حزب‌الله: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷۲: خط ۷۲:
[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]]
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]]
[[رده:مقاله‌های نیازمند تصویر]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:تشکل‌های مردمی]]
[[رده:تشکل‌های مردمی]]

نسخهٔ ‏۲۲ اسفند ۱۴۰۱، ساعت ۲۳:۰۸

حزب‌الله، جریان فکری شکل‌گرفته در ایران و جهان اسلام بر اساس ارزش‌های اسلامی.

مقدمه

حزب را گروهی از مردم،[۱] گروه دارای قدرت و قاطعیت[۲] و عقیده و گرایش واحد[۳] معنا کرده‌اند. واژه حزب‌الله به معنای گروه، لشکر و یاران خداست[۴] و به مؤمنان، صالحان، حافظان قرآن، مصلحان[۵] و نگهدارندگان و یاری‌کنندگان دین خدا و رسول اکرم(ص)[۶] گفته شده‌است.

پیشینه

در قرآن کریم واژه «حزب‌الله» دو بار آمده‌است و آن را کسانی معرفی کرده که به خدا، روز قیامت و پیامبر اکرم (ص) ایمان دارند، خدا را از خود خشنود می‌سازند، از میان دشمنان خدا و پیامبر و اهل ایمان، کسی را به دوستی برنمی‌گزینند[۷] و ولایت خداوند تعالی و پیامبر (ص) و اهل ایمان را پذیرفته‌اند.[۸] حزب‌الله گروهی است که ایمان محکم، تقوا و عمل صالح دارد و در میان خود، دارای اتحاد و همبستگی کامل و آگاهی و آمادگی کافی است.[۹] در برابر حزب‌الله، حزب شیطان و منافقان قرار دارند که تظاهر به اسلام می‌کنند؛ ولی در باطن، با دشمنان خدا پیوند دوستی دارند.[۱۰] واژه «حزب‌الشیطان» نیز دو بار در یک آیه، تکرار شده‌است.[۱۱]

پیامبر اکرم (ص) نزدیکی به خدا و فرستاده او را به منزله پیوستن به حزب‌الله شمرده‌است.[۱۲] جعفربن‌ابی‌طالب نیز وقتی به همراه مهاجرین دیگر، نزد نجاشی حاکم حبشه رسید، خود و گروه همراه خود را «حزب‌الله» و پیرو پیامبری معرفی کرد که به نیکی، فرمان می‌دهد و از بدی، بازمی‌دارد و به خوش‌رفتاری با همسایه و ارتباط با خویشان و یتیم‌نوازی و پرستیدن خداوند فرامی‌خواند.[۱۳]

از مصادیق حزب‌الله در عصر پیامبر اکرم (ص) مؤمنانی بودند که ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) را پذیرفته بودند[۱۴]؛ چنان‌که پیامبر (ص) ایشان را معیار شناخت حزب‌الله معرفی کرده‌است.[۱۵] امیرالمؤمنین(ع) نیز حزب و گروه[۱۶] و شیعیان خود را[۱۷] حزب‌الله شمرده‌است؛ چنان‌که امام‌صادق(ع)، امامان(ع) و شیعیان آنان را حزب‌الله نامیده‌است[۱۸]؛ نیز در روایتی یاران اندک و صبور طالوت (ع) که در برابر نوشیدن آب، مقاومت کردند، حزب‌الله معرفی شده‌اند.[۱۹]

برخی مصداق عام حزب‌الله را در دوران معاصر، ملت ایران شمرده‌اند که با پیروی از پیامبر (ص) و رهبری امام‌خمینی، تاریخ شاهنشاهی ایران، بلکه تاریخ همه مستضعفان را دگرگون و اسلام را دوباره احیا کردند[۲۰]؛ اما حزب‌الله در مصداق خاص، به آن دسته از انقلابیان مذهبی و معتقد به بینش اسلامی و رهبری روحانیت و در رأس آن امام‌خمینی، گفته شده که به اسلام فقاهتی اعتقاد دارند، اصل ولایت فقیه را ضامن موفقیت انقلاب به‌شمار می‌آورند، بر حفظ ارزش‌ها اصرار دارند و از شرق و غرب تبرّی می‌جویند و مبارزه با استکبار را تا نابودی آن وظیفه خود می‌دانند.[۲۱] در ادبیات سیاسی معاصر عنوان حزب‌الله نخست دربارهٔ گروه‌های مذهبی خیابانی که با اعضای گروه‌های مخالف یعنی ائتلاف رئیس‌جمهور وقت، سیدابوالحسن بنی‌صدر و سازمان مجاهدین خلق درگیر می‌شدند، به کار می‌رفت؛ اما پس از بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی در تیرماه ۱۳۶۰، جنبه عمومی یافت و این گرایش در سطح دولت تحکیم شد و دولت خود را دولت حزب‌الله نامید[۲۲]؛ با این حال، نگاه امام‌خمینی به‌طور عمده ناظر به معنای عام حزب‌الله و مردم معتقد به اسلام و انقلاب بوده‌است.

شاخصه‌ها

امام‌خمینی در دی‌ماه ۱۳۵۷، دربارهٔ معنای حزب‌الله، خاطرنشان کرد که هر مسلمانی که موازین و اصول اسلام را پذیرفته و در اعمال و رفتار از انضباط دقیق شیعی برخوردار باشد، یک عضو از اعضای حزب‌اللَّه است و تمامی دستورها و خط مشی حزب‌الله را قرآن و اسلام بیان کرده‌است و این حزب غیر از احزاب متداول امروز دنیاست. ایشان بر همین اساس تمام مردم ایران را در هر سِنی، از زن و مرد که با شعارهای اسلامی با رژیم پهلوی مبارزه می‌کردند، در شمار حزب‌الله معرفی می‌کرد[۲۳] و معتقد بود آنان به خدا ایمان و اخلاص واقعی دارند و همین ویژگی موجب پیروزی آنان در جبهه درونی و بیرونی و جنگ با گروه‌های شیطانی می‌شود.[۲۴] از نظر ایشان همواره دو حزب الهی و شیطانی در عالم، وجود داشته‌است: حزب‌الله که در راه مستقیم قرار دارد و به سوی خدا و الوهیت و ملکوت دعوت می‌کند و حزب‌های شیطانی که اکثریت را تشکیل می‌دهد و به طبیعت و خود و غیر خدا فرا می‌خواند. ایشان بر اساس این شاخصه‌ها باور داشت انسان می‌تواند با ارزیابی خود، دریابد در کدام یک از این دو حزب قرار دارد[۲۵]؛ همچنین ایشان معیار خوب یا بدبودن هر حزبی را عقیده و اندیشه آن و الهی یا غیر الهی‌بودن آن می‌دانست و معتقد بود همه احزاب و گروه‌ها باید با محور قراردادن رضایت الهی و دعوت به سوی او در شمار حزب‌الله درآیند و اگر اندیشه‌ای غیر از این در سر دارند بدانند که در حزب شیطان قرار گرفته‌اند.[۲۶]

امام‌خمینی با این معیارها همه مردم متدین و انقلابی ایران را حزب‌اللهی به‌شمار می‌آورد[۲۷] و تأسیس احزاب و جبهه‌ها و دسته‌های گوناگون را نشانه وحدت‌نداشتن و دوری از خدا می‌دانست[۲۸] و همگان را به قرارگرفتن زیر پوشش حزب‌الله فرا می‌خواند[۲۹]؛ همچنین به جوانان مؤمن توصیه می‌کرد در حزب واحدی که حزب خداست، وارد شوند، خدا را ناظر بر اعمال خود ببینند، تنها برای خدا کار کنند،[۳۰] پیش از اصلاح دیگران به خودسازی بپردازند و دربارهٔ انحراف دوستان و همراهان خود نیز هوشیار باشند.[۳۱] ایشان همچنین احزاب و گروه‌هایی نظیر انجمن اسلامی دانشجویان و حزب جمهوری اسلامی را که در راه انقلاب و اسلام قدم برمی‌داشتند، در شمار عنوان عام حزب‌الله به‌شمار می‌آورد[۳۲] و در برابر، احزاب و گروه‌هایی نظیر حزب رستاخیز،[۳۳] گروه فرقان، چریک‌های فدایی خلق،[۳۴] حزب دموکرات کردستان،[۳۵] حزب خلق مسلمان،[۳۶] حزب توده، بهائیت،[۳۷] سازمان مجاهدین خلق ایران[۳۸] و حزب بعث عراق[۳۹] را مخالف اسلام و در خط نفاق و حزب شیطان می‌دانست.

وظایف، عملکرد و اهداف

امام‌خمینی در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۷، در نجف، همگان را به حزب الهی فرا خواند و بر لزوم سازماندهی نهضت و گردهمایی همه جناح‌ها، احزاب و مردم و وحدت و هماهنگی آنان در برابر مشکلاتی که متوجه همه است، دعوت کرد.[۴۰] ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در داخل کشور، از همه مردم به‌ویژه جوانان حزب‌اللهی می‌خواست با آنچه در شرع حرام شمرده شده یا بر خلاف مصالح کشور، ملت و نظام اسلامی است، مقابله کنند[۴۱] و در سطح بین‌المللی نیز از آنجا که یکی از وظایف حزب‌الله، آگاهی‌بخشیدن و هدایت‌کردن ملت‌ها است، از همه مسلمانان می‌خواست که با نام حزب‌الله، متحد شوند و اسلام را آن‌گونه که هست، به دنیا عرضه کنند.[۴۲] ایشان با اشاره به آیه ۲۵۷ سوره بقره هدف پیامبران(ع) را بیرون‌کشیدن مردم از حزب شیطان و واردکردن آنان به حزب‌الله و مبدأ نور و روشنایی می‌شمرد[۴۳]؛ چنان‌که بازستاندن حق مستضعفان از مستکبران را وظیفه حزب‌الله می‌دانست.[۴۴]

از سوی دیگر، امام‌خمینی نجات کشور را وابسته به حضور جوانان حزب‌اللهی می‌دانست و آنان را پاسداران و صاحبان اصلی انقلاب می‌خواند و از مسئولان می‌خواست که با تشویق و قدردانی و مهرورزی، استعدادهای آنان را شکوفا کنند.[۴۵] ایشان معتقد بود از آنجا که حزب‌الله آمادگی دارد همه وجود خود را برای خدا بدهد، توان ایستادگی در برابر قدرت‌های بزرگ و شکست آنان را پیدا کرده‌است و این قدرت و توان، از یک نیروی معنوی نشئت می‌گیرد و قدرت‌های شرق و غرب عالم به جهت نگاه مادی‌گرایانه، ناتوان از ارزیابی آن بوده‌اند.[۴۶] ایشان با اشاره به انتشار کتاب آیات شیطانی و اعلان حکم اعدام نویسنده آن از سوی ایشان، از روحانیان و مردم حزب‌اللهی‌ها خواست همواره بر اصول اساسی اسلام و انقلاب پایبند باشند و فریب تحلیل‌های نادرستی که برای زیر پا گذاشتن احکام اسلام ارائه می‌شود، نخورند.[۴۷]

سوء استفاده از عنوان حزب‌الله

با توجه به وجود افراد خطاکار و مغرض که به نام حزب‌الله کارهایی خارج از چارچوب و مقررات، انجام می‌دهند،[۴۸] امام‌خمینی به اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان سفارش می‌کرد مراقب منافقان و منحرفانی باشند که چه بسا با ظاهری صالح و مقید به اسلام، قصد نفوذ دارند.[۴۹] ایشان در دیدار ۱۴ شهریور ۱۳۶۱ با هیئت‌های بازسازی وزارتخانه‌ها و پاکسازی ادارات، وجود چنین هیئت‌هایی را ضروری دانست و تأکید کرد به لحاظ چگونگی کار و انتخاب افراد، باید نهایت دقت صورت گیرد تا افراد مفسد، منافق و فریب‌کار با ظاهری اسلامی و تحت عناوینی چون حزب‌الله، جندالله و طرفداری از اسلام، در این هیئت‌ها نفوذ نکنند.[۵۰] ایشان برای جلوگیری از چنین پیشامدی، بر لزوم بهره‌گیری از نیروهای صالح و مطمئن که مورد تأیید یکی از قوای سه‌گانه یا نهادهای مرتبط باشند، تأکید می‌کرد[۵۱] (ببینید: پاکسازی)؛ از سوی دیگر، به مسئولان هشدار می‌داد که نیروهای حزب‌اللهی را با بهانه‌های بی‌مورد کنار نگذارند و وابستگان رژیم پهلوی را جایگزین آنان نکنند.[۵۲]

حزب‌الله در تاریخ معاصر

در تاریخ معاصر ایران، گروهی با الهام‌گرفتن از آیات قرآن، نام حزب‌الله را انتخاب و در سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را به صورت مخفیانه آغاز کرد.[۵۳] این گروه که دفتر و تشکیلات سازماندهی‌شده نداشت، بر مبنای عقیده اسلامی و جهان‌بینی توحیدی عمل می‌کرد و هدف اصلی آن خودسازی فردی و جمعی، مبارزه با رژیم پهلوی و براندازی آن و به دست آوردن آمادگی لازم برای مقابله با هر گونه تهدیدِ حکومت پهلوی بود.[۵۴] گروه «حزب‌الله» به منظور تبلیغ و سازندگی، بهره‌برداری از توانایی‌های نیروهای خود، مبارزه با رژیم سلطنتی و شناسایی و جذب افراد مؤمن، فعالیت خود را با کار فکری و آموزشی و بر پایه متون دینی و احادیث و بخش‌هایی از نهج البلاغه آغاز کرد.[۵۵]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جریان عام حزب‌الله یعنی انقلابیان مذهبی و معتقد به تفکر اسلامی، نقش زیادی در به‌ثمرنشاندن انقلاب و رهبری آن داشت.[۵۶] بیشتر نیروهای این جریان که در برابر جناح لیبرال قرار داشت و در جریان جنگ با عراق[۵۷] و انتخاب محمدعلی رجایی به نخست‌وزیری،[۵۸] قدرت را به دست گرفت، طبقات متوسط و پایین جامعه تشکیل می‌دادند؛ نیروهایی که به اعتقادات اسلامی و رهبری روحانیت و در رأس آن، امام‌خمینی معتقد بودند[۵۹] و دیدگاهی ضد استعماری و ضد امپریالیستی داشتند و به‌شدت مخالف فاصله‌گرفتن از سیاست‌های سال‌های نخستین انقلاب بودند.[۶۰]

از سوی دیگر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی گروه‌هایی با نام «حزب‌الله» در کشورهای دیگری ازجمله کویت و عربستان سعودی[۶۱] و لبنان آغاز به کار کردند که حزب‌الله لبنان مشهورترین آنهاست؛ این جنبش که متأثر از نهضت امام‌خمینی است، در سال ۱۹۸۲م/ ۱۳۶۱ش هم‌زمان با اشغال نیمی از خاک لبنان به دست رژیم اسرائیل و جنگ‌های داخلی لبنان به وجود آمد. این گروه بعدها، در سه حوزه جنگ علیه اشغالگری اسرائیل، نیروهای نظامی غرب و دولت امین جُمَیّل که با فشار اسرائیل روی کار آمده بود، وارد عمل شد[۶۲] (ببینید: لبنان). امام‌خمینی همواره مقاومت و ظلم‌ستیزی حزب‌الله لبنان را تحسین و بر حمایت مادی و معنوی جمهوری اسلامی ایران از این گروه تأکید می‌کرد.[۶۳]

حزب مستضعفان

امام‌خمینی در پی گسترش جریان حزب‌الله در تمامی جوامع اسلامی و حتی غیر اسلامی و مظلوم جهان بود و براین اساس با پیشنهاد تشکیل حزب مستضعفان، تلاش کرد همه مستضعفان را اعم از مسلمان و غیر مسلمان، با هدف مقابله با قدرت‌های استکباری سامان دهد؛ حزبی که در نگاه گسترده و جهانی ایشان همان حزب‌الله بود.[۶۴] هدف از تشکیل این حزب، از میان‌برداشتن مشکلات مستضعفان جهان با اراده جمعی بود.[۶۵] ایشان این حزب را در مسیر تحقق وعده الهی برای حاکمیت مستضعفان بر زمین به‌شمار می‌آورد[۶۶] و معتقد بود تأسیس حزب مستضعفان، تمامی مشکلات مسلمانان را رفع خواهد کرد و هیچ قدرتی توان مقابله با آن را نخواهد داشت.[۶۷] ایشان تأسیس این حزب که در واقع تحقق اراده الهی در پیروزی مستضعفان جهان بر مستکبران است،[۶۸] با احزاب محلی و منطقه‌ای که کار خود را درست انجام می‌دهند و توطئه نمی‌کنند، مغایر نمی‌دانست[۶۹] (ببینید: مستضعفان).

پانویس

  1. طریحی، مجمع البحرین، ۲/۳۸.
  2. راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۲۳۱.
  3. فراهیدی، کتاب العین، ۳/۱۶۵.
  4. راغب، مفردات الفاظ القرآن، ۲۳۱.
  5. دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۶/۷۸۲۳.
  6. انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۲۵۱۰.
  7. مجادله، ۲۲.
  8. مائده، ۵۶.
  9. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۴/۵۳۴.
  10. طباطبایی، المیزان، ۱۹/۳۴۲.
  11. مجادله، ۱۹.
  12. حمیدالله، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد (ص) و اسناد صدر اسلام، ۳۳۵–۳۳۸.
  13. طباطبایی، المیزان، ۳/۲۶۹–۲۷۱.
  14. طباطبایی، المیزان، ۶/۱۶–۱۷.
  15. صدوق، الامالی، ۱۲۳ و ۳۶۸.
  16. طوسی، ۲۷۰.
  17. مغربی، شرح الاخبار، ۴۹۹.
  18. صدوق، التوحید، ۱۶۶.
  19. بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱/۵۰۷.
  20. ← علم‌الهدی، ویژگیهای حزب‌الله، ۸.
  21. ← محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ۱۵۶.
  22. برزین، جناح‌های سیاسی در ایران از دهه ۱۳۶۰ تا دوم خرداد ۱۳۷۶، ۴۹–۵۰.
  23. امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۴۰۸.
  24. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۱۹۸.
  25. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۹۱.
  26. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۹۳–۱۹۴.
  27. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۱۴، ۳۶۳ و ۱۷/۲۶۲.
  28. امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۱۱.
  29. امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۵.
  30. امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۶۹.
  31. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۹۳–۱۹۴.
  32. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۲۰۰–۲۰۱؛ ۱۶/۱۶۶ و ۱۷/۱۱۱–۱۱۲.
  33. امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۹۵ و ۱۷/۱۹۱.
  34. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۰۲ و ۵۲۶.
  35. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۱۱.
  36. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۰۸–۳۰۹ و ۱۱/۱۷۰.
  37. امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۴۸۷؛ ۵/۳۴۶ و ۱۷/۴۶۰–۴۶۱.
  38. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۵۹–۴۶۱؛ ۱۱/۲۳۳–۲۳۶ و ۱۲/۴۶۵–۴۶۶، ۴۷۰–۴۷۱.
  39. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۳۷ و ۲۰/۲۲۲.
  40. امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۳۹۴–۳۹۵.
  41. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۶.
  42. امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۹۵.
  43. امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۲۶۸.
  44. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰ و ۳۳۱.
  45. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۰–۱۵۱.
  46. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۱۴.
  47. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۹۱–۲۹۲.
  48. کانون نشر انقلاب، ۳۶–۳۷؛ ← هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۱۴۴–۱۴۵، ۳۵۴ و ۴۵۴.
  49. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۱۱–۱۱۲.
  50. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷۳–۴۷۵.
  51. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۷۴.
  52. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۱۵۱.
  53. ‌شاهی، خاطرات عزت‌شاهی، ۱۱۰–۱۱۱.
  54. شاهی، خاطرات عزت‌شاهی، ۱۱۰–۱۱۱.
  55. احمد، خاطرات احمد احمد، ۱۷۲–۱۷۳.
  56. محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ۱۵۶.
  57. محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ۵۵.
  58. محمدی، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ۱۵۸.
  59. مظفری، جریان‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ۲۷–۳۳.
  60. برزین، جناح‌های سیاسی در ایران از دهه ۱۳۶۰ تا دوم خرداد ۱۳۷۶، ۵۵–۵۶.
  61. اخبار شیعیان، ۵۰.
  62. اسداللهی، جنبش حزب‌الله لبنان، ۱۶.
  63. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۴۳–۲۴۴، ۳۲۱، ۳۳۸ و ۴۸۶.
  64. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۳۱.
  65. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰–۲۸۱.
  66. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰–۲۸۱.
  67. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۳۱.
  68. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۰.
  69. امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۳۹.

منابع

  • قرآن کریم.
  • احمد، احمد، خاطرات احمد احمد، به کوشش محسن کاظمی، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • اخبار شیعیان، مجله، شماره ۳۶، ۱۳۸۷ش.
  • اسداللهی، مسعود، جنبش حزب‌الله لبنان، گذشته و حال، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
  • بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
  • برزین، سعید، جناح‌های سیاسی در ایران از دهه ۱۳۶۰ تا دوم خرداد ۱۳۷۶، تهران، مرکز، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
  • حمیدالله، محمد، نامه‌ها و پیمان‌های سیاسی حضرت محمد (ص) و اسناد صدر اسلام، ترجمه محمد حسینی، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
  • راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق، دارالقلم ـ دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • شاهی، عزت‌الله، خاطرات عزت‌شاهی، به کوشش محسن کاظمی، تهران، سوره مهر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
  • صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
  • صدوق، التوحید، تحقیق سیدهاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
  • طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
  • طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تصحیح سیداحمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
  • طوسی، محمدبن‌حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  • علم‌الهدی، سیدحسن، ویژگیهای حزب‌الله، قم، ایمان، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
  • فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
  • کانون نشر انقلاب اسلامی، دیدگاه‌های قرآن و نهج البلاغه دربارهٔ حزب‌الله، تهران، ۱۳۶۰ش.
  • محمدی، منوچهر، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر، چاپ هفتم، ۱۳۷۷ش.
  • مظفری، آیت، جریان‌شناسی سیاسی ایران معاصر، قم، زمزم هدایت، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • مغربی، نعمان‌بن‌محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار (ع)، تصحیح محمدحسین جلالی حسینی، قم، دفتر انتشارت اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۸۵ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۰، عبور از بحران، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.

پیوند به بیرون