقل به نام مجمع روحانیون مبارز اقدام کردند<ref>← امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۲۶ ـ ۲۸؛ محتشمی‌پور، چندصدایی، ۲۷ و ۳۸.</ref> و کروبی به عنوان دبیرکل مجمع برگزیده شد.<ref>اطلاعات، روزنامه.</ref>
:{{ببینید|انتخابات|مجمع روحانیون مبارز تهران|جامعه روحانیت مبارز تهران}}
کروبی همچنین در ۱۹ آذر ۱۳۶۶، در دیدار تحویل [[وصیت‌نامه امام‌خمینی]] و مهروموم کردن آن حضور داشت و پس از آن، نسخه مربوط به [[آستان قدس رضوی]] را به همراه [[محمدرضا مهدوی ‌کنی]]، [[محمدرضا توسلی]] و [[یوسف صانعی]] به مشهد برد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۷/۳۳۵ و ۲۱/۳۹۲.</ref> وی در سال ۱۳۶۶، برای نامزدی در سومین دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی، از سرپرستی بنیاد شهید استعفا کرد و امام‌خمینی در آن مقطع با این استعفا موافقت کرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۰/۴۵۳.</ref> ولی پس از انتخابات، دوباره او را به این سِمت منصوب کرد. وی در دوره دوم، سوم و ششم انتخابات مجلس شورای اسلامی، به نمایندگی از مردم تهران به مجلس شورای اسلامی راه یافت و در مجلس ششم ریاست مجلس را به عهده داشت.<ref>محبوب، رجال سیاسی شوراها، نظام‌ها، مفاهیم و ‌اندیشه‌های سیاسی، ۱/۳۳۴.</ref>


در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ و پیش از برکناری [[حسینعلی منتظری]] از [[قائم‌مقام رهبری]]، کروبی به همراه [[سیدحمید روحانی]] و [[سیدمهدی امام‌جمارانی]]، در حمایت از امام‌‎خمینی و نقد عملکرد منتظری، نامه‌ سرگشاده‌ای خطاب به وی نوشتند.<ref>منتظری، خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱/۶۵۵؛ تارنمای الف، کد ۶۰۱۴۱.</ref>
حائرى شیرازى در سال ۱۳۵۱ به دلیل فعالیت‌های مبارزاتی از سوی رژیم از سخنرانی منع شد و مدتی پس از آن به علت برگزاری جلساتی برای ارشاد مردم در خانه‌اش،<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.</ref> شش ماه به شهر فومن تبعید گردید. در فومن زبان گیلکى را فرا گرفت و بسیاری از جوانان آن شهر را با ‌اندیشه‌هاى انقلابی و اوضاع جامعه آشنا کرد.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref>. پس از تبعید، به قم رفت؛ مدت‌ها ساواک در جستجوى وی بود.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> پس از بازگشت به شیراز، شماری از مبارزان و دوستان به دیدار وی رفتند و ساواک همگی ازجمله خود وی را دستگیر کرد و به کمیته مشترک ضد خرابکاری فرستاد.<ref>ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش، ۲۷؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸.</ref> وی در زندان شکنجه‌های بسیار شد و ازجمله گرفتار ناراحتی و سنگینی گوش شد؛ با این حال، برخی شکنجه‌گران تحت تأثیر او قرار گرفتند.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.</ref>
:{{ببینید|قائم‌مقام رهبری}}
کروبی در اردیبهشت ۱۳۶۸ در حکمی از سوی امام‌خمینی در شمار اعضای [[شورای بازنگری قانون اساسی]] برگزیده شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.</ref> همچنین امام‌خمینی در ۶/۲/۱۳۶۸ در پاسخ حبیب‌الله عسکراولادی که درباره اموال مجهول‌المالک و مصادره‌شده کسب تکلیف کرده بود، در حکمی کروبی و [[حسن صانعی]] را از جانب خود وکیل کرد تا هر گونه صلاح می‌دانند درباره فروش، نگهداری و اداره این اموال اقدام کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۳۶۵.</ref> کروبی و صانعی در ۱۹/۲/۱۳۶۸، در نامه‌ای به امام‌خمینی، انتخاب [[حسینعلی نیری]] را برای تسریع در رسیدگی به پرونده غارتگران بیت‌المال، پیشنهاد کردند که با موافقت ایشان و ارجاع به رئیس [[دیوان عالی]] کشور همراه شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۳۸۴.</ref>
:{{ببینید|شورای بازنگری قانون اساسی}}
کروبی که در طولانی‌ترین مسئولیت خود در بنیاد شهید و هم‌زمانی آن با [[هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]]، ارتباط نزدیکی با امام‌خمینی داشت،<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۷.</ref> در اظهار علاقه به ایشان، خود را سرباز کوچک امام‌خمینی معرفی کرده<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۶.</ref> و قیام و اقدام ایشان را تنها برای [[رضای خداوند]]، شمرده است.<ref>سرمایه، روزنامه.</ref> وی تأکید کرده است که در وجود امام‌خمینی ذره‌ای هوا و هوس نبود؛ چنان‌که در گذشته به‌رغم فراهم‌بودن بستر مرجعیت، از مطرح‌شدن خود به‌شدت خودداری می‌کرد<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۵۶.</ref> و پس از [[پیروزی انقلاب]] نیز از چاپ‌ عکس خود در صفحه اول روزنامه‌ها منع کرد و از نصب تصاویر خود در مساجد و اماکن عمومی، ناراضی بود.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۸.</ref> کروبی از صلابت امام‌خمینی در برابر [[ابرقدرت‌ها]] و نرمش و عطوفت ایشان در برابر خانواده شهدا و محرومان ستایش کرده و ایشان را پیرو راستین [[پیامبر اکرم(ص)]] دانسته است.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۲ ـ ۱۶۳.</ref> همچنین [[زهد]] و [[تقوا]] و دقت ایشان در امور سیاسی و آگاهی از جریان‌های ایران و جهان را ستوده و بر توجه ویژه ایشان به اهمیت‌دادن به رأی مردم و آزادی آنان، نیز استقبال ایشان از انتقاد تأکید کرده و خاطرنشان کرده است امام‌خمینی انتقاد را از نعمت‌ها و تحفه‌های آسمانی و مایه رشد و کمال جامعه می‌دانست.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۵ ـ ۱۶۷.</ref>


کروبی با ذکر خاطره‌ای از امام‌خمینی درباره ارائه تحقیقی درباب حکومت اسلامی و دقت ایشان در اصلاح واژه «حکومت اسلامی» به «جمهوری اسلامی»، چنین دقت‌نظری را مهم و شایسته قدردانی دانسته است.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۷.</ref> وی که در روزهای بیماری امام‌خمینی، با ایشان دیدار مستمر داشت، از رفتار ایشان در برابر بیماری و درد و حالت تهجد ایشان ستایش کرده<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۴ ـ ۱۶۵.</ref> و تاکید کرده است که او هرگز از خط امام‌خمینی منحرف نخواهد شد؛ هرچند مجبور به پرداخت هزینه در برابر آن باشد.<ref>سلیمی‌ بنی و مظفری، مجمع روحانیون مبارز، ۳۰۲.</ref>
در سال‌های ۱۳۵۴ ـ ۱۳۵۶ بیشتر اقدامات حائری شیرازی، همانند دیگر روحانیان شیراز صرف سازمان‌دادن به مبارزات مردمی و آشکارکردن ماهیت رژیم پهلوی بود. مراسمی با حضور روحانیان شیراز در ۲/۸/۱۳۵۶ به مناسبت درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی برگزار شد که همه روحانیان، ازجمله حائری شیرازی در آن حضور داشتند و به درگیری و تظاهرات انجامید.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۱/۱۱ ـ ۱۲.</ref> وی در جریان حمله رژیم پهلوی به مسجد جامع شیراز در ۱۹/۵/۱۳۵۷ حضور داشت و پس از آن، از اقدام رژیم در سرکوب مبارزان انتقاد کرد.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.</ref> امام‌خمینی نیز در نامه‌اى از پاریس به سیدمرتضی پسندیده، لزوم رسیدگى به بعضى زندانیان و جویا شدن از حال آنان یا خویشاوندان آنان ازجمله سیدعبدالحسین دستغیب و حائرى شیرازى را یادآور شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۴/۲۸۰.</ref>  


امام‌خمینی نیز به مناسبت‌های مختلف از خدمات کروبی قدردانی کرد؛ ازجمله او را فردی خدمتگزار به ملت و خانواده شهدا و موفق در اداره بنیاد شهید معرفی کرده و از وی تشکر کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۵/۳۱۹ و ۳۶۴.</ref> ایشان در سخنانی در جمع اعضای [[مجلس خبرگان]]، کروبی را شکنجه‌شده در راه انقلاب خواند و مقاومت و صلاحیت او را ستود.<ref>امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ۱۹/۳۱۹.</ref> آخرین دیدار عمومی امام‌خمینی با خانواده شهدا در روز [[عید فطر]]، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۶۸ بود که کروبی نیز حضور داشت.<ref>کروبی، مهدی، پابه‌پای آفتاب، ۵/۱۶۴.</ref>
== فعالیت‌ها پس از انقلاب ==
حائرى شیرازی پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزى انقلاب اسلامی]] مدتی به تدریس در دانشکده الهیات و دیگر مراکز فرهنگی تهران پرداخت.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۳۸۲ش، ۶؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.</ref> وی در تدریس از مثال‌ها و نمونه‌های محسوس در طبیعت استفاده می‌کرد و مخاطب او از هر قشری که بود، از آموزه‌های وی بهره‌مند می‌شد.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> وی نماینده امام‌خمینی در [[قوای مسلح|ارتش]] بود<ref>ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷.</ref> و پس از [[تسخیر لانه جاسوسی امریکا|تسخیر سفارت امریکا]] به دست دانشجویان پیرو خط امام، مباحث [[ولایت فقیه]] و اخلاق اسلامی را برای آنان تدریس کرد.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹؛ حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۵.</ref> وی در نخستین دوره انتخابات مجلس شوراى اسلامى از سوى مردم شیراز انتخاب گردید و در مجلس به عنوان رئیس کمیسیون اصل نود به انجام وظایف قانونى پرداخت.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹؛ حائری، حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۵؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶.</ref> نمایندگی دوره‌های اول، دوم و چهارم مجلس خبرگان رهبری از سوی مردم استان فارس از دیگر مسئولیت‌های اوست.<ref>مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹.</ref>


==فاطمه کروبی==
حائری شیرازی پس از شهادت [[سیدعبدالحسین دستغیب]] در بیستم آذر ۱۳۶۰ در ۱۰/۱۰/۱۳۶۰ طى حکمى از سوی امام‌خمینی به امامت جمعه شیراز<ref>امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱۵/۴۶۱.</ref> و پس از آن به نمایندگی ولى فقیه در استان فارس،<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.</ref> منصوب شد. اختلافات و قضایای میان علمای برجسته شیراز در سال ۱۳۶۴ سبب شد امام‌خمینی، [[احمد جنتی]] را برای رفع و حل آن به شیراز بفرستد و از حائرى شیرازی نیز خواست با همراهى هیئت اعزامی در رفع اختلافات بکوشد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱۹/۳۰۶.</ref> اما این اعزام نتیجه مطلوبی نداشت و امام‌خمینی حل این مسئله را به [[حسینعلی منتظری]] واگذار کرد و منتظری با تشکیل شورایی از سیدعلی‌محمد دستغیب، سیدعلی‌اصغر دستغیب، سیدهاشم دستغیب و رسول منتجب‌نیا و حائری شیرازی، یادآور شد تصمیمات مربوط به نمایندگی ولی فقیه در این استان را این شورا بگیرد و نماز جمعه را افراد یادشده به نوبت بخوانند. حائری شیرازی با اینکه این حکمیت را قبول نداشت، پذیرفت؛ ولی به [[سید هاشم رسولی محلاتی|سیدهاشم رسولی محلاتی]] از اعضای دفتر امام‌خمینی خاطرنشان کرد اگر اوضاع به همین شکل پیش رود، استعفا خواهد کرد. با انتقال سخنان وی به امام‌خمینی، ایشان شورای تشکیل‌شده را رد کرد و به وی پیام داد خود به نماز جمعه ادامه دهد.<ref>حائری، شهاب الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۶ ـ ۱۲۷.</ref>
فاطمه کروبی فرزند رضا، متولد ۱۳۲۵ در الیگودرز<ref>خسروشیری و جوان، مجلس شورای اسلامی دوره پنجم، ۲۷۶.</ref> دارای تحصیلات حوزوی و دانشگاهی است<ref>صلواتی، سیاستمداران جوان، ۴۳۳.</ref> و در سال ۱۳۴۱ با کروبی ازدواج کرده و حاصل آن چهار فرزند پسر است.<ref>کروبی، مهدی، سرو اصلاحات، ۳۲۲.</ref> وی که از آغاز نهضت اسلامی و مبارزات کروبی، همراه او بود، از سال ۱۳۵۹ به ‌طور جدی وارد فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شد.<ref>صلواتی، سیاستمداران جوان، ۴۳۶ ـ ۴۳۹.</ref> یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های او در دوران حیات [[امام‌خمینی]]، سرپرستی [[مرکز پزشکی بنیاد شهید انقلاب اسلامی]] (بیمارستان [[سیدمصطفی خمینی]]) از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۷ بود.<ref>صلواتی، سیاستمداران جوان، ۴۴۱.</ref> امام‌خمینی در تقدیر از مسئولان بنیاد شهید که تا سال ۱۳۶۷، عهده‌دار امور جانبازان بودند، به‌ویژه از فاطمه کروبی مسئول مرکز پزشکی بنیاد که در شرایط جنگی کشور، کمال ایثار و فداکاری را درباره جانبازان داشت، قدردانی کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۱۹۹.</ref> او همچنین دبیرکلی [[مجمع اسلامی بانوان]] و نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دوره پنجم را نیز در کارنامه خود دارد.<ref>صلواتی، سیاستمداران جوان، ۴۳۳؛ خسروشیری و جوان، مجلس شورای اسلامی دوره پنجم، ۲۷۶ ـ ۲۷۷.</ref>
 
حائرى شیرازی با استقرار در شیراز، تلاش‌هاى همه‌جانبه‌اى در حوزه‌هاى دینى و فرهنگى، سیاسى و اجتماعى و اقتصادى سامان داد و طرح‌هاى مفیدی براى جذب جوانان و فعّال‌کردن ستادهاى برگزارى نماز جمعه در استان و استان‌هاى مجاور و جنوب کشور ارائه کرد؛ ازجمله هر از چندى اقدام به برگزارى گردهمایی‌هاى منطقه‌اى کرد و از امامان جمعه استان فارس و استان‌هاى مجاور دعوت کرد مشکلات و مسائل فرهنگى، اجتماعى و سیاسى مناطق خود را در این اجتماعات مطرح کنند و با مشورت به راهکارهاى مناسب دست یابند.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> از دیگر فعالیت‌هاى وی حضور چشمگیر در مناطق جنگى در دوران [[دفاع مقدس]] بود. وى بارها به جبهه رفت<ref>روزی‌طلب، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹۲ ـ۹۳.</ref> و ضمن ارتباط با رزمندگان سخنرانى‌های بسیاری در جبهه داشت. تصریح فرماندهانی چون [[علی صیاد شیرازى]]، [[ابراهیم همّت]] و [[سیدرحیم صفوى]] به استفاده معنوى مسئولان از حائری و خاطرات خوش رزمندگان سپاه پاسداران و ارتش از وى، گویاى آثار فراوان این حضور است.<ref>روزی‌طلب، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹۲ ـ ۹۳؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> حائری شیرازی در بهمن ۱۳۸۷ از سمت امامت جمعه کناره‌گیری کرد و فعالیت‌های علمی خود را در حوزه علمیه قم پی گرفت.<ref>مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.</ref>
:{{ببینید|علی صیاد شیرازی}}
==آثار==
از حائری شیرازی آثار پرشماری در مسائل متنوع اسلامی در قالب کتاب و مقاله منتشر شده است.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۳۸۲ش، ۶؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.</ref> انسان الهى، انسان‌شناسى، با على در صحرا، تمثیلات (۸ جلد)، تفسیر سوره حمد، تربیت کودکان، حافظ سرّ، درس سحر، در سایه‌سار وحى، ولایت فقیه انتخابى یا انتصابى، و ولایت فقیه، ازجمله کتاب‌های وی می‌باشند.<ref>سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش؛ شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۹.</ref>
 
==درگذشت==
حائرى در ۲۹/۹/۱۳۹۶ در ۸۱سالگی در [[قم]] درگذشت<ref>شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۱۳.</ref> و در [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حرم فاطمه معصومه(س)]] به خاک سپرده شد. وی در سال ۱۳۴۸ با دختر سیدنورالدین حسینى شیرازى از علمای مبارز شیراز ازدواج کرد<ref>ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.</ref> و ثمره آن شش پسر و یک دختر است. از میان پسران دو تن به تحصیلات حوزوى اشتغال دارند.<ref>حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲؛ حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۸.</ref>  
 
==صدرالدین حائری شیرازی==
صدرالدین حائری شیرازی برادر بزرگ‌تر محی‌الدین حائری شیرازی، در سال ۱۳۰۹ در شیراز زاده شد. درس‌های مقدماتی حوزه را در شیراز نزد پدر فرا گرفت و سپس به قم رفت و دوره سطح را از [[سیدمهدی روحانی]]، [[حسین نوری همدانی]] و [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] فرا گرفت و در [[درس خارج فقه و اصول]] بروجردی و میرزا‌هاشم آملی و [[امام‌خمینی]] حاضر شد و همزمان از درس تفسیر و فلسفه [[سیدمحمدحسین طباطبایی]] استفاده کرد و در عرفان و سیر و سلوک نیز از محمدجواد انصاری همدانی بهره برد؛<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> سپس با مهاجرت به [[نجف]] از استادان و مراجع بزرگ وقت بهره گرفت.<ref>ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.</ref> وی از علمای برجسته شیراز و از نظر مبارزاتی هم‌ردیف بهاءالدین محلاتی<ref>حیدری،حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.</ref> و سیدعبدالحسین دستغیب بود. وی در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی فعال و در ارتباط نزدیک با روحانیان انقلابی، ازجمله [[عبدالرحیم ربانی شیرازی]]،<ref>ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> [[سیدعلی خامنه‌ای]] و دیگر روحانیان مبارز<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> بود. وی با خامنه‌ای گروه و جریانی به نام بعثت راه‌اندازی کردند تا ‌اندیشه‌های امام‌خمینی مکتوب و عرضه شود.<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> او مورد اعتماد امام‌خمینی بود و ایشان در سال ۱۳۴۶ با شناختی که خود از او داشت، در [[امور حسبیه]] به وی اجازه تصدی داد <ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱/۴۷۸.</ref>
 
صدرالدین از آغاز مبارزات با امام‌خمینی همراه شد و حمایت‌های خود ازجمله اعلامیه‌های دفاع از راه ایشان را بارها امضا کرد.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۲۵ ـ ۱۲۶ و ۲۵۹؛ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰؛ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> وی همراه محلاتی به دستگیری ایشان در ۱۵ خرداد اعتراض کرد. پس از دستگیری محلاتی، در همان روز روحانیان شیراز ازجمله صدرالدین به این بازداشت نیز اعتراض کردند که تظاهرات گسترده و بازداشت‌هایی در پی داشت.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.</ref> پس از مهاجرت علمای تراز اول و مراجع تقلید در اعتراض به دستگیری امام‌خمینی، او نیز نه تنها در شمار علمای مهاجر بود و دیگران را نیز به مهاجرت فراخواند و در تهران نیز فعال بود.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۴۲۴؛ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> وی پس از انتقال امام‌خمینی از ترکیه به نجف، در تلگرامی ورود ایشان به نجف را التیام‌بخش دل‌ها دانست.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۹۵.</ref> وی روحانیان بسیاری ازجمله برادر خود محی‌الدین را به میدان مبارزه کشاند. او با [[سیدعلی اندرزگو]] ارتباط داشت و خانه وی یکی از پناهگاه‌های اندرزگو بود و به همین دلیل نیز دستگیر و شکنجه‌های بسیار شد و یک چشم او آسیب دید.<ref>حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۰؛ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۶ ـ ۱۳۸؛ کاظم‌زاده، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۳۱ ـ ۳۲.</ref>
:{{ببینید|بهاءالدین محلاتی}}
مرکز فعالیت‌های مبارزاتی صدرالدین مسجد سپهسالار (امام‌خمینی) در شیراز بود. رژیم پهلوی برای محدودکردن وی، هیئت امنایی برای این مسجد تعیین کرد؛ اما وی به این کار اعتراض و مسجد را ترک کرد و در نماز جماعت حاضر نشد و اعلامیه‌ای بر ضد رژیم صادر کرد و در آن به اقدامات دولت ازجمله تبعید امام‌خمینی اعتراض کرد.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.</ref> وی ازجمله عالمان و مبارزان و یاران امام‌خمینی بود که پیش از انقلاب یا در تبعید یا در زندان بودند؛<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸؛ ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷؛ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.</ref> ازجمله در تیر ۱۳۴۷ به گنبد کاووس تبعید شد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۴۶۸.</ref> او پس از یک سال تبعید، به شیراز بازگشت و دوباره به مبارزه خود ادامه داد و به همین دلیل، از سخنرانی منع شد. پس از فوت مرجع تقلی وقت، [[سیدمحسن حکیم]] همگام با دیگر روحانیان شیراز، ضمن ارسال تسلیتی به امام‌خمینی،<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۵.</ref> از مرجعیت ایشان حمایت کرد.<ref>روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۸۱۷؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۹/۴۲.</ref>. وی در ۳۰/۱/۱۳۵۲ با برادرش محی‌الدین و دوازده تن دیگر که در خانه آنان بودند، بازداشت شدند.<ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸.</ref> همچنین وی پس از آن به همراه ربانی شیرازی نیز بازداشت و زندانی شد و در سال ۱۳۵۶ از زندان آزاد شد.<ref>ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.</ref>
 
از سوی دیگر، یکی از فعالیت‌های مبارزاتی صدرالدین پشتیبانی از دیگر مبارزان انقلابی در سراسر کشور،<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۶.</ref> همچنین تدارک گسترده برای حمایت از دستگیرشدگان و جلوگیری از اعدام جوانان مبارز مسلمان<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۷.</ref> و همکاری نزدیک با [[ربانی شیرازی]] در کمک‌رساندن به خانواده‌های زندانیان سیاسی<ref>ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۳۳۰.</ref> بود. شرکت در مجالس بزرگداشت [[سیدمصطفی خمینی]] در سال ۱۳۵۶ و سخنرانی‌های پی‌درپی برای افشای ماهیت رژیم پهلوی، از دیگر اقدامات وی است.<ref>مرکز بررسی اسناد تاریخی، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۱/۱۲؛ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.</ref> وی پس از سرکوب مبارزات مردم شیراز به دست رژیم پهلوی و فاجعه خونین و کشتار مردم در مسجد جامع نو شیراز در ۱۹ مرداد ۱۳۵۷، همراه با دیگر روحانیان شیراز به‌شدت از این اقدام انتقاد کردند و با صدور اعلامیه‌هایی عزای عمومی اعلام کردند.<ref>مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۵۸ ـ ۳۵۹.</ref> امام‌خمینی در ۱۴ شهریور ۱۳۵۷ ضمن فرستادن نامه‌ای خطاب به روحانیان شیراز ازجمله صدرالدین حائری شیرازی، از آنان خواست مردم را علیه رژیم پهلوی بسیج کنند و از طریق وعظ و خطابه مردم را به تظاهرات خیابانی، نشر اعلامیه، در اختیار گرفتن جراید و تماس با سازمان‌های بی‌طرف خارجی تشویق کرده، هر اقدامی که برای رسیدن به این هدف لازم است، انجام دهند.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.</ref> روحانیان پس از این پیام به مبارزه بیشتر دلگرم شدند و صدرالدین از روحانیان سرشناس خواست فهرست افراد مضروب و شهید تظاهرات را تهیه کنند تا به خارج از کشور فرستاده شود.<ref>حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.</ref>
 
صدرالدین حائری شیرازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با درخواست خود و موافقت امام‌خمینی وارد کارهای اجرایی نشد و با اجازه‌هایی که از ایشان داشت، امور حوزه‌های علمیه استان فارس و استان‌های مجاور مانند بوشهر و کهکیلویه و بویراحمد را پی‌گیری می‌کرد.<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> وی در ۱۷ خرداد ۱۳۸۳ در ۷۴سالگی درگذشت و در قم، صحن [[حضرت فاطمه معصومه(س)|فاطمه معصومه(س)]] در کنار مزار اسماعیل دولابی به خاک سپرده شد شد.<ref>پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref> وی دارای چهار دختر و دو پسر روحانی است.


==حسن کروبی==
حسن کروبی، برادر مهدی کروبی از یاران امام‌خمینی در [[نجف]] بود. در سال ۱۳۵۰ با ورود [[محمد منتظری]] به نجف، طلاب و فضلای جوان که فعالیت سیاسی می‌کردند، گروهی را به نام [[روحانیان مبارز خارج از کشور]]، در نجف تشکیل دادند و حسن کروبی یکی از رابطان این گروه با امام‌خمینی بود که نظر ایشان را به گروه یادشده منتقل می‌کرد.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۲/۱۸۰.</ref> او همچنین به کمک افرادی دیگر، ماهنامه‌ای را به نام «نهضت روحانیت» به عنوان نشریه روحانیان مبارز و نیز «فرموده پیشوا» را که ویژه بیانات امام‌خمینی بود، چاپ و منتشر ‌کرد.<ref>محتشمی‌پور، خاطرات سیاسی، ۲/۱۸۵.</ref> او پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، فعالیت‌هایی در جهت تقسیم اراضی شهری تهران انجام ‌داد که به ‌دلیل ناهماهنگی با دیگر ارگان‌های دولتی، مشکلاتی ایجاد کرد. امام‌خمینی در نامه‌ای به وی هشدار داد در کار خود با [[علی قدوسی]] و دیگر دست‌اندرکاران، مشورت کند و از تشنج دست بردارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۱/۵۳.</ref> او در اسفند ۱۳۹۳ در سن ۷۳سالگی درگذشت.<ref>جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی.</ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس}}
==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
* آزادی فقیه، مریم، جلوه‌های شخصیت آیت‌الله حائری شیرازی در آئینه کلام یاران و شاگردان، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۷، ۱۳۸۲ش.
* اطلاعات، روزنامه، ۱۵/۱/۱۳۶۷ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
* تارنمای خبری تحلیلی الف، ۲/۱۰/۱۳۸۸، کد خبر ۶۰۱۴۱.
* حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* جماران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۰/۱۰/۱۳۹۶ش.
* حائری شیرازی، صدر‌الدین، نقش علامه تهرانی در پایه‌گذاری انقلاب در میان مردم، پایگاه اطلاع‌رسانی عرفان و حکمت در پرتو قرآن وعترت تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات، ۱۵/۱۰/۱۳۹۸ش.
* خسروشیری، علی و مصطفی جوان، مجلس شورای اسلامی دوره پنجم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
* حائری شیرازی، محمدصادق، مصاحبه، چاپ‌شده در خبرگان ملت، تهران، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
* حائری شیرازی، محمدصادق، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* سرمایه، روزنامه، ۱۳/۳/۱۳۸۷ش.
* حائری شیرازی، محمدصادق، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۷، ۱۳۸۲ش.
* سلیمی بنی، صادق و آیت مظفری، مجمع روحانیون مبارز، قم، زمزم هدایت، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
* حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* صلواتی، علیرضا، سیاستمداران جوان، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* حوزه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ۴/۱۱/۱۳۹۷ش.
* کردی، علی، جامعه روحانیت مبارز تهران از شکل‌گیری تا انشعاب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* حیدری، سلیمان، حائری شیرازی (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* کروبی، احمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* دستغیب، سیدعلی‌اصغر، خاطرات حجت‌الاسلام سیدعلی‌اصغر دستغیب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* کروبی، مهدی، سرو اصلاحات (زندگینامه مهدی کروبی)، تدوین علی میرهادی، قم، کوثرالنبی(س)، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
* دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۳۷۷۱ش.
* کروبی، مهدی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
* ذو‌الانوار، سیدحسین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* محبوب، علی، رجال سیاسی شوراها، نظام‌ها، مفاهیم و ‌اندیشه‌های سیاسی، تهران، آموزش و سنجش، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
* ربانی شیرازی، عبدالرحیم، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، شرح مبارزات حضرت آیت‌الله‌ شیخ‌عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، چند صدایی در جامعه و روحانیت، تهران، خانه اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
* روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.
* محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، خاطرات سیاسی، تهران، خانه اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
* روزی‌طلب، محمدحسین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* مراد حاصل خامنه، اعظم، کروبی، مهدی(حجت‌الاسلام)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش.
* سلمانی آرانی، حبیب‌‎الله، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
* مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
* شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* منتظری، حسینعلی، خاطرات آیت‌الله منتظری، قم، بی‌نا، ۱۳۷۹ش.
* کاظم‌زاده، مجتبی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
* مدرسی، سیدمحمدکاظم و میرزامحمد، کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، انتشارات صحیفه خرد، چاپ دوم، ۱۳۹۶ش.
* مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
* مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، به ‌اهتمام محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
{{پایان}}
صدرالله اسماعیل‌زاده

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ اسفند ۱۴۰۱، ساعت ۱۳:۲۶

محی‌الدین حائری شیرازی، روحانی مبارز، شاگرد و نماینده امام‌خمینی، امام جمعه شیراز، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو مجلس خبرگان رهبری.

معرفی و زندگی‌نامه

محمدصادق حائری شیرازی، معروف به محی‌الدین حائری شیرازی، در ۱۳۱۵ در شیراز زاده شد.[۱] پدرش عبدالحسین تنها فرزند محمدطاهر، در کربلا به دنیا آمد و پس از تحصیل، به حکم میرزامحمدتقی شیرازی به شیراز، موطن پدری خود بازگشت و تا آخرین روزهای زندگی به تدریس، تربیت طلاب علوم دینی و ارشاد مردم پرداخت. وی از مجتهدان وارسته، عارف، مبارز و دارای حاشیه بر عروةالوثقی بود.[۲] مادر وی از سادات و بانویی پارسا و شایسته بود که در دوران منع حجاب، از خانه بیرون نیامد.[۳] صدرالدین حائری شیرازی برادر بزرگ‌تر محی‌الدین پس از رحلت پدرش در ۱۳۳۰، تربیت و حمایت از محی‌الدین را بر عهده گرفت و برای وی جایگاه و حالت پدری داشت.[۴]

حائری شیرازی تحصیلات ابتدایی تا پایان دوره متوسطه را در شیراز گذراند و به مطالعه کتاب‌های داستانی، تاریخی و ادبیات روز علاقه‌مند بود.[۵] سیداحمد اثنی‌عشری از معلمان دوره ابتدایی وی، شاگردان را با دین آشنا می‌کرد و روش مبارزه با رژیم پهلوی را همراه با رویداد‌های زندگی خود، به شاگردانش می‌آموخت.[۶] وی در نوجوانی با «حاج‌مؤمن» و نیز محمداسماعیل دولابی از شاگردان محمدجواد انصاری همدانی که به شیراز آمده بود، آشنا شد و با همنشینی و گفتگو با آن دو تحت تأثیر شخصیت اخلاقی و عرفانی‌شان قرار گرفت.[۷] سیدحسین یعقوبی از شاگردان انصاری همدانی نیز از استادان اخلاق وی بود.[۸]

حائری شیرازی، پس از گذراندن دوره متوسطه در ۱۳۳۵ برای ادامه تحصیل در دانشگاه، به تهران رفت؛ ولی به سبب انتقاد از وضعیت دولت وقت به وسیله ماموران سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، دستگیر و از ادامه تحصیل محروم شد.[۹] وی پس از آن به فراگیری علوم دینی روی آورد و مقدمات را نزد پدر در شیراز و سطح را در مدارس منصوریه، سیدعلاءالدین حسین و آقاباباخان، نزد استادانی چون محمدعلی موحد، و تقریرات اصول میرزای قمی را از بهاءالدین محلاتی فرا گرفت و این دوره را در سه سال به پایان برد.[۱۰] پس از آن به حوزه علمیه قم رفت و شش ماه از درس خارج فقه سیدحسین بروجردی بهره برد و پس از درگذشت وی، از درس‌های خارج فقه و اصول امام‌خمینی، سیدمحمد محقق داماد، محمدعلی اراکی و میرزاهاشم آملی بهره گرفت.[۱۱]

ارتباط با امام‌خمینی

وی از تأثیر جدی امام‌خمینی بر زندگی و تغییر نظام ارزشی خود سخن گفته و از گفتار و رفتار ایشان با عنوان شاغول و معیار زندگی و مقتدای فکری خود یاد کرده است و در همه مسائل نگاه و رأی ایشان را بر نگاه خود مقدم داشته است.[۱۲] وی در حوزه قم افزون بر درس‌های حوزه، به تاریخ ملل، مسائل اقتصادی، کشاورزی، جامعه‌شناسی، تربیت و متون ادبیات فارسی به‌ویژه متون کهن ادبی، همچون گلستان، بوستان سعدی و دیوان حافظ علاقه داشت و چون با سه زبان عربی، انگلیسی و ترکی آشنایی کافی داشت، کتاب‌ها یا نوشته‌هایی که به این زبان‌ها بود، مطالعه می‌کرد.[۱۳]

حائری شیرازی در دوران تحصیل، نزد امام‌خمینی با اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های روشنگر ایشان آشنا شد؛[۱۴] همچنین همانند دیگر شاگردان تحت تأثیر نصایح اخلاقی ایشان قرار گرفت و به بهره‌گیری از ‌اندیشه‌های روشن و انقلابی ایشان پرداخت و قدم در عرصه فعالیت‌های سیاسی گذاشت.[۱۵] وی و دیگر شاگردان امام‌خمینی وظیفه خود می‌دانستند رجوع مردم به امام‌خمینی حفظ شود و ایشان تحت‌الشعاع دیگران قرار نگیرد؛ زیرا به اعتقاد وی فعالیت مثبت دیگران تنها در سایه ایشان امکان‌پذیر بود؛ اما رژیم پهلوی عکس آن رفتار می‌کرد و می‌خواست نامی و یادی از ایشان نباشد. او که در جلسات سودمند و مبارزاتی شیراز حضور داشت، خود نیز با تشکیل جلسات مذهبی و سیاسی برای جوانان، به مبارزات فکری و عقیدتی با رژیم پهلوی می‌پرداخت.[۱۶]

مبارزات

حائری شیرازی پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ آشکارا به عرصه مبارزات سیاسی وارد شد و به علت شدت تعلق خاطر به استاد، نتوانست در قم بماند و به شیراز بازگشت و مبارزات خود را علیه رژیم پهلوی ادامه داد و طی جلسات گوناگونی که برای اقشار مختلف به‌ویژه جوانان در مسجد شمشیرگرها برگزار می‌کرد، مردم را با مسائل سیاسی روز، نقشه‌های استعمار، شخصیت امام‌خمینی و افکار ایشان آشنا می‌کرد و به ترویج مرجعیت ایشان می‌پرداخت.[۱۷] عوامل رژیم پهلوی برای وی و شرکت‌کنندگان در جلساتش محدودیت‌هایی فراهم آوردند. برخی از افراد را دستگیر، بازداشت و شکنجه کردند و جلسات را به‌تدریج تعطیل کردند. در این دوران مسجد شمشیرگرها از مراکز مهم فعالیت‌های انقلابی و از محورهای مبارزات در شیراز شده بود[۱۸] و برای آینده انقلاب نیروهای مؤثری تربیت کرد.[۱۹]

حائری شیرازی در ۱۳۴۵ به سبب تهیه نوار سخنرانی امام‌خمینی از قم و کشف آن در خانه برادر بزرگش صدرالدین، برای نخستین بار مدتی زندانی شد.[۲۰] مهم‌ترین اقدام وی در زندان مناظره فکری با کمونیست‌ها بود؛ اما وقتی از هدایت آنان ناامید شد، حتی از دست‌دادن با آنان پرهیز کرد و آنان را ناپاک شمرد.[۲۱] وی همچنین در سال ۱۳۴۹ نیز دستگیر و به مدت سه ماه زندانی شد.[۲۲] او پس از آزادی از زندان در مبارزه با رژیم پهلوی جدی‌تر شد و بر شمار سخنرانی‌های خود افزود و همچنان ارتباط خود را با دانشجویان و جوانان حفظ کرد.[۲۳]

پس از درگذشت مرجع تقلید وقت، سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۴۹، حائری شیرازی در تثبیت و ترویج مرجعیت امام‌خمینی همراه با علمای شیراز فعالیت می‌کرد. در نامه ساواک فارس، خطاب به رئیس ساواک، از تأیید مرجعیت امام‌خمینی به دست سیدعبدالحسین دستغیب، سیداحمد پیشوا، سیدکرامت‌الله ملک‌حسینى، صدرالدین حائری شیرازی و محی‌الدین حائرى شیرازی گزارش شده است.[۲۴] حائری شیرازی از سال ۱۳۵۰ میان قم و شیراز در رفت ‌و آمد بود و در مدرسه حقانی (منتظریه)، مکتب توحید (خواهران) و مدرسه رضویه، مباحث جامعه‌شناختی و مسائل تربیتی به‌ویژه نهج‌ البلاغه را تدریس می‌کرد.[۲۵]. وی این دوره از زندگی خود، یعنی تدریس در حوزه‌های علمیه را از پرثمرترین مقاطع زندگی خود دانسته که به نیرو سازی برای انقلاب پرداخته است.[۲۶]

حائرى شیرازى در سال ۱۳۵۱ به دلیل فعالیت‌های مبارزاتی از سوی رژیم از سخنرانی منع شد و مدتی پس از آن به علت برگزاری جلساتی برای ارشاد مردم در خانه‌اش،[۲۷] شش ماه به شهر فومن تبعید گردید. در فومن زبان گیلکى را فرا گرفت و بسیاری از جوانان آن شهر را با ‌اندیشه‌هاى انقلابی و اوضاع جامعه آشنا کرد.[۲۸]. پس از تبعید، به قم رفت؛ مدت‌ها ساواک در جستجوى وی بود.[۲۹] پس از بازگشت به شیراز، شماری از مبارزان و دوستان به دیدار وی رفتند و ساواک همگی ازجمله خود وی را دستگیر کرد و به کمیته مشترک ضد خرابکاری فرستاد.[۳۰] وی در زندان شکنجه‌های بسیار شد و ازجمله گرفتار ناراحتی و سنگینی گوش شد؛ با این حال، برخی شکنجه‌گران تحت تأثیر او قرار گرفتند.[۳۱]

در سال‌های ۱۳۵۴ ـ ۱۳۵۶ بیشتر اقدامات حائری شیرازی، همانند دیگر روحانیان شیراز صرف سازمان‌دادن به مبارزات مردمی و آشکارکردن ماهیت رژیم پهلوی بود. مراسمی با حضور روحانیان شیراز در ۲/۸/۱۳۵۶ به مناسبت درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی برگزار شد که همه روحانیان، ازجمله حائری شیرازی در آن حضور داشتند و به درگیری و تظاهرات انجامید.[۳۲] وی در جریان حمله رژیم پهلوی به مسجد جامع شیراز در ۱۹/۵/۱۳۵۷ حضور داشت و پس از آن، از اقدام رژیم در سرکوب مبارزان انتقاد کرد.[۳۳] امام‌خمینی نیز در نامه‌اى از پاریس به سیدمرتضی پسندیده، لزوم رسیدگى به بعضى زندانیان و جویا شدن از حال آنان یا خویشاوندان آنان ازجمله سیدعبدالحسین دستغیب و حائرى شیرازى را یادآور شد.[۳۴]

فعالیت‌ها پس از انقلاب

حائرى شیرازی پس از پیروزى انقلاب اسلامی مدتی به تدریس در دانشکده الهیات و دیگر مراکز فرهنگی تهران پرداخت.[۳۵] وی در تدریس از مثال‌ها و نمونه‌های محسوس در طبیعت استفاده می‌کرد و مخاطب او از هر قشری که بود، از آموزه‌های وی بهره‌مند می‌شد.[۳۶] وی نماینده امام‌خمینی در ارتش بود[۳۷] و پس از تسخیر سفارت امریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام، مباحث ولایت فقیه و اخلاق اسلامی را برای آنان تدریس کرد.[۳۸] وی در نخستین دوره انتخابات مجلس شوراى اسلامى از سوى مردم شیراز انتخاب گردید و در مجلس به عنوان رئیس کمیسیون اصل نود به انجام وظایف قانونى پرداخت.[۳۹] نمایندگی دوره‌های اول، دوم و چهارم مجلس خبرگان رهبری از سوی مردم استان فارس از دیگر مسئولیت‌های اوست.[۴۰]

حائری شیرازی پس از شهادت سیدعبدالحسین دستغیب در بیستم آذر ۱۳۶۰ در ۱۰/۱۰/۱۳۶۰ طى حکمى از سوی امام‌خمینی به امامت جمعه شیراز[۴۱] و پس از آن به نمایندگی ولى فقیه در استان فارس،[۴۲] منصوب شد. اختلافات و قضایای میان علمای برجسته شیراز در سال ۱۳۶۴ سبب شد امام‌خمینی، احمد جنتی را برای رفع و حل آن به شیراز بفرستد و از حائرى شیرازی نیز خواست با همراهى هیئت اعزامی در رفع اختلافات بکوشد؛[۴۳] اما این اعزام نتیجه مطلوبی نداشت و امام‌خمینی حل این مسئله را به حسینعلی منتظری واگذار کرد و منتظری با تشکیل شورایی از سیدعلی‌محمد دستغیب، سیدعلی‌اصغر دستغیب، سیدهاشم دستغیب و رسول منتجب‌نیا و حائری شیرازی، یادآور شد تصمیمات مربوط به نمایندگی ولی فقیه در این استان را این شورا بگیرد و نماز جمعه را افراد یادشده به نوبت بخوانند. حائری شیرازی با اینکه این حکمیت را قبول نداشت، پذیرفت؛ ولی به سیدهاشم رسولی محلاتی از اعضای دفتر امام‌خمینی خاطرنشان کرد اگر اوضاع به همین شکل پیش رود، استعفا خواهد کرد. با انتقال سخنان وی به امام‌خمینی، ایشان شورای تشکیل‌شده را رد کرد و به وی پیام داد خود به نماز جمعه ادامه دهد.[۴۴]

حائرى شیرازی با استقرار در شیراز، تلاش‌هاى همه‌جانبه‌اى در حوزه‌هاى دینى و فرهنگى، سیاسى و اجتماعى و اقتصادى سامان داد و طرح‌هاى مفیدی براى جذب جوانان و فعّال‌کردن ستادهاى برگزارى نماز جمعه در استان و استان‌هاى مجاور و جنوب کشور ارائه کرد؛ ازجمله هر از چندى اقدام به برگزارى گردهمایی‌هاى منطقه‌اى کرد و از امامان جمعه استان فارس و استان‌هاى مجاور دعوت کرد مشکلات و مسائل فرهنگى، اجتماعى و سیاسى مناطق خود را در این اجتماعات مطرح کنند و با مشورت به راهکارهاى مناسب دست یابند.[۴۵] از دیگر فعالیت‌هاى وی حضور چشمگیر در مناطق جنگى در دوران دفاع مقدس بود. وى بارها به جبهه رفت[۴۶] و ضمن ارتباط با رزمندگان سخنرانى‌های بسیاری در جبهه داشت. تصریح فرماندهانی چون علی صیاد شیرازى، ابراهیم همّت و سیدرحیم صفوى به استفاده معنوى مسئولان از حائری و خاطرات خوش رزمندگان سپاه پاسداران و ارتش از وى، گویاى آثار فراوان این حضور است.[۴۷] حائری شیرازی در بهمن ۱۳۸۷ از سمت امامت جمعه کناره‌گیری کرد و فعالیت‌های علمی خود را در حوزه علمیه قم پی گرفت.[۴۸]

(ببینید: علی صیاد شیرازی)

آثار

از حائری شیرازی آثار پرشماری در مسائل متنوع اسلامی در قالب کتاب و مقاله منتشر شده است.[۴۹] انسان الهى، انسان‌شناسى، با على در صحرا، تمثیلات (۸ جلد)، تفسیر سوره حمد، تربیت کودکان، حافظ سرّ، درس سحر، در سایه‌سار وحى، ولایت فقیه انتخابى یا انتصابى، و ولایت فقیه، ازجمله کتاب‌های وی می‌باشند.[۵۰]

درگذشت

حائرى در ۲۹/۹/۱۳۹۶ در ۸۱سالگی در قم درگذشت[۵۱] و در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد. وی در سال ۱۳۴۸ با دختر سیدنورالدین حسینى شیرازى از علمای مبارز شیراز ازدواج کرد[۵۲] و ثمره آن شش پسر و یک دختر است. از میان پسران دو تن به تحصیلات حوزوى اشتغال دارند.[۵۳]

صدرالدین حائری شیرازی

صدرالدین حائری شیرازی برادر بزرگ‌تر محی‌الدین حائری شیرازی، در سال ۱۳۰۹ در شیراز زاده شد. درس‌های مقدماتی حوزه را در شیراز نزد پدر فرا گرفت و سپس به قم رفت و دوره سطح را از سیدمهدی روحانی، حسین نوری همدانی و سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی فرا گرفت و در درس خارج فقه و اصول بروجردی و میرزا‌هاشم آملی و امام‌خمینی حاضر شد و همزمان از درس تفسیر و فلسفه سیدمحمدحسین طباطبایی استفاده کرد و در عرفان و سیر و سلوک نیز از محمدجواد انصاری همدانی بهره برد؛[۵۴] سپس با مهاجرت به نجف از استادان و مراجع بزرگ وقت بهره گرفت.[۵۵] وی از علمای برجسته شیراز و از نظر مبارزاتی هم‌ردیف بهاءالدین محلاتی[۵۶] و سیدعبدالحسین دستغیب بود. وی در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی فعال و در ارتباط نزدیک با روحانیان انقلابی، ازجمله عبدالرحیم ربانی شیرازی،[۵۷] سیدعلی خامنه‌ای و دیگر روحانیان مبارز[۵۸] بود. وی با خامنه‌ای گروه و جریانی به نام بعثت راه‌اندازی کردند تا ‌اندیشه‌های امام‌خمینی مکتوب و عرضه شود.[۵۹] او مورد اعتماد امام‌خمینی بود و ایشان در سال ۱۳۴۶ با شناختی که خود از او داشت، در امور حسبیه به وی اجازه تصدی داد [۶۰]

صدرالدین از آغاز مبارزات با امام‌خمینی همراه شد و حمایت‌های خود ازجمله اعلامیه‌های دفاع از راه ایشان را بارها امضا کرد.[۶۱] وی همراه محلاتی به دستگیری ایشان در ۱۵ خرداد اعتراض کرد. پس از دستگیری محلاتی، در همان روز روحانیان شیراز ازجمله صدرالدین به این بازداشت نیز اعتراض کردند که تظاهرات گسترده و بازداشت‌هایی در پی داشت.[۶۲] پس از مهاجرت علمای تراز اول و مراجع تقلید در اعتراض به دستگیری امام‌خمینی، او نیز نه تنها در شمار علمای مهاجر بود و دیگران را نیز به مهاجرت فراخواند و در تهران نیز فعال بود.[۶۳] وی پس از انتقال امام‌خمینی از ترکیه به نجف، در تلگرامی ورود ایشان به نجف را التیام‌بخش دل‌ها دانست.[۶۴] وی روحانیان بسیاری ازجمله برادر خود محی‌الدین را به میدان مبارزه کشاند. او با سیدعلی اندرزگو ارتباط داشت و خانه وی یکی از پناهگاه‌های اندرزگو بود و به همین دلیل نیز دستگیر و شکنجه‌های بسیار شد و یک چشم او آسیب دید.[۶۵]

(ببینید: بهاءالدین محلاتی)

مرکز فعالیت‌های مبارزاتی صدرالدین مسجد سپهسالار (امام‌خمینی) در شیراز بود. رژیم پهلوی برای محدودکردن وی، هیئت امنایی برای این مسجد تعیین کرد؛ اما وی به این کار اعتراض و مسجد را ترک کرد و در نماز جماعت حاضر نشد و اعلامیه‌ای بر ضد رژیم صادر کرد و در آن به اقدامات دولت ازجمله تبعید امام‌خمینی اعتراض کرد.[۶۶] وی ازجمله عالمان و مبارزان و یاران امام‌خمینی بود که پیش از انقلاب یا در تبعید یا در زندان بودند؛[۶۷] ازجمله در تیر ۱۳۴۷ به گنبد کاووس تبعید شد.[۶۸] او پس از یک سال تبعید، به شیراز بازگشت و دوباره به مبارزه خود ادامه داد و به همین دلیل، از سخنرانی منع شد. پس از فوت مرجع تقلی وقت، سیدمحسن حکیم همگام با دیگر روحانیان شیراز، ضمن ارسال تسلیتی به امام‌خمینی،[۶۹] از مرجعیت ایشان حمایت کرد.[۷۰]. وی در ۳۰/۱/۱۳۵۲ با برادرش محی‌الدین و دوازده تن دیگر که در خانه آنان بودند، بازداشت شدند.[۷۱] همچنین وی پس از آن به همراه ربانی شیرازی نیز بازداشت و زندانی شد و در سال ۱۳۵۶ از زندان آزاد شد.[۷۲]

از سوی دیگر، یکی از فعالیت‌های مبارزاتی صدرالدین پشتیبانی از دیگر مبارزان انقلابی در سراسر کشور،[۷۳] همچنین تدارک گسترده برای حمایت از دستگیرشدگان و جلوگیری از اعدام جوانان مبارز مسلمان[۷۴] و همکاری نزدیک با ربانی شیرازی در کمک‌رساندن به خانواده‌های زندانیان سیاسی[۷۵] بود. شرکت در مجالس بزرگداشت سیدمصطفی خمینی در سال ۱۳۵۶ و سخنرانی‌های پی‌درپی برای افشای ماهیت رژیم پهلوی، از دیگر اقدامات وی است.[۷۶] وی پس از سرکوب مبارزات مردم شیراز به دست رژیم پهلوی و فاجعه خونین و کشتار مردم در مسجد جامع نو شیراز در ۱۹ مرداد ۱۳۵۷، همراه با دیگر روحانیان شیراز به‌شدت از این اقدام انتقاد کردند و با صدور اعلامیه‌هایی عزای عمومی اعلام کردند.[۷۷] امام‌خمینی در ۱۴ شهریور ۱۳۵۷ ضمن فرستادن نامه‌ای خطاب به روحانیان شیراز ازجمله صدرالدین حائری شیرازی، از آنان خواست مردم را علیه رژیم پهلوی بسیج کنند و از طریق وعظ و خطابه مردم را به تظاهرات خیابانی، نشر اعلامیه، در اختیار گرفتن جراید و تماس با سازمان‌های بی‌طرف خارجی تشویق کرده، هر اقدامی که برای رسیدن به این هدف لازم است، انجام دهند.[۷۸] روحانیان پس از این پیام به مبارزه بیشتر دلگرم شدند و صدرالدین از روحانیان سرشناس خواست فهرست افراد مضروب و شهید تظاهرات را تهیه کنند تا به خارج از کشور فرستاده شود.[۷۹]

صدرالدین حائری شیرازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی با درخواست خود و موافقت امام‌خمینی وارد کارهای اجرایی نشد و با اجازه‌هایی که از ایشان داشت، امور حوزه‌های علمیه استان فارس و استان‌های مجاور مانند بوشهر و کهکیلویه و بویراحمد را پی‌گیری می‌کرد.[۸۰] وی در ۱۷ خرداد ۱۳۸۳ در ۷۴سالگی درگذشت و در قم، صحن فاطمه معصومه(س) در کنار مزار اسماعیل دولابی به خاک سپرده شد شد.[۸۱] وی دارای چهار دختر و دو پسر روحانی است.

پانویس

  1. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۲۷.
  2. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۲۷ ـ ۱۲۸؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۶ ـ ۷ و ۱۶؛ آزادی فقیه، جلوه‌های شخصیت آیت‌الله حائری شیرازی در آئینه کلام یاران و شاگردان، ۲۰.
  3. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۲.
  4. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۱۰.
  5. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۵ ـ ۱۶.
  6. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۷؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  7. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، ۷ ـ ۸؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۶؛ حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۵.
  8. ↑ حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۵.
  9. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۰ ـ ۱۳۱؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۸ ـ ۹.
  10. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۱؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰ ۱۱.
  11. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۵.
  12. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۲/۱۳۳ ـ ۱۳۵.
  13. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  14. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۴۱.
  15. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۴۱ ـ ۱۴۲؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.
  16. ↑ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.
  17. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش، ۹ و ۱۲؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  18. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  19. ↑ حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۴.
  20. ↑ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۸؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.
  21. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.
  22. ↑ دستغیب، خاطرات حجت‌الاسلام سیدعلی‌اصغر دستغیب، ۲۰.
  23. ↑ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۲۶۱.
  24. ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۹/۴۲ و ۱۰/۹۲.
  25. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  26. ↑ حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۴.
  27. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.
  28. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  29. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  30. ↑ ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش، ۲۷؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸.
  31. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.
  32. ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۱/۱۱ ـ ۱۲.
  33. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۲.
  34. ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۴/۲۸۰.
  35. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۳۸۲ش، ۶؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.
  36. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  37. ↑ ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷.
  38. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹؛ حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۵.
  39. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹؛ حائری، حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۵؛ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶.
  40. ↑ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹.
  41. ↑ امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱۵/۴۶۱.
  42. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۶؛ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.
  43. ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱۹/۳۰۶.
  44. ↑ حائری، شهاب الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲۶ ـ ۱۲۷.
  45. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  46. ↑ روزی‌طلب، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹۲ ـ۹۳.
  47. ↑ روزی‌طلب، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۹۲ ـ ۹۳؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  48. ↑ مدرسی و کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ۱/۴۰۹.
  49. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۳۸۲ش، ۶؛ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  50. ↑ سلمانی، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش؛ شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۹.
  51. ↑ شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۱۳.
  52. ↑ ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷؛ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲.
  53. ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۲؛ حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۸.
  54. ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  55. ↑ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.
  56. ↑ حیدری،حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.
  57. ↑ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰ ـ ۹۱.
  58. ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  59. ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  60. ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۲ش، ۱/۴۷۸.
  61. ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۱۲۵ ـ ۱۲۶ و ۲۵۹؛ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰؛ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  62. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.
  63. ↑ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴ ـ ۳/۴۲۴؛ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  64. ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۱۹۵.
  65. ↑ حائری شیرازی، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، ۱۰؛ حائری، خبرگان ملت، ۱۳۷۹ش، ۲/۱۳۶ ـ ۱۳۸؛ کاظم‌زاده، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۳۱ ـ ۳۲.
  66. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۰.
  67. ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸؛ ذوالانوار، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۲۷؛ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.
  68. ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۴۶۸.
  69. ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۵.
  70. ↑ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۲/۸۱۷؛ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۹/۴۲.
  71. ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۲۱/۳۸ ـ ۳۹ و ۲۰۸.
  72. ↑ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۹۰.
  73. ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۶.
  74. ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۷.
  75. ↑ ربانی شیرازی، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، ۳۳۰.
  76. ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۱/۱۲؛ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.
  77. ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۳۵۸ ـ ۳۵۹.
  78. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.
  79. ↑ حیدری، حائری شیرازی (آیت‌الله)، ۱/۱۱۱.
  80. ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  81. ↑ پایگاه اطلاع رسانی حوزه.

منابع

  • آزادی فقیه، مریم، جلوه‌های شخصیت آیت‌الله حائری شیرازی در آئینه کلام یاران و شاگردان، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۷، ۱۳۸۲ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • حائری شیرازی، شهاب‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • حائری شیرازی، صدر‌الدین، نقش علامه تهرانی در پایه‌گذاری انقلاب در میان مردم، پایگاه اطلاع‌رسانی عرفان و حکمت در پرتو قرآن وعترت تبیین عقلی و نقلی عرفان و حکمت و پاسخ به شبهات، ۱۵/۱۰/۱۳۹۸ش.
  • حائری شیرازی، محمدصادق، مصاحبه، چاپ‌شده در خبرگان ملت، تهران، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • حائری شیرازی، محمدصادق، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • حائری شیرازی، محمدصادق، نظریه‌پردازی در علوم انسانی، گفتگو با آیت‌الله حائری شیرازی، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۲۰۷، ۱۳۸۲ش.
  • حائری شیرازی، نظام‌الدین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • حوزه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ۴/۱۱/۱۳۹۷ش.
  • حیدری، سلیمان، حائری شیرازی (آیت‌الله)، چاپ‌شده در فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
  • دستغیب، سیدعلی‌اصغر، خاطرات حجت‌الاسلام سیدعلی‌اصغر دستغیب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۳۷۷۱ش.
  • ذو‌الانوار، سیدحسین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • ربانی شیرازی، عبدالرحیم، یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، شرح مبارزات حضرت آیت‌الله‌ شیخ‌عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۱ش.
  • روزی‌طلب، محمدحسین، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • سلمانی آرانی، حبیب‌‎الله، تندیس تفکر، پایگاه اطلاع‌رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، ۱۲/۷/۱۳۹۴ش.
  • شاهد یاران، مجله، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • کاظم‌زاده، مجتبی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، شماره ۱۶۰، ۱۳۹۶ش.
  • مدرسی، سیدمحمدکاظم و میرزامحمد، کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، انتشارات صحیفه خرد، چاپ دوم، ۱۳۹۶ش.
  • مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
  • مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
  • مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=کاربر:Salehi/صفحه_تمرین&oldid=25462»