محمد علامی هشترودی

محمد علامی هشترودی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

محمد علامی هشترودی در سال ۱۳۰۲ ش در شهرستان هشترود به دنیا آمد. پدرش آخوند ملامحسن علامی از علمای صاحب‌نام منطقه بود و دیگر اجداد او از علمای بنام منطقه هشترود بودند و امامت جماعت در مسجد جامع آن شهر را نسل‌اندرنسل بر عهده داشتند (علامی، ج ۲، ۹۳۵). دایی‌اش سیدجلال‌الدین انتظاری هم از عالمان برجسته منطقه هشترود بود (انصاری، ۱۷۵). محمد علامی تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند. او سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و بخشی از دروس متداول حوزوی را تا سال ۱۳۱۵ ش در هشترود و نزد او خواند. سپس به تبریز رفت و در مدارس حسن پاشا و طالبیه آنجا معانی و بیان را نزد مدرس انصاری فراگرفت. مغنی و مطول را هم پیش شیخ علی‌اکبر ادیب معروف به نحوی خواند و در درس لمعتین از شاگردان سیدمهدی انگجی بود. مکاسب را هم نزد میرزا فتاح شهیدی و رسایل را هم پیش میرزا محمود دوزدوزانی فراگرفت. او در سال ۱۳۲۷ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا کفایه‌الاصول را پیش آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی خواند و سپس در درس فلسفه (شرح منظومه و اسفار) علامه سیدمحمدحسین طباطبایی شرکت کرد. محمد علامی آنگاه به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج آیات سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی بهره‌مند شد. نویسنده زندگینامه او در هشترود و دانشوران که از بستگان نزدیک (برادرزاده علامی) هشترودی است در زندگینامه‌ای که نتیجه مصاحبه حضوری وی با عمویش است، از حضور علامی هشترودی در درس خارج امام‌خمینی پس از رحلت آیات حجت کوه‌کمری و بروجردی سخن گفته است (علامی، ج ۲، ۹۳۵)، درحالی‌که فاصله فوت این دو مرجع بالغ بر هفت سال است. به نظر می‌رسد حضور محمد علامی هشترودی در درس امام‌خمینی پس از فوت آیت‌الله حجت کوه‌کمری بوده است. همچنین با استناد به صدور اجازه‌نامه شرعیه امام‌خمینی خطاب به علامی هشترودی و خاطره علامی دراین‌باره، می‌توان گفت که در سال ۱۳۴۲ ش از شاگردان درس امام‌خمینی بوده است. وی درباره درس امام‌خمینی می‌گوید: «حضرت امام بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در حوزه علمیه قم درس شروع نمودند. در اثر بیان شیرین و دل‌نشین و کم‌نظیرش، جمع کثیری از فضلا و علما در درس معظم‌له شرکت کردند که حقاً اولین درس باعظمت و پرجمعیت حوزه به شمار می‌رفت... خدمتشان رسیدم، فرعی را که در درس بیان نمودند، مطرح کردم و نظر فقها را بیان کردم و نظر مبارکشان را هم اظهار کردم. بعد نظر قاصر را عرض کردم. حضرت امام علاوه بر اینکه اجتهادم را تأیید نمودند و تحسین فرمودند، با دست مبارک اجازه‌نامه مرقوم فرمودند و به بنده دادند» (علامی، ج ۲، ۹۳۵-۹۳۶). امام‌خمینی در این اجازه‌نامه که در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۲ صادر کردند، اجازه تصدی در امور شرعیه و حسبیه را به علامی هشترودی دادند (صحیفه امام، ج ۱، ۲۰۴). نویسنده زندگینامه علامی هشترودی همچنین مشخص نمی‌کند او در کدام درس امام‌خمینی شرکت می‌کرده است. علامی هشترودی همچنین از آیات مرعشی نجفی (علامی، ج ۲، ۹۳۹) و آیت‌الله گلپایگانی (همان، ۹۴۱) اجازاتی در امور شرعیه و حسبیه دریافت کرده است. علامی هشترودی درس‌های برخی از استادان خود را تقریر کرده است، ازجمله تقریر درس طهارت آیت‌الله بروجردی، تقریر درس مکاسب آیت‌الله حجت کوه‌کمری، تقریرات درس امام‌خمینی و تقریرات آیت‌الله گلپایگانی (علامی، ج ۲، ۹۳۵). درباره سرنوشت تقریر او از درس امام‌خمینی گزارشی در دست نیست. او در سال‌های نهضت اسلامی به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت. در بهمن ۱۳۴۳ و در پی حمله مأموران حکومت پهلوی به طلاب در حرم حضرت معصومه (س) که دعای توسل برای آزادی امام‌خمینی برگزار کرده بودند و دستگیری جمعی از آنان، همراه با جمعی از طلاب حوزه علمیه قم با صدور اعلامیه‌ای، آن اقدام حکومت را محکوم کردند و خواستار آزادی و بازگرداندن «زعیم عالی‌قدر حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی»، الغای تصویب‌نامه‌های ضددینی و آزادی زندانیان شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۳). در فروردین ۱۳۴۴ هم در انتشار شایعاتی درباره تغییر مکان ایشان و عدم اطلاع‌رسانی دولت دراین‌باره، همراه با جمعی از روحانیان و مدرسان حوزه علمیه قم، با ارسال نامه‌ای به امیرعباس هویدا، خواستار اطلاع‌رسانی دراین‌باره شدند (همان، ۱۶۴). علامی هشترودی در سال ۱۳۵۷ ش و پس از روی کار آمدن دولت بختیار، با صدور اعلامیه‌ای، دولت او را غیرقانونی نامید. وی همچنین در آن اعلامیه بر غیرقانونی بودن مجلسین شورای ملی و سنا تأکید کرد («بیان آیت‌الله علامی هشترودی»، ۵؛ علامی، ج ۲، ۹۴۸). او که هم‌زمان با تحصیل در حوزه علمیه قم، به تدریس در آنجا هم می‌پرداخت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و ازجمله دوازده دوره لمعتین، پنج دوره مکاسب و رسایل و سه دوره کفایه‌الاصول را تدریس کرده است (همان، ۹۴۴). در کنار تدریس، در پاره‌ای موارد نیز پاسخ‌گوی برخی پرسش‌های فقهی مراکز رسمی ازجمله مرکز تحقیقات قوه قضائیه بود (همان، ۹۴۵). تألیفات او عبارت است از: غایه ایضاح المطالب فی شرح المکاسب در (۵ جلد)، رساله‌ای در توحید (تحقیقی اجتهادی و استدلالی)، رساله در نبوت، امامت و معاد، جامع الروات، شرح منظومه حکمت، جدیدترین استفتائات و مسائل روز، سیمای اقتصاد اسلامی در دو جلد، المتفرقات، علم امیرالمؤمنین (ع)، فاطمه علیها السلام افضل اسوه النسا، شرح مقداری از اسفار العقلیه الاربعه لصدرالدین محمد شیرازی، رساله شریف توضیح المسائل و مناسک حج (علامی، ج ۲، ۹۶۰). محمد علامی هشترودی در آذر ۱۳۹۸ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط جعفر سبحانی در قبرستان شیخان آن شهر به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۷۶؛ «پیکر آیت‌الله علامی هشترودی در قم تشییع شد»، http://www.qomnews.ir).

منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۸)، «درگذشتگان: آیت‌الله علامی هشترودی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال سی‌ام، شماره ۱۸۰، بهمن و اسفند؛ «بیان آیت‌الله علامی هشترودی» (۱۳۵۷)، روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۷۷۰، ۸ بهمن؛ «پیکر آیت‌الله علامی هشترودی در قم تشییع شد»، http://www.qomnews.ir؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ علامی، احد (۱۳۹۰)، هشترود و دانشوران، ج ۲ (بزرگان، پیشگامان فضل و دانش و مفاخر ماندگار ـ فرهیختگان وادی فرهنگ، ادب و هنر)، با مقدمه دکتر امیرشقاقی، تبریز، ستوده.