محمدباقر دشتیانه

دشتیانه، محمدباقر؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمدباقر دشتیانه در سال ۱۳۰۸ ش در شیراز به دنیا آمد. او مقدمات را در شیراز در مدرسه مقیمیه خواند، ولی درباره استادان او در آن مقطع اطلاعاتی در دست نیست («ناگفته‌هایی از مؤسسه وعظ و خطابه از زبان یک شاهد»، www.deabelnews.ir). در همان زمان با آیت‌الله سید نورالدین حسینی شیرازی، مؤسس حزب برادران همکاری می‌کرد («خاطرات امام جماعت مسجدالرسول (ص) نازی‌آباد»، www.fardanews.com). دشتیانه پس از پایان دوره مقدمات به قم رفت و در حوزه علمیه آن شهر به تحصیل دروس حوزوی ادامه داد. در آنجا دروس سطح را نزد استادان آن حوزه به پایان رساند اما درباره استادان دوره سطح او هم گزارشی وجود ندارد و وی در مصاحبه‌ای، به نام استادانش در دوره سطح اشاره نکرده است. آنگاه در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد. او تا سال ۱۳۳۰ ش در قم حضور داشت و سپس به تهران رفت و در مؤسسه وعظ و خطابه که توسط دانشگاه تهران و برای تربیت وعاظ تأسیس شده بود، به تحصیل پرداخت. شرط ورود در مؤسسه مزبور، قبولی در آزمون مدرسی بود و به همین علت او در آزمونی که به همین منظور برگزار شده بود شرکت کرد؛ امتحانی که از کتاب‌های وسایل‌الشیعه، مکاسب، کفایه‌الاصول آخوند خراسانی و حکت اشراق گرفته شد. پس از قبولی در امتحان فوق، همراه با مرتضی مطهری وارد آن دوره شد و پس از سه سال مدرک فوق دیپلم در رشته علوم منقول دریافت کرد. او پس از آن در تهران ماندگار شد و چند دوره در درس‌های خارج فقه و صول میرزا احمد آشتیانی شرکت کرد. در همان زمان رسایل و مکاسب را نزد دکتر ابوالقاسم گرجی، از شاگردان شاخص آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی که تازه از نجف آمده بود، همراه با عبدالله جوادی آملی خواند. هم‌زمان در مدرسه مروی به تدریس می‌پرداخت. دشتیانه در سال ۱۳۳۳ ش، مسجد الرسول (ع) را در نازی‌آباد تهران بنیان نهاد و امامت آنجا را بر عهده گرفت و مدت ۵۵ سال به اقامه نماز جماعت در آن مسجد می‌پرداخت («ناگفته‌هایی از مؤسسه وعظ و خطابه از زبان یک شاهد»، www.deabelnews.ir). او در واقع واقف، مؤسس، متولی و امام جماعت این مسجد بود و به دستور آیت‌الله بروجردی به اقامه نماز جماعت در آنجا می‌پرداخت و از اکثر مراجع بزرگ ازجمله امام خمینی نمایندگی داشت («خاطرات امام جماعت مسجدالرسول (ص) نازی‌آباد»، www.fardanews.com). در همان زمان به فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی می‌پرداخت. ازجمله در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، همراه با جمعی از روحانیان تهران، با صدور اعلامیه‌ای آن مصوبه را زمینه‌ساز «تسلط بر دین و مقدرات مسلمانان» دانستند و از مردم خواستند هشتم آذر در مجلسی که به آن مناسبت در مسجد حاج عزیزالله تهران برگزار خواهد شد شرکت کنند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۵۲-۵۵). پس از آن هم به فعالیت‌های سیاسی خود در تهران ادامه داد. ساواک در گزارشی از فعالیت‌های دشتیانه نوشت: «آقای دشتیانه، امام جماعت نازی‌آباد اغلب با مریدان خود مباحث سیاسی را به میان آورده و از دولت به دشنامی و بدی یاد می‌کند و شدت حملات او اغلب به‌طوری است که شنوندگان را تحریک می‌نماید. نامبرده مشهودات خود را در نجف اشرف و نظریه مردم نجف را در مورد ایران و علما و روحانیون در مسجد بحث و تحلیل می‌کند». به همین علت مدت‌ها تحت تعقیب بود و به سفارش دوستان ۴۰ روز پنهانی زندگی کرد تا اینکه نخستین بار در سال ۱۳۴۲ دستگیر شد («امام جماعت مسجدالرسول نازی‌آباد درگذشت»، shabestan.ir). وی پس از مهاجرت امام خمینی به عراق در سال ۱۳۴۴ ش (از ترکیه)، به عراق رفت و در نجف اشرف در درس خارج فقه امام خمینی شرکت کرد. درباره سال دقیق حضور او در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی که از سال ۱۳۴۴ ش تا سال ۱۳۵۷ ش در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف برگزار می‌شد، اطلاعاتی در دست نیست. دشتیانه در مصاحبه‌ای در این باره، از حضور چند ماهه در درس امام خمینی سخن گفته است، بنابراین حضوری کمتر از یک سال در درس فوق داشت. وی پس از بازگشت به کشور، به تدریس در مدرسه مروی تهران ادامه داد و به اقامه نماز جماعت در مسجدالرسول (ع) نازی‌آباد پرداخت («ناگفته‌هایی از مؤسسه وعظ و خطابه از زبان یک شاهد»، www.deabelnews.ir). بر اساس گزارش ساواک، در آن مسجد بالغ بر یکصد نفر نوجوان به فراگیری قرآن می‌پرداختند. همچنین در گزارش ساواک از دشتیانه با عنوان «مترجم عربی حسینیه ارشاد» نام برده شده است (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۱۳، ۳۳۲). محمدباقر دشتیانه یکی از روحانیان مبارز بود و در سال‌های نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی (۱۳۴۱-۱۳۵۷ ش) بارها به سبب مبارزات سیاسی توسط ساواک دستگیر و زندانی شد که از آن جمله می‌توان به دستگیری در سال ۱۳۵۷ ش اشاره کرد و یک ماه در زندان بود («امام جماعت مسجدالرسول نازی‌آباد درگذشت»، shabestan.ir). او از نخستین اعضای جامعه روحانیت مبارز بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی منطقه ۱۷ تهران را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۵۸ ش توسط منافقین ترور شد و از آن ترور جان سالم به در برد («ایران بعد از درگذشت آیت‌الله طالقانی»، ۱۸۳). در سال ۱۳۶۱ ش، پس از صدور فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی، به‌عنوان نماینده ایشان در استان یزد انتخاب شد («بزرگداشت آیت‌الله حاج شیخ محمدباقر دشتیانه در برازجان برگزار می‌شود/ زمان و مکان»، www.ettehadkhabar.ir). او پس از آن به فعالیت‌های تبلیغی ـ مذهبی در مسجدالرسول (ص) ادامه داد و یکی از پایگاه‌های فعال مذهبی برای جوانان در جنوب تهران به‌شمار می‌رفت. این مسجد در طول دوران دفاع مقدس هم فعال بود و از طریق پایگاه بسیج آن مسجد، صدها رزمنده راهی جبهه‌های دفاع از کشور شدند و از این رهگذر ده‌ها شهید در دفاع از میهن و انقلاب اسلامی تربیت و تقدیم کرد. تأسیس پایگاه بسیج و کلاس‌های آموزشی، کمک به نیازمندان و مستمندان و دعوت مردم به انجام فرایض دینی ازجمله فعالیت‌هایی است که پس از انقلاب در این مسجد پیگیری می‌شد (حق‌شناس، bamdad24.ir). او همچنین بارها حجاج بیت‌الله الحرام را راهنمایی می‌کرد و بالغ بر ۵۵ بار به سرزمین وحی سفر کرد («ناگفته‌هایی از مؤسسه وعظ و خطابه از زبان یک شاهد»، www.deabelnews.ir). ترجمه کتاب نقد الفکر الدینی و المادی اثر عبداللطیف بری با عنوان فارسی گفتگوی دینی و مادی (که اولین بار در سال ۱۳۵۴ ش چاپ شد و در نقد مارکسیسم بود)، ترجمه کتاب ثوره الحسین علیه‌السلام اثر یحیی نوری با عنوان فلسفه انقلاب حسین علیه‌السلام همراه با وحید دامغانی ازجمله فعالیت‌های علمی دشتیانه است (صفرعلیپور، ۱۷۷). محمدباقر دشتیانه در آبان ۱۳۹۵ ش در تهران درگذشت (حق‌شناس، bamdad24.ir). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «امام جماعت مسجدالرسول نازی‌آباد درگذشت»، http://shabestan.ir/mobile/detail/news/583604؛ «ایران بعد از درگذشت آیت‌الله طالقانی»، سالنامه پیام اسلام، شماره ۸، بهمن؛ «بزرگداشت آیت‌الله حاج شیخ محمدباقر دشتیانه در برازجان برگزار می‌شود/ زمان و مکان»، http://www.ettehadkhabar.ir/fa/posts/68502؛ حق‌شناس، محمدجواد، «حجت‌الاسلام دشتیانه، مردی از جنس مردم»، http://bamdad24.ir/fa/news/5849/؛ «خاطرات امام جماعت مسجدالرسول (ص) نازی‌آباد»، www.fardanews.com/fa/news/89139؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱۳، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صفرعلیپور، حشمت‌الله (۱۳۸۱)، کتابشناسی اختصاصی امام حسین (ع)، قم، یاقوت؛ «ناگفته‌هایی از مؤسسه وعظ و خطابه از زبان یک شاهد زنده: مؤسسه وعظ و خطابه. قصد تضعیف حوزه قطعاً تهمت است: گفت‌وگو با محمدباقر دشتیانه یکی از دانشجویان «مؤسسه وعظ و خطابه»، www.deabelnews.ir/report/13448.