سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (added Category:شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی using HotCat) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
'''سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی'''، از شاگردان [[درس خارج اصول امام‌خمینی]]. | '''سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی'''، از شاگردان [[درس خارج اصول امام‌خمینی]]. | ||
او در ۱۸ تیر ۱۳۱۰ در نجف اشرف به دنیا آمد.<ref>مرتضوی لنگرودی، ج۱، ص۸؛ ادهم‌نژاد، «سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی، فقیه فرزانه»، ص۵۲-۵۳؛ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۵.</ref> پدرش سیدمرتضی حسینی لنگرودی از شاگردان نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی و از مراجع تقلید وقت و مدرسان دروس عالی در قم بود.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۲۴۸-۲۵۰.</ref> | == تولد == | ||
او در ۱۸ تیر ۱۳۱۰ در نجف اشرف به دنیا آمد.<ref>مرتضوی لنگرودی، ج۱، ص۸؛ ادهم‌نژاد، «سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی، فقیه فرزانه»، ص۵۲-۵۳؛ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۵.</ref> پدرش سیدمرتضی حسینی لنگرودی از شاگردان نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی و از مراجع تقلید وقت و مدرسان دروس عالی در قم بود.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۲۴۸-۲۵۰.</ref> | |||
== تحصیل == | |||
سیدمحمدحسن مرتضوی قرائت قرآن و خواندن و نوشتن را نزد شیخ عبدالله تبریزی و شیخ موسی آموخت. در سال ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به تهران آمد و مقدمات را در مدرسه ابوالفتح و نزد استادان آن مدرسه فراگرفت. سپس به تحصیل دروس سطح پرداخت و معالم، قوانین و شرح لمعه را نزد استادانی چون سیداحمد شهرستانی و اسماعیل چاپلقی خواند. شرح منظومه ملاهادی سبزواری را هم نزد محی‌الدین الهی قمشه‌ای فراگرفت و سپس پیش میرزا ابوالحسن شعرانی، شرح اشارات، هیئت و شرح چغمینی را خواند و در درس اخیر با [[عبدالله جوادی آملی]]، [[حسن حسن‌زاده آملی]] و سیدرضی شیرازی هم‌دوره بود. | سیدمحمدحسن مرتضوی قرائت قرآن و خواندن و نوشتن را نزد شیخ عبدالله تبریزی و شیخ موسی آموخت. در سال ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به تهران آمد و مقدمات را در مدرسه ابوالفتح و نزد استادان آن مدرسه فراگرفت. سپس به تحصیل دروس سطح پرداخت و معالم، قوانین و شرح لمعه را نزد استادانی چون سیداحمد شهرستانی و اسماعیل چاپلقی خواند. شرح منظومه ملاهادی سبزواری را هم نزد محی‌الدین الهی قمشه‌ای فراگرفت و سپس پیش میرزا ابوالحسن شعرانی، شرح اشارات، هیئت و شرح چغمینی را خواند و در درس اخیر با [[عبدالله جوادی آملی]]، [[حسن حسن‌زاده آملی]] و سیدرضی شیرازی هم‌دوره بود. | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۲: | ||
مرتضوی لنگرودی هم‌زمان با حضور در درس آیات بروجردی و حسینی لنگرودی، در دوره دوم [[درس خارج اصول امام‌خمینی]] (از مبحث مفاهیم تا آخر) و دوره دوم تا زمان [[تبعید امام‌خمینی|تبعید ایشان به ترکیه]] شرکت داشت و دوره اصول ایشان را به‌طور کامل تقریر کرد.<ref>«مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۷-۲۲.</ref> که شش جلد از آن توسط [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] منتشر شده است. وی در مقدمه تقریراتش از درس خارج اصول امام‌خمینی که با عنوان جواهرالاصول در سال ۱۳۷۶ش توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی منتشر شد، حضورش در درس [[امام‌خمینی]] را در تاریخ ۱۰ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ (دوم مهر ۱۳۳۷) قید کرده است.<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۲۲.</ref> او هم‌زمان در درس خارج فقه ایشان نیز شرکت می‌کرد. علاوه بر آن، در درس مسائل مستحدثه امام‌خمینی که در تابستان ۱۳۴۳ش در منزل ایشان تشکیل می‌شد شرکت داشت،<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۲.</ref> بنابراین می‌توان گفت که قریب به ده سال در درس خارج اصول و فقه امام‌خمینی حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید: <blockquote>«درس ایشان محتوای عمیقی داشت. نکته اساسی این بود که متعرض نظرات بزرگانی مانند حضرات آیات عظام نائینی، کمپانی، آقا ضیاء، حائری و... می‌شدند. البته استادان دیگر حوزه هم گاه و بی‌گاه، متعرض دیدگاه‌های آن بزرگان می‌شدند، ولی به‌طور مستمر و مرتب (آن هم همراه با بررسی و نقد) باشد، انصافاً در حوزه کم‌نظیر بود. ایشان سخنان آن بزرگان، به‌ویژه محقق نائینی را مطرح می‌کردند و بعد از ایراد و اشکال، نظر خود را مطرح می‌کردند». </blockquote>او درباره درس اصول ایشان که در مواردی با مباحث فلسفی التقاط می‌شود، بر این باور است که: <blockquote>«امام‌خمینی مباحث اصول را با مباحث پیچیده فلسفه درهم نمی‌آمیختند، زیرا معتقد بودند قسمت عمده مسائل اصولی، عرفی است و باید از دیدگاه عرفی بررسی شود و با فلسفه که مسائلش با دقت‌های عقلی همراه است، سازگاری ندارد. این کار، برای کسی که خود فیلسوف و مسلط بر مبانی فلسفی است، کار آسانی نیست... امام درس را با بیانی زیبا و عباراتی ساده و روان و منظم و مرتب ارائه می‌کردند؛ طوری که اگر کسی می‌خواست در همان جلسه درس، مطالب ایشان را که به زبان فارسی می‌فرمودند، به عربی تقریر کند، می‌توانست». </blockquote>او درباره حضور شاگردانش در درس‌های متعدد و رعایت نظم می‌گوید: <blockquote>«معمول است که طلبه‌ها به درس‌های متعدد می‌روند؛ اما امام از این وضع ناراحت بودند و می‌فرمودند: «طلبه اگر بخواهد موفق بشود، نباید زیاد درس برود. در روز، یک یا دو درس کافی است، بیشتر آن نه‌تنها مفید نیست بلکه مضر است. درس صرفاً حضور و یا نوشتن آن نیست، بلکه باید همراه با فکر و اندیشه و ابتکار باشد...» برخی از شاگردان، چون به درس‌های متعددی می‌رفتند، گاه دیر در درس حاضر می‌شدند. ایشان از این وضع، ناراحت بودند. روزی فرمودند: «من نمی‌گویم به درس من بیایید، ولی به هر درسی که می‌روید، سعی کنید از اول درس حاضر باشید. مجلس روضه که نیست به هر جای آن رسیدید، ثواب آن را ببرید».<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۳-۵۷؛ سلسله موی دوست، ص۲۰۰-۲۰۳.</ref></blockquote>سیدمحمدحسن مرتضوی پس از رحلت پدرش و [[تبعید امام‌خمینی|تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور]]، در درس خارج فقه (کتاب حج) [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] شرکت کرد و هم‌زمان در درس خارج فقه [[سیدمحمد محقق داماد]] (مبحث صلات) و [[میرزا هاشم آملی]] (بحث معاملات) حضور می‌یافت و چند ماه هم در درس خارج اصول [[محمدعلی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]] شرکت کرد. سپس به نجف اشرف رفت و مدت کوتاهی در درس خارج فقه [[سیدابوالقاسم خویی]] حضور یافت. در آن مدت کوتاه، در [[درس خارج فقه امام‌خمینی]] نیز شرکت کرد.<ref> «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۵۲.</ref> او در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، به فراگیری علوم عقلی نیز می‌پرداخت و کتاب اسفار را نزد [[علامه طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی]] خواند. هم‌زمان در جلسات عرفان نظری ایشان که در خانه‌های حاضران و به‌صورت سیّار در شب‌های پنج‌شنبه و جمعه تشکیل و در آن کتاب‌هایی چون تمهید القواعد ابن ترکه و مبحث معاد بحارالانوار تدریس می‌شد، شرکت می‌کرد که این جلسات تا پایان حیات علامه طباطبایی استمرار داشت.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۲۱-۳۲۳.</ref> | مرتضوی لنگرودی هم‌زمان با حضور در درس آیات بروجردی و حسینی لنگرودی، در دوره دوم [[درس خارج اصول امام‌خمینی]] (از مبحث مفاهیم تا آخر) و دوره دوم تا زمان [[تبعید امام‌خمینی|تبعید ایشان به ترکیه]] شرکت داشت و دوره اصول ایشان را به‌طور کامل تقریر کرد.<ref>«مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۷-۲۲.</ref> که شش جلد از آن توسط [[مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی]] منتشر شده است. وی در مقدمه تقریراتش از درس خارج اصول امام‌خمینی که با عنوان جواهرالاصول در سال ۱۳۷۶ش توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی منتشر شد، حضورش در درس [[امام‌خمینی]] را در تاریخ ۱۰ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ (دوم مهر ۱۳۳۷) قید کرده است.<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۲۲.</ref> او هم‌زمان در درس خارج فقه ایشان نیز شرکت می‌کرد. علاوه بر آن، در درس مسائل مستحدثه امام‌خمینی که در تابستان ۱۳۴۳ش در منزل ایشان تشکیل می‌شد شرکت داشت،<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۲.</ref> بنابراین می‌توان گفت که قریب به ده سال در درس خارج اصول و فقه امام‌خمینی حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید: <blockquote>«درس ایشان محتوای عمیقی داشت. نکته اساسی این بود که متعرض نظرات بزرگانی مانند حضرات آیات عظام نائینی، کمپانی، آقا ضیاء، حائری و... می‌شدند. البته استادان دیگر حوزه هم گاه و بی‌گاه، متعرض دیدگاه‌های آن بزرگان می‌شدند، ولی به‌طور مستمر و مرتب (آن هم همراه با بررسی و نقد) باشد، انصافاً در حوزه کم‌نظیر بود. ایشان سخنان آن بزرگان، به‌ویژه محقق نائینی را مطرح می‌کردند و بعد از ایراد و اشکال، نظر خود را مطرح می‌کردند». </blockquote>او درباره درس اصول ایشان که در مواردی با مباحث فلسفی التقاط می‌شود، بر این باور است که: <blockquote>«امام‌خمینی مباحث اصول را با مباحث پیچیده فلسفه درهم نمی‌آمیختند، زیرا معتقد بودند قسمت عمده مسائل اصولی، عرفی است و باید از دیدگاه عرفی بررسی شود و با فلسفه که مسائلش با دقت‌های عقلی همراه است، سازگاری ندارد. این کار، برای کسی که خود فیلسوف و مسلط بر مبانی فلسفی است، کار آسانی نیست... امام درس را با بیانی زیبا و عباراتی ساده و روان و منظم و مرتب ارائه می‌کردند؛ طوری که اگر کسی می‌خواست در همان جلسه درس، مطالب ایشان را که به زبان فارسی می‌فرمودند، به عربی تقریر کند، می‌توانست». </blockquote>او درباره حضور شاگردانش در درس‌های متعدد و رعایت نظم می‌گوید: <blockquote>«معمول است که طلبه‌ها به درس‌های متعدد می‌روند؛ اما امام از این وضع ناراحت بودند و می‌فرمودند: «طلبه اگر بخواهد موفق بشود، نباید زیاد درس برود. در روز، یک یا دو درس کافی است، بیشتر آن نه‌تنها مفید نیست بلکه مضر است. درس صرفاً حضور و یا نوشتن آن نیست، بلکه باید همراه با فکر و اندیشه و ابتکار باشد...» برخی از شاگردان، چون به درس‌های متعددی می‌رفتند، گاه دیر در درس حاضر می‌شدند. ایشان از این وضع، ناراحت بودند. روزی فرمودند: «من نمی‌گویم به درس من بیایید، ولی به هر درسی که می‌روید، سعی کنید از اول درس حاضر باشید. مجلس روضه که نیست به هر جای آن رسیدید، ثواب آن را ببرید».<ref>مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۳-۵۷؛ سلسله موی دوست، ص۲۰۰-۲۰۳.</ref></blockquote>سیدمحمدحسن مرتضوی پس از رحلت پدرش و [[تبعید امام‌خمینی|تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور]]، در درس خارج فقه (کتاب حج) [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] شرکت کرد و هم‌زمان در درس خارج فقه [[سیدمحمد محقق داماد]] (مبحث صلات) و [[میرزا هاشم آملی]] (بحث معاملات) حضور می‌یافت و چند ماه هم در درس خارج اصول [[محمدعلی اراکی|شیخ محمدعلی اراکی]] شرکت کرد. سپس به نجف اشرف رفت و مدت کوتاهی در درس خارج فقه [[سیدابوالقاسم خویی]] حضور یافت. در آن مدت کوتاه، در [[درس خارج فقه امام‌خمینی]] نیز شرکت کرد.<ref> «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۵۲.</ref> او در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، به فراگیری علوم عقلی نیز می‌پرداخت و کتاب اسفار را نزد [[علامه طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی]] خواند. هم‌زمان در جلسات عرفان نظری ایشان که در خانه‌های حاضران و به‌صورت سیّار در شب‌های پنج‌شنبه و جمعه تشکیل و در آن کتاب‌هایی چون تمهید القواعد ابن ترکه و مبحث معاد بحارالانوار تدریس می‌شد، شرکت می‌کرد که این جلسات تا پایان حیات علامه طباطبایی استمرار داشت.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۲۱-۳۲۳.</ref> | ||
مرتضوی که از [[سیدمحسن حکیم|سیدمحسن طباطبایی حکیم]]، حسینی لنگرودی، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی|گلپایگانی]]، [[محمدعلی اراکی|اراکی]]، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی|شهاب‌الدین مرعشی نجفی]] و [[سیداحمد خوانساری]] اجازاتی در امور شرعیه و از شیخ آقابزرگ تهرانی اجازه روایت دریافت کرده بود، به تدریس در [[حوزه علمیه قم]] و اقامه جماعت (در [[مسجد سلماسی]]، از سال ۱۳۴۹ش) پرداخت.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۱۱ـ۳۱۲.</ref> | مرتضوی که از [[سیدمحسن حکیم|سیدمحسن طباطبایی حکیم]]، حسینی لنگرودی، [[سیدمحمدرضا گلپایگانی|گلپایگانی]]، [[محمدعلی اراکی|اراکی]]، [[سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی|شهاب‌الدین مرعشی نجفی]] و [[سیداحمد خوانساری]] اجازاتی در امور شرعیه و از شیخ آقابزرگ تهرانی اجازه روایت دریافت کرده بود، به تدریس در [[حوزه علمیه قم]] و اقامه جماعت (در [[مسجد سلماسی]]، از سال ۱۳۴۹ش) پرداخت.<ref>شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۱۱ـ۳۱۲.</ref> | ||
== فعالیت سیاسی اجتماعی == | |||
مرتضوی همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام‌خمینی یا در انتقاد از [[حکومت پهلوی]] امضا می‌کرد.<ref>اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۹۹-۲۰۰، ۲۲۹ ـ ۲۳۰، ۲۳۹، ۲۴۸ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۶۹ ـ ۲۷۲، ۴۰۵، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۰۳ ـ ۴۰۵، ۴۲۵ ـ ۴۲۸، ۴۴۹ ـ ۴۵۰ و ۴۷۶.</ref> به همین سبب [[ساواک]] در نامه‌ای به اداره کل سوم ساواک در مهر ۱۳۵۷، او را یکی از روحانیان طرفدار امام‌خمینی معرفی کرد.<ref>آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۲۹۸.</ref> | |||
او سال‌ها به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و تقریراتش از [[درس خارج اصول امام‌خمینی]] را مبنای تدریس قرار می‌داد و در درس خارج فقه هم مبنای او عروه‌الوثقی بود. وی همچنین از مراجع تقلید صاحب رساله بود. | او سال‌ها به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و تقریراتش از [[درس خارج اصول امام‌خمینی]] را مبنای تدریس قرار می‌داد و در درس خارج فقه هم مبنای او عروه‌الوثقی بود. وی همچنین از مراجع تقلید صاحب رساله بود. | ||
== تألیفات == | |||
تألیفات او عبارت است از: ۱- الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید در دو جلد. ۲- کتاب الطهاره در ده جلد (شرح مبسوط کتاب طهارت عروةالوثقی به‌استثنای دماء ثلاثه و آداب و سنن). ۳- کتاب الصلوه در دو جلد (شرح صلاه عروةالوثقی تا مبحث اذان و اقامه). ۴- کتاب الصلوه (تقریر درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی). ۵- کتاب الخمس (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۶- رساله فی القضاء (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۷- رساله فی الطهاره (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۸- جواهرالاصول در چهار جلد (تقریر درس امام‌خمینی از مباحث الفاظ تا مبحث اشتغال). ۹- الدرر الملتقاط فیما یتعلق بالتقلید والاجتهاد (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۰- رساله فی تعارض الادله و تخالفها (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۱- رساله فی قاعدتی الفراغ و التجاوز (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۲- رساله فی اصالت الصحة فی عمل الغیر (تقریر درس سیدنا الاستاذ). ۱۳- رساله فی القرعه (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۴- رساله فی قاعدة الید (تقریر درس سیدنا امام‌خمینی). ۱۵- المسائل المستحدثه (تقریر درس امام‌خمینی که پس از آزادی از قیطریه مدتی در منزلشان تشکیل می‌شد). ۱۶- حواشی بر رسایل شیخ انصاری. ۱۷- حواشی بر مکاسب شیخ انصاری. ۱۸- تعلیقه علی الکفایةالاصول. ۱۹- الذریعه الی التقی تعلیقه علی العروة الوثقی از ابتدای مسائل تقلید تا مبحث اذان و اقامه غیر از مسائل دماء ثلاثه. ۲۰- الحجة العلیا فی ولایة الفقهاء. ۲۱- وجیزة فی تعیین الفجر فی اللیالی المقمره. ۲۲- جامع الشتات المسائل. ۲۳- رساله فی علائم البلوغ. ۲۴- الفوائد الرجالیه. ۲۵- نوادر الاثر فیما یتعلق بالأمام الثانی عشر در علائم ظهور. ۲۶- مصباح الناسکین (کتابی است مبسوط و جامع دعاها و زیارات). ۲۷- اللئالی المنثوره در دو جلد. ۲۸- وفیات الاعلام. ۲۹- نوادر ابناء الاعلام. ۳۰- الاربعینیات (درباره اربعین).<ref> «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۶۳-۶۶.</ref> | |||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی در نهایت در دی ۱۳۸۴ براثر سکته در [[قم]] درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط [[محمدتقی بهجت]] در [[حرم حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>«درگذشتگان: آیت‌الله مرتضوی لنگرودی»، ص۱۱۴.</ref> | سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی در نهایت در دی ۱۳۸۴ براثر سکته در [[قم]] درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط [[محمدتقی بهجت]] در [[حرم حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد.<ref>«درگذشتگان: آیت‌الله مرتضوی لنگرودی»، ص۱۱۴.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۰ مرداد ۱۴۰۳، ساعت ۱۷:۲۴
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۸ تیر ۱۳۱۰ |
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | دی ۱۳۸۴ |
| محل دفن | حرم حضرت معصومه(س) |
| اطلاعات علمی | |
سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی، از شاگردان درس خارج اصول امام‌خمینی.
تولد
او در ۱۸ تیر ۱۳۱۰ در نجف اشرف به دنیا آمد.[۱] پدرش سیدمرتضی حسینی لنگرودی از شاگردان نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی و از مراجع تقلید وقت و مدرسان دروس عالی در قم بود.[۲]
تحصیل
سیدمحمدحسن مرتضوی قرائت قرآن و خواندن و نوشتن را نزد شیخ عبدالله تبریزی و شیخ موسی آموخت. در سال ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به تهران آمد و مقدمات را در مدرسه ابوالفتح و نزد استادان آن مدرسه فراگرفت. سپس به تحصیل دروس سطح پرداخت و معالم، قوانین و شرح لمعه را نزد استادانی چون سیداحمد شهرستانی و اسماعیل چاپلقی خواند. شرح منظومه ملاهادی سبزواری را هم نزد محی‌الدین الهی قمشه‌ای فراگرفت و سپس پیش میرزا ابوالحسن شعرانی، شرح اشارات، هیئت و شرح چغمینی را خواند و در درس اخیر با عبدالله جوادی آملی، حسن حسن‌زاده آملی و سیدرضی شیرازی هم‌دوره بود.
خانواده او در ۱۳۳۳ش به شهر قم نقل‌مکان کرد و سیدمحمدحسن مرتضوی نیز در آن شهر به تکمیل تحصیلات حوزوی پرداخت. او از بدو ورود به قم در درس خارج فقه (صلاه مبحث قرائت، قضا و طهارت) سیدحسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و مدت هشت سال در آن درس شرکت داشت و آن درس‌ها را تقریر کرد. هم‌زمان در درس خارج اصول حسینی لنگرودی (پدرش) نیز حاضر می‌شد و یک دوره کامل اصول را نزد ایشان خواند و پس از رحلت آیت‌الله بروجردی در درس فقه ایشان هم شرکت کرد.
مرتضوی لنگرودی هم‌زمان با حضور در درس آیات بروجردی و حسینی لنگرودی، در دوره دوم درس خارج اصول امام‌خمینی (از مبحث مفاهیم تا آخر) و دوره دوم تا زمان تبعید ایشان به ترکیه شرکت داشت و دوره اصول ایشان را به‌طور کامل تقریر کرد.[۳] که شش جلد از آن توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی منتشر شده است. وی در مقدمه تقریراتش از درس خارج اصول امام‌خمینی که با عنوان جواهرالاصول در سال ۱۳۷۶ش توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی منتشر شد، حضورش در درس امام‌خمینی را در تاریخ ۱۰ ربیع‌الاول ۱۳۷۸ (دوم مهر ۱۳۳۷) قید کرده است.[۴] او هم‌زمان در درس خارج فقه ایشان نیز شرکت می‌کرد. علاوه بر آن، در درس مسائل مستحدثه امام‌خمینی که در تابستان ۱۳۴۳ش در منزل ایشان تشکیل می‌شد شرکت داشت،[۵] بنابراین می‌توان گفت که قریب به ده سال در درس خارج اصول و فقه امام‌خمینی حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید:
«درس ایشان محتوای عمیقی داشت. نکته اساسی این بود که متعرض نظرات بزرگانی مانند حضرات آیات عظام نائینی، کمپانی، آقا ضیاء، حائری و... می‌شدند. البته استادان دیگر حوزه هم گاه و بی‌گاه، متعرض دیدگاه‌های آن بزرگان می‌شدند، ولی به‌طور مستمر و مرتب (آن هم همراه با بررسی و نقد) باشد، انصافاً در حوزه کم‌نظیر بود. ایشان سخنان آن بزرگان، به‌ویژه محقق نائینی را مطرح می‌کردند و بعد از ایراد و اشکال، نظر خود را مطرح می‌کردند».
او درباره درس اصول ایشان که در مواردی با مباحث فلسفی التقاط می‌شود، بر این باور است که:
«امام‌خمینی مباحث اصول را با مباحث پیچیده فلسفه درهم نمی‌آمیختند، زیرا معتقد بودند قسمت عمده مسائل اصولی، عرفی است و باید از دیدگاه عرفی بررسی شود و با فلسفه که مسائلش با دقت‌های عقلی همراه است، سازگاری ندارد. این کار، برای کسی که خود فیلسوف و مسلط بر مبانی فلسفی است، کار آسانی نیست... امام درس را با بیانی زیبا و عباراتی ساده و روان و منظم و مرتب ارائه می‌کردند؛ طوری که اگر کسی می‌خواست در همان جلسه درس، مطالب ایشان را که به زبان فارسی می‌فرمودند، به عربی تقریر کند، می‌توانست».
او درباره حضور شاگردانش در درس‌های متعدد و رعایت نظم می‌گوید:
«معمول است که طلبه‌ها به درس‌های متعدد می‌روند؛ اما امام از این وضع ناراحت بودند و می‌فرمودند: «طلبه اگر بخواهد موفق بشود، نباید زیاد درس برود. در روز، یک یا دو درس کافی است، بیشتر آن نه‌تنها مفید نیست بلکه مضر است. درس صرفاً حضور و یا نوشتن آن نیست، بلکه باید همراه با فکر و اندیشه و ابتکار باشد...» برخی از شاگردان، چون به درس‌های متعددی می‌رفتند، گاه دیر در درس حاضر می‌شدند. ایشان از این وضع، ناراحت بودند. روزی فرمودند: «من نمی‌گویم به درس من بیایید، ولی به هر درسی که می‌روید، سعی کنید از اول درس حاضر باشید. مجلس روضه که نیست به هر جای آن رسیدید، ثواب آن را ببرید».[۶]
سیدمحمدحسن مرتضوی پس از رحلت پدرش و تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، در درس خارج فقه (کتاب حج) سیدمحمدرضا گلپایگانی شرکت کرد و هم‌زمان در درس خارج فقه سیدمحمد محقق داماد (مبحث صلات) و میرزا هاشم آملی (بحث معاملات) حضور می‌یافت و چند ماه هم در درس خارج اصول شیخ محمدعلی اراکی شرکت کرد. سپس به نجف اشرف رفت و مدت کوتاهی در درس خارج فقه سیدابوالقاسم خویی حضور یافت. در آن مدت کوتاه، در درس خارج فقه امام‌خمینی نیز شرکت کرد.[۷] او در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، به فراگیری علوم عقلی نیز می‌پرداخت و کتاب اسفار را نزد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی خواند. هم‌زمان در جلسات عرفان نظری ایشان که در خانه‌های حاضران و به‌صورت سیّار در شب‌های پنج‌شنبه و جمعه تشکیل و در آن کتاب‌هایی چون تمهید القواعد ابن ترکه و مبحث معاد بحارالانوار تدریس می‌شد، شرکت می‌کرد که این جلسات تا پایان حیات علامه طباطبایی استمرار داشت.[۸]
مرتضوی که از سیدمحسن طباطبایی حکیم، حسینی لنگرودی، گلپایگانی، اراکی، شهاب‌الدین مرعشی نجفی و سیداحمد خوانساری اجازاتی در امور شرعیه و از شیخ آقابزرگ تهرانی اجازه روایت دریافت کرده بود، به تدریس در حوزه علمیه قم و اقامه جماعت (در مسجد سلماسی، از سال ۱۳۴۹ش) پرداخت.[۹]
فعالیت سیاسی اجتماعی
مرتضوی همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم اعلامیه‌هایی را در حمایت از امام‌خمینی یا در انتقاد از حکومت پهلوی امضا می‌کرد.[۱۰] به همین سبب ساواک در نامه‌ای به اداره کل سوم ساواک در مهر ۱۳۵۷، او را یکی از روحانیان طرفدار امام‌خمینی معرفی کرد.[۱۱]
او سال‌ها به تدریس دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و تقریراتش از درس خارج اصول امام‌خمینی را مبنای تدریس قرار می‌داد و در درس خارج فقه هم مبنای او عروه‌الوثقی بود. وی همچنین از مراجع تقلید صاحب رساله بود.
تألیفات
تألیفات او عبارت است از: ۱- الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید در دو جلد. ۲- کتاب الطهاره در ده جلد (شرح مبسوط کتاب طهارت عروةالوثقی به‌استثنای دماء ثلاثه و آداب و سنن). ۳- کتاب الصلوه در دو جلد (شرح صلاه عروةالوثقی تا مبحث اذان و اقامه). ۴- کتاب الصلوه (تقریر درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی). ۵- کتاب الخمس (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۶- رساله فی القضاء (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۷- رساله فی الطهاره (تقریر درس آیت‌الله بروجردی). ۸- جواهرالاصول در چهار جلد (تقریر درس امام‌خمینی از مباحث الفاظ تا مبحث اشتغال). ۹- الدرر الملتقاط فیما یتعلق بالتقلید والاجتهاد (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۰- رساله فی تعارض الادله و تخالفها (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۱- رساله فی قاعدتی الفراغ و التجاوز (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۲- رساله فی اصالت الصحة فی عمل الغیر (تقریر درس سیدنا الاستاذ). ۱۳- رساله فی القرعه (تقریر درس امام‌خمینی). ۱۴- رساله فی قاعدة الید (تقریر درس سیدنا امام‌خمینی). ۱۵- المسائل المستحدثه (تقریر درس امام‌خمینی که پس از آزادی از قیطریه مدتی در منزلشان تشکیل می‌شد). ۱۶- حواشی بر رسایل شیخ انصاری. ۱۷- حواشی بر مکاسب شیخ انصاری. ۱۸- تعلیقه علی الکفایةالاصول. ۱۹- الذریعه الی التقی تعلیقه علی العروة الوثقی از ابتدای مسائل تقلید تا مبحث اذان و اقامه غیر از مسائل دماء ثلاثه. ۲۰- الحجة العلیا فی ولایة الفقهاء. ۲۱- وجیزة فی تعیین الفجر فی اللیالی المقمره. ۲۲- جامع الشتات المسائل. ۲۳- رساله فی علائم البلوغ. ۲۴- الفوائد الرجالیه. ۲۵- نوادر الاثر فیما یتعلق بالأمام الثانی عشر در علائم ظهور. ۲۶- مصباح الناسکین (کتابی است مبسوط و جامع دعاها و زیارات). ۲۷- اللئالی المنثوره در دو جلد. ۲۸- وفیات الاعلام. ۲۹- نوادر ابناء الاعلام. ۳۰- الاربعینیات (درباره اربعین).[۱۲]
درگذشت
سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی در نهایت در دی ۱۳۸۴ براثر سکته در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط محمدتقی بهجت در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۱۳]
پانویس
- ↑ مرتضوی لنگرودی، ج۱، ص۸؛ ادهم‌نژاد، «سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی، فقیه فرزانه»، ص۵۲-۵۳؛ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۵.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۲۴۸-۲۵۰.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۲۷-۲۲.
- ↑ مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۲۲.
- ↑ مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۲.
- ↑ مرتضوی، جواهرالاصول، ج۱، ص۵۳-۵۷؛ سلسله موی دوست، ص۲۰۰-۲۰۳.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۵۲.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۲۱-۳۲۳.
- ↑ شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، ج۹، ص۳۱۱ـ۳۱۲.
- ↑ اسناد انقلاب اسلامی، ج۳، ص۱۹۹-۲۰۰، ۲۲۹ ـ ۲۳۰، ۲۳۹، ۲۴۸ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۶۹ ـ ۲۷۲، ۴۰۵، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۰۳ ـ ۴۰۵، ۴۲۵ ـ ۴۲۸، ۴۴۹ ـ ۴۵۰ و ۴۷۶.
- ↑ آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ص۲۹۸.
- ↑ «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی»، ص۶۳-۶۶.
- ↑ «درگذشتگان: آیت‌الله مرتضوی لنگرودی»، ص۱۱۴.
منابع
- آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- ادهم‌نژاد، محمدتقی (۱۳۸۲)، «سیدمرتضی مرتضوی لنگرودی، فقیه فرزانه»، ستارگان حرم، ج۱۳، قم، آستانه مقدسه ـ انتشارات زائر.
- اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- بخشی، علی‌اکبر، گلشن ابرار، ج۱۰.
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج۳، تهران، اسلامیه.
- شریف‌رازی، محمد (۱۳۷۰)، گنجینه دانشمندان، ج۹، تهران، مؤلف.
- «درگذشتگان: آیت‌الله مرتضوی لنگرودی» (۱۳۸۴)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۹۶، بهمن و اسفند.
- مرتضوی لنگرودی، سیدمحمدحسن (۱۳۷۶)، جواهرالاصول: تقریر ابحاث روح‌الله موسوی الامام الخمینی(س)، ج۱، تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- «مصاحبه با آیت‌الله حاج سیدمحمدحسن مرتضوی لنگرودی» (۱۳۷۲)، فصلنامه حوزه، دوره ۱۰، شماره ۵۵، فروردین ـ اردیبهشت.