اقامت امام‌خمینی در قم

قم

پس از هجرت عبدالکریم حائری یزدی از اراک به قم در رجب ۱۳۴۰ق/ نوروز ۱۳۰۱ش (آخر اسفند ۱۳۰۰) بیشتر طلاب حوزه اراک برای ادامه تحصیل راهی قم شدند. امام‌خمینی نیز به قم هجرت کرد و در حجره شماره ۲۳ مدرسه فیضیه در کنار حرم فاطمه معصومه(س) ساکن شد، ولی مدتی بعد چون تمایل به حجره‌ای یک‌نفره داشت، به حجره شماره ۷، واقع در طبقه فوقانی قسمت غربی مدرسه دارالشفا نقل مکان کرد و تا زمان ازدواج در همان‌جا ساکن بود. تحصیل و تدریس ایشان تا ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳ در مکان‌های مختلف مانند مدرسه فیضیه، مدرسه دارالشفا، مسجد امام‌حسن عسکری(ع)، مسجد سلماسی، مسجد محمدیه، مدرسه ملاصادق، مسجد بالاسر، مسجد اعظم و بیت ایشان انجام می‌گرفت.
ایشان در روزگار جوانی گاهی روزهای پنج‌شنبه و جمعه برای استراحت و گردش به اطراف قم می‌رفت و به توپ‌بازی و پیاده‌روی می‌پرداخت.
امام‌خمینی پس از ازدواج به جز مدت کوتاهی که در تهران ماند با همسرش به قم رفت و به مدت دو سال در خانه‌ای در خیابان ارم که سیداحمد زنجانی اجاره کرده بود، سکونت گزید، پس از آن خانه‌ای در محله عشقعلی قم، کوچه الوندیه اجاره کرد که به علت گران‌بودن اجاره آن، پس از سه ماه به خانه اجاره‌ای دیگری در همان محله رفت. پنجمین خانه اجاره‌ای ایشان نزدیک تکیه ملامحمود بود که هشت سال در آن زندگی کرد. خانه ششم در کوچه شادقلی‌خان بود که سه سال مستأجر آن بود، پس از آن پارک اتابکی (کامران‌میرزا) که بعداً جزء مدرسه حجتیه شد، اجاره کرد و سیداحمد خمینی در همین خانه متولد شد.
ایشان پس از چند بار جابه‌جایی، در محله یخچال‌قاضی نزدیک بیمارستان فاطمی خانه‌ای اجاره کرد و در آن ساکن شد و پس از چند ماه همان خانه را خرید و بهای آن را با فروش بخشی از زمین‌های ارث پدری واقع در خمین، پرداخت. (ببینید: خانه امام‌خمینی) در کنار این خانه، باغی قرار داشت که امام‌خمینی با اجازه صاحب باغ گاهی در آن قدم می‌زد و ورزش می‌کرد چنان‌که ایشان برای در امان ماندن از سختگیری‌های مأموران رژیم پهلوی در دوره رضاشاه، به باغ‌های اطراف قم پناه می‌برد و در این مکان‌ها با دیگر طلبه‌ها به مطالعه، تحقیق و مباحثه می‌پرداخت. ایشان هر روز عصر پس از تدریس به زیارت فاطمه معصومه(س) می‌رفت.
امام‌خمینی در روزهای تعطیلی و تبلیغی به روستاهای دور و نزدیک در اطراف قم می‌رفت. این برنامه پس از ازدواج ایشان، به صورت خانوادگی ادامه داشت. با سفر حائری یزدی به روستای «سیرو» در ۲۴کیلومتری جاده قم ـ کهک، امام‌خمینی به همراه سیدمحمدرضا گلپایگانی و چند تن دیگر برای شرکت در درس حائری به آنجا رفت و یک ماه رمضان را همراه خانواده داخل چادری ساکن شد، نیز همراه تعدادی از دوستان و شاگردان خود به روستای کاج در ۳۷کیلومتری جاده قم ـ گرمسار رفت و با حضور اهالی روستا، کلنگ احداث مسجدی را بر زمین زد.
ایشان در سال ۱۳۴۳ پس از آزادی از زندان و حصر تهران به دعوت ابوالقاسم جوادیان به روستای لنگرود قم رفت و سه روز در این آبادی ماند. مهدی عراقی از یاران انقلابی امام‌خمینی در همین روستا اطلاعات مربوط به لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی (کاپیتولاسیون) را به ایشان رساند، همچنین ایشان به دعوت ماشاءالله سوهانی با عده‌ای از دوستان و شاگردان ازجمله علی‌اکبر اسلامی، سیدهاشم رسولی محلاتی و حسن صانعی به ییلاق‌های اطراف قم (روستای سناوند) رفته است. ایشان افزون بر دیدار عالمانی چون محمد ارباب، سیدمحمد برقعی و ابوالقاسم قمی در خانه آنان و گاه برای شرکت در جشن یا مراسم عید به خانه طلاب نیز می‌رفت.
امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷/۱۲/۱۰ در بازگشت به قم ساعتی در میان راه در پادگان منظریه واقع در جاده تهران ـ قم استراحت کرد و هنگام ورود به قم نخست در مسجد امام‌حسن مجتبی(ع) در ورودی شهر با علما و مراجع تقلید ازجمله سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدشهاب‌الدین مرعشی و سیدکاظم شریعتمداری دیدار کرد. ایشان پس از بازگشت به قم نخست در خانه قاسم دخیلی در خیابان بهار، جنب خانه سیدصدرالدین صدر ساکن شد؛ ولی پس از چند روز به لحاظ اعیانی‌بودن و نیز به دلیل اینکه صاحبش آن را قبلاً به کسی اجاره داده و فسخ کرده بود به خانه محمد یزدی در همان نزدیکی رفت. در همین روزها امام‌خمینی به خانه شهاب‌الدین اشراقی واقع در خیابان دورشهر روبه‌روی کوچه صدوق نیز می‌رفت.
امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی چندین بار در مدرسه فیضیه با مردم دیدار و برای آنان سخنرانی کرد و افزون بر دید و بازدید با مردم و علما به خانه خانواده شهدا می‌رفت و با آنان همدردی می‌کرد و گاه در تشییع جنازه شهدا و مجالس ختم علما شرکت می‌کرد؛ ازجمله در تشییع جنازه مهدی عراقی و فرزندش حسام محمد مفتح و مجلس ختم سیدمحمود طالقانی شرکت کرد.
ایشان در هفده اسفند ۱۳۵۷ در دبیرستان حکیم نظامی حضور یافت و در جمع فرهنگیان و دانش‌آموزان قم به سخنرانی پرداخت، نیز عصر ۱۸ اسفند ۱۳۵۷ نیز در قبرستان بقیع قم در جمع اقشار مختلف مردم قم سخنانی ایراد کرد. ایشان در اول مهر ۱۳۵۸ به دبستان فیض رفت و ضمن بازدید از کلاس‌های مدرسه و گفتگو با دانش‌آموزان سخنانی بیان کرد. در این میان مردم روستای فردو از توابع قم در مرداد ۱۳۵۸ از ایشان برای سفر به این روستا دعوت کردند؛ اما ایشان با توجه به کارها و اشتغالات خود عذر خواست و ابراز امیدواری کرد در زمان مناسب بتواند به دیدار آنان برود. عکس‌های موجود نشان می‌دهد امام‌خمینی به همراه برادر خود سیدمرتضی پسندیده بر سر قبر برادر خود سیدنورالدین هندی در قبرستان باغ بهشت نیز حاضر شده است. ایشان در ۱۳۵۸/۱۱/۳ به علت بیماری قلبی راهی تهران و در بیمارستان قلب بستری شد.