مفاتیح غیب: تفاوت میان نسخه‌ها

مفاتیح غیب، اصطلاحی عرفانی

مفاتیح غیب در اصطلاح عرفانی به معنای کلیدهای خزائن الهی است که به واسطه کلیدهای اسماء و صفات، این خزائن و غیب الهی گشوده می‌شود.<ref>فرغانی، مشارق الدراری، ص۵۶۷؛ میری، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، ص۱۶۲–۱۶۵؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۳۷۳.</ref>

امام‌خمینی نیز در آثار خویش به بحث مفاتیح غیب توجه داشته، و از آن دربارهٔ نظام چینش هستی، تطبیق آن با امامان معصوم علیهم‌السّلام و تفسیر علم الهی، بهره برده‌است.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴؛ صحیفه امام، ج۱، ص۴؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۳۷؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ شرح چهل حدیث، ص۶۱۱.</ref>

چیستی مفاتیح غیب

اهل معرفت واژه مفاتیح غیب را برای بیان حقایق مندمج در مقام احدیت بکار برده‌اند و معتقدند غیب ذاتی حق‌تعالی و حقایق پنهان در آن با کلیدهایی که در مقام احدیت قرار دارد گشوده می‌شود و یک قدم به ظهور نزدیک‌تر می‌شود.<ref>ابن‌عربی، کتاب المعرفة، ص۹۱؛ قونوی، اعجاز البیان، ص۱۳۹؛ شرح اربعین حدیثاً، ص۶۶)</ref> البته تعبیرمفاتیح غیب مراحل دیگری نیز دارد؛ زیرا این معنا حالتی طولی دارد؛ چون کثرات در احدیت غیب را باز و کثرت در تعیین ثانی را می‌گشاید و همین‌طور بازگشایی خزائن طولی الهی به وسیله مفاتیح غیب ادامه می‌یابد تا اینکه حقایق مندمج در احدیت به مرحله شهادت مطلقه برسد.<ref>میری، مفاتیح غیب در مکتب ابن‌عربی، ص۱۶۳–۱۶۵؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۴–۱۰۷؛ قونوی، اعجاز البیان، ص۱۰۴.</ref>

امام‌خمینی دربارهٔ چیستی و حقیقت مفاتیح غیب بر این باور است که این مفاتیح هویتی اندماجی در موطن ذات الهی دارند و کلید گشایش کثرت آسمانی می‌باشند.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۲۶.</ref> به اعتقاد ایشان مفاتیح غیب هویت تشکیکی دارند که سبب گشایش در مراتب پایین‌تری از مرتبه از احدیت و واحدیت را نیز دارند.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۲۷؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱)</ref> در حقیقت این مفاتیح نخستین بار فتح باب غیب می‌نمایند و اسماء و صفات کامن را ظهور و بروز می‌دهند؛ ازاین‌رو فیض اقدس، کلید همه مفاتیح عوالم غیب و شهادت است.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۲۶.</ref>

به اعتقاد امام‌خمینی پیامرختمی مرتبت (ص) و امامان معصوم علیهم‌السّلام، شاه کلیدهای تمام گنج‌های غیبی و اسماء الهی می‌باشند، زیرا که نخستین و کلی‌ترین موجودات سرسلسله احدیت و تعیّن اول می‌باشند. از آنجا که عیین ثابت ختمی و اوصیاء الهی او، کلی سِعی است و همه اعیان ثابته و مظاهر و تعیّنات مادون را که از آنها پدید می‌آیند، شامل می‌شوند، ازاین‌رو می‌توان آنها را مفتاح و کلید همه اعیان ثابته بعدی دانست.

امام‌خمینی از آل پیامبر به مفاتیح خزائن الهی و کنوز احدیت تعبیر نموده‌است، این تسمیه بدان خاطر است که همه آنچه در عوالم خلقی از عالم عقل تا عالم ماده پدید می‌آید، از وجود ختمی مرتبت و آل او ناشی می‌گردد، چنان‌که عنوان «کنوز» بدین دلیل است که موطن آنها در صقع ربوبی اصل و منبعی است که حقایق خلقی از شاه کلید برای دیگر خزائن الهی و همه اعیان ثابته می‌باشد.<ref>امام‌خمینی، مصباح الهدایه، ص۳۰؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۸.</ref>

به اعتقاد امام‌خمینی اعیان ثابته کنوز مخفی ربانی و گنج و متاع ارزشمندی هستند که باید از نهانگاه خود در دل خاک، استخراج شوند، همه اعمال ثابته موجود در صقع ربوبی، گنج‌هایی هستند که در نشئه علمی مخفی مانده‌اند، این گنجینه با بروزاعیان در قالب تعینات خلقی استخراج می‌گردند که با فیض اقدس الهی به مرحله ظهور می‌رسند.<ref>امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۱۱؛ صاحبی، انوار حکمت، ص۱۰۹.</ref> بنابراین وجود معصومین علیهم‌السّلام به عنوان مفاتیح و کلید همه اعیان ثابته و گنج‌های نهان ربانی و معادن حکمت و اصول معارف و عوارف و مقام جمع و تفصیل می‌باشند.<ref>امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴؛ صحیفه امام، ج۱، ص۴؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۳۷.</ref>

بحث از علم الهی از مسائل مهم کلامی، فلسفی و عرفانی است که در فرهنگ معارف اسلامی به این بحث توجه ویژه‌ای شده‌است.<ref>صاحبی، حکمت معنوی، ص۴۶۳–۴۶۴.</ref> حکمای الهی و عرفا تحقیق جامعی در علم الهی در مقام ذات و قبل از اشیاء و بیان مراتب علم فعلی حق‌تعالی ارائه داده‌اند.<ref>ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج ۶، ص۲۷۰–۲۷۱؛ آشتیانی، شرح حال و آراء ملاصدرا، ص۱۸۵.</ref> امام‌خمینی با بیان اینکه تمام کثرات و وجودات و معلومات برای حق‌تعالی منکشف است و با استناد به آیه «عنده مفاتیح الغیب لا یعلمها الّا هو».<ref>انعام: ۵۹.</ref> معتقد است از عالی‌ترین مراتب وجود تا پایین‌ترین مراتب وجود خواه غیب باشد یا شهادت، بدون حجاب و کثرتی به علم بسیط اجمالی و احاطی و ازلی حق، منکشف است.<ref>امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۴۷؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۰۶–۲۰۷)</ref> و همه حقایق به نحو اندماج در مفاتیح غیب الهی موجودند و از آنجا که حق‌تعالی فاعل الهی است و اشیا را به نفس اراده و بدون سابقه قبلی، موجود می‌کند و نفس علم و اراده اش علت ظهور و وجود اشیاء است، ازاین‌رو دار تحقیق در حیطه علم اوست و به اظهار او از مکامن غیب هویت ظاهر می‌شوند، پس جمیع دایره تحقق در حیطه علم حق‌تعالی است.<ref>امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۱۱.</ref>

به اعتقاد امام‌خمینی اسما و صفات الهی و لوازم آنها یعنی اعیان ثابته و فیض مقدس و ظلّ منبسط، همه نزد حق و در مفاتیح علم او حاضرند؛ یعنی این مفاتیح غیب و کنز مخفی به اندماجی حضور اجمالی، بدون هیچ تکثر و تعیّنی در نزد حق‌تعالی حاضرند و به حبّ ذات به مرحله ظهور می‌رسند.<ref>امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم، ص۲۴–۲۵؛ شرح دعای سحرص۱۱۱؛ مصباح الهدایه، ص۲۶.</ref>