مصطفی نورانی: تفاوت میان نسخه‌ها
(اصلاح ارقام، اصلاح نویسه‌های عربی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
نورانی، مصطفی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. مصطفی نورانی در ۱۳۰۵ ش در روستای ارشق در نزدیکی شهر اردبیل چشم به جهان گشود. پدرش ملا شکرالله از روحانیان برجسته اردبیل و مورد وثوق آیت‌الله سید یونس اردبیلی و از مدرسان دروس حوزوی آن سامان بود. مصطفی نورانی مقدمات را نزد پدرش و همچنین برادرش ملا عیسی نورانی و میرزا عبدالحسین واعظی بخشی از آموخت (شریف رازی، ج ۲، ۲۹۷). آنگاه وارد مدرسه دینی ملا ابراهیم اردبیل شد و دروس سطح را در آن حوزه و نزد شیخ محمدصادق نمینی، حاج شیخ غفور، سید ناصر مشکینی (شرافت، ۳۳۳)، میرزا ابراهیم کلانتر و شیخ غلامحسین مجتهد غروی اردبیلی آموخت. در سال ۱۳۲۷ ش راهی قم شد («درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹) و از درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری («یادمان فقیهی...»، ۱۲)، سید حسین طباطبایی بروجردی، عباسعلی شاهرودی، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید محمد محقق داماد بهره‌مند شد (الوانساز خویی، ۳۹۶؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹؛ شرافت، ۳۳۴). وی احتمالاً در خلال سال‌های ۱۳۲۷-۱۳۳۴ و پیش از عزیمت به عراق در درس خارج فقه امام خمینی حضور می‌یافته است. | نورانی، مصطفی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. مصطفی نورانی در ۱۳۰۵ ش در روستای ارشق در نزدیکی شهر اردبیل چشم به جهان گشود. پدرش ملا شکرالله از روحانیان برجسته اردبیل و مورد وثوق آیت‌الله سید یونس اردبیلی و از مدرسان دروس حوزوی آن سامان بود. مصطفی نورانی مقدمات را نزد پدرش و همچنین برادرش ملا عیسی نورانی و میرزا عبدالحسین واعظی بخشی از آموخت (شریف رازی، ج ۲، ۲۹۷). آنگاه وارد مدرسه دینی ملا ابراهیم اردبیل شد و دروس سطح را در آن حوزه و نزد شیخ محمدصادق نمینی، حاج شیخ غفور، سید ناصر مشکینی (شرافت، ۳۳۳)، میرزا ابراهیم کلانتر و شیخ غلامحسین مجتهد غروی اردبیلی آموخت. در سال ۱۳۲۷ ش راهی قم شد («درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹) و از درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری («یادمان فقیهی...»، ۱۲)، سید حسین طباطبایی بروجردی، عباسعلی شاهرودی، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید محمد محقق داماد بهره‌مند شد (الوانساز خویی، ۳۹۶؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹؛ شرافت، ۳۳۴). وی احتمالاً در خلال سال‌های ۱۳۲۷-۱۳۳۴ و پیش از عزیمت به عراق در درس خارج فقه امام خمینی حضور می‌یافته است. | ||
او تقریرات خود را از درس مکاسب محرمه امام خمینی تقریر و به ایشان تقدیم کرد و سپس با راهنمایی و تشویق امام خمینی، مکاسب را شرح نمود و آن را همراه با آرای دیگر مجتهدان منتشر کرد. او دراین‌باره می‌گوید: «اینجانب شرح مکاسب را به تشویق مرحوم حضرت امام خمینی(ره) نوشتم، زیرا حدود چهل و پنج سال قبل که در درس خارج مکاسب آن جناب حاضر می‌شدم، تقریرات درس ایشان را می‌نوشتم و پس از تکمیل مکاسب محرمه، آن را به حضرت امام(ره) ارائه نمودم و عرض کردم ببینید اگر قابل چاپ باشد تقریظی بنویسید تا آن را چاپ کنم. ایشان نوشته خودش را نیز که در آن زمینه بود به من دادند و فرمود: شما نیز مطالعه کنید، اگر نقصی داشته باشد تکمیل نمایید. من آن را بردم و استفاده نمودم. پس از ۲۵ روز آوردم و عرض کردم حضرتعالی نوشته مرا مطالعه کردید؟ فرمود: آری. گفتم چه طور بود؟ فرمود: خوب است. عرض کردم پس تقریظی بر آن بنویسید تا چاپ کنم؟ فرمود: نه عرض کردم: چرا؟ در صورتی که می‌فرمایید خوب است؟ فرمود: چون تو اقوال دیگر فقها را نیز در آنجا نوشته‌ای بهتر است شما مکاسب را شرح کنید. عرض کردم من نمی‌توانم! فرمود: تو می‌توانی» («یادمان فقیهی...»، ۱۲). همچنین به سبب انتشار آثاری در حوزه فقه و نیز رد ایدئولوژی‌ها و مذاهب باطله، مورد تشویق آیات بروجردی و گلپایگانی قرار گرفت (همان). نورانی در ۱۳۳۴ ش به عراق رفت و در حوزه علمیه نجف اشرف از درس خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محمود حسینی شاهرودی، سید عبدالهادی شیرازی (شریف رازی، ج ۲، ۲۹۷؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹)، میرزا آقا اصطهباناتی و سید حسین حلی بهره‌مند گردید (الوانساز خویی، ۳۹۶؛ شرافت، ۳۳۴) و تا ۱۳۴۴ ش در حوزه علمیه نجف به تحصیل می‌پرداخت. در آن سال به کشور بازگشت و در شهر قم مقیم شد و از درس خارج فقه و اصول آیات میرزا هاشم آملی و شیخ عبدالنبی عراقی بهره‌مند گردید (الوانساز خویی، ج ۳، ۳۹۷). هم‌زمان به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت. | |||
وی پس از تبعید امام خمینی به عراق و حضور ایشان در نجف اشرف، همراه با جمعی از علما و فضلای آذربایجانی حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به امام خمینی، مسرت خود را از حضور ایشان در جوار حرم علوی (ع) ابراز و در ادامه، نگرانی و اضطراب شدید خود را از تداوم تبعید ایشان اعلام کردند و خواستار بازگشت ایشان به کشور شدند (خسروشاهی، ج ۳، ۱۰۲؛ دوانی، ج ۵، ۲۰۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸ ـ ۱۷۱). پس از آن با ایراد سخنرانی‌های انتقادی، به مبارزات خود علیه حکومت پهلوی ادامه داد و به این خاطر بارها در شهرهایی چون بروجن، شهرضا، نجف‌آباد، اصفهان، قم، گنبدکاووس و... دستگیر و زندانی شد. وی سپس مؤسسه «مکتب اهل‌بیت (ع)» را در قم تأسیس کرد. این مؤسسه در سه بخش حوزوی، علوم اسلامی و دایرةالمعارف علمی اسلامی فعالیت می‌کرد؛ در بخش حوزوی به مباحثی چون صرف و نحو، منطق، بلاغت، درایت، رجال، فقه، فلسفه و... می‌پرداخت و در بخش علوم اسلامی، درباره اقتصاد، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، ریاضیات، طبیعیات و طب با رویکرد اسلامی بحث می‌کرد و دایرةالمعارف طب اسلامی که بر اساس آیات و روایات و منطبق با طب قدیم تألیف شد، از دستاوردهای آن است. بخش سوم آن نیز پژوهش در حوزه دایرةالمعارف اسلامی و شامل عقاید، اخلاق، احکام، تاریخ، فلسفه و ... است (شرافت، ۳۳۴-۳۳۵؛ «یادمان فقیهی...»، ۱۲). | |||
نورانی اردبیلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی و تحقیقی در قم ادامه داد و ضمن اداره مؤسسه اهل‌البیت، به انتشار آثار علمی اهتمام ورزید (همان). وی در انتخابات سومین دوره مجلس خبرگان رهبری از استان اردبیل نامزد شد و توانست با کسب اکثریت آرا به آن مجلس راه یابد (خبرگان ملت، ج ۱، ۵۹۶). برخی از تألیفات او عبارت‌اند از: ۱. قواعد الصرف. ۲. قواعد النحو. ۳. قواعد منطق. ۴. قواعدالبلاغه. ۵. قواعد الفقه (۲ جلد). ۶. قواعد الاصول (۳ جلد). ۷. محرمات و کیفر آنها (۵ جلد). ۸. طبقات الفقها (۲ جلد). ۹. چهره‌های فراموش‌شده (۵ جلد). ۱۰. طبقات الرجال (۲ جلد). ۱۱. الفقه الجامع (۱۲ جلد). ۱۲. ایضاح المطالب فی شرح المکاسب (۴ جلد). ۱۳. بررسی عقاید و ادیان. ۱۴. بهداشت اسلامی. ۱۵. جهان‌بینی توحیدی. ۱۶. اصول اولیه فلسفه. ۱۷. اصول نخستین علوم. ۱۸. سیاست در اسلام. ۱۹. طبیعیات در اسلام. ۲۰. قوانین اسلام. ۲۱. پرتوی از قوانین اسلام. ۲۲. مقدمه‌ای بر قوانین اسلام. ۲۳. طب اسلامی. ۲۴. اخلاق پزشکی. ۲۵. زیست‌شناسی. ۲۶. روان‌شناسی. ۲۷. جامعه‌شناسی. ۲۸. جهان‌شناسی. ۲۹. مقدمه بر اقتصاد. ۳۰. قواعد علم الحدیث. ۳۱. قواعد الدرایه. ۳۲. العقد والحل (یا صیغ العقود). ۳۳. وهابیت. ۳۴. خداگرایی. ۳۵. انقلاب علمی. ۳۶. تربیت اخلاقی اسلامی. ۳۷. خمس و زکات. ۳۸. راهنمای حج و اسرار آن. ۳۹. اصول دین. ۴۰. فروع دین (به روسی ترجمه شده است). ۴۱. قصه‌های آموزنده (به انگلیسی ترجمه شده است). ۴۲. مقام علی (ع) (به عربی و اردو ترجمه شده است). ۴۳. مکتب اهل‌بیت (به اردو و انگلیسی ترجمه شده است). ۴۴. سیره اهل‌بیت. ۴۵. منابع الفقه. ۴۶. ولایت الفقیه. ۴۷. القواعد العلیه (شرح اعتقادات مفید). ۴۸. ادبیات. ۴۹. ریاضیات. ۵۰. فلکیات. ۵۱. قوانین زراعت. ۵۲. علم الانساب. ۵۳. شیمی تطبیقی. ۵۴. حقوق بشر. ۵۵. علم جرّ الاثقال. ۵۶. تفسیر موضوعی (۳ جلد). ۵۷. معارف اسلامی. ۵۸. صرف فارسی. ۵۹. طبیعیات در اسلام. ۶۰. ندای شرق. ۶۱. المقایسات. ۶۲. چهل حدیث. ۶۳. پاسخ و پرسش. ۶۴. تفسیر قرآن. ۶۵. تقریرات دروس اساتید. ۶۶. شرح رسایل ابن‌سینا. ۶۷. آیات الاحکام. | |||
او در نهم آذر ۱۳۸۲ ش در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط میرزا علی مشکینی، در قبرستان شیخان آن شهر به خاک سپرده شد. (الوانساز خویی، ج ۳، ۳۹۷-۳۹۸؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹-۱۲۰). | |||
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی» (۱۳۸۲)، نشریه¬ آینه¬ پژوهش، شماره¬ ۸۴، بهمن و اسفند؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شرافت، امیرحسین (۱۳۸۲)، «پژوهشگر پویای علوم اسلامی»، دوماهنامه بخارا، شماره ۳۲، مهر و آبان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ «یادمان فقیهی از تبار عالمان قم و نجف» (۱۳۹۰)، هفته‌نامه افق حوزه، سال دهم، شماره ۳۳۶، ۳۰ فروردین. | منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی» (۱۳۸۲)، نشریه¬ آینه¬ پژوهش، شماره¬ ۸۴، بهمن و اسفند؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شرافت، امیرحسین (۱۳۸۲)، «پژوهشگر پویای علوم اسلامی»، دوماهنامه بخارا، شماره ۳۲، مهر و آبان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ «یادمان فقیهی از تبار عالمان قم و نجف» (۱۳۹۰)، هفته‌نامه افق حوزه، سال دهم، شماره ۳۳۶، ۳۰ فروردین. | ||
نسخهٔ ۹ آذر ۱۴۰۳، ساعت ۲۰:۳۵
نورانی، مصطفی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. مصطفی نورانی در ۱۳۰۵ ش در روستای ارشق در نزدیکی شهر اردبیل چشم به جهان گشود. پدرش ملا شکرالله از روحانیان برجسته اردبیل و مورد وثوق آیت‌الله سید یونس اردبیلی و از مدرسان دروس حوزوی آن سامان بود. مصطفی نورانی مقدمات را نزد پدرش و همچنین برادرش ملا عیسی نورانی و میرزا عبدالحسین واعظی بخشی از آموخت (شریف رازی، ج ۲، ۲۹۷). آنگاه وارد مدرسه دینی ملا ابراهیم اردبیل شد و دروس سطح را در آن حوزه و نزد شیخ محمدصادق نمینی، حاج شیخ غفور، سید ناصر مشکینی (شرافت، ۳۳۳)، میرزا ابراهیم کلانتر و شیخ غلامحسین مجتهد غروی اردبیلی آموخت. در سال ۱۳۲۷ ش راهی قم شد («درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹) و از درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری («یادمان فقیهی...»، ۱۲)، سید حسین طباطبایی بروجردی، عباسعلی شاهرودی، امام خمینی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید محمد محقق داماد بهره‌مند شد (الوانساز خویی، ۳۹۶؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹؛ شرافت، ۳۳۴). وی احتمالاً در خلال سال‌های ۱۳۲۷-۱۳۳۴ و پیش از عزیمت به عراق در درس خارج فقه امام خمینی حضور می‌یافته است.
او تقریرات خود را از درس مکاسب محرمه امام خمینی تقریر و به ایشان تقدیم کرد و سپس با راهنمایی و تشویق امام خمینی، مکاسب را شرح نمود و آن را همراه با آرای دیگر مجتهدان منتشر کرد. او دراین‌باره می‌گوید: «اینجانب شرح مکاسب را به تشویق مرحوم حضرت امام خمینی(ره) نوشتم، زیرا حدود چهل و پنج سال قبل که در درس خارج مکاسب آن جناب حاضر می‌شدم، تقریرات درس ایشان را می‌نوشتم و پس از تکمیل مکاسب محرمه، آن را به حضرت امام(ره) ارائه نمودم و عرض کردم ببینید اگر قابل چاپ باشد تقریظی بنویسید تا آن را چاپ کنم. ایشان نوشته خودش را نیز که در آن زمینه بود به من دادند و فرمود: شما نیز مطالعه کنید، اگر نقصی داشته باشد تکمیل نمایید. من آن را بردم و استفاده نمودم. پس از ۲۵ روز آوردم و عرض کردم حضرتعالی نوشته مرا مطالعه کردید؟ فرمود: آری. گفتم چه طور بود؟ فرمود: خوب است. عرض کردم پس تقریظی بر آن بنویسید تا چاپ کنم؟ فرمود: نه عرض کردم: چرا؟ در صورتی که می‌فرمایید خوب است؟ فرمود: چون تو اقوال دیگر فقها را نیز در آنجا نوشته‌ای بهتر است شما مکاسب را شرح کنید. عرض کردم من نمی‌توانم! فرمود: تو می‌توانی» («یادمان فقیهی...»، ۱۲). همچنین به سبب انتشار آثاری در حوزه فقه و نیز رد ایدئولوژی‌ها و مذاهب باطله، مورد تشویق آیات بروجردی و گلپایگانی قرار گرفت (همان). نورانی در ۱۳۳۴ ش به عراق رفت و در حوزه علمیه نجف اشرف از درس خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محمود حسینی شاهرودی، سید عبدالهادی شیرازی (شریف رازی، ج ۲، ۲۹۷؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹)، میرزا آقا اصطهباناتی و سید حسین حلی بهره‌مند گردید (الوانساز خویی، ۳۹۶؛ شرافت، ۳۳۴) و تا ۱۳۴۴ ش در حوزه علمیه نجف به تحصیل می‌پرداخت. در آن سال به کشور بازگشت و در شهر قم مقیم شد و از درس خارج فقه و اصول آیات میرزا هاشم آملی و شیخ عبدالنبی عراقی بهره‌مند گردید (الوانساز خویی، ج ۳، ۳۹۷). هم‌زمان به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت. وی پس از تبعید امام خمینی به عراق و حضور ایشان در نجف اشرف، همراه با جمعی از علما و فضلای آذربایجانی حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به امام خمینی، مسرت خود را از حضور ایشان در جوار حرم علوی (ع) ابراز و در ادامه، نگرانی و اضطراب شدید خود را از تداوم تبعید ایشان اعلام کردند و خواستار بازگشت ایشان به کشور شدند (خسروشاهی، ج ۳، ۱۰۲؛ دوانی، ج ۵، ۲۰۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸ ـ ۱۷۱). پس از آن با ایراد سخنرانی‌های انتقادی، به مبارزات خود علیه حکومت پهلوی ادامه داد و به این خاطر بارها در شهرهایی چون بروجن، شهرضا، نجف‌آباد، اصفهان، قم، گنبدکاووس و... دستگیر و زندانی شد. وی سپس مؤسسه «مکتب اهل‌بیت (ع)» را در قم تأسیس کرد. این مؤسسه در سه بخش حوزوی، علوم اسلامی و دایرةالمعارف علمی اسلامی فعالیت می‌کرد؛ در بخش حوزوی به مباحثی چون صرف و نحو، منطق، بلاغت، درایت، رجال، فقه، فلسفه و... می‌پرداخت و در بخش علوم اسلامی، درباره اقتصاد، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، ریاضیات، طبیعیات و طب با رویکرد اسلامی بحث می‌کرد و دایرةالمعارف طب اسلامی که بر اساس آیات و روایات و منطبق با طب قدیم تألیف شد، از دستاوردهای آن است. بخش سوم آن نیز پژوهش در حوزه دایرةالمعارف اسلامی و شامل عقاید، اخلاق، احکام، تاریخ، فلسفه و ... است (شرافت، ۳۳۴-۳۳۵؛ «یادمان فقیهی...»، ۱۲). نورانی اردبیلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی و تحقیقی در قم ادامه داد و ضمن اداره مؤسسه اهل‌البیت، به انتشار آثار علمی اهتمام ورزید (همان). وی در انتخابات سومین دوره مجلس خبرگان رهبری از استان اردبیل نامزد شد و توانست با کسب اکثریت آرا به آن مجلس راه یابد (خبرگان ملت، ج ۱، ۵۹۶). برخی از تألیفات او عبارت‌اند از: ۱. قواعد الصرف. ۲. قواعد النحو. ۳. قواعد منطق. ۴. قواعدالبلاغه. ۵. قواعد الفقه (۲ جلد). ۶. قواعد الاصول (۳ جلد). ۷. محرمات و کیفر آنها (۵ جلد). ۸. طبقات الفقها (۲ جلد). ۹. چهره‌های فراموش‌شده (۵ جلد). ۱۰. طبقات الرجال (۲ جلد). ۱۱. الفقه الجامع (۱۲ جلد). ۱۲. ایضاح المطالب فی شرح المکاسب (۴ جلد). ۱۳. بررسی عقاید و ادیان. ۱۴. بهداشت اسلامی. ۱۵. جهان‌بینی توحیدی. ۱۶. اصول اولیه فلسفه. ۱۷. اصول نخستین علوم. ۱۸. سیاست در اسلام. ۱۹. طبیعیات در اسلام. ۲۰. قوانین اسلام. ۲۱. پرتوی از قوانین اسلام. ۲۲. مقدمه‌ای بر قوانین اسلام. ۲۳. طب اسلامی. ۲۴. اخلاق پزشکی. ۲۵. زیست‌شناسی. ۲۶. روان‌شناسی. ۲۷. جامعه‌شناسی. ۲۸. جهان‌شناسی. ۲۹. مقدمه بر اقتصاد. ۳۰. قواعد علم الحدیث. ۳۱. قواعد الدرایه. ۳۲. العقد والحل (یا صیغ العقود). ۳۳. وهابیت. ۳۴. خداگرایی. ۳۵. انقلاب علمی. ۳۶. تربیت اخلاقی اسلامی. ۳۷. خمس و زکات. ۳۸. راهنمای حج و اسرار آن. ۳۹. اصول دین. ۴۰. فروع دین (به روسی ترجمه شده است). ۴۱. قصه‌های آموزنده (به انگلیسی ترجمه شده است). ۴۲. مقام علی (ع) (به عربی و اردو ترجمه شده است). ۴۳. مکتب اهل‌بیت (به اردو و انگلیسی ترجمه شده است). ۴۴. سیره اهل‌بیت. ۴۵. منابع الفقه. ۴۶. ولایت الفقیه. ۴۷. القواعد العلیه (شرح اعتقادات مفید). ۴۸. ادبیات. ۴۹. ریاضیات. ۵۰. فلکیات. ۵۱. قوانین زراعت. ۵۲. علم الانساب. ۵۳. شیمی تطبیقی. ۵۴. حقوق بشر. ۵۵. علم جرّ الاثقال. ۵۶. تفسیر موضوعی (۳ جلد). ۵۷. معارف اسلامی. ۵۸. صرف فارسی. ۵۹. طبیعیات در اسلام. ۶۰. ندای شرق. ۶۱. المقایسات. ۶۲. چهل حدیث. ۶۳. پاسخ و پرسش. ۶۴. تفسیر قرآن. ۶۵. تقریرات دروس اساتید. ۶۶. شرح رسایل ابن‌سینا. ۶۷. آیات الاحکام. او در نهم آذر ۱۳۸۲ ش در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط میرزا علی مشکینی، در قبرستان شیخان آن شهر به خاک سپرده شد. (الوانساز خویی، ج ۳، ۳۹۷-۳۹۸؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی»، ۱۱۹-۱۲۰).
منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله نورانی» (۱۳۸۲)، نشریه¬ آینه¬ پژوهش، شماره¬ ۸۴، بهمن و اسفند؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شرافت، امیرحسین (۱۳۸۲)، «پژوهشگر پویای علوم اسلامی»، دوماهنامه بخارا، شماره ۳۲، مهر و آبان؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ «یادمان فقیهی از تبار عالمان قم و نجف» (۱۳۹۰)، هفته‌نامه افق حوزه، سال دهم، شماره ۳۳۶، ۳۰ فروردین.