محمدابراهیم اعرافی

اعرافی، محمدابراهیم؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. محمدابراهیم اعرافی در سال ۱۲۸۹ ش در میبد و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش ملا عباس اعرافی از عالمان میبد بود و جدش شیخ محمد اعرافی از عالمان دینی آن سامان محسوب می‌شد که در مبارزه با اشرار در راه میبد به شهادت رسید. اجداد مادری او هم در کسوت روحانیت بودند؛ پدر مادرش شیخ علی و جد مادرش ملا ابوطالب از روحانیان میبد بودند. محمدابراهیم در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و قرائت قرآن را در خانه و نزد جدش شیخ علی فراگرفت. دوران ابتدایی را هم در دبستان فیروزآبادی میبد گذراند و سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و بخشی از دروس مقدمات حوزوی را در زادگاهش خواند، ولی درباره استادان او در آن مقطع گزارشی در دست نیست. او سپس به یزد رفت و مقدمات را در آنجا تکمیل کرد و درباره استادان یزدی او هم اطلاعاتی وجود ندارد. اعرافی آنگاه راهی مشهد شد و در مدارس علمیه آن شهر ادبیات را نزد محمدتقی ادیب نیشابوری فراگرفت. بخشی از دروس سطح را در همان‌جا و پیش میرزای جندقی معروف به علم الهدی و شیخ حبیب‌الله گلپایگانی خواند. محمدابراهیم اعرافی سپس راهی قم شد و در حوزه علمیه نوبنیاد آن شهر دروس سطح را نزد مرحوم آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، و آیت‌الله فاضل لنکرانی قفقازی و شیخ محمدعلی قمی تکمیل کرد. او آنگاه در دروس خارج فقه و اصول آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی موسوی خوانساری و شیخ عباسعلی شاهرودی حضور پیدا کرد. در سال ۱۳۲۴ و با استقرار آیت‌الله بروجردی در قم، در درس خارج فقه و اصول ایشان نیز حاضر شد و هم‌زمان در درس خارج فقه و اصول امام خمینی هم شرکت می‌کرد (مدرسی، ۹۴-۹۵). اعرافی از آیات شیخ عبدالکریم حائری یزدی، بروجردی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید عبدالهادی شیرازی، سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمود حسینی شاهرودی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی اجازات اجتهاد، روایت و امور حسبیه دریافت کرد (مدرسی، ۹۵). همچنین با معرفی سید عباس خاتم یزدی و شیخ احمد وحیدی یزدی‏، اجازه‌نامه‌ای در امور حسبیه و شرعیه از امام خمینی دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۴۹۷-۴۹۸) و سید عباس خاتم یزدی و شیخ احمد وحیدی یزدی معرفان او بودند (همان). در همان دوران از طرف وزارت فرهنگ وقت مدرک لیسانس به وی داده شد. اعرافی سپس به میبد بازگشت و به اقامه نماز جماعت در شهیدیه میبد پرداخت. همچنین در مدارس دینی آن شهر تدریس می‌کرد. با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی در ترویج افکار و اندیشه‌های امام خمینی می‌کوشید (مدرسی، ۹۵). در سال ۱۳۴۴ ش و به جرم ایراد سخنرانی انتقادی علیه دولت تحت تعقیب قرار گرفت و پرونده او برای رسیدگی قضایی به دادگاه اصفهان ارجاع شد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، ج ۱، ۴۵). دادگاه در نهایت پس از محاکمه، قرار منع تعقیب او را صادر کرد (همان، ۵۰). اعرافی سپس به حمایت از امام خمینی ادامه داد، ازجمله در مجلسی که به مناسبت رحلت آیت‌الله حکیم در مسجد رضوی یزد برگزار شده بود، به سخنرانی پرداخت و مرجعیت امام خمینی را اعلام کرد (مدرسی، ۹۵). در سال ۱۳۵۳ هم به جرم اهانت به محمدرضاشاه بار دیگر تحت تعقیب قرار گرفت (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، ج ۱، ۳۳۳). پس از آن هم در سخنرانی‌هایش به افشاگری علیه حکومت پهلوی می‌پرداخت و از سیاست‌های آن حکومت انتقاد می‌کرد. همچنین به دفاع از امام خمینی می‌پرداخت و به‌خصوص در میبد رهبری مبارزات مردم آن شهر را بر عهده داشت (مدرسی، ۹۵). در بهمن ۱۳۵۶ همراه با سید روح‌الله خاتمی اردکانی و شیخ محمد صدوقی یزدی به قم رفت و خواستار تعیین تکلیف مراجع تقلید درباره تعطیلی مغازه‌ها در استان یزد شد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، ج ۲، ۱۴۲). اعرافی سپس به سخنرانی در میبد ادامه داد و به سبب این سخنرانی‌ها در سال ۱۳۵۶ ش توسط مأموران حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شد. دستگیری او موجی از اعتراض مردم و علمای استان یزد را برانگیخت و ازجمله صدوقی یزدی به دستگیری او اعتراض کرد. این اعتراض‌ها باعث شد تا آزاد شود و به فعالیت‌های سیاسی ادامه دهد (مدرسی، ۹۵؛ کاظمینی، ۸۶). در فروردین ۱۳۵۷ ش پس از آنکه مأموران حکومت پهلوی به مجلس بزرگداشت مردم یزد به مناسبت چهلمین روز واقعه تبریز (۲۹ بهمن ۱۳۵۶) یورش بردند و جمعی از مردم آن شهر را به خاک و خون کشیدند، همراه با جمعی از روحانیان مبارز یزد اعلامیه‌ای صادر و ابعاد آن جنایت را افشا کردند و اقدام حکومت پهلوی ضرب و شتم مردم و زنان و کودکان و شهادت جمعی از مردم را محکوم کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۶۰ ـ ۲۶۳). او در ۲۵/۵/۱۳۵۷ نیز همراه با جمعی از علمای یزد در اعلامیه‌ای دیگر خطاب به مردم، اقدام حکومت پهلوی در سرکوبی تظاهرات مردم در شهرهای جهرم، اهواز، کاشان، کرمانشاه، کنگاور و همدان را محکوم کردند و آنگاه با اشاره به اعلام حکومت نظامی در شهر اصفهان و کشته و زخمی شدن جمعی از مردم آن شهر، اقدام حکومت پهلوی را تقبیح نمودند (همان، ۳۶۲ ـ ۳۶۴). پس از آن نیز همراه با عالمان یزد اعلامیه‌هایی را در محکومیت حکومت پهلوی امضا کرد (همان، ۳۷۷-۳۷۸، ۵۴۲-۵۴۳). اعرافی در ۹/۶/۱۳۵۷ ش وقتی شیخ محمد صدوقی وارد شهر میبد شد، با شمشیر حمایل و پای‌برهنه در مراسم استقبال از صدوقی شرکت کرد و با اعلام وجوب جهاد، خودش را سربازی مسلح نامید و از مردم خواست به صفوف مبارزه با حکومت پهلوی بپیوندند. ساواک در گزارشی از این مراسم، از اعرافی به‌عنوان یکی از روحانیان طرفدار امام خمینی نام برد. همچنین بر نقش او در سازمان‌دهی تظاهرات مردم میبد علیه حکومت پهلوی تأکید کرد (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج ۱۰، ۲۱۱). ساواک در گزارشی دیگر در شهریور ۱۳۵۷ او را یکی از روحانیان افراطی نامید که در اکثر مجالس سخنرانی به انتقاد از حکومت پهلوی می‌پردازد و مجالسی هم به یاد کشته‌شدگان حوادث انقلاب برگزار می‌کند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۱۱، ۳۴۲). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سمت امام‌جمعه میبد منصوب شد. در کنار اقامه نماز جمعه، به تدریس دروس حوزوی در میبد ادامه می‌داد و در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در هدایت کمک‌های مردمی به جبهه‌های جنگ فعال بود. تأسیس حوزه علمیه میبد و احداث چندین باب مدرسه و مسجد ازجمله اقدامات اجتماعی اوست. محمدابراهیم اعرافی در ۲۸ شهریور ۱۳۷۱ در میبد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط محمد امامی کاشانی در گلزار شهدای شهیدیه میبدیه شهر میبد به خاک سپرده شد (مدرسی، ج ۱، ۹۶). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد (۱۳۹۳)، ج ۱ و ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، ج ۱۰، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ پارسای کویر ـ خاطرات و آموزه‌هایی از زندگی آیت‌الله حاج شیخ محمدابراهیم اعرافی (۱۳۸۳)، قم، بوستان کتاب؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱۱، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان؛ مدرسی، محمدکاظم (۱۳۸۲)، مفاخر یزد، ج ۱، یزد، بنیاد ریحانه الرسول یزد.